Program Ochrony Zdrowia Psychicznego dla Miasta Tarnowa na lata 2014-2015

Załącznik do uchwały Nr XLV/612/2014 Rady Miejskiej w Tarnowie z dnia 30 stycznia 2014 r. Program Ochrony Zdrowia Psychicznego dla Miasta Tarnowa na lata 2014-2015 Projekt opracował: lek. MARCIN BARDEL specjalista psychiatra

Wprowadzenie. Program Ochrony Zdrowia Psychicznego dla Miasta Tarnowa na lata 2014-2015 został opracowany w celu określenia i podjęcia działań, mających prowadzić do poprawy zdrowia psychicznego mieszkańców Tarnowa i okolic. Program ten identyfikuje potrzeby mieszkańców Tarnowa w zakresie nowoczesnej i kompleksowej opieki psychiatrycznej, analizuje obecne zasoby lecznictwa psychiatrycznego, wskazuje obszary, w których są konieczne zmiany, definiuje główne kierunki rozwoju tarnowskiej psychiatrii, obrazuje możliwości współpracy pomiędzy różnymi ośrodkami opieki psychiatrycznej. Program Ochrony Zdrowia Psychicznego dla Miasta Tarnowa na lata 2014-2015 został opracowany zgodnie z założeniami, zawartymi w: - Ustawie o ochronie zdrowia psychicznego z dnia 19 sierpnia 1994r. - Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2010 r, w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego - Małopolskim Programie Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2011-2015. Program został podzielony na następujące rozdziały: Rozdział I. Analiza demograficzno-epidemiologiczna populacji Tarnowa. Rozdział II. Aktualne zasoby opieki psychiatrycznej w Tarnowie. Rozdział III. Zapotrzebowanie na lecznictwo psychiatryczne w Tarnowie (ze szczególnym uwzględnieniem zaleceń zawartych w Narodowym Programie Ochrony Zdrowia Psychicznego). Rozdział IV. Najważniejsze kierunki działania w zakresie organizacji opieki psychiatrycznej w Tarnowie. Rozdział V. Cele główne i szczegółowe Programu. Rozdział VI. Ogólne założenia odnośnie finansowania Programu na lata 2014-2015. Rozdział VII. Zarządzanie Programem i monitorowanie realizacji Programu. 2

Rozdział I. Analiza demograficzno-epidemiologiczna populacji Tarnowa w kontekście opieki psychiatrycznej. I. Analiza demograficzna: Według aktualnych danych statystycznych (GUS, 2012 rok) populacja Tarnowa liczy obecnie 112952 mieszkańców, w tym: 18393 osoby poniżej 18 roku życia 76181 osób w wieku 18-64 lat 18378 osób w wieku powyżej 64 roku życia. W Tarnowie mieszka (dane z czerwca 2012) 59689 kobiet i 53499 mężczyzn. Prognozy demograficzne na następne lata wskazują, że zmniejszeniu ulegnie liczba osób poniżej 18 roku życia oraz osób w wieku produkcyjnym, wyraźnie wzrastać będzie odsetek osób powyżej 64 roku życia. Szczegółowe prognozy przedstawiają się następująco: Rok Liczba mieszkańców Tarnowa ogółem Osoby w wieku poniżej 18 lat Osoby w wieku 18-64 lat Osoby w wieku 65 lat i więcej 2013 112300 18000 75300 19000 2017 109900 16500 71600 21800 Dane te wskazują jednoznacznie, że stopniowo będzie zwiększać się odsetek i liczba osób w wieku powyżej 65 roku życia, przy równoczesnym zmniejszaniu się liczby dzieci i osób poniżej 65 roku życia. Niewątpliwie będzie to miało znaczenie dla organizacji opieki psychiatrycznej na terenie Tarnowa. Analizując dane demograficzne, warto podkreślić, że Tarnów jest drugim co do wielkości miastem w województwie małopolskim, siedzibą powiatu, centrum tzw. subregionu tarnowskiego. Opracowując Program Ochrony Zdrowia Psychicznego dla Miasta Tarnowa na lata 2014-2015 należy zakładać, że Tarnów powinien stanowić jeden z 2-3 3

głównych ośrodków opieki psychiatrycznej w Małopolsce, który będzie służyć nie tylko mieszkańcom miasta, lecz obejmie swym zasięgiem okoliczne gminy i powiaty. Analiza aktualnych danych demograficznych (GUS, czerwiec 2012), ukazuje, iż: - na terenie powiatu tarnowskiego (bez Miasta Tarnowa) mieszka 198650 osób - cały subregion tarnowski (Miasto Tarnów, powiat tarnowski, powiat brzeski, powiat dąbrowski oraz powiat bocheński) zamieszkuje 463700 osób, w tym ponad 77200 osób w wieku powyżej 60 lat. Biorąc pod uwagę dostępność do opieki psychiatrycznej, należy zakładać, że osoby mieszkające w odległości kilku-kilkunastu kilometrów od Tarnowa, będą korzystać z niektórych placówek opieki psychiatrycznej na terenie naszego miasta. Szacując zapotrzebowanie na opiekę psychiatryczną w Tarnowie należy zatem wziąć pod uwagę liczbę osób zamieszkujących Miasto Tarnów i co najmniej powiat tarnowski. Łącznie daje to liczbę 311650 mieszkańców (dane GUS, VI.2012). II. Analiza epidemiologiczna. Na podstawie szczegółowych danych, uzyskanych z zakładów opieki psychiatrycznej, przeprowadzono analizę epidemiologiczną, dotyczącą korzystania przez mieszkańców Tarnowa z różnych form opieki psychiatrycznej. A. Stacjonarne leczenie psychiatryczne czyli leczenie w szpitalach i oddziałach psychiatrycznych, zapewniających całodobową, stacjonarną opiekę psychiatryczną. Mieszkańcy Tarnowa w latach 2011-2012 korzystali z stacjonarnego leczenia psychiatrycznego w następujących placówkach: a. Szpital Specjalistyczny im. dr J. Babińskiego w Krakowie, ul. Babińskiego 29 b. SP ZOZ w Dębicy, ul. Krakowska 91(Oddziały Psychiatryczne w Straszęcinie) c. Szpital Specjalistyczny im. Klimontowicza w Gorlicach, ul. Węgierska 22 d. Szpital Uniwersytecki w Krakowie, ul. Strzelecka 3/6 (Oddział Psychiatrii Dorosłych) 4

Szczegółowo ilość tzw. osobodni, spędzonych przez mieszkańców Tarnowa w poszczególnych oddziałach i szpitalach psychiatrycznych prezentuje poniższa tabela: Oddział/szpital psychiatryczny Rok 2011 Rok 2012 Szpital Specjalistyczny im. dr J. Babińskiego w Krakowie, ul. Babińskiego 29 SP ZOZ w Dębicy, ul. Krakowska 91(Oddziały Psychiatryczne w Straszęcinie) Szpital Specjalistyczny im. Klimontowicza w Gorlicach, ul. Węgierska 22 Szpital Uniwersytecki w Krakowie, ul. Strzelecka 3/6 (Oddział Psychiatrii Dorosłych) 2280 osobodni 2268 osobodni 7592 osobodni 6934 osobodni 1073 osobodni 747 osobodni 708 osobodni 513 osobodni Razem 11653 osobodni 10462 osobodni Dane te oznaczają, że w każdym dniu roku, wliczając w to soboty i niedziele, w stacjonarnych szpitalach i oddziałach psychiatrycznych przebywało średnio: 32 mieszkańców Tarnowa (2011 rok) 29 mieszkańców Tarnowa (2012 rok). Zaznaczająca się na przestrzeni dwóch lat tendencja spadkowa może wynikać z : - zmniejszającej się dostępności do stacjonarnej opieki psychiatrycznej (ograniczanie liczby miejsc w szpitalach psychiatrycznych) - zwiększającej się dostępności i efektywności innych form leczenia psychiatrycznego - zmniejszonego zapotrzebowania na tę formę leczenia wśród pacjentów. 5

