ROZDZIAL 1. OBOWIAZK I OFICERÓW POK L ADOWYCH

Spis tresci Od redakcji 11 ROZDZIAL 1. OBOWIAZK I OFICERÓW POK L ADOWYCH 1.1. Wiadomosci wstepne 13 1.2. Kapitan 15 1.2.1. Kierownictwo nautyczne 15 1.2.2. Osobiste prowadzenie statku 16 1.2.3. Utrzymanie zdolnosci statku do zeglugi 18 1.3. Oficerowie wachtowi. Podstawowe obowiazki 20 1.3.1. Przygotowanie sie do objecia wachty 20 1.3.2. Objecie wachty 22 1.3.3. Obowiazki w drodze 25 1.3.4. Obowiazki w czasie postoju na kotwicy 31 1.3.5. Wachta jako zespól 31 1.4. Pilotaz. 34 1.4.1. Obowiazek korzystania z uslug pilota 34 1.4.2. Zegluga z pilotem 34 1.4.3. Obowiazki kapitana 35 1.4.4. Manewrowanie w porcie, w kanalach, sluzach itp. 36 1.5. Kodeks ISPS 36 1.5.1. Inspekcje ISPS 38 1.6. Piractwo 42 ROZDZIAL 2. PROCEDURY 2.1. Przejmowanie obowiazków przez oficera 45 2.1.1. Przejmowanie obowiazków kapitana 45 2.1.2. Przejmowanie obowiazków st.oficera 47 2.1.3. Przejmowanie obowiazków przez drugiego oficera 48 2.1.4. Przejmowanie obowiazków przez trzeciego oficera 49 2.2. Przygotowanie i pelnienie wacht 50 2.2.1. Zapoznanie sie z wyposazeniem mostka 51 2.2.2. Przygotowanie statku do wyjscia w morze 52 2.2.3. Wachty morskie 52 Przygotowanie do przyjecia wachty 52 Przejecie wachty 53 Pelnienie wachty morskiej 53 Ograniczona widzialnosc 54 2.3. Wachta na kotwicy 55 2.4. Przyjmowanie i zdawanie pilota 55 2.5. Procedury awaryjne 56 Awaria silnika glównego 56 Awaria urzadzen sterowych 56 Awaria zyrokompasu 56 Awaria telegrafu lub sterowania SG 56 Wejscie na mielizne 56 Pozar 57 Zagrozenie lub atak piracki 57 Poszukiwanie i ratowanie 59 Koniecznosc opuszczenia statku 59 2.6. Bunkrowanie paliwa 60 Przygotowanie statku do bunkrowania paliwa 60 Procedura przyjmowania paliwa 61 5

ROZDZIAL 3. ZAPOBIEGANIE ZDERZENIOM NA MORZU 3.1. Obowiazujace przepisy 63 3.2. Radar i wspólczesne systemy z automatycznym sledzeniem ech 63 3.3. Zapobieganie zderzeniom we wszelkich warunkach widzialnosci 66 3.3.1. Uwagi ogólne 66 3.3.2. Systemy rozgraniczenia ruchu 67 3.3.3. Waskie przejscia 70 3.4. Zapobieganie zderzeniom w czasie dobrej widzialnosci 70 3.4.1. Prawidla wymijania 72 3.5. Zapobieganie zderzeniom w czasie ograniczonej widzialnosci Radar i systemy antykolizyjne ARPA. Wyjasnienia podstawowe 75 3.5.1. Podstawowe zasady zapobiegania zderzeniom. Nakres radarowy 77 3.5.2. Odleglosc minimalna i czas odleglosci minimalnej 79 3.5.3. Kurs i predkosc obserwowanego statku 86 3.5.4. Manewrowanie za pomoca zmiany wlasnego kursu i predkosci w celu unikniecia nadmiernego zblizenia lub zderzenia 87 3.5.5. Manewrowanie statku obserwowanego 93 3.5.6. Przyklady uzupelniajace 96 3.5.7. Praktyczne wykorzystanie systemów ARPA, AIS i map elektronicznych 100 ROZDZIAL 4. K IEROWANIE I M ANEWROWANIE STATK IEM 4.1. Zdolnosci manewrowe. Wlasciwosci morskie statków 111 4.1.1. Sterownosc 112 4.1.2. Zwrotnosc 112 4.1.3. Statecznosc kursowa 113 4.1.4. Obliczanie cyrkulacji 117 4.1.5. Pomiar predkosci statku 119 4.1.6. Bezwladnosc statku inercja 119 4.1.7. Sily dzialajace na statek w czasie manewrowania 120 4.2. Manewrowanie statkiem jednosrubowym, nie majacym srub nastawnych 123 4.2.1. Bieg naprzód 124 4.2.2. Bieg wstecz 