Bilans Projektu
Seniorzy na Tauzenie pełni inicjatyw! Oddolne kształtowanie polityki publicznej przez seniorów z Osiedla Tysiąclecia z wykorzystaniem metodyki Design Thinking Projekt jest współfinansowany w ramach Rządowego Programu na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014 2020 (ASOS) Edycja 2015
Spis treści 5 6 7 8 Idea projektu Design Thinking Dlaczego została zastosowana metoda Design Thinking? Jak wyglądała realizacja projektu? Głównym celem projektu był wpływ na rozwój społeczeństwa obywatelskiego w Katowicach poprzez zwiększenie aktywności seniorów z Osiedla Tysiąclecia w życiu społecznym i publicznym. Cel został osiągnięty poprzez zebranie grupy seniorów (osoby 60+) związanych z osiedlem i przeprowadzenie cyklu warsztatów dla tej grupy, w trakcie których przygotowane zostały 3 pomysły na projekty złożone w ramach budżetu obywatelskiego. Idea projektu 10 10 11 Etapy projektu Odkryj Definiuj Kreuj Ostatecznie 2 inicjatywy zostały pozytywnie zweryfikowane przez Urząd Miasta, a seniorzy otrzymali w ramach projektu wsparcie w działaniach na rzecz promowania złożonych propozycji w celu zmaksymalizowania szans na ich realizację. 11 11 13 16 19 20 Prototypuj Testuj Opis wypracowanych pomysłów Zielony Zakątek Rowerem przez 1000 lecie Klub Aktywnego Seniora Konferencja podsumowująca Dodatkowo w ramach projektu seniorzy odbyli serię spotkań, podczas których próbowano znaleźć alternatywne sposoby na realizację pomysłu, który nie otrzymał pozytywnej oceny Urzędu. Działania te były uzupełnione o szkolenie z tematyki funkcjonowania formalnych grup społecznych (koła, ruchy, stowarzyszenia, fundacje, itp). Realizacja projektu spowodowała wzrost zaangażowania seniorów w życie społeczności lokalnej oraz umożliwiła sformowanie grupy osób, które w przyszłości będą mogły wspólnie podejmować inne wyzwania poza projektem. 22 Rekomendacje 26 Fundacja na rzecz Inteligentnego Rozwoju 5
Design Thinking Metoda Design Thinking (myślenie projektowe), zgodnie z którą zostały przeprowadzone spotkania w projekcie, to proces, który łączy w sobie kreatywność i innowacyjność, skupiając się na potrzebach przyszłych odbiorców (np. użytkowników lub klientów). Powstaje w ten sposób praktyczne rozwiązanie, które jest atrakcyjne, bo skoncentrowane na człowieku. Sam proces Design Thinking porządkuje w kolejnych krokach narzędzia, które można wykorzystać do stworzenia genialnych rozwiązań. Następujące po sobie działania to: odkryj, definiuj, kreuj pomysły, twórz prototypy, testuj. Pierwsze działania mają charakter analityczny i badawczy, który pozwala skupić się na potrzebach odbiorców przyszłych działań i umożliwia definiowanie problemów od podstaw. Zamiast skoków prosto do drogich i ryzykownych wdrożeń, w ramach procesu projektowania testuje się rozwiązania począwszy od tanich, prostych prototypów, analizując ryzyko i modyfikując pomysły. Całość realizowana jest w otoczeniu odbiorców przyszłych działań przez kilkuosobowe zespoły, które wspierane są przez moderatora procesu wyznaczającego kolejne zadania. Dzięki moderatorowi członkowie zespołu nie muszą znać kolejnych wykorzystywanych narzędzi, bo na każdym etapie omawia on czynności, które należy wykonać oraz wspiera zespół w trakcie pracy. Fundacja na rzecz Inteligentnego Rozwoju przeprowadziła analizę dokumentów i informacji dostępnych publicznie dotyczących budżetu obywatelskiego w Katowicach. Na podstawie naszych obserwacji zauważyliśmy szereg niekorzystnych tendencji towarzyszących tej pozytywnej inicjatywie. Oto kilka z tendencji, które warto nadmienić: dokonywane są powierzchowne analizy potrzeb mieszkańców, dominują proste rozwiązania, brak