B. Lecznictwo ambulatoryjne - Poradnie Zdrowia Psychicznego. Lecznictwo ambulatoryjne opiera się głównie na Poradniach Zdrowia Psychicznego, zapewniających konsultacje psychiatrów, psychologów i psychoterapeutów codziennie, w dni pracujące (od poniedziałku do piątku). Ilość porad, udzielonych mieszkańcom Tarnowa w latach 2011-2012 w Poradniach Zdrowia Psychicznego działających na terenie miasta przedstawia poniższa tabela: Placówka Poradnia Zdrowia Psychicznego ZPS sp. z o.o. w Tarnowie, ul. Mostowa 6 Poradnia Zdrowia Psychicznego, pl. Dworcowy 6, Centrum Medyczne Kol-Med. Zakład Opieki Zdrowotnej MSW w Krakowie, Poradnia Zdrowia Psychicznego w Tarnowie, ul. Krakowska 32 Poradnia Psychosomatyczna, Szpitala im. Św. Łukasza w Tarnowie, ul. Lwowska 178a. Razem (liczba porad, ZPS + Poradnia Psychosomatyczna) Ilość porad udzielonych mieszkańcom Tarnowa w 2011 roku Ilość porad udzielonych mieszkańcom Tarnowa w 2012 roku 12297 10860 ------------------------ 2262 (łącznie 2011 i 2012 rok) 475 (uwaga: liczba pacjentów, nie porad) 547 (uwaga: liczba pacjentów, nie porad) 1716 1735 14013 12595 Analiza powyższych danych wskazuje na to, iż leczenie w ramach Poradni Zdrowia Psychicznego było najczęściej wybieraną przez mieszkańców Tarnowa formą pomocy psychiatrycznej i psychologicznej. Zaznaczająca się tendencja malejąca w zakresie ilości udzielanych porad w Poradniach Zdrowia Psychicznego, może wynikać z: 6

- narastających ograniczeń w dostępie do specjalistycznej pomocy psychiatrycznej (długie kolejki w ramach NFZ, zbyt niska liczba psychiatrów / psychologów w PZP) - przejęcia przez lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej (tzw. rodzinnych) części zadań w zakresie opieki nad zdrowiem psychicznym mieszkańców Tarnowa (leczenie mniej nasilonych, łagodniejszych zaburzeń psychicznych). C. Leczenie w dziennych oddziałach psychiatrycznych. Dzienne oddziały psychiatryczne to placówki zapewniające pośredni rodzaj opieki pomiędzy stacjonarnym leczeniem psychiatrycznym a poradami ambulatoryjnymi. Oddziały dzienne oferują pacjentom pobyt w godzinach 7:00-14:30, w dni powszednie (z wyłączeniem sobót i niedziel). Dni wolne, popołudnia i noce pacjent spędza w swoim domu. Zaletą oddziałów dziennych jest to, że pacjent otrzymuje kompleksową pomoc psychiatrów, psychologów i terapeutów, bez konieczności przebywania poza środowiskiem domowym i rodzinnym. Na terenie Tarnowa działa jeden Oddział Dzienny Psychiatryczny Ogólny, przy ulicy Mostowej 6, wchodzący w skład struktury organizacyjnej Zespołu Przychodni Specjalistycznych sp. z o.o. w Tarnowie. W latach 2011-2012 mieszkańcy Tarnowa i okolic chętnie korzystali z pomocy Oddziału Dziennego Psychiatrycznego, fakt ten obrazują poniższe dane: Ilość osobodni, spędzonych przez pacjentów na Oddziale Dziennym Psychiatrycznym Zespołu Przychodni Specjalistycznych sp. z o.o. w Tarnowie 2011 rok 2012 rok 3298 osobodni 3565 osobodni Wzrastająca liczba osób, korzystających z leczenia na Oddziale Dziennym Psychiatrycznym może wskazywać na: - rosnące zapotrzebowanie na tę formę leczenia (kompleksowe leczenie psychiatryczne i psychologiczne bez konieczności przebywania w stacjonarnym oddziale psychiatrycznym, bez utraty kontaktu z rodziną) 7

- znaczenie lokalizacji i dostępności tej formy leczenia dla mieszkańców Tarnowa (centrum miasta, dogodny dojazd) w odróżnieniu od stacjonarnych oddziałów psychiatrycznych, zlokalizowanych poza Tarnowem Na terenie powiatu tarnowskiego działa jeszcze jeden Oddział Dzienny Psychiatryczny, w Tuchowie przy ulicy Kolejowej 8b. Jest to placówka, która otrzymała kontrakt z NFZ dopiero w sierpniu 2012 roku i nie było możliwe opracowanie odpowiednich danych epidemiologicznych, dotyczących lat 2011-2012. D. Leczenie uzależnień. Mieszkańcy Tarnowa w latach 2011-2012 korzystali z różnorodnych form leczenia uzależnień, zarówno w warunkach stacjonarnych, dziennych, jak i ambulatoryjnych. W odniesieniu do stacjonarnego leczenia uzależnień (oddziały całodobowe) wygląda to następująco: Placówka Oddział Leczenia Uzależnień i Współuzależnienia, Szpital im. Św. Łukasza w Tarnowie, ul. Lwowska 178a SP ZOZ w Dębicy, Oddział Leczenia Uzależnień w Straszęcinie Szpital Specjalistyczny im. Babińskiego w Krakowie, Oddział Terapii Uzależnienia od Alkoholu Liczba osobodni w 2011 roku Liczba osobodni w 2012 roku 2357 1655 958 1096 0 89 RAZEM 3315 2840 Dane te mogą wskazywać na: - zmniejszające się zapotrzebowanie na stacjonarne leczenie uzależnienia od alkoholu - tendencję do wybierania ośrodków terapii uzależnienia, oddalonych od własnego miejsca zamieszkania (fakt leczenia odwykowego nadal często odbierany jest jako stygmatyzujący, pacjenci wolą unikać osób ze swojego 8

miasta) wskazuje na to rosnąca liczba Tarnowian, leczonych odwykowo w placówkach w Straszęcinie i Krakowie. Mieszkańcy Tarnowa korzystali także z pomocy Oddziału Dziennego Leczenia Uzależnień i Współuzależnienia, działającego w Szpitalu Św. Łukasza w Tarnowie. Dane liczbowe za 2011 i 2012 rok przedstawiają się następująco: Mieszkańcy Tarnowa, leczeni na Oddziale Dziennym Leczenia Uzależnień i Współuzależnienia Szpitala Św. Łukasza w Tarnowie. Liczba osobodni 2011 rok Liczba osobodni 2012 rok 1033 970 Podobnie jak w przypadku stacjonarnego leczenia uzależnień, tak i w przypadku terapii dziennej, zaznacza się tendencja spadkowa. Mieszkańcy Tarnowa korzystali z porad Specjalistycznej Poradni Leczenia Uzależnień i Współuzależnienia Szpitala Św. Łukasza w Tarnowie. Dane liczbowe przedstawiają się następująco: Mieszkańcy Tarnowa, korzystający ze Specjalistycznej Poradni Leczenia Uzależnień i Współuzależnienia Szpitala Św. Łukasza w Tarnowie. Liczba porad udzielonych w 2011 roku Liczba porad udzielonych w 2012 roku 6023 5816 W Specjalistycznej Poradni Leczenia Uzależnień i Współuzależnienia Szpitala Św. Łukasza w Tarnowie udzielane były także porady w zakresie zaburzeń spowodowanych używaniem środków psychoaktywnych innych niż alkohol (narkotyki, leki, środki odurzające). Dane liczbowe w tym zakresie prezentuje poniższa tabela: 9