126 4.2.3. Statek w dryfie rozpoczecie ruchu (biegu) naprzód 127 4.2.4. Cumowanie do nabrzeza lewa burta, sruba prawoskretna stala, prad ani wiatr nie dzialaja 130 4.2.5. Cumowanie do nabrzeza prawa burta, sruba prawoskretna stala, prad ani wiatr nie dzialaja 131 4.2.6. Cumowanie do nabrzeza przy wietrze odpychajacym od nabrzeza 131 4.2.7. Cumowanie przy silnym wietrze dopychajacym do nabrzeza 132 4.2.8. Cumowanie w rejonach dzialania pradu 132 4.2.9. Odcumowanie od nabrzeza, sruba prawoskretna stala, prad ani wiatr nie dzialaja 133 4.3. Manewrowanie statkiem jednosrubowym wyposazonym w srube nastawna 134 4.3.1. Bieg naprzód 134 4.3.2. Bieg wstecz 134 4.3.3. Statek w dryfie rozpoczecie ruchu (biegu) naprzód 134 4.3.4. Cumowanie do nabrzeza lewa burta, sruba prawoskretna nastawna, prad ani wiatr nie dzialaja 135 6

4.3.5. Cumowanie do nabrzeza prawa burta, sruba prawoskretna nastawna, prad ani wiatr nie dzialaja 136 4.3.6. Odcumowanie od nabrzeza, sruba nastawna prawoskretna, prad ani wiatr nie dzialaja 137 4.4. Manewrowanie statkiem dwusrubowym nie majacym srub nastawnych 138 4.5. Manewrowanie statkiem dwusrubowym wyposazonym w sruby nastawne 139 4.5.1. Stery strumieniowe 144 4.6. Kierowanie statkiem w rejonach o malych glebokosciach 147 4.6.1. Osiadanie statku w czasie ruchu. Calkowity bezpieczny zapas wody pod stepka 150 4.6.2. Zwiekszenie zanurzenia statku na skutek przechylu poprzecznego 155 4.7. Kierowanie statkiem w kanalach 156 4.8. Manewrowanie statkiem w czasie kotwiczenia 161 4.9. Manewrowanie statkiem w czasie alarmu "czlowiek z burta" 165 4.10. Kierowanie statkiem w czasie holowania 169 4.11. Niektóre uwagi dotyczace zeglugi w lodach i zlodzenia 173 4.11.1. Zlodzenie 174 4.11.2. Przygotowanie statku do zeglugi w lodach 178 4.11.3. Zegluga w rejonie spodziewanego wystapienia zlodzenia i w rejonie zlodzonym 180 4.11.4. Wejscie statku w rejon zlodzony 182 4.12. Kierowanie statkiem na wzburzonym morzu i w czasie sztormu 184 4.12.1. Podstawowe zagrozenia. Zachowanie sie statku na fali 185 4.12.2. Obliczanie okresu przechylów poprzecznych i wzdluznych 188 4.12.3. Pomiar okresu i obliczanie dlugosci fali 189 4.12.4. Podstawowe zasady opracowania informacji kompleksowej 194 4.12.5. Warunki sztormowania trudne. Strefy rezonansowe pokrywaja sie 203 4.12.6. Uproszczony sposób opracowania informacji kompleksowej 206 4.12.7. Wyznaczanie dlugosci najdluzszej fali dla celów praktycznych 212 ROZDZIAL 5. PODSTAWOWE POM OCE NAWIGACYJNE 5.1. Mapy morskie 215 5.1.1. Skala i dokladnosc mapy. Kierunki 216 5.1.2. Podzial map 216 5.1.3. Tytul i numeracja map 217 5.1.4. Datowanie mapy 220 5.1.5. Lad i oznaczenia na ladzie 220 5.1.6. Obiekty nawigacyjne swiatla, plawy, stawy i sygnaly 222 5.1.7. Niebezpieczenstwa nawigacyjne oraz zalecane trasy i strefy rozgraniczenia ruchu 222 5.1.8. Rodzaje dna 222 5.1.9. Zero mapy. Glebokosci 222 5.1.10. Wysokosci wynurzenia. Wysokosci. Wzniesienie zródla swiatla 229 5.1.11. Róza kompasowa; deklinacja 231 5.1.12. Plywy i prady plywowe 233 5.2. Spis swiatel 236 5.2.1. Podzial i cechy swiatel 241 5.3. Locje 245 5.3.1. Wybór odpowiednich tomów locji przed podróza 245 5.3.2. Opis i poslugiwanie sie locja 246 5.4. Spis sygnalów radiowych 251 7