projektów zakładających zmianę w społeczności lokalnej lub jej zaangażowanie, brak głębszej integracji społeczności lokalnej wokół projektu, kreowania współodpowiedzialności za niego np. poprzez grupy inicjatywne, brak wsparcia władz podczas tworzenia projektów (mechanizm: zgłoś gotową fiszkę), brak spotkań informacyjnych, szkoleń, wsparcia metodologicznego w przygotowywaniu propozycji, brak wsparcia w powstawaniu grup inicjatywnych, jedynie formularz do wypełnienia dla zainteresowanych. Wykorzystując nasze dotychczasowe doświadczenie, doszliśmy do wniosku, że metoda Design Thinking, którą wykorzystywaliśmy do tej pory w innych obszarach, świetnie się sprawdzi podczas tworzenia przedsięwzięć do budżetu obywatelskiego. Stworzyliśmy więc projekt, dzięki któremu udało się wesprzeć seniorów z Osiedla Tysiąclecia w Katowicach w opracowaniu propozycji zgodnie z procesem Design Thinking. Dlaczego została zastosowana metoda Design Thinking? 6 7
Jak wyglądała realizacja projektu? Etapy projektu Spotkania z seniorami odbywały się w przyległym do Osiedla Tysiąclecia Parku Śląskim. Przez kilka wiosennych wieczorów udało nam się zintegrować osoby chcące zaangażować się w wypracowanie propozycji do budżetu obywatelskiego Katowic. Wprowadzając zmiany warto brać pod uwagę potrzeby różnych grup. Warto dyskutować i współtworzyć pomysły. Potrzebny jest potencjał wszystkich mieszkańców. Tylko wtedy rozwiązania będą odpowiadać realnym potrzebom. Mieszkańcy wiedzą co trzeba zmienić. Potrzebują wsparcia w tworzeniu rozwiązań. Design Thinking jest procesem tworzenia nowych rozwiązań. Proponujemy poświęcić trochę energii na przygotowanie dobrych projektów do budżetu obywatelskiego a Design Thinking może w tym pomóc. 8 9
Odkryj Prace rozpoczęły się od określenia obszarów problemowych na osiedlu. Ważnym elementem było wyselekcjonowanie tych, którymi można zająć się w ramach budżetu obywatelskiego. Niekoniecznie były to najbardziej palące sprawy. Niedobór miejsc parkingowych i windy, które nie zatrzymują się na każdym piętrze są ważne, jednak wspólnie podjęto decyzję, że tym razem to nie pora i czas by się nimi zająć. Zbieranie informacji, dyskusje i pogłębione analizy pozwoliły na znalezienie tematów wartych podjęcia dalszych prac. Wykorzystując potencjał seniorów biorących udział w projekcie oraz ich wiedzę na temat osiedla, w trakcie burzy mózgów udało nam się znaleźć konkretne rozwiązania. Dalsza praca polegała już skonkretyzowaniu trzech pomysłów: 1. Stworzenie klubu seniora. 2. Uruchomienie zautomatyzowanych wypożyczalni rowerów. 3. Uporządkowanie terenu komunalnego na wzór przestrzeni należących do spółdzielni. Kreuj Definiuj Po wybraniu głównych obszarów problemowych próbowaliśmy wspólnie jak najwięcej się o nich dowiedzieć i poznać ich źródło. Trzy podstawowe zagadnienia, nad którymi pracowaliśmy to: 1. Brak w górnej części osiedla miejsca do spotkań seniorów. 2. Z uwagi na windy, które nie zatrzymują się na każdym piętrze, utrudniony transport rowerów pomiędzy mieszkaniem a ścieżkami rowerowymi. 3. Zaniedbane tereny zielone, które należą do miasta. Samo znalezienie rozwiązań było początkiem pogłębionej pracy nad nimi. Wspólnie określaliśmy bardziej szczegółową funkcjonalność poszczególnych pomysłów i budowaliśmy założenia ich funkcjonowania po uruchomieniu. Prototypuj Koncepcję klubu seniora przetestowaliśmy Testuj w trakcie jednego ze spotkań, kiedy uczestnicy w małych grupach mówili o własnych pomysłach na takie miejsce i pokazywali aktywność, która W trakcie kolejnych spotkań problemy zostały mogłaby być tam realizowana. Na tej podstawie przeanalizowane i przedyskutowane. Szukaliśmy określono