Mieszkańcy Tarnowa, korzystający ze Specjalistycznej Poradni Leczenia Uzależnień i Współuzależnienia Szpitala Św. Łukasza w Tarnowie w zakresie zaburzeń spowodowanych używaniem środków psychoaktywnych, innych niż alkohol (narkotyki, leki, środki odurzające) Liczba porad udzielonych w 2011 roku Liczba porad udzielonych w 2012 roku 6 24 Powyższe dane wskazują na: - niewielki spadek ilości udzielonych porad w zakresie uzależnienia od alkoholu - wyraźny wzrost (4-krotny) ilości udzielonych porad w zakresie zaburzeń spowodowanych używaniem środków psychoaktywnych innych niż alkohol (narkotyki, leki, środki odurzające). Może to wskazywać na rosnące potrzeby poradnictwa w tym zakresie. Mieszkańcy Tarnowa korzystali także z pomocy oddziałów zajmujących się detoksykacją od alkoholu oraz leczeniem zaburzeń związanych z odstawianiem alkoholu u osób uzależnionych (alkoholowych zespołów abstynencyjnych). Dane liczbowe w tym zakresie wyglądają następująco: Placówka Liczba osobodni w 2011 roku Liczba osobodni w 2012 roku Specjalistyczny Szpital im. H. Klimontowicza w Gorlicach, Oddział 129 183 Leczenia Alkoholowych Zespolów Abstynencyjnych. Szpital Specjalistyczny im. Babińskiego w Krakowie, Oddział 76 55 Leczenia Alkoholowych Zespołów Abstynencyjnych RAZEM 205 238 10

Zaznacza się wyraźny wzrost (o 16%) ilości osobodni, spędzanych przez Tarnowian na oddziałach detoksykacyjnych. Należy zauważyć, że większość osób w stanie upojenia alkoholowego lub z objawami abstynencyjnymi od alkoholu otrzymuje pomoc w innych, nie wyspecjalizowanych w tym kierunku placówkach i komórkach organizacyjnych: w Szpitalnym Oddziale Ratunkowym, Oddziale Chorób Wewnętrznych i Ostrych Zatruć Szpitala im. Św. Łukasza, w ogólnopsychiatrycznych oddziałach stacjonarnych (np. w Straszęcinie). Brakuje dokładnych danych epidemiologicznych w tym zakresie, ostrożne szacunki wskazują na to, że liczba osób wymagających pomocy w zakresie detoksykacji alkoholowej i leczenia zespołów abstynencyjnych może być kilkakrotnie wyższa. E. Opieka psychiatryczna nad dziećmi i młodzieżą. Dla celów opracowania Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego dla Miasta Tarnowa na lata 2014-2015 przeanalizowano dane z jednostek znajdujących się na terenie Małopolski, zapewniających pomoc dla dzieci i młodzieży z zaburzeniami psychicznymi. Stacjonarne leczenie psychiatryczne dzieci i młodzieży. Dzieci i młodzież, mieszkający w Tarnowie, korzystali z leczenia w szpitalach i oddziałach psychiatrycznych, zapewniających całodobową, stacjonarną opiekę psychiatryczną. Ośrodki te znajdują się w Krakowie. Szczegółowe dane liczbowe za lata 2011-2012 wyglądają następująco: Placówka Liczba osobodni w 2011 roku Liczba osobodni w 2012 roku Specjalistyczny Szpital Dziecięcy im. Św. Ludwika w Krakowie, 220 176 Oddział Psychiatrii Dzieci i Młodzieży. Szpital Uniwersytecki w Krakowie, ul. Strzelecka 708 513 3/6, Oddział Psychiatrii Dzieci i Młodzieży RAZEM 928 689 11

Dane te wskazują, że każdego dnia roku, na oddziałach psychiatrycznych dla dzieci i młodzieży przebywały średnio 2 osoby zamieszkujące w Tarnowie. Ambulatoryjne leczenie psychiatryczne dzieci i młodzieży. Na terenie Tarnowa działa tylko jedna Poradnia Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży, zlokalizowana przy ul. Mostowej 6, wchodząca w skład struktury organizacyjnej Zespołu Przychodni Specjalistycznych sp. z o.o. w Tarnowie. Liczba mieszkańców Tarnowa w wieku do 17 lat, korzystających z Poradni Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży, przedstawiała się w latach 2011-2012 następująco: Mieszkańcy Tarnowa, korzystający z Poradni Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży, ul. Mostowa 6, (Zespół Przychodni Specjalistycznych sp. z o.o. w Tarnowie) Liczba porad udzielonych w 2011 roku Liczba porad udzielonych w 2012 roku 1779 1831 Analizując powyższe dane, łatwo zauważyć, że wzrasta liczba udzielonych porad ambulatoryjnych dla dzieci i młodzieży nawet mimo zmian demograficznych, polegających na zmniejszającej się liczbie osób poniżej 18 roku życia (niż demograficzny). Równocześnie zmniejsza się liczba dzieci i młodzieży, leczonych w stacjonarnych oddziałach psychiatrycznych. Wydaje się to mieć związek z faktem, że wszystkie oddziały dla dzieci i młodzieży są położone w oddaleniu od Tarnowa i pobyt w nich wiąże się z koniecznością rozłąki dziecka z rodziną. 12

Rozdział II. Aktualne zasoby opieki psychiatrycznej w Tarnowie. W celu opracowania Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego dla Miasta Tarnowa na lata 2014-2015 zebrano dane dotyczące aktualnych (stan na sierpień 2013 roku) zasobów opieki psychiatrycznej na terenie Tarnowa. Poniżej przedstawiono pełne zestawienie ośrodków, zajmujących się niesieniem pomocy osobom z zaburzeniami psychicznymi. I. Poradnie Zdrowia Psychicznego (PZP). Są podstawową i najbardziej dostępną formą opieki psychiatrycznej. Udzielają pomocy ambulatoryjnej we wszystkie dni powszednie, w godzinach od 7:00 do 19:00-20:00. Do poradni zdrowia psychicznego nie jest wymagane skierowanie, w pilnych przypadkach chory przyjmowany jest niezwłocznie. Na terenie Tarnowa działają obecnie trzy poradnie zdrowia psychicznego i jedna poradnia psychosomatyczna: 1. Poradnia Zdrowia Psychicznego, ul. Mostowa 6, wchodząca w skład Zespołu Przychodni Specjalistycznych Sp. z o.o. w Tarnowie. 2. Poradnia Zdrowia Psychicznego, pl. Dworcowy 6, wchodząca w skład Centrum Medycznego Kol-Med. w Tarnowie. 3. Poradnia Zdrowia Psychicznego, ul. Krakowska 32, wchodząca w skład Zakładu Opieki Zdrowotnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Krakowie. 4. Poradnia Psychosomatyczna, ul. Lwowska 178a, wchodząca w skład Szpitala Św. Łukasza w Tarnowie. Największej ilości porad udziela Poradnia Zdrowia Psychicznego ZPS przy ul. Mostowej 6. Jest to placówka, w której pracuje także najwięcej psychiatrów i psychologów w Tarnowie. Poradnia Zdrowia Psychicznego ZPS, jako jedyna w Tarnowie, zapewnia grupową terapię ambulatoryjną dorosłych i dzieci oraz terapię rodzinną dzieci i dorosłych. Pozostałe przychodnie działające na terenie Tarnowa: Poradnia Zdrowia Psychicznego Centrum Medycznego Kol-Med. oraz Przychodnia MSW są dostępne dla wszystkich ubezpieczonych w NFZ, jednak chętnie są wybierane przez osoby związane z określonymi branżami, np. w Przychodni MSW często 13

