Grupa Tematyczna Instrumenty Finansowe Podsumowanie pracy GT-IF Opracował: Michał Muszyński Żagań, 13-15 luty 2013 r.
Plan prezentacji Grupa Tematyczna Instrumenty Finansowe (GT-IF): 1. Analiza stosowanych obecnych instrumentów finansowych. 2. Ankieta sporządzona przez GT-IF. 3. Instrumenty finansowe w perspektywie 2014-2020. 4. Nowa perspektywa finansowa - Nowe rozwiązania finansowe. 2
1. Instrumenty finansowe - obecnie (1/9) Otoczenie prawne dla NF i WF. Finansowanie działalności NF oraz WF określa ustawa Prawo ochrony środowiska (art. 411.1.). Formy finansowania: Oprocentowane pożyczki, Dotacje, w tym: różnego rodzaju dopłaty, Nagrody, Udostępnienie środków finansowych bankom. 3
1. Instrumenty finansowe - obecnie (2/9) Otoczenie prawne dla NF i WF - cd. Różnice kompetencyjne pomiędzy NF, a WF określa ustawa Prawo ochrony środowiska (art. 411 a.): Nabywanie akcji/udziałów w spółkach, Obejmowanie akcji/udziałów w spółkach, Obejmowanie, nabywanie i zbywanie obligacji. Uwaga: Objęcie jest pierwotną formą uzyskania prawa. Nabycie to pochodna pierwotnego prawa (zmiana obligacji na akcje). 4
1. Instrumenty finansowe - obecnie (3/9) Uporządkowanie nazewnictwa: Narzędzia finansowe. Instrumenty inżynierii finansowej. Instrumenty finansowe (IF). 5
1. Instrumenty finansowe - obecnie (4/9) Uporządkowanie nazewnictwa - cd: Narzędzia finansowe tutaj ujęcie wąskie, ograniczające się do szczegółowych form dofinansowania danego przedsięwzięcia inwestycyjnego stosowanych przez NF i WF. 6 Instrumenty inżynierii finansowej - w perspektywie 2007-2013 zamiast Instrumenty Finansowe (IF) operowano pojęciem Instrumentów inżynierii finansowej (patrz: Rozp. Rady (WE) nr 1083, art. 44), gdzie formą wsparcie mogły być: fundusze kapitału podwyższonego ryzyka (venture capital funds), fundusze gwarancyjne i fundusze pożyczkowe oraz fundusze na rzecz rozwoju obszarów miejskich, czyli fundusze inwestujące w partnerstwa publiczno-prywatne i inne projekty ujęte w zintegrowanym planie na rzecz trwałego rozwoju obszarów miejskich.
1. Instrumenty finansowe - obecnie (5/9) Uporządkowanie nazewnictwa - cd: Instrumenty finansowe (IF) ujęcie szerokie. Rozporządzenie ogólne 2014-2020 przewiduje i wskazuje, aby oprócz finansowania z wykorzystaniem dotacji, wsparcie dla przedsiębiorstw i projektów, które prawdopodobnie przyniosą znaczne korzyści finansowe, było dostarczane głównie poprzez innowacyjne instrumenty finansowe. Instrumenty finansowe pozostaną podobne do tych stosowanych w latach 2007-2013, ale będą mogły być wykorzystywane w przyszłości w odniesieniu do wszystkich rodzajów inwestycji i beneficjentów oraz będą mogły wykorzystywać środki wszystkich funduszy strukturalnych oraz Funduszu Spójności, co stanowi znaczne rozszerzenie możliwości wykorzystania tych innowacyjnych instrumentów w stosunku do poprzedniej perspektywy finansowej. 7
1. Instrumenty finansowe - obecnie (6/9) Narzędzia finansowe stosowane przez NF i WF. 1) Dotacje (na realizację inwestycji) forma bezpośredniego finansowania inwestycji w formie bezzwrotnej. 2) Pożyczki (zwykłe i preferencyjne) forma bezpośredniego finansowania inwestycji, ryzyko zwrotu zabezpieczone i zaakceptowane przez NF/WF, ryzyko podmiotu i przedsięwzięcia oceniane przez NF/WF, dodatkowe wpływy z tytułu odsetek. NF/WF może mieć wpływ na warunki pożyczki, brak możliwości obrotu wierzytelnością. 3) Umorzenia forma nagrody za prawidłową realizację projektu, związana wyłącznie z uprzednio udzieloną pożyczką na realizacje projektu. 4) Nagroda przekazanie środków po zakończeniu projektu (najczęściej nieinwestycyjnego). Rodzaj promocji i zachęty dla innych podmiotów. Forma bezzwrotna. 5) Dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych forma dotacji, która pełni rolę zachęty do pozyskania środków z rynku bankowego. Stanowi obniżenie kosztów finansowych projektu. Przekazywane na podstawie umowy z bankiem. Bank dokonuje weryfikacji podmiotu i przedsięwzięcia. 8