8 5.4.1. Tom I. Radiostacje brzegowe 252 5.4.2. Tom II. Pomoce radionawigacyjne 256 5.4.3. Tom III. Radiowe informacje o pogodzie i ostrzezenia nawigacyjne 260 5.4.4. Tom IV. Meteorologiczne stacje obserwacyjne 270 5.4.5. Tom V. Swiatowy Morski System Lacznosci Alarmowej i Bezpieczenstwa (GMDSS) 270 5.4.6. Tom VI. Pilotaz. Operacje portowe 279 5.5. Wybór map i pomocy nawigacyjnych dla danej trasy. Poprawianie map i pomocy nawigacyjnych 280 5.5.1. Wybór i przygotowanie pomocy nawigacyjnych przed rozpoczeciem podrózy 281 5.5.2. Poprawianie map nawigacyjnych 293 5.5.3. Poprawianie Spisu swiatel, Spisu sygnalów radiowych i innych pomocy nawigacyjnych 302 ROZDZIAL 6. PODSTAWY NAWIGACJI 6.1. Wiadomosci wstepne i definicje 309 6.1.1. Szerokosc i dlugosc geograficzna. Róznica szerokosci i dlugosci 310 6.1.2. Odczytywanie wspólrzednych punktu i odleglosci na mapie 312 6.1.3. Wykreslanie i odczytywanie kierunku rzeczywistego na mapach 315 6.1.4. Rodzaje kierunków, kursów i namiarów 317 6.1.5. Zamiana kursu i namiaru zyrokompasowego na rzeczywisty, i odwrotnie 319 6.1.6. Zamiana kursu kompasowego i magnetycznego na rzeczywisty, i odwrotnie 320 6.1.7. Zamiana namiarów kompasowych i magnetycznych na rzeczywiste 322 6.1.8. Dodatkowe systemy okreslania kierunku System cwiartkowy i polówkowy. Rumby. Kat kursowy 323 6.1.9. Poprawka zyrokompasu. Dewiacja predkosciowa 326 6.1.10 Dewiacja magnetyczna 331 6.1.11. Okreslanie i kontrola dewiacji. Okreslanie poprawki zyrokompasu 331 6.1.12. Podstawowe jednostki miar uzywane w nawigacji 337 6.1.13. Predkosc po wodzie, droga po wodzie 339 6.1.14. Predkosc nad dnem, droga nad dnem 340 6.2. Wyznaczanie i okreslanie pozycji. Wspólczesne i i klasyczne zasady prowadzenia nawigacji 341 6.2.1. Pozycja zliczona. Podstawowe wyjasnienia i definicje 342 6.2.2. Pozycja zliczona bez uwzgedniania wplywu wiatru i pradu. Wiatr i prad nie dzialaja 345 6.2.3. Pozycja zliczona przy przeciwdzialaniu dryfowi; poprawka na wiatr. Dziala tylko wiatr 350 6.2.4. Pozycja zliczona przy przeciwdzialaniu pradowi; poprawka na prad. Dziala prad i wiatr 353 6.2.5. Pozycja zliczona przy biernym uwzglednianiu pradu i wiatru 357 6.2.6. Skutki oddzialywania pradu i wiatru 361 6.2.7. Przeciwdzialanie skutkom pradu i wiatru w praktyce 364 6.2.8. Uwagi o dokladnosci pozycji zliczonej 377 6.3. Okreslanie pozycji na podstawie obserwacji obiektów stalych, których polozenie pokazane jest na mapie 385 6.3.1. Radar w nawigacji uwagi ogólne 385 6.3.2. Pomiar i okreslenie odleglosci 388 6.3.3. Okreslanie pozycji na podstawie obserwacji jednego obiektu. Sposoby podstawowe 391

6.3.4. Okreslanie pozycji na podstawie obserwacji kilku obiektów Sposoby podstawowe 404 6.4. Wspólczesna nawigacja morska uwagi 420 6.5. Systemy pozycyjne i kompasy satelitarne 421 6.5.1. System GPS Navstar 424 6.5.1.1. Okreslanie pozycji 427 6.5.1.2. Dokladnosc okreslonych pozycji 429 6.5.1.3. Nanoszenie na mape pozycji wedlug wspólrzednych okreslonych przez system 430 6.5.1.4. Wykorzystanie systemu GPS. Informacje podstawowe 432 6.5.1.5. Praktyczne zasady prowadzenia nawigacji z wykorzystaniem systemu GPS i równoczesnie metod klasycznych 438 6.5.1.6. Serwis informacyjny o systemie GPS 446 6.5.2. System DGPS 447 6.5.2.1. Okreslanie pozycji. Zasada pracy systemu DGPS 450 6.5.2.2. Dokladnosc okreslanych pozycji 451 6.5.2.3. Praktyczne wykorzystanie systemu DGPS 451 6.5.3. System Glonass i GNSS 452 6.6. Zintegrowane systemy nawigacyjne 455 6.7. Elektroniczne mapy nawigacyjne ENC. System ECDIS 463 6.7.1. System ECDIS podstawowe definicje. 