leczą się osoby pracujące (lub mające członka rodziny pracującego) w tzw. służbach mundurowych. Przychodnia psychosomatyczna, działająca w Szpitalu Św. Łukasza w Tarnowie zatrudnia jednego psychiatrę mimo to udziela znaczącej liczby porad (ponad 1700 rocznie). Analizując dane dotyczące kolejek do świadczeń finansowanych przez NFZ, należy zauważyć, że już obecnie pacjenci muszą długo oczekiwać na wizytę w PZP: - Poradnia Zdrowia Psychicznego ZPS, ul. Mostowa 6: czas oczekiwania 66 dni, liczba oczekujących 357 osób - Centrum Medyczne Kol-Med.: czas oczekiwania 22 dni, liczba oczekujących 19 osób (dane z dnia 31.07.2013, średni czas oczekiwania na wizytę, bez wyszczególnienia czy wizyta jest pierwszorazowa czy kolejna). Oznacza to niewystarczającą dostępność do tej podstawowej formy opieki psychiatrycznej. Uwagę zwraca fakt, że brakuje Poradni Zdrowia Psychicznego zlokalizowanej w Tarnowie-Mościcach, jednej z najważniejszych historycznie dzielnic Tarnowa. Brak poradni tego typu w zachodniej części Tarnowa może stanowić utrudnienie dla osób mieszkających w tamtym rejonie miasta oraz osób zamieszkałych w sąsiednich miejscowościach (Zgłobice, Zbylitowska Góra, Kępa Bogumiłowicka, Ostrów). W przeszłości funkcjonowała Poradnia Zdrowia Psychicznego w Mościckim Centrum Medycznym, z której chętnie korzystali mieszkańcy Tarnowa Zachodniego i okolicznych miejscowości. II. Oddziały Dzienne Psychiatryczne. Są pośrednią formą opieki psychiatrycznej pomiędzy leczeniem ambulatoryjnym a hospitalizacją całodobową. Pacjent korzysta z pomocy psychiatrów, psychologów i terapeutów codziennie w godzinach dopołudniowych; popołudnia i noce spędza we własnym domu. Ta forma leczenia pozwala opanować nawet ciężkie choroby psychiczne, równocześnie pacjent nie traci kontaktu z rodziną, swoim środowiskiem, otoczeniem. Na terenie Tarnowa funkcjonuje tylko jeden Oddział Dzienny Psychiatryczny Ogólny, przy ulicy Mostowej 6, wchodzący w skład Zespołu Przychodni Specjalistycznych Sp. z.o.o. Oddział Dzienny Psychiatryczny ZPS dysponuje 20 miejscami, obecnie kontrakt podpisany z NFZ pozwala leczyć równocześnie 15 chorych. 14

Liczba osób hospitalizowanych na Oddziale Dziennym Psychiatrycznym ZPS systematycznie wzrasta, wiąże się to niekiedy z długim czasem oczekiwania na przyjęcie (obecnie: do 65 dni, dane z lipca 2013). Warto zauważyć, że w pobliskim Tuchowie działa identyczny, ogólnopsychiatryczny Oddział Dzienny, dysponujący 12 miejscami. Jest to placówka funkcjonująca od sierpnia 2012 roku, w której leczą się głównie osoby z miejscowości położonych na południe od Tarnowa, ale korzystają z niej również mieszkańcy naszego miasta. Łącznie oddziały dzienne w Tarnowie i Tuchowie dysponują obecnie 27 miejscami. III. Zespoły leczenia środowiskowego (domowego). Są to zespoły specjalistów, zajmujące się leczeniem osób z zaburzeniami psychicznymi w miejscu ich zamieszkania, szczególnie wówczas, gdy takie osoby, ze względu na stan zdrowia psychicznego, nie są w stanie regularnie zgłaszać się do Poradni Zdrowia Psychicznego czy uczęszczać na Oddział Dzienny Psychiatryczny. Zespół Leczenia Środowiskowego zapewnia regularne wizyty domowe, monitoruje stan psychiczny chorego, podejmuje działania, mające na celu utrzymanie ciągłości terapii i uniknięcie hospitalizacji na oddziale stacjonarnym. Leczenie środowiskowe (domowe) jest realizowane głównie wobec osób z ciężkimi chorobami psychicznymi. Zespoły leczenia środowiskowego składają się z: - psychiatry - psychologa - pracownika socjalnego - pielęgniarki. Na terenie Tarnowa działa obecnie jeden Zespół Leczenia Środowiskowego, na os. 25-lecia PRL 3a, wchodzący w skład Centrum Zdrowia Psychicznego Mental-Med. z siedzibą w Krakowie, ul. Zachodnia 7. Kierownikiem Zespołu Leczenia Środowiskowego jest p. dr Katarzyna Wrzesień, specjalista psychiatra i psychoterapeuta, związana z krakowskim Szpitalem im. Babińskiego. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej uzyskał informacje odnośnie działalności Zespołu Leczenia Środowiskowego, trwają ustalenia dotyczące zasad współpracy w celu zwiększenia efektów pracy socjalnej. 15

W chwili obecnej brakuje szczegółowych informacji na temat działalności tego Zespołu (liczba pacjentów, korzystających z pomocy Zespołu, wielkość kontraktu z NFZ, obszar działania). Poradnie Zdrowia Psychicznego, Oddziały Dzienne Psychiatryczne i Zespoły Leczenia Środowiskowego stanowią najważniejszy element zróżnicowanego i wszechstronnego modelu tzw. środowiskowej opieki psychiatrycznej. Model ten zakłada, że podstawową formą leczenia psychiatrycznego powinno być leczenie w naturalnym środowisku społecznym chorego, przy wykorzystaniu opieki ambulatoryjnej, dziennej i środowiskowej oraz przy równoczesnym ograniczeniu do koniecznego minimum hospitalizacji w zamkniętych oddziałach psychiatrycznych. Upowszechnienie i rozwój środowiskowego modelu opieki psychiatrycznej jest jednym z podstawowych założeń Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. IV. Stacjonarne oddziały psychiatryczne. Tarnów, w odróżnieniu od innych większych miast w Małopolsce, nie dysponuje żadnym stacjonarnym oddziałem psychiatrycznym. Poniższe zestawienie wyraźnie obrazuje tę dysproporcję: Miasto Liczba mieszkańców Liczba miejsc na stacjonarnych oddziałach psychiatrycznych Kraków 758000 708 Nowy Sącz 84100 25 Andrychów 21200 138 Olkusz 36500 60 Chrzanów 38900 26 Gorlice 28600 60 Tarnów 113000 0 Od wielu lat pacjenci z Tarnowa, wymagający leczenia w stacjonarnym oddziale psychiatrycznym są kierowani do szpitali psychiatrycznych w Krakowie, Straszęcinie koło Dębicy oraz do Gorlic. 16