1. Instrumenty finansowe - obecnie (7/9) Narzędzia finansowe stosowane przez NF i WF cd. 6) Dopłaty na częściowe spłaty kapitału kredytów bankowych forma dotacji wypłacana po zakończeniu przedsięwzięcia, stosowana przy kredytach dla osób fizycznych, która pełni rolę zachęty do realizacji określonych inwestycji. Przekazywane na podstawie umowy z bankiem. 7) Dopłaty do ceny wykupu obligacji (stosowane w praktyce tylko przez NF, lecz mogą być stosowane również przez WF) forma dotacji wypłacana po zakończeniu przedsięwzięcia, która pełni rolę zachęty do pozyskania środków z rynku finansowego. Rynek dokonuje weryfikacji podmiotu i przedsięwzięcia. Zalecany instrument finansowy dla długoterminowego finansowania inwestycji infrastrukturalnych. 8) Dopłaty do oprocentowania obligacji (stosowane w praktyce tylko przez NF, lecz mogą być stosowane również przez WF) forma dotacji, która pełni rolę zachęty do pozyskania środków z rynku bankowego. Stanowi obniżenie kosztów finansowych projektu. Pozostałe elementy j.w. 9
1. Instrumenty finansowe -obecnie (8/9) Narzędzia finansowe stosowane przez NF i WF - cd. 9) Nabywanie obligacji (ze względu na ograniczenia nałożone ustawą prawo ochrony środowiska może być stosowane tylko przez NF) forma bezpośredniego finansowania inwestycji, ryzyko zwrotu zabezpieczone zgodnie z propozycją emitenta, ryzyko podmiotu i projektu oceniane przez rynek finansowy, dodatkowe wpływy z tytułu kuponu. NF nie ma wpływu na warunki finansowe instrumentu, możliwość obrotu (kupno/sprzedaż) obligacjami na rynku wtórnym. 10) Nabywanie akcji lub udziałów w spółkach (ze względu na ograniczenia nałożone ustawą prawo ochrony środowiska może być stosowane tylko przez NF) forma bezpośredniego finansowania inwestycji, ryzyko zwrotu niezabezpieczone, ryzyko podmiotu i projektu po stronie NF, możliwe dodatkowe wpływy wyłącznie przy sprzedaży w przypadku dodatniej wyceny udziałów lub akcji dokonanej przez rynek. NF ma wpływ na warunki nabycia udziałów/akcji, sprzedaż udziałów/akcji możliwa w drodze indywidualnych negocjacji (nie notowanych na rynku) lub przez giełdę. 10
1. Instrumenty finansowe -obecnie (9/9) Narzędzia finansowe stosowane przez NF i WF - cd. 11) Finansowanie w formule ESCO (zaawansowane pracy do zastosowania w praktyce tylko przez NF, lecz może być stosowane również przez WF) forma bezpośredniego finansowania inwestycji w celu poprawy efektywności energetycznej (EE). Formuła opiera się na zasadzie, w której podmiot typu ESCO (Energy Saving/Servicing COmpany) przeprowadza inwestycję w lokalu/obiektach użytkownika z środków własnych lub pożyczki z wykorzystaniem własnego know-how. Równocześnie daje gwarancję osiągnięcia uzgodnionej poprawy efektywności energetycznej. Przejmuje na siebie wszystkie ryzyka technicznej wykonalności inwestycji oraz pewną część ryzyka finansowego. Zapłata za wykonane usługi jest oparta (w całości lub w części) na osiągnięciu poprawy efektywności energetycznej oraz na spełnieniu innych uzgodnionych kryteriów wydajności (tutaj: efektywności energetycznej). 11
2. Ankieta (1/13) Ankieta cel. Grupa Tematyczna ds. Instrumentów Finansowych (GT-IF), której zadaniem było przygotowanie propozycji instrumentów finansowych możliwych do wdrażania w obszarze środowiska, zwróciła się z prośbą do wszystkich wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej (WF) wypełnienie ankiety dotyczącej stosowanych przez WF narzędzi finansowych, z prośbą o pominięcie tzw. samych dotacji. W tym celu zostały sformułowane 3 zasadnicze pytania. 12
2. Ankieta (2/13) Ankieta pytania: 13 1) Jakie narzędzia finansowe stosował/ stosuje /planuje stosować WF dla: JST/spółki JST, podmiotów prywatnych, osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, osób fizycznych. 2) Które ze stosowanych narzędzi finansowych są przez Państwo zalecane i dlaczego. 3) Czy bylibyście Państwo zainteresowani udziałem w tworzeniu i wdrażaniu instrumentów finansowych typu JESSICA i JEREMIE w nowej perspektywie finansowej UE 2014-2020. jeżeli tak to w formie/roli pośrednika lub w innej formie/roli, jeżeli tak to w jakim obszarze (ze wskazaniem roli/formy), jeżeli nie to dlaczego.
