Mgr Katarzyna Wesołowska Badanie codziennej aktywności ruchowej i jej wpływu na podstawowe parametry oceny stanu zdrowia Streszczenie Wstęp i cel pracy Rola aktywności fizycznej w profilaktyce chorób niezakaźnych jest znana i coraz częściej doceniana w praktyce klinicznej. Na świecie istnieje wiele instytucji propagujących aktywność, wśród których prym wiedzie Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), która odpowiada za tworzenie rekomendacji dotyczących poziomu aktywności fizycznej mającego zastosowanie w profilaktyce. Mimo to, obserwuje się coraz większe rozpowszechnienie zjawiska sedentaryzmu, ściśle związanego z procesem urbanizacji. Wzrost czasu spędzanego w pozycji siedzącej oraz spadek aktywności fizycznej dotyczy mieszkańców niemal wszystkich krajów zurbanizowanych. Siedzący tryb życia obserwowany jest zarówno u dzieci, młodych dorosłych, a także wśród osób starszych, co jest jedną z przyczyn rozwoju otyłości. Rosnąca liczba osób otyłych zaczyna przybierać charakter pandemii. Nadmierna akumulacja tkanki tłuszczowej prowadzi do wzrostu czynników ryzyka wielu chorób. Szczególnie niebezpieczny dla zdrowia jest wzrost tkanki tłuszczowej trzewnej. Otyłość prowadzi do rozwoju w organizmie człowieka przewlekłego stanu zapalnego niskiego stopnia, co w następstwie wywołuje występowanie chorób związanych z otyłością. Zaliczono do nich: cukrzycę typu II, choroby sercowo-naczyniowe, a także nowotwór piersi oraz jelita grubego, depresję i demencję. Z uwagi na fakt, iż aktywność czasu wolnego stała się coraz rzadszym elementem codziennych nawyków, dużego znaczenia w profilaktyce nabrała aktywność przejawiająca się w innych czynnościach, takich jak: transport do pracy i z pracy, aktywność w ramach pracy, obowiązki domowe. Skłoniło to badaczy zajmujących się aktywnością fizyczną do przystosowania rekomendacji zalecanych przez WHO do najbardziej naturalnej dla człowieka aktywności, jaką jest chodzenie. W wyniku tego powstała rekomendowana dobowa liczba 10 000 kroków dla zdrowych dorosłych, oraz 8000 kroków dla starszych dorosłych, której wykonywanie spełnia wyżej wymienione rekomendacje. Na podstawie
zaproponowanych zaleceń przygotowano wiele programów promujących zwiększanie dziennej liczby kroków w celu profilaktyki chorób niezakaźnych, gdzie niezbędnym narzędziem pomiarowym oraz motywującym stał się krokomierz. Dostępna literatura wskazuje, że aktywność fizyczna, nawet niższa niż rekomendowana może również przynosić korzystne dla zdrowia efekty. Rola aktywności związanej z codziennymi obowiązkami oraz jej możliwe zastosowanie w profilaktyce jest wciąż oceniana i dyskutowana przez badaczy. Dotychczas przeprowadzono bardzo niewiele badań oceniających poziom aktywności fizycznej zdrowych, dorosłych Polaków. Badania te najczęściej bazują na ocenie subiektywnej, wykonanej za pomocą kwestionariusza. Jednym z najchętniej wykorzystywanych kwestionariuszy jest Międzynarodowy Kwestionariusz Oceny Aktywności Fizycznej (IPAQ). Jest on powszechnie stosowany i uznany na całym świecie, został również przetłumaczony na język polski. Kwestionariusz ten posiada wolny dostęp na stronie internetowej twórców, a jego wykorzystanie w badaniach nie wymaga zgody. Zarzuca się jednak tej metodzie oceny tendencję do zawyżania wyników. W związku z powyższym celem prezentowanego badania była ocena poziomu aktywności dnia codziennego Polaków w różnych grupach wiekowych zamieszkujących tereny zurbanizowane, a także jego zmienność w zależności od pory roku oraz dni pracujących i wolnych od pracy. Dodatkowym celem była ocena wpływu prezentowanego poziomu aktywności dnia codziennego na parametry związane z dystrybucją tkanki tłuszczowej oraz innych składowych masy ciała, a także wybranych wskaźników oceny stanu zdrowia, będących czynnikami ryzyka najczęstszych chorób niezakaźnych. Celem badania było także porównanie poziomu aktywności ocenionego metodą obiektywną i subiektywną. Materiał i metody Badaniem objęto 106 zdrowych ochotników obu płci zamieszkujących tereny zurbanizowane, z których wyłoniono trzy grupy wiekowe: studentów (n=40), osoby pracujące (n=38) oraz emerytów (n=28). Oprócz wieku w klasyfikacji do poszczególnych grup brano pod uwagę charakter codziennych obowiązków związany z nauką i pracą lub jej brakiem. Wśród czynników wyłączających udział w badaniu wyróżniono: przebyty udar lub zawał serca, zdiagnozowane choroby nowotworowe, cukrzycę, choroby zakaźne, przebyty uraz lub ból zaburzający aktywność pieszą, schyłkową niewydolność wątroby lub nerek, astmę lub POChP oraz ciążę. Czynniki oceniono na podstawie wywiadu i ankiety wstępnej oraz badania laboratoryjnego krwi i moczu.
