WOJTYTO Dorota 1 MADEJSKI Rafał 2 WIERZBA Arkadiusz 3 Analiza zagrożeń w środowisku pracy kierowcy i ich wpływ na poziom bezpieczeństwa drogowego WSTĘP Jednym z nadrzędnych celów prowadzenia polityki zrównoważonego rozwoju kraju jest jego rozwój gospodarczy, w tym między innymi stworzenie sprawnego i bezpiecznego systemu transportowego. Jest to konieczne z punktu widzenia uwarunkowań Unii Europejskiej oraz dostosowania transportu drogowego do wymagań stawianych przez partnerów wymiany międzynarodowej. Trend w rozwoju systemu transportowego wynika głównie z rosnącego zapotrzebowania użytkowników na usługi transportowe, a także wymagań dotyczących komfortu, bezpieczeństwa, niezawodności, pewności i niskich kosztów przewozu ładunków. Daje to możliwość wysokiej konkurencyjności na tle innych państw europejskich. Obecnie zarówno import, jak i eksport stanowi istotny element, bez którego żadne państwo nie mogłoby w pełni funkcjonować i generować zysków. W wyniku intensyfikacji wymiany międzynarodowej nastąpił znaczny rozwój sektora transportowego, co w konsekwencji niesie za sobą