2. Ankieta (3/13) Ankieta uczestnicy. Lp. Fundusz ochrony środowiska Ankieta 1 Gdańsk Tak 2 Katowice Tak 3 Kielce Tak 4 Kraków Tak 5 Lublin Tak 6 Olsztyn Tak 7 Opole Tak 8 Poznań Tak 9 Toruń Tak 10 Warszawa Tak 11 Zielona Góra Tak 12 Łódź Tak 13 Białystok Tak 14 Rzeszów Tak 15 Szczecin Tak 16 Wrocław Nie 17 NFOŚiGW Tak 14
2. Ankieta (4/13) Pytanie nr 1 - Narzędzia finansowe dla JST lub spółek komunalnych. 15
2. Ankieta (5/13) Pytanie nr 1 - Narzędzia finansowe dla podmiotów prywatnych. 16
2. Ankieta (6/13) Pytanie nr 1 - Narzędzia finansowe dla osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. 17
2. Ankieta (7/13) Pytanie nr 1 - Narzędzia finansowe dla osób fizycznych. 18
2. Ankieta (8/13) Pytanie nr 1 - Podsumowanie. Wśród zaproponowanego podziału beneficjentów, jedynie finansowanie osób fizycznych było w zdecydowanie różnorodny sposób podejmowane przez uczestników ankiety. W stosunku do JST/spółek JST, podmiotów gosp. i osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą wykorzystuje się w miarę jednorodny zestaw narzędzi finansowych. W stosunku do planowanych narzędzi finansowych na pierwszym planie znajdują się pożyczki, a następnej kolejności dopłaty do oprocentowania, które górują nad pożyczkami z umorzeniami powyższe dotyczy wszystkich rodzajów podmiotów. 19
2. Ankieta (9/13) Pytanie nr 1 Podsumowanie - cd. Na uwagę zasługuje zwiększone wykorzystanie dopłat do oprocentowania kredytu bankowego, którego wykorzystanie systematycznie rośnie. Wskazano również na potencjalne wykorzystanie narzędzi, które z przyczyn prawnych (POŚ) nie mogą być aktualnie przez WF użyte. Dotyczy to w szczególności obligacji, poręczeń i wejść kapitałowych. Jednakże mała ilość wskazań tego typu narzędzi (max 25% wszystkich uczestników ankiety) świadczy o potencjalnie niskim ich użyciu nawet po ewentualnej zmianie POŚ w tym zakresie. 20
2. Ankieta (10/13) Pytanie nr 2 zalecane do stosowania narzędzia finansowe. 21
2. Ankieta (11/13) Pytanie nr 2 podsumowanie. Zdecydowana większość uczestników ankiety wskazuje na użycie pożyczek oraz pożyczek z umorzeniem, jako najbardziej preferowanej formy dofinansowania. Wskazuje się przy tym na brak rozbieżności pomiędzy planowanymi do stosowania narzędziami a zalecanymi narzędziami. Wyniki dla tego punktu ankiety należy traktować jednak z pewną rezerwą ze względu na sposób udzielania odpowiedzi na to pytanie. Otóż, odpowiedź wskazywała zazwyczaj tylko jedno narzędzie, co znacznie ogranicza interpretację rzeczywistych preferencji. Dla zobrazowania skali należy zaznaczyć, że w przypadku pożyczki, 28% udział odpowiada 9 wskazaniom ankietowanych. 22
2. Ankieta (12/13) Pytanie nr 3 zainteresowanie udziałem w instrumentach finansowych w nowej perspektywie finansowej 2014-2020. 23
2. Ankieta (13/13) Pytanie nr 3 podsumowanie. Pytanie zawierało doprecyzowanie odnośnie uczestnictwa w formie/roli pośrednika finansowego. Zdecydowana większość uczestników ankiety wykazało zainteresowanie uczestnictwem w instrumentach finansowych (IF). Wśród pozytywnych odpowiedzi dodatkowo wyróżniono pełnienie roli dysponenta środków. Oprócz NF taką rolę dla siebie przewidział jeszcze jeden WF, co przełożyło się na 11% udział w łącznych odpowiedziach. 24