ostateczny, niezbędny kształt klubu. również rozwiązań, które już funkcjonują w Polsce lub na świecie, a które wpisują się w obszary kowanie terenu przetestowaliśmy podczas space- Koncepcję wypożyczalni rowerów oraz uporząd- zdefiniowane przez nas. W ten sposób udało nam ru po osiedlu. Zweryfikowane zostały lokalizacje się przygotować do kolejnego kroku poszukiwania pomysłów dla lokalnej społeczności. na rowery, rozmawialiśmy z napotkanymi miesz- trzech miejsc, w których mogłyby stanąć stojaki kańcami o tym pomyśle i zbieraliśmy ich uwagi. Sprawdzenie potencjału zaniedbanego fragmentu osiedla oraz przyjrzenie się jak zostały zagospodarowane przestrzenie w innych miejscach było drugim celem spaceru. Tutaj również rozmawiali- 10 11
śmy z mieszkańcami okolicznych bloków, którzy byli najbardziej zainteresowani pomysłem. W ten sposób udało nam się wspólnie uszczegółowić trzy koncepcje, które zostały przelane na papier zgodnie z formularzami budżetu obywatelskiego. Cała dokumentacja została złożona w Urzędzie Miasta Katowice i pozostało czekać na jej weryfikację. Celem tej inicjatywy jest utworzenie skweru zlokalizowanego przy ul. Tysiąclecia w Katowicach pomiędzy blokami 86b i 90. Obecnie teren przyszłego skweru to niezagospodarowany trawnik porośnięty drzewami przez który przechodzą wydeptane ścieżki. Nie znajdują się na nim żadne ławki, kosze na śmieci lub urządzenia umożliwiające odpoczynek. Na niniejszym terenie zlokalizowany jest także parking samochodowy dla mieszkańców pobliskich bloków. Miejsce to obecnie nie pełni żadnych funkcji rekreacyjnych czy wypoczynkowych. Nieliczni mieszkańcy wyprowadzają tam swoje psy. Pomysł ten przewiduje utworzenie funkcjonalnego skweru, na którym znajdować się powinny następujące elementy/urządzenia: Ławki (10 szt.) Kosze na śmieci (10 szt.) Kosze na psie odchody (2 szt.) Stolik do gry w szachy (1 szt.) Stolik integracyjny (1 szt. stolik z ustawionymi wokół siedziskami na 6 os.) Huśtawka ogrodowa z zadaszeniem (2 szt.) Ścieżki piesze Stojak rowerowy (1 szt.) Oświetlenie Kompozycje kwiatowe Pergole Opis wypracowanych pomysłów Zielony Zakątek W celu zoptymalizowania inwestycji i nadaniu nowych funkcji dla skweru wskazano miastu następujące uwagi: Uwzględnienie w projekcie wydeptanych w 12 13
trawniku ścieżek (stanowią one naturalne szlaki komunikacyjne ). Ze względu na niezbyt gęste występowanie drzew nie ma potrzeby dokonywania żadnych wycinek projekt skweru winien uwzględnić wszystkie rosnące drzewa. Z uwagi na bliskie sąsiedztwo placu zabaw - nie ma potrzeby instalowania jakichkolwiek urządzeń zabawowych dla dzieci. Należy odgrodzić istniejące parkingi samochodowe od skweru żywopłotem w celu wydzielenia poszczególnych funkcji zagospodarowanej przestrzeni. Ścieżki piesze powinny być wykonane z równej i gładkiej powierzchni (nie z kostki brukowej). Takie ścieżki umożliwiają najmłodszym dzieciom wygodne korzystanie z rowerka i hulajnogi oraz umilają poruszanie się z wózkiem dziecięcym. Stojak rowerowy powinien być umiejscowiony bezpośrednio przy ul. Tysiąclecia. Stolik do gry w szachy oraz stolik integracyjny powinny być oddzielone od reszty skweru pergolami/żywopłotem, tak aby stworzyć możliwie ustronne miejsce. Część ławek oraz stoliki należy postawić w takich miejscach aby drzewa je zasłaniały. Z wysokich bloków nie będzie widać tych ławek co spowoduje zwiększenie ustronności tych miejsc. Atutem lokalizacji jest to, że w pobliżu nie przebiega żadna ruchliwa ulica, co pozytywnie wpływa na ciszę w tym miejscu. 14 15