465 6.7.2. Podstawowe funkcje systemu ECDIS 467 6.7.3. Systemy map elektronicznych ECS 468 6.7.4. Elektroniczne mapy nawigacyjne 470 6.7.5. Obraz map elektronicznych w systemie ECS 472 6.7.6. Ogólnoswiatowa baza danych map elektronicznych WEND 474 6.8. Systemy map elektronicznych firmy Racall - Decca Navi Sailor, Kompasy satelitarne. 475 6.8.1. Przyklad 6.38. Znaczenie podstawowych skrótów i symboli. Zasady prowadzenia statku po zaplanowanej drodze. Prad ani wiatr nie dziala. 476 6.8.2. Przyklad 6.39. Prowadzenie statku po zaplanowanej drodze. Przeciwdzialanie skutkom pradu i wiatru. 478 6.8.3. Przyklad 6.40. Prowadzenie statku wedlug kursu czonego przez kapitana. Bierne uwzglednianie skutków pradu i wiatru. 481 6.8.4. Przyklad 6.41. Okreslanie pozycji z namiaru i odleglosci zmierzonych za pomoca Navi Sailor 483 6.8.5. Przyklad 6.42. Kierowanie statkiem w czasie wachty 485 6.8.6. Przyklad 6.43.Kompasy satelitarne. Wykorzystanie systemów GPS, DGPS, WAAS, EGNOS i MSAS. Informacja "Czlowiek za burta" 488 ROZDZIAL 7. ASTRONAWIGACJA 7.1. Wiadomosci wstepne i definicje 491 7.1.1. Czas sredni gryniczowski. Chronometr 491 7.1.2. Czas sredni miejscowy 495 7.1.3. Czas strefowy. Czas okretowy 499 7.1.4. Czas panstwowy 502 7.1.5. Czas letni 503 7.1.6. Miejscowy czas gwiazdowy 505 7.1.7. Granica daty. Zmiana czasów 497 7.1.8. Slonce. Obliczanie momentów switu, wschodu, kulminacji, zachodu i zmroku. Okresy obserwacji astronomicznych 515 7.1.9. Ksiezyc. Obliczanie momentów wschodu, zachodu i kulminacji 528 7.1.10. Planety. Obliczanie momentu kulminacji 531 9

7.1.11. Gwiazdy. Obliczanie momentów kulminacji 535 7.1.12. Identyfikacja gwiazd za pomoca tablic NP 401 535 7.1.13. Identyfikacja gwiazd i planet za pomoca identyfikatora typu NP.323 540 7.2. Podstawowe metody okreslania pozycji na podstawie obserwacji cial niebieskich 544 7.2.1. Astronomiczna linia pozycyjna. Pozycja astronomiczna. Metoda wysokosciowa 544 7.2.2. Metoda szerokosciowa i dlugosciowa 548 7.3. Pomiar wysokosci cial niebieskich. Obliczanie elementów astronomicznej linii pozycyjnej 550 7.3.1. Sekstant. Bledy sekstantu 550 7.3.2. Okreslanie bledu indeksu 553 7.3.3. Pomiar wysokosci cial niebieskich 555 7.3.4. Poprawianie zmierzonych wysokosci cial niebieskich 557 7.3.5. Poprawianie zmierzonych wysokosci Slonca 559 7.3.6. Poprawianie zmierzonych wysokosci gwiazd 566 7.3.7. Poprawianie zmierzonych wysokosci planet 567 7.3.8. Poprawianie zmierzonych wysokosci Ksiezyca 570 7.3.9. Obliczanie miejscowych katów godzinnych i deklinacji Slonca 573 7.3.10. Obliczanie miejscowych katów godzinnych i deklinacji Ksiezyca 574 7.3.11. Obliczanie miejscowych katów godzinnych i deklinacji planet 575 7.3.12. Obliczanie miejscowych katów godzinnych i deklinacji