3. Instrumenty finansowe 2014-2020 (1/6) 25 Podstawowe priorytety zawarte w projekcie Rozporządzenia ogólnego 2014-2020: Środki funduszy strukturalnych oraz Funduszu Spójności powinny zostać skoncentrowane przede wszystkim na działaniach wspierających przejście na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach gospodarki. Państwa członkowskie powinny dostarczać informacji o wspieraniu celu dotyczącego zmiany klimatu zgodnie z założeniem przeznaczenia przynajmniej 20% unijnego budżetu na ten cel, przy zastosowaniu metodyki przyjętej przez Komisję Europejską w drodze aktu wykonawczego. Wsparcie dla przedsiębiorstw i projektów, które prawdopodobnie przyniosą znaczne korzyści finansowe, powinno być dostarczone głównie przez innowacyjne instrumenty finansowe, a wszystkie zyski wygenerowane przez instrumenty finansowe powinny być przeznaczone na cele wynikające z realizowanych programów operacyjnych, przez co najmniej 8 lat po roku 2022 (zakończenie kwalifikowania wydatków). Wsparcie poprzez innowacyjne instrumenty finansowe powinno bazować na analizie ex-ante. instytucja zarządzająca może powierzyć wdrażanie instrumentów finansowych krajowej instytucji finansowej dążącej do osiągnięcia celów interesu publicznego pod nadzorem organu publicznego.
3. Instrumenty finansowe 2014-2020 (2/6) Pojęcie Instrument finansowy (IF). W syntetyczny sposób, szeroko rozumiany instrument finansowy (IF) może zostać zdefiniowany, jako zespół środków mających na celu realizację strategicznych celów wyznaczonych przez KE, które zostały określone w politykach UE, ujętych w rozporządzeniach i dyrektywach KE. Cele te realizowane są poprzez odpowiednie struktury instytucjonalne z wykorzystaniem narzędzi finansowych wskazanych na podstawie przeprowadzonej analizy ex-ante danego segmentu rynku objętego interwencją UE. 26
3. Instrumenty finansowe 2014-2020 (3/6) Pojęcie Fundusz Funduszy (FF). Projekt Rozporządzenia ogólnego 2014-2020, definiuje fundusze funduszy, poprzez wskazanie, że fundusze UE (w tym: FS i EFRR) mogą być wykorzystywane w celu wspierania instrumentów finansowych w ramach programu (tutaj: program operacyjny), w tym zorganizowanych poprzez fundusze funduszy, aby przyczynić się do osiągnięcia celów szczegółowych określonych w ramach priorytetu (tutaj: osie priorytetowe), w oparciu o ocenę ex ante, w której stwierdzono nieprawidłowości w funkcjonowaniu rynku lub nieoptymalny poziom inwestycji oraz zapotrzebowanie na inwestycje. 27
3. Instrumenty finansowe 2014-2020 (4/6) Instrumenty finansowe formy wsparcia. Instrumenty finansowe (IF) mogą być wykorzystywane, jako: wsparcie dłużne (np. poprzez kredyty, pożyczki), wsparcie zabezpieczeniowe (np. poprzez poręczenia, gwarancje), wsparcie kapitałowe (np. poprzez wejścia kapitałowe). 28
3. Instrumenty finansowe 2014-2020 (5/6) Wdrażanie instrumentów finansowych (IF). Zgodnie z zapisami projektu Rozporządzenia ogólnego 2014-2020, Tytuł VI, instrumenty finansowe (IF) mogą być wdrażane: bezpośrednio lub pośrednio przez Komisję (dotyczy instrumentów finansowych ustanowionych na poziomie UE), przez instytucję zarządzającą lub na jej odpowiedzialność (dotyczy instrumentów finansowych ustanowionych na poziomie krajowym, regionalnym, transnarodowym lub transgranicznym). 29
3. Instrumenty finansowe 2014-2020 (6/6) Przegląd kompetencji krajowych instytucji finansowych dla roli Funduszu Funduszy (FF). Krajowa instytucja finansowa pełniąca rolę Funduszu Funduszy (FF) powinna wykazać się zespołem cech, pozwalających jej na sprawne zarządzanie środkami finansowymi. Powinna również posiadać kompetencje i zdolności organizacyjne do obsługi i monitoringu finansowanych projektów inwestycyjnych. 30 Wobec powyższego dokonano przeglądu kompetencyjnego krajowych instytucji finansowych, ze szczególnym uwzględnieniem NF i WF, które, jako krajowe instytucje finansowe mogą aktywnie uczestniczyć w procesie wdrażania, dystrybucji i obsłudze zwrotnych środków finansowych z UE dla nowej perspektywy finansowej 2014-2020.