Rowerem przez 1000 lecie Celem tej inicjatywy jest zwiększenie dostępności rowerów dla mieszkańców os. Tysiąclecia w Katowicach. Cel ten chcemy osiągnąć poprzez uruchomienie sieci automatycznych wypożyczalni rowerów, na którą będą składać się trzy bazy zlokalizowane na osiedlu i działające przez 7 miesięcy 2016 roku: 1. al. Bolesława Krzywoustego 9 naprzeciw Komisariatu 7. Policji, przy wejściu do Wyższej Szkoły Zarządzania Ochroną Pracy. 2. al. Księcia Henryka Pobożnego przy wylocie na ul. Bolesława Chrobrego. 3. al. Księżnej Jadwigi Śląskiej fragment trawnika przy promenadzie (ścieżce rowerowej) pomiędzy blokiem na ul. Ułańska 5, a Zespołem Szkół Plastycznych. Jednym z problemów na osiedlu jest trudny dostęp do niektórych mieszkań z uwagi na brak wind, które zatrzymywałyby się na każdym piętrze oraz konieczność pokonania kilku stopni celem dojścia do wind na najniższym poziomie. Utrudnia to poruszanie się niektórym typom ludzi osoby mające problemy z poruszaniem się, matki z wózkami, osoby wnoszące do mieszkań większe rzeczy. Podczas dyskusji uznano, że konstrukcji bloków nie da się zmienić w ramach budżetu obywatelskiego, jednak znaleziono możliwość pomocy chociaż części z opisanych powyżej grup mieszkańców. Seniorzy biorący udział w warsztatach z uwagi na bariery architektoniczne wskazali problem z wniesieniem do mieszkań rowerów. Na osiedlu są rozbudowywane ścieżki rowerowe (m.in. w ramach Budżetu Obywatelskiego Katowic 2015), stąd podsunięto rozwiązanie, które byłoby uzupełnieniem istniejącej infrastruktury. Pomysł, który zaproponowano to możliwość wypożyczenia roweru bez konieczności jego przechowywania. Po burzy mózgów oraz rozpoznaniu i zebraniu rozwiązań już funkcjonujących (również w Kato- wicach), pojawiła się propozycja uruchomienia stacji do automatycznego wypożyczenia rowerów. Seniorzy przedyskutowali również pomysł w swoim otoczeniu. Bardzo często spotykał się on z pozytywnym odbiorem. Przy okazji zidentyfikowano nowe korzyści wynikające z uruchomienia takich wypożyczalni: możliwość szybkiego poruszania się pomiędzy miejscami zamieszkania a szkołami, sklepami, placówkami medycznymi i innymi instytucjami zlokalizowanymi na osiedlu, wykorzystanie istniejących i planowanych tras rowerowych na osiedlu, wypromowanie roweru jako środka transportu. Podczas rozeznania w terenie, zaproponowano trzy lokalizacje stacji. Wybierając miejsca kierowano się bliskością ścieżek rowerowych oraz łatwym dostępem dla mieszkańców. Trzy stacje pozwolą na wypożyczanie i oddawanie rowerów w różnych częściach osiedla, a co za tym idzie pozwolą na krótkoterminowe ich wykorzystanie (do ok. 3-4 godzin) oraz dużą rotację sprzętu pomiędzy mieszkańcami. W ten sposób będzie możliwe wypożyczenie roweru na przejazd z punktu A do punktu B i oddanie go bez konieczności płacenia za czas potrzebny na załatwianie spraw (pobyt w szkole, zakupy, wizyta u lekarza). 16 17
Celem złożonego projektu było utworzenie na Górnym Osiedlu Tysiąclecia Klubu Aktywnego Seniora miejsca spotkań, integracji i aktywności seniorów z Osiedla Tysiąclecia. Warto stworzyć przestrzeń w budynku dla aktywności i inicjatyw seniorów na Górnym Osiedlu Tysiąclecia, bo dzisiaj takiej nie ma. Klub Aktywnego Seniora Cechy wspólnego miejsca: Otwarte o różnych porach. Aktywność moderatora. Okazja do formalnych i nieformalnych spotkań. Tematyczne zajęcia. Jasna i dostępna informacja o wydarzeniach. W ramach działania zakładane było: 1. Pozyskanie pomieszczenia pod Klub Aktywnego Seniora (np. wynajęcia lokalu od SM Piast, aktualnie jest dostępny w budynku przy ul. Tysiąclecia 88 o pow. 36,20 m2 lub udostepnienie innej infrastruktury pod działalność Klubu, która należy do Miasta na Górnym Osiedlu Tysiąclecia). 2. Odświeżenie pomieszczenia (odmalowanie go). 