gwiazd 575 7.3.13. Obliczanie wysokosci zliczonych i azymutów za oca wzorów, wykreslanie linii pozycyjnych z pozycji zliczonych 576 7.3.14. Obliczanie wysokosci zliczonych i azymutów za pomoca tablic NP 401 (H.D.605); wykreslanie linii pozycyjnych z pozycji skalkulowanej 578 7.3.15. Obliczanie szerokosci geograficznej w momencie kulminacji Slonca 581 7.3.16. Obliczanie szerokosci geograficznej z Gwiazdy olarnej 582 7.3.17. Obliczanie cp i pz w momencie widocznego wschodu lub zachodu Slonca 585 7.3.18. Obliczanie cp i pzz obserwacji cial niebieskich 585 7.4. Okreslanie pozycji z obserwacji cial niebieskich 586 7.4.1. Okreslanie pozycji z obserwacji Slonca. Metoda wysokosciowa i szerokosciowa. Wykreslanie linii pozycyjnych z pozycji zliczonej i skalkulowanej 586 7.4.2. Okreslanie pozycji z obserwacji gwiazd i planet. Metoda wysokosciowa i szerokosciowa. Wykreslanie linii pozycyjnych z pozycji zliczonej i skalkulowanej 591 7.4.3. Ogólne uwagi o wykreslaniu na mapie linii pozycyjnych z jednoczesnych i niejednoczesnych obserwacji cial niebieskich 599 7.4.4. Ocena dokladnosci pomiarów i pozycji astronomicznej 604 ROZDZIAL 8. ZEGL UGA PRZYBRZEZNA I OCEANICZNA 8.1. Podstawowe zasady prowadzenia nawigacji w róznych okolicznosciach zeglugi 605 8.2. Wybór drogi w rejonach przybrzeznych 611 8.2.1. Nawigacja na oznaczonych torach wodnych 612 8.2.2. Oznakowanie nawigacyjne 614 8.3. Wybór drogi oceanicznej 627 8.3.1. Wybór drogi oceanicznej na podstawie specjalnych map drogowych 627 8.3.2. Wybór drogi oceanicznej na podstawie Dróg oceanicznych swiata 631 10

8.4. Praktyczna zegluga po ortodromie 640 8.5. Zegluga po optymalnej drodze 644 8.6. Obliczanie odleglosci po loksodromie i ortodromie 650 8.7. Informacje o pogodzie. Meteorologiczne przeszkody nawigacyjne 655 8.7.1. Uchylanie sie od spotkania z obszarem sztormowym cyklonu tropikalnego 671 8.7.2. Uwagi o manewrowaniu statkiem na obszarze cyklonu tropikalnego 677 ROZDZIAL 9. PL YWY I PRADY PL YWOWE 9.1. Zjawisko plywów 681 9.1.1. Zasadnicze rodzaje plywów 682 9.2. Wydawnictwa dotyczace plywów i pradów plywowych 683 9.3. Plywy na wodach Wielkiej Brytanii i Irlandii oraz w portach polozonych na obszarze Kanalu Brytyjskiego 684 9.3.1. Czasy i wysokosci plywu. Poziomy plywowe. Zera przepowiedni plywowych 685 9.3.2. Wplyw warunków meteorologicznych na zjawisko plywów i pradów plywowych 685 9.3.3. Sejsze 686 9.3.4. Nieregularnosc plywów na Morzu Pólnocnym 686 9.3.5. Wykorzystanie tomu I Tablic Plywów 687 9.3.6. Obliczanie glebokosci (wysokosci plywu) w portach zasadniczych dla okreslonej godziny 690 9.3.7. Obliczanie momentów wystapienia okreslonej glebokosci (wysokosci plywu) w portach zasadniczych 692 9.3.8. Porty dolaczone 693 9.4. Plywy na wodach europejskich i pozaeuropejskich 698 9.4.1. Wykorzystanie tomu II i III Tablic plywów 698 9.4.2. Obliczanie wysokosci plywu w portach zasadniczych dla okreslonej godziny 699 9.4.3. Obliczanie momentów wystapienia okreslonej glebokosci (wysokosci plywu) w portach zasadniczych 701 9.4.4. Porty dolaczone 703 9.4.5. Prady plywowe 706 9.5. System map elektronicznych Navi Sailor. Obliczanie wysokosci plywu. Krzywa plywu 708 L iteratura 712 11