V. Ośrodki leczenia uzależnień i współuzależnienia. W Tarnowie funkcjonuje kompleksowy Ośrodek Leczenia Uzależnień i Współuzależnienia w Szpitalu Św. Łukasza na ul. Lwowskiej 178a. W skład Ośrodka wchodzą: - stacjonarny Oddział Leczenia Uzależnień i Współuzależnienia (dla kobiet i mężczyzn, łącznie 62 miejsca) - Oddział Dzienny Leczenia Uzależnień i Współuzależnienia (20 miejsc) - Poradnia Leczenia Uzależnień i Współuzależnienia. W ramach Ośrodka Terapii Uzależnień i Współuzależnienia prowadzona jest: - diagnoza osób z problemem używania i nadużywania środków psychoaktywnych (alkohol, narkotyki, leki i in.), - terapia dla osób uzależnionych od alkoholu i innych środków psychoaktywnych, uzależnionych od hazardu, współuzależnionych oraz dorosłych dzieci alkoholików. Ośrodek Leczenia Uzależnień i Współuzależnienia w Szpitalu Św. Łukasza w Tarnowie - poza działalnością leczniczą - prowadzi także staże i superwizje dla osób kształcących się w zakresie terapii uzależnień. Zwraca uwagę fakt, że na terenie Tarnowa brakuje oddziału detoksykacyjnego/leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych. Osoby uzależnione, wymagające takiej pomocy, są kierowane do innych miast (Kraków, Gorlice) lub korzystają pomocy doraźnej Szpitalnego Oddziału Ratunkowego Szpitala Św. Łukasza. VI. Opieka psychiatryczna nad dziećmi i młodzieżą. W Tarnowie funkcjonuje jedna Poradnia Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży, przy ul. Mostowej 6, wchodząca w skład Zespołu Przychodni Specjalistycznych Sp. z o.o. Poradnia ta udziela porad ambulatoryjnych w dni powszednie, zapewnia dostęp do psychiatrów dziecięcych i psychologów. Jako jedna z dwóch placówek w Tarnowie oferuje grupową terapię dzieci oraz terapię rodzin. 17

W systemie oświaty w Tarnowie działają 2 poradnie, obejmujące swą opieką dzieci i młodzież: a. Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna na ul. Nadbrzeżnej Dolnej 7, która świadczy specjalistyczną pomoc psychologiczną dla dzieci, młodzieży, rodziców i wychowawców. Kadrę stanowią psycholodzy, pedagodzy i logopedzi. Poradnia oferuje pomoc w zakresie diagnozy i terapii psychologicznej, pedagogicznej i logopedycznej, doradztwa zawodowego, orzecznictwa i opiniowania, psychoedukacji, profilaktyki oraz biofeedback EEG. b. Specjalistyczna Poradnia Profilaktyczno-Terapeutyczna na ul. Szujskiego 25, oferująca pomoc psychologiczną dla dzieci, młodzieży i dorosłych. Poradnia prowadzi terapię indywidualną i rodzinną, zajmuje się psychoedukacją i szeroko rozumianą profilaktyką, prowadzi konsultacje i mediacje, dysponuje pracownią biofeedback EEG. Warto podkreślić rolę innych placówek oświatowych, działających w Tarnowie na rzecz ochrony zdrowia psychicznego oraz psychoedukacji, profilaktyki i terapii dzieci i młodzieży, w szczególności: - Zespół Wczesnego Wspomagania Rozwoju Dziecka, funkcjonujący przy Przedszkolu Publicznym nr 18 z Oddziałami Integracyjnymi, - Przedszkola Publiczne z Oddziałami Integracyjnymi nr 1, 14, 18, 35, - Szkoła Podstawowa Integracyjna nr 11, - Szkoły Podstawowe z Oddziałami Integracyjnymi nr 3 i 9, - Gimnazjum nr 1 w Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 5 (oddziały integracyjne), - Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 6 z Oddziałami Integracyjnymi (Gimnazjum nr 7 i XX Liceum Ogólnokształcące), - Zespół Szkół Ogólnokształcących i Technicznych (XIV Liceum Ogólnokształcące z Oddziałami Integracyjnymi), - Zespół Szkół Specjalnych dla Niesłyszących i Słabo Słyszących - Zespół Specjalnych Szkół Przyszpitalnych, - Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy na ul. Romanowicza, - Niepubliczne Przedszkole Specjalne Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym - Zespół Niepublicznych Szkół Specjalnych. Placówki te oferują (poza działalnością edukacyjną) również pomoc psychologiczną, prowadzą psychoedukację dla rodziców i nauczycieli, realizują programy profilaktyczne w zakresie zdrowia psychicznego, współpracują z ośrodkami wychowawczymi i socjoterapeutycznymi na terenie całej Polski. Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym Koło w Tarnowie, z siedzibą przy ul. Ostrogskich 5b, prowadzi dwa ośrodki dla dzieci z zaburzeniami psychicznymi: 18

- Poradnię dla Osób z Autyzmem Dziecięcym, która jest czynna w dni powszednie i zapewnia kompleksową diagnostykę oraz terapię tzw. całościowych zaburzeń rozwoju. W Poradni pracuje lekarz psychiatra dzieci i młodzieży, psycholodzy, logopedzi, fizjoterapeuci. - Oddział Dzienny Rehabilitacyjny dla dzieci zagrożonych nieprawidłowym rozwojem (głównie z grupy wysokiego ryzyka ciążowo-porodowego) oraz dzieci z zaburzonym rozwojem psychomotorycznym. W Tarnowie nie ma ani stacjonarnego, ani dziennego oddziału psychiatrycznego dla dzieci i młodzieży. W przypadku konieczności leczenia szpitalnego, dzieci i młodzież z zaburzeniami psychicznymi są kierowane do oddziałów w Krakowie (Szpital Uniwersytecki lub Szpital im. Św. Ludwika). VII. Zespoły interwencji kryzysowej i pomocy doraźnej. W Tarnowie działa całodobowy Ośrodek Interwencji Kryzysowej i Wsparcia Ofiar Przemocy. Mieści się on w odnowionym budynku przy ul. Szarych Szeregów 1 (Mościce) i zapewnia pomoc osobom będącym w stanie kryzysu, doświadczającym sytuacji trudnych lub uwikłanym w przemoc. Kadrę Ośrodka stanowią wykwalifikowani psychologowie, psychoterapeuci, socjologowie. Istnieje możliwość bezpłatnych konsultacji prawnych. Ponieważ Ośrodek działa 24 godziny na dobę, pełni także rolę doraźnej pomocy psychologiczno-terapeutycznej, z kontaktu telefonicznego korzystają nierzadko osoby z poważnymi zaburzeniami psychicznymi, myślami i tendencjami samobójczymi. Zadaniem pracowników Ośrodka jest wówczas zapewnienie wsparcia i koordynacja pomocy (w tym: psychiatrycznej) dla takiej osoby. VIII. Domy Pomocy Społecznej dla osób chorych psychicznie i upośledzonych umysłowo. Na terenie Tarnowa funkcjonują dwa Domy Pomocy Społecznej dla osób upośledzonych umysłowo: - DPS w Tarnowie, ul. Robotnicza 4 dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie, dysponujący 80 miejscami - DPS Hostel, ul. Modrzejewskiej 48, prowadzony przez Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym Koło w Tarnowie, przeznaczony dla osób dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie, dysponujący 17 miejscami. 19

W Nowodworzu, pięć kilometrów od Tarnowa, znajduje się Dom Pomocy Społecznej dla osób przewlekle psychicznie chorych. Dyponuje 111 miejscami, które zajmują głównie pensjonariusze z Tarnowa i najbliższych okolic. Na terenie Miasta Tarnowa nie funkcjonuje dom pomocy społecznej dla osób przewlekle psychicznie chorych. Potrzeby w tym zakresie zabezpieczają domy pomocy tego typu, funkcjonujące na terenie innych powiatów. W latach 2011-2013 łącznie skierowano do DPS 26 osób, w tym 6 osób na mocy postanowienia sądu i 4 osoby na wniosek prawnego opiekuna. Najczęściej osoby kierowane były do domów pomocy społecznej w Nowodworzu (9 osób), Dębicy (4 osoby), Sieradzy (4 osoby), Stróżach i Szczyrzycu (po 3 osoby) oraz po 1 osobie do DPS w Przemyślu, Zbyszycach i Nowym Sączu. Przedział wiekowy osób kierowanych do DPS wynosił w przypadku kobiet 28-84 lat, w przypadku mężczyzn 38-83 lata. Domy pomocy społecznej zapewniają całodobową opiekę nad osobami chorymi psychicznie i niepełnosprawnymi intelektualnie, które z różnych powodów nie mogą mieć takiej opieki zapewnionej w swoim środowisku społecznym i rodzinnym. Problemem w uzyskaniu miejsca w DPS jest długi czas oczekiwania (w przypadku DPS w Nowodworzu około 6 miesięcy, DPS Hostel" nie dysponuje obecnie wolnymi miejscami; jedynie do DPS dla dzieci i młodzieży na ul. Robotniczej 4 przyjęcia odbywają się na bieżąco). IX. Środowiskowe Domy Samopomocy. Są to ośrodki oferujące rehabilitację, aktywizację i integrację psychospołeczną osób z zaburzeniami psychicznymi. Funkcjonują w trybie dziennym (dni powszednie, godziny przedpołudniowe), zapewniają dostęp do terapeutów zajęciowych, psychologów, konsultacji psychiatrycznych. Na terenie Miasta Tarnowa funkcjonuje Środowiskowy Dom Samopomocy im. Św. Kingi, przy al. M.B. Fatimskiej 6. Jest on prowadzony na zlecenie Gminy Miasta Tarnowa i dysponuje 60 miejscami dla osób niepełnosprawnych intelektualnie (ŚDS typu B). Aby zabezpieczyć potrzeby osób chorujących psychicznie w zakresie ŚDS, Gmina Miasta Tarnowa zawarła na czas nieokreślony dwa porozumienia z Powiatem Tarnowskim i Powiatem Dąbrowskim w sprawie kierowania mieszkańców Tarnowa do środowiskowych domów samopomocy dla osób chorych psychicznie (ŚDS typu A) w Nowodworzu i Lisiej Górze. 20

W latach 2011-2013 z tych dwóch ośrodków korzystało przeciętnie 10-17 mieszkańców Tarnowa, w wieku od 25 do 76 lat. Większym zainteresowaniem cieszy się ŚDS położony w Nowodworzu, który dysponuje 30 miejscami i zapewnia bezpłatny transport uczestników do i z Tarnowa. Przyjęcia do ŚDS odbywają się na bieżąco, mieszkańcy Tarnowa stanowią około połowę osób korzystających z ŚDS: Placówka Ilość miejsc Liczba mieszkańców Tarnowa korzystająca z ŚDS ŚDS na ul. M.B. Fatimskiej 6 65 36 ŚDS w Nowodworzu 30 15 Ilość miejsc w Środowiskowych Domach Samopomocy, szczególnie dla osób chorych psychicznie jest stosunkowo niewielka, część osób mieszkających w Tarnowie rezygnuje z uczestnictwa w ŚDS ze względu na konieczność dojazdów (do Nowodworza czy Lisiej Góry). X. Zakłady Opiekuńczo-Lecznicze. Na terenie Tarnowa znajdują się dwa Zakłady Opiekuńczo-Lecznicze, w których przebywają osoby chore psychicznie lub upośledzone umysłowo. Są to: oraz Zakład Opiekuńczo-Leczniczy na ul. Kwiatkowskiego 15, prowadzony przez Mościckie Centrum Medyczne Sp. z o.o. Zakład Opiekuńczo-Leczniczy na ul. Szpitalnej 53, wchodzący w skład Specjalistycznego Szpitala im. Szczeklika. Obydwie te jednostki nie są jednak typowymi Zakładami Opiekuńczo- Leczniczymi o profilu psychiatrycznym, a to oznacza, że nie przyjmują pacjentów, których podstawowym wskazaniem do objęcia opieką jest choroba psychiczna (może ona jednak współwystępować z innymi zaburzeniami). W przypadku Zakładów Opiekuńczo-Leczniczych, poważnym problemem jest długi czas oczekiwania na wolne miejsce (Zakład Opiekuńczo-Leczniczy na ul. Szpitalnej 53 czas oczekiwania 116 dni, dane z lipca 2013). 21

Powiat tarnowski nie dysponuje żadnymi Zakładami Opiekuńczo-Leczniczymi na swoim terenie. XI. Warsztaty Terapii Zajęciowej. Funkcjonujące na terenie Tarnowa Warsztaty Terapii Zajęciowej umożliwiają rehabilitację społeczną i zawodową osobom niepełnosprawnym intelektualnie (z zespołem Downa, upośledzeniem umysłowym, dziecięcym porażeniem mózgowym), niezdolnym do podjęcia pracy. Na terenie Tarnowa znajdują się trzy takie ośrodki: Warsztaty Terapii Zajęciowej na ul. Ostrogskich 5b, prowadzone przez Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym Koło w Tarnowie, dysponujące 35 miejscami Warsztat Terapii Zajęciowej im. Jana Pawła II, prowadzony przez Fundację Rozwoju Edukacji, Pracy, Integracji przy ul. Hodowlanej 6, dysponujący 45 miejscami Warsztaty Terapii Zajęciowej przy ul. Klikowskiej 190, prowadzone przez Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy, dysponujące 46 miejscami. Łącznie daje to liczbę 126 miejsc, dostępnych w ramach Warsztatów Terapii Zajęciowej dla mieszkańców Tarnowa i okolic. XII. Zakłady aktywizacji zawodowej. Zakłady aktywizacji zawodowej są jednostkami tworzonymi przez samorząd lub organizacje pozarządowe. Ich głównym zadaniem jest rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych. Zakłady aktywizacji zawodowej zatrudniają osoby niepełnosprawne, zwłaszcza w stopniu znacznym. Często są to osoby chore psychicznie lub upośledzone umysłowo. Na terenie podmiejskiej Gminy Tarnów znajduje się Zakład Aktywizacji Zawodowej Piast, prowadzony przez Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe Piast im. Wincentego Witosa w Woli Rzędzińskiej. Jest to jedyny tego typu obiekt w okolicy Tarnowa. Zakład Piast zatrudnia 50 osób z orzeczonym znacznym stopniem niepełnosprawności, zapewniając im w ten sposób rehabilitację zawodową i społeczną. Zakład Aktywizacji Zawodowej Piast organizuje dla swoich 22

pracowników specjalistyczną opiekę medyczną oraz dodatkowe usługi rehabilitacyjne. XIII. Zasoby personalne. Ochrona zdrowia psychicznego opiera się na wspólnym wysiłku i współpracy różnych grup zawodowych. Szczególną rolę odgrywają w niej psychiatrzy, psycholodzy, terapeuci i pracownicy socjalni. Odpowiednia liczba wykwalifikowanych specjalistów jest niezbędna, aby realizować zadania nakreślone przez Narodowy Program Ochrony Zdrowia i programy regionalne. W przypadku miasta Tarnowa zasoby personalne przedstawiają się następująco: Grupa zawodowa Liczba osób pracujących w placówkach opieki psychiatrycznej na terenie Tarnowa Liczba osób, zalecana przez Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego dla Miasta Tarnowa dla Miasta Tarnowa i powiatu tarnowskiego Psychiatrzy 17 osób 11 osób 31 osób Psychiatrzy dzieci 2 osoby 1-2 osoby 3 osoby i młodzieży Psychologowie 23 osoby 11 osób 30 osób Specjaliści i terapeuci 10 osób 6 osób 15 osób uzależnień Terapeuci zajęciowi 3 9 osób 25 osób Pracownicy socjalni 2 (*) 11 osób 31 osób uwagi: * tylko pracownicy socjalni, pracujący w zakładach opieki zdrowotnej. Z powyższych zestawień wynika, że występują niedobory personelu w kilku grupach zawodowych, niezbędnych do realizowania kompleksowej ochrony zdrowia psychicznego mieszkańców Tarnowa. Szczególnie wyraźnie jest to widoczne w odniesieniu do terapeutów zajęciowych oraz pracowników socjalnych, którzy stanowią podstawowy element środowiskowego modelu opieki psychiatrycznej. 23

W zakresie opieki nad dziećmi i młodzieżą brakuje również socjoterapeutów i psychoterapeutów, współpracujących z nauczycielami w tarnowskich placówkach oświatowych. XIV. Organizacje pozarządowe, wspierające ochronę zdrowia psychicznego na terenie Tarnowa. W Tarnowie działa kilka organizacji pożytku publicznego, których celem jest pomoc dla osób psychicznie chorych i upośledzonych umysłowo: 1. Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym Koło w Tarnowie, z siedzibą przy ul. Ostrogskich 5b. Stowarzyszenie prowadzi: a. Niepubliczne Przedszkole Specjalne dla 22 uczniów, b. Warsztat Terapii Zajęciowej Terapii Zajęciowej na ul. Ostrogskich 5b, dla 35 osób, c. Dom Pomocy Społecznej Hostel" dla 17 osób, d. Punkt Wczesnej Interwencji (z Poradnią dla Osób z Autyzmem Dziecięcym i Oddziałem Dziennym) e. Dzienne Centrum Aktywności f. Mieszkanie Chronione dla osób opuszczających rodzinę zastępczą, dom dziecka, placówkę opiekuńczo-wychowawczą g. Grupę wsparcia Razem łatwiej dla rodziców niepełnosprawnych dzieci. Stowarzyszenie działa nieprzerwanie od 1992 roku, wcześniej funkcjonowało od lat 70-tych ubiegłego wieku jako Koło Specjalnej Troski przy Towarzystwie Przyjaciół Dzieci w Tarnowie. 2. Fundacja Rozwoju Edukacji, Pracy, Integracji z siedzibą przy ul. Hodowlanej 6 w Tarnowie. Fundacja prowadzi Warsztat Terapii Zajęciowej im. Jana Pawła II, zapewniając miejsce dla 45 osób z orzeczonym umiarkowanym lub znacznym stopniem niepełnosprawności. 3. Stowarzyszenie Bądźmy Razem Na Rzecz Integracji Społecznej Osób Niepełnosprawnych z siedzibą przy ul. Romanowicza 9 (SOSW w Tarnowie). Stowarzyszenie prowadzi Warsztaty Terapii Zajęciowej przy ul. Klikowskiej 190, których uczestnikami są osoby upośledzone umysłowo i z całościowymi zaburzeniami rozwoju (np. autyzmem). 24

4. Stowarzyszenie Ich Lepsze Jutro, z siedzibą na ul. Kochanowskiego 30 w Tarnowie. Stowarzyszenie prowadzi Aktywną Świetlicę Terapeutyczną dla dzieci niepełnosprawnych (w wieku 2-16 lat), zapewniając pomoc logopedy, psychologów, pedagogów, terapeutów. Świetlica dysponuje EEG biofeedback, stosowane są metody terapii behawioralnej, dogoterapii, muzykoterapii, polisensoryki, atreterapii. 5. Fundacja Kromka Chleba z siedzibą przy ul. Bandrowskiego 26 w Tarnowie. Fundacja działa na rzecz osób z zaburzeniami psychicznymi poprzez: - patronat nad polskim domem Wspólnoty Cenacolo w Porębie Radlnej, gdzie prowadzona jest terapia uzależnienia od narkotyków wśród młodzieży - współpracę z prowadzonym przez Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego a Paulo, tarnowskim Domem Pomocy Społecznej dla Dzieci i Młodzieży Niepełnosprawnych Intelektualnie, znajdującym się na ul. Robotniczej 4 - działalność edukacyjną w ramach Uniwersytetu III Wieku - prowadzenie noclegowni dla bezdomnych, z której nierzadko korzystają osoby zepchnięte na margines społeczny przez chorobę psychiczną lub uzależnienie. 6. Stowarzyszenie ARKA z siedzibą przy Pl. Katedralnym 6 w Tarnowie. Stowarzyszenie prowadzi poradnię specjalistyczną oraz telefon zaufania. Celem Stowarzyszenia jest udzielanie ludziom znajdującym się w różnych sytuacjach życiowych wielorakiej pomocy, w tym m.in. psychologicznej, pedagogicznej i medycznej. Wszystkie wyżej wymienione organizacje pozarządowe mają zasięg ponadlokalny, aktywnie uczestniczą w organizowaniu spotkań integracyjnych, imprez sportowych, konkursów i festiwali, uzupełniają ofertę opieki i terapii dla osób z zaburzeniami psychicznymi na terenie Tarnowa. XV. Inne formy pomocy, skierowane do osób z zaburzeniami psychicznymi. A. Specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Są to usługi dostosowane do szczególnych potrzeb osób z zaburzeniami psychicznymi, świadczone przez osoby ze specjalistycznym przygotowaniem zawodowym. Tą formą pomocy, prowadzoną przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej zostało objętych ponad 20 środowisk (2011 rok 23 osoby, 2013 13 osób), 25

przedział wiekowy osób korzystających z usług opiekuńczych wynosił od 34 do 79 lat. Do zadań opiekunki, świadczącej specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania danej osoby należy: - uczenie i rozwijanie umiejętności niezbędnych do samodzielnego życia - interwencje i pomoc w życiu w rodzinie - pomoc w załatwianiu spraw urzędowych - pomoc w gospodarowaniu pieniędzmi - uzgadnianie i pilnowanie terminów wizyt lekarskich oraz przyjmowania leków. B. Poradnictwo specjalistyczne dla rodzin osób chorujących psychicznie obejmujące poradnictwo prawne, psychologiczne i rodzinne. Od listopada 2012 roku prowadzona jest grupa wsparcia dla rodzin osób chorujących na schizofrenię. Praca grupy jest adresowana do rodziców, małżonków i pełnoletniego rodzeństwa osób chorujących na schizofrenię. Jest to grupa otwarta, licząca od 8 do 12 osób, której głównym celem jest wsparcie emocjonalne rodzin. Spotkania grupy odbywają się co 2 tygodnie, w poniedziałki, w siedzibie MOPS przy al. M.B. Fatimskiej 9. Grupę prowadzi psycholog i pracownik socjalny Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej. XVI. Programy na rynku pracy dla osób chorujących psychicznie. Zgodnie z aktualnymi danymi, uzyskanymi z Miejskiego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności, aż 917 mieszkańców Tarnowa posiada status osoby niepełnosprawnej z powodu różnego rodzaju zaburzeń psychicznych. Najczęstszą przyczyną niepełnosprawności psychicznej są choroby psychiczne (795 osób), upośledzenie umysłowe (76 osób) oraz całościowe zaburzenia rozwoju (46 osób). Taka liczba osób, wymagających wsparcia i pomocy w funkcjonowaniu społecznym i zawodowym wiąże się z koniecznością opracowywania odpowiednich programów mających na celu rehabilitację, poradnictwo oraz szkolenia zawodowe. W Powiatowym Urzędzie Pracy w Tarnowie jest obecnie realizowany program Lepsze perspektywy. Czas trwania programu nakreślono na lata 2011-2015. Obejmuje on między innymi: - indywidualne porady zawodowe - grupową informację zawodową - szkolenia z aktywnego poszukiwania pracy 26

- zajęcia aktywizacyjne dla osób bezrobotnych, posiadających orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, oraz: - kampanię informacyjną dla pracodawców, promującą zatrudnianie osób z zaburzeniami psychicznymi - zorganizowanie spotkań uczestników programu z przedstawicielami Zakładów Pracy Chronionej, wizyty doradcy zawodowego z osobami niepełnosprawnymi w zakładach pracy, posiadających stanowiska dla osób chorych psychicznie. Program ten, zaplanowany i realizowany w latach 2011-2015 będzie stanowić istotny element kompleksowej pomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi, przeciwdziałając wykluczeniu zawodowemu ludzi chorych psychicznie i upośledzonych umysłowo. XVII. Baza lecznictwa psychiatrycznego na terenie powiatu tarnowskiego. Na terenie powiatu tarnowskiego jedynym ośrodkiem oferującym pomoc psychiatryczną i psychologiczną jest Centrum Zdrowia Tuchów Sp. z o.o, prowadzące Ośrodek Psychoterapii, w skład którego wchodzą: Poradnia Zdrowia Psychicznego, Oddział Dzienny Psychiatrii, Poradnia Psychologiczna, Poradnia Leczenia Uzależnień oraz Zespół Leczenia Środowiskowego. 27