3. Animowanie i organizowanie aktywności w ramach Klubu Aktywnego Seniora przez samych seniorów, jak również zaangażowanego animatora (zadba o promocje Klubu na osiedlu, przygotowanie jego oferty, integracje seniorów, będzie przygotowywał inicjatywy dla seniorów). 4. Prowadzenie cykliczne kół zainteresowań (m.in. szachowe, kulinarne, podróżnicze, zdrowie) oraz wydarzeń integrujących seniorów (m.in. urodziny seniorów, zapraszanie gości) bezkosztowo przy zaangażowaniu animatora. 5. Prowadzenie zajęć głównie sportowych przez zaangażowanych instruktorów (nordic wal- 18 19
king, rehabilitacja, prace manualne, zdrowe odżywianie, prawidłowe korzystanie przez seniorów z siłowni pod chmurką po 40 godzin). 6. Organizowanie wspólnych wycieczek (bezkosztowo dla budżetu obywatelskiego, dzięki opłatom własnym uczestników). Konferencja podsumowująca 27 października 2015 r. na Os. Tysiąclecia obyła się Konferencja podsumowująca projekt Seniorzy na Tauzenie pełni inicjatyw! Podczas konferencji zaprezentowano wyniki projektu Seniorzy na Tauzenie pełni inicjatyw! Oddolne kształtowanie polityki publicznej przez seniorów z Osiedla Tysiąclecie z wykorzystaniem metodyki Design Thinking, który zakładał wsparcie rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w Katowicach w 2015 r. poprzez zwiększenie aktywności seniorów z Osiedla Tysiąclecia w życiu społecznym i publicznym. Spotkanie było również dobrą okazją do dyskusji o wykorzystaniu metodyki Design Thinking przy tworzeniu projektów zgłaszanych do budżetu obywatelskiego, jak i samym budżecie i jego roli. 20 21
Chcielibyśmy podzielić się również z Państwem przemyśleniami naszymi i uczestników projektu, jak udoskonalić budżet obywatelski, które mogą być pewną inspiracją dla decydentów. Rekomendacje Wyzwanie Rekomendacja Dotarcie do jeszcze większej ilości mieszkańców z informacją o budżecie obywatelskim (zwłaszcza osób wykluczonych cyfrowo lub mniej mobilnych np. do seniorów). Mieszkańcy często nie wiedzą kto może składać wnioski, czego mogą one dotyczyć, jak je sporządzić, na jakim poziomie szczegółowości, jak skonstruować budżet projektu, na ile Miasto będzie ingerować w projekt na etapie oceny, boją się uwarunkowań prawnych, technicznych i finansowych. Możliwość składania projektów na pełną pulę przeznaczoną do zagospodarowania w danej jednostce, powoduje zniechęcenie potencjalnych projektodawców do składnia swoich wniosków. Może pojawić się demotywacja powstała w wyniku przekonania, że i tak, dużego (przez to często popularnego), projektu się nie pokona. Należy znaleźć dodatkowe kanały komunikacyjne z obywatelami, zintensyfikować dotychczasowe działania promocyjne, zaangażować lokalnych liderów opinii, organizacje pozarządowe media, działające na terenie miasta. Trwałym mechanizmem byłaby budowa koalicji organizacji i osób wspierających rozpowszechnienie informacji o budżecie obywatelskim. Wzmocnienie działań informacyjnych i wspierających dla mieszkańców na etapie aplikowania. Można np. udostępnić do wglądu przykładowy wzór projektu lub projekty z poprzednich lat, organizować warsztaty dla zainteresowanych związanych z wypracowaniem pomysłów i przełożeniem ich na formularz aplikacyjny. Wprowadzenie maksymalnego progu na jaki może opiewać jeden projekt, np. 50% wartości puli dostępnych środków. Taka zasada przyczyni się do większego zaangażowania mieszkańców i ilości potencjalnych wniosków, ponieważ będzie przekonanie, że środki mogą być przeznaczone na więcej niż jeden wniosek i jest spore prawdopodobieństwo, że wystarczą też na mój pomysł, często mniejszy i dotyczący całej jednostki (zatem warto się angażować w jego promocję). 22 23