4. Nowa perspektywa nowe rozwiązania (1/1) Przegląd kompetencji krajowych instytucji finansowych wskazuje, że najbardziej trwały i efektywny systemem zarządzania Instrumentem Finansowym (IF) (tutaj: zwrotnymi środkami) na poziomie krajowym powinien być zestawiony z krajowej instytucji finansowej, jaką jest NF w funkcji Funduszu Funduszy (FF) oraz WF pełniących funkcję pośrednika finansowego. Naturalnym pośrednikiem finansowym dla NF, jako Funduszu Funduszy (FF) będą wojewódzkie fundusze (WF), wobec powyższego preferowane będzie takie właśnie rozwiązanie instytucjonalne dla zarządzania poszczególnymi Instrumentami Finansowymi (IF). 31
Dziękuję za uwagę Michał Muszyński NFOŚiGW w Warszawie tel. 22 45 90 480 e-mail: m.muszynski@nfosigw.gov.pl 32
Informacje dodatkowe (1/3) JEREMIE. 33 Inicjatywa JEREMIE zrodziła się ze wspólnej inicjatywy Komisji Europejskiej i Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego/ Europejskiego Banku Inwestycyjnego w październiku 2005 roku. Jest to mechanizm pozadotacyjnego wspierania małych i średnich przedsiębiorstw za pomocą odpowiednich rynkowych instrumentów finansowych, takich jak pożyczki, poręczenia i gwarancje spłaty pożyczek zaciąganych przez MSP oraz zasilanie przedsiębiorstw innowacyjnych kapitałem wysokiego ryzyka (venture capital). JEREMIE realizowana jest od 2007 roku w ramach unijnej polityki spójności. Środki unijne związane z tą inicjatywą nie są dostarczane bezpośrednio do małych i średnich przedsiębiorstw, ale do pośredników finansowych, którymi mogą być banki, fundusze poręczeniowe, fundusze pożyczkowe, firmy leasingowe, fundusze venture capital, anioły biznesu, firmy faktoringowe itp. Wszystkie te instytucje dysponując odpowiednim kapitałem i narzędziami finansowymi, zapewniają małym i średnim przedsiębiorstwom dostęp do finansowania ich rozwoju. Należy podkreślić, że inicjatywa JEREMIE nie pociągnęła za sobą wydatkowania z budżetu Unii Europejskiej dodatkowych środków. Przyjęto bowiem zasadę, że kraj bądź region, który zdecydował się przyłączyć do tej inicjatywy, musi przeznaczyć na cele związane z JEREMIE część środków przyznanych mu w ramach polityki spójności na lata 2007-2013 (nie więcej niż 5%).
Informacje dodatkowe (2/3) JEREMIE cd. W Polsce inicjatywa JEREMIE jest wdrażana w 5 województwach w ramach RPO (dolnośląskim, łódzkim, pomorskim, wielkopolskim i zachodniopomorskim), zaś łączna kwota środków na nią przeznaczonych wynosi ok. 1,66 mld zł. W ramach inicjatywy JEREMIE przede wszystkim rozpisano konkursy i wyłoniono pośredników finansowych spośród funduszy pożyczkowych i poręczeniowych. Głównym celem inicjatywy JEREMIE jest zmniejszenie luki kapitałowej poprzez zapewnienie odpowiedniego wsparcia finansowego dla projektów inwestycyjnych mikro- i małych przedsiębiorstw, o krótkiej historii kredytowej i nie posiadających odpowiednich zabezpieczeń materialnych w wybranych sektorach działalności. 34