Rozdział III. Zapotrzebowanie na lecznictwo psychiatryczne w Tarnowie (ze szczególnym uwzględnieniem zaleceń, zawartych w Narodowym Programie Ochrony Zdrowia Psychicznego). Określając zapotrzebowanie na kompleksową i wszechstronną opiekę psychiatryczną na terenie Tarnowa, przyjęto następujące założenia: - minimalną dostępność placówek lecznictwa psychiatrycznego określa szczegółowo Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego (załącznik nr 2 do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2010 roku) - Tarnów, ze względu na swój ponadregionalny charakter, uwarunkowania historyczne (stolica województwa w latach 1975-98) i położenie komunikacyjne powinien zapewnić opiekę psychiatryczną nie tylko mieszkańcom miasta, ale także powiatu tarnowskiego. Dotyczy to szczególnie tych jednostek lecznictwa psychiatrycznego, których nie posiadają sąsiadujące gminy i powiaty. - minimalne wskaźniki dostępności placówek psychiatrycznych o zasięgu lokalnym (np. Poradnia Zdrowia Psychicznego) należy odnosić do populacji miasta Tarnowa (113 tyś mieszkańców) - wskaźniki dostępności placówek psychiatrycznych o zasięgu ponadregionalnym (Ośrodek Terapii Uzależnień, stacjonarne oddziały psychiatryczne) należy szacować w oparciu o liczbę mieszkańców Miasta Tarnowa i co najmniej powiatu tarnowskiego (łącznie ponad 311 tyś osób). W oparciu o te założenia, minimalna, zalecana dostępność placówek lecznictwa psychiatrycznego na terenie Tarnowa kształtuje się następująco (zielonym kolorem zaznaczone te placówki, dla których są obecnie spełnione wymagania Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego): 28

Placówka Centrum Zdrowia Psychicznego dla dorosłych Centrum Zdrowia Psychicznego dla dzieci i młodzieży Minimalny wskaźnik dostępności, określony w Narodowym Programie Ochrony Zdrowia Psychicznego 1 Centrum/50-200 tyś mieszkańców 1 Centrum/50-200 tyś mieszkańców Minimalny wskaźnik dostępności dla Tarnowa 1-2 Centra na terenie Tarnowa 1 Centrum na terenie Tarnowa Stan obecny Brak brak Poradnia Zdrowia Psychicznego dla dorosłych Oddziały dzienne Zespoły środowiskowe Zespoły interwencji kryzysowych i pomocy doraźnej Oddziały psychiatryczne szpitalne (stacjonarne) Hostel 1 poradnia/50 tyś. Mieszkańców 3 miejsca/ 10 tyś. Mieszkańców 1 zespół/ 50 tyś. mieszkańców 1 zespół w miastach powyżej 200 tyś. 4 łóżka/10 tyś. mieszkańców 0,2 miejsca/10 tyś mieszkańców 3 Poradnie Zdrowia Psychicznego na terenie Tarnowa 3 Poradnie Zdrowia Psychicznego i 1 Poradnia Psychosomatyczna 33 miejsca 1 Oddział Dzienny Psychiatryczny Ogólny, 20 miejsc (kontrakt z NFZ na 15 miejsc) 3 zespoły 1 zespół nie wymagany 120 łóżek (zasięg ponadregionalny) funkcjonujący Tarnowski Ośrodek Interwencji Kryzysowej i Wsparcia Ofiar Przemocy brak 2 miejsca brak (do rozważenia sens tworzenia hostelu z tak niewielką liczbą miejsc) 29

Oddziały opiekuńcze (ZOL) Poradnia Zdrowia Psychicznego dla dzieci i młodzieży Oddział dzienny dla dzieci i młodzieży Zespół środowiskowy dla dzieci i młodzieży Oddział szpitalny (stacjonarny) dla dzieci i młodzieży Hostel dla dzieci i młodzieży Poradnia pomocy rodzinie Przychodnia/poradnia terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia Dzienny oddział terapii uzależnienia od alkoholu 1-2 łóżka/10 tys. mieszkańców 1 poradnia na powiat/kilka powiatów (150 tyś. mieszkańców) 1 miejsce / 10 tyś. mieszkańców 1 zespół / 150 tyś mieszkańców 0,4 łóżka/10 tyś. mieszkańców 1 hostel/ województwo 1 poradnia / województwo 1 poradnia / 1 powiat 1 oddział (20 miejsc) w każdym mieście powyżej 50 tyś. mieszkańców) 11-22 łóżek brak (istniejące ZOLe nie są sprofilowane pod kątem osób z zaburzeniami psychicznymi) 1 poradnia 1 poradnia 11 miejsc na brak oddziale dziennym dla dzieci i młodzieży 1 zespół brak 1 oddział, 12-13 łóżek (zasięg ponadregionalny) nie wymagany nie wymagana brak 1 poradnia 1 Poradnia Leczenia Uzależnień i Współuzależnienia 1 oddział, 20 miejsc 1 Oddział Dzienny Leczenia Uzależnień, 20 miejsc Oddziały/pododdziały leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych 0,2-0,3 łóżka/ 10 tyś. mieszkańców 6-10 miejsc, oddział lub pododdział z wydzielonymi łóżkami detoksykacyjnymi (zasięg ponadregionalny) brak 30

Oddział terapii uzależnienia od alkoholu (stacjonarny) 1,2 łóżka / 10 tyś. mieszkańców 36-40 łóżek (zasięg ponadregionalny) 1 Oddział Leczenia Uzależnień, 62 łóżka Poradnia terapii uzależnienia od substancji psychoaktywnych Oddział dzienny dla uzależnionych od substancji psychoaktywnych Oddziały/łóżka detoksykacyjne dla uzależnionyh od substancji psychoaktywnych Oddział terapeutyczny i rehabilitacyjny dla uzależnionych od substancji psychoaktywnych Hostel dla osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych Program leczenia substytucyjnego w miastach powyżej 100 tyś. mieszkańców: 3 poradnie (z uwzględnieniem czynnika epidemiologiczneg o; w tym ośrodki interwencji kryzysowej) 3 poradnie 1 poradnia 1 w województwie nie wymagany 0,1 łóżka / 10 tyś. mieszkańców 0,7 łóżka / 10 tyś. mieszkańców 0,2 łóżka / 10 tyś mieszkańców W każdym mieście, w którym jest co najmniej 30 użytkowników opiatów, kwalifikujących się do leczenia substytucyjnego 1-2 łóżka Brak 20 łóżek (zasięg ponadregionalny) 2-6 miejsc (w zależności od zasięgu działania) konieczne zebranie szczegółowych danych odnośnie liczby osób kwalifikujących się do leczenia substytucyjnego na terenie Tarnowa Brak Brak Brak 31

Powyższe zestawienie wyraźnie obrazuje, że wielu dziedzinach tarnowska ochrona zdrowia psychicznego nie spełnia wymagań ani zaleceń, zawartych w Narodowym Programie Ochrony Zdrowia Psychicznego. Wnioski stąd płynące powinny posłużyć do opracowania najważniejszych kierunków działania w zakresie organizacji opieki psychiatrycznej dla miasta Tarnowa. 32