Oczywiście budżet obywatelski musi wpisywać się w zadania samorządu, nie mniej jednak nie powinien zastępować podstawowych obowiązków Miasta, bo wpływa to na trywializację budżetu obywatelskiego. Brakuje bardziej kompleksowych projektów zawierających np. rewitalizację w pełnym tego słowa znaczeniu (np. budowa kortu tenisowego wraz z organizacją turnieju dla małych dzieci) lub projektów społecznych. Zwiększenie transparentności procesu głosowania. Brak mechanizmu odwoławczego dla propozycji, które zostały odrzucone przez Urząd Miasta. Należałoby zmienić zapisy regulaminu i promować oraz wspierać realizację kompleksowych projektów. Jako dobrą praktykę należałoby przyjąć, iż jednostki organizacyjne zachowują neutralną rolę np. nie powinny być zgłaszane projekty zakładające wsparcie instytucji, w których jest głosowanie. Stworzenie możliwości odwołania się od oceny Miasta. Brak monitoringu realizacji projektów dla mieszkańców - mieszkańcy nie wiedzą na jakim obecnie etapie realizacji są projekty wybrane w poprzednich latach, nic się nie dzieje ze starymi projektami, to po co walczyć o nowe. Jest to czynnik demotywujący do angażowania się obywateli w kolejnych latach. Warto stworzyć internetowy system informowania o projektach w realizacji w oparciu o istniejące mapy projektów. Czy wykonano już projekt? Czy wszczęto już postępowanie przetargowe? Czy wybrano wykonawcę? Do kiedy mają być wykonane roboty? Mieszkańcy mogliby na bieżąco śledzić i w pewnym stopniu kontrolować to, co dzieje się z efektami ich zaangażowania obserwować jak rezultaty tej procedury przekładają się faktycznie na funkcjonowanie ich społeczności. Nie demotywuje tak bardzo informacja, że przetarg np. będzie musiał być powtórzony i to opóźni realizację, jak jakikolwiek brak informacji. Zespół realizujący projekt tworzyli: Katarzyna Bargieł Szymon Fojcik Mateusz Góra Barbara Porębska-Góra Łukasz Szczęsny Dziękujemy bardzo za zaangażowanie Seniorom z katowickiego Os. Tysiąclecia podczas realizacji projektu! 24 25
Fundacja na rzecz Inteligentnego Rozwoju realizacje projektu Rozwój Fundacji na Rzecz Inteligentnego Rozwoju w ramach FIO Śląskie Lokalnie 2015 (01.07-31.08.2015), planujemy już kolejne inicjatywy Fundacji dla Państwa Celem powstałej w 2014 roku Fundacji na Rzecz Inteligentnego Rozwoju jest działalność na rzecz inteligentnego oraz zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego Polski zarówno w wymiarze ogólnopolskim, jak również regionalnym i lokalnym. Ostatnie miesiące Fundacja oraz osoby z nią związane skupiły się głównie na rozwijaniu kompetencji i doświadczeń związanych z metodyką Design Thinking. Wśród naszych działań należy wymienić m.in.: Fundacja na rzecz Inteligentnego Rozwoju www.fundacjair.pl tel. 603 216 580 email: kontakt@fundacjair.pl Fanpage: www.facebook.com/fundacjair Numer KRS: 0000531419 biuro: ul. Piłsudskiego 83/33 (II piętro galerii Primus), 42-500 Będzin Zapraszamy do współpracy! stworzenie programu wykorzystania metody Design Thinking w pracy z młodzieżą i rozwiązywaniu jej problemów przez nią samą, stworzenie programu wykorzystania metody Design Thinking w zwiększeniu partycypacji obywatelskiej, stworzenie programu wykorzystania metody Design Thinking w zwiększeniu wpływu seniorów na kreowanie życia społecznego, stworzenie programu wykorzystania metody Design Thinking w budowaniu elektronicznych usług publicznych w administracji samorządowej, współorganizacje Katowice Service Jam 2015 (27.02-01.03.2015), realizacje projektu Seniorzy na Tauzenie pełni inicjatyw! Oddolne kształtowanie polityki publicznej przez seniorów z Osiedla Tysiąclecie z wykorzystaniem metodyki Design Thinking (01.03-31.10.2015), 26 27