Głównym etapem badania była ocena dobowej liczby kroków, wykonana przez 7 kolejnych dni tygodnia w czterech różnych porach roku. Badania odbywały się między czerwcem 2012 a majem 2013. Ocenę przeprowadzono przy użyciu krokomierza Silva ex connect. Jednocześnie z oceną dobowej liczby kroków uczestnicy badania wypełniali wersję rozszerzoną kwestionariusza IPAQ. W kolejnym etapie osoby badane zostały poddane ocenie parametrów masy ciała za pomocą metody impedancji bioelektrycznej (BIA). Do badania wykorzystano wagę Tanita Body Composition Analyzer BC-418MA. Oceniono także obwód talii i bioder za pomocą centymetra krawieckiego, po czym wyliczono stosunek obwodu bioder do obwodu talii (WHR). W badaniu wykonano pomiar ciśnienia skurczowego (SBP) i rozkurczowego (DBP) krwi. Do pomiaru wykorzystano automatyczny ciśnieniomierz marki OMRON Model M6 Comfort. Oceną laboratoryjną objęto badanie ogólne moczu oraz badanie krwi, które zawierało: morfologię, poziom stężenia glukozy w osoczu [mg/dl], kreatyninę w surowicy [mg/dl], szacunkowy współczynnik filtracji kłębuszkowej (egfr) [ml/min], aminotransferazę alaninową (ALT) w surowicy [U/L], aminotransferazę asparaginianową (AST) w surowicy [U/L], lipoproteiny wysokiej gęstości (HDL) w surowicy [mg/dl], lipoproteiny niskiej gęstości (LDL) w surowicy [mg/dl], trójglicerydy w surowicy (TG) [mg/dl], białko C-reaktywne (CRP) ultraczułe w surowicy [mg/l]. Dodatkowo do 9ml probówek pobrano materiał, który następnie posłużył do oceny N-końcowego fragmentu peptydu natriuretycznego typu B (NT-proBNP). Wyniki Średnia dzienna liczba kroków w ciągu całego roku w całej grupie badanej wynosi 6803 i jest niższa od rekomendowanej. W grupie studentów średnia dzienna liczba kroków w ciągu całego roku wynosi 7287, w grupie osób pracujących 7075, natomiast w grupie emerytów 5742. Wartości te różnią się istotnie (p=0,0003). W grupie kobiet średnia dzienna liczba kroków w ciągu całego roku wynosi 6528, natomiast w grupie mężczyzn 7205. Analiza porównawcza otrzymanych wyników wykazała różnice istotne statystycznie pomiędzy grupami (p=0,0454). Analiza porównawcza średniej dobowej liczby kroków wykonanych w poszczególnych porach roku w całej grupie badanej wykazała różnice istotne statystycznie pomiędzy następującymi sezonami: lato i jesień (p=0,000152), lato i zima (p=0,000152), wiosna i jesień (p=0,008729) oraz wiosna i zima (p=0,000002). Podobna analiza
w poszczególnych grupach wykazała następujące różnice: w grupie studentów pomiędzy wiosną i zimą (p= 0,003693), w grupie osób pracujących pomiędzy latem i zimą (p=0,004181) oraz wiosną i zimą (p=0,007458), a w grupie emerytów pomiędzy latem i jesienią (p=0,002457) oraz latem i zimą (p= 0,006285). Analiza porównawcza średniej dziennej liczby kroków w dni pracujące i wolne od pracy wykazała różnicę istotną statystycznie w całej grupie badanej (p<0,000001), oraz w poszczególnych podgrupach: w grupie studentów (p=0,000004), w grupie osób pracujących (p= 0,000003), oraz w grupie emerytów (p= 0,000004). Podobna analiza pomiędzy średnią dobową liczbą kroków w dni pracujące i wolne od pracy w poszczególnych porach roku również wykazała różnice istotne statystycznie: wiosną (p< 0,000001), latem (p<0,000001), jesienią (p< 0,000001), oraz zimą (p< 0,000001). Porównanie poziomu aktywności fizycznej ocenionego metodą subiektywną oraz obiektywną nie wykazało korelacji istotnych statystycznie. Analiza porównawcza zależności pomiędzy średnią dobową liczbą kroków z poszczególnymi parametrami składu masy ciała w całej grupie badanej, wykazała ujemne korelacje istotne statystycznie z: wiekiem (p=0,000003), obwodem talii (p=0,008840), obwodem bioder (0,004979), BMI (p=0,001019), procentową zawartością tkanki tłuszczowej (p=0,000089), poziomem tkanki tłuszczowej trzewnej (p=0,000047). W poszczególnych grupach również wykazano istotne ujemne korelacje. W grupie studentów z: obwodem talii (p=0,048710), obwodem bioder (p=0,003846), BMI (p=0,034034), poziomem tkanki tłuszczowej trzewnej (p=0,026433). W grupie osób pracujących z: wiekiem (p=0,040872), z procentową zawartością tkanki tłuszczowej (p=0,039123). Natomiast w grupie emerytów z wiekiem (p=0,000264), obwodem talii (p=0,015651), poziomem tkanki tłuszczowej trzewnej (p=0,001014). Analiza porównawcza zależności pomiędzy średnią dobową liczbą kroków a poszczególnymi wskaźnikami oceny stanu zdrowia w całej badanej grupie wykazała ujemne korelacje istotne statystycznie z: SBP (p=0,0035805), stężeniem glukozy na czczo (p=0,002605) oraz CRP (p=0,042493). Podobna analiza w poszczególnych podgrupach wykazała istotne ujemne korelacje tylko w grupie emerytów: z SBP (p=0,005832) oraz z CRP (p=0,038866). Wnioski Poziom aktywności dnia codziennego reprezentantów populacji polskiej zamieszkujących tereny zurbanizowane jest znacznie niższy od światowych rekomendacji.
Dotyczy to zarówno grupy młodych dorosłych, a także osób w średnim wieku oraz seniorów, co znacząco nie odbiega od danych pochodzących z innych państw zurbanizowanych. Średnia dzienna liczba kroków wykonana przez reprezentantów poszczególnych grup różni się istotnie, a najniższa jest w grupie emerytów. Najmniejszy poziom aktywności zaobserwowano we wszystkich grupach w sezonie zimowym oraz w dni wolne od pracy, co wymaga wdrożenia odpowiednich programów w celu zwiększania aktywności w tym czasie. Porównanie oceny poziomu aktywności wykonanej metodą subiektywną z oceną obiektywną nie wykazało związku. Dlatego też w porównywaniu badań należy się kierować jedną metodą, najlepiej obiektywną w celu uniknięcia zjawiska zawyżania wyników. Aktywność dnia codziennego może stanowić dobrą metodę aktywizacji ruchowej w profilaktyce najczęstszych chorób niezakaźnych. Obserwuje się spadek opisywanego rodzaju aktywności wraz z wiekiem. Aktywność dnia codziennego, nawet niższa od rekomendowanej może wpływać na modyfikację czynników ryzyka chorób niezakaźnych, do których zalicza się: obwód talii, obwód bioder, procentowa zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie, poziom tkanki tłuszczowej trzewnej, ciśnienie skurczowe krwi, poziom stężenia glukozy na czczo, białko C-reaktywne. Zależność ta najsilniej występuje u osób w najstarszej grupie, co dodatkowo podkreśla rolę aktywności w profilaktyce ze względu na spodziewany wzrost czynników ryzyka opisanych chorób występujący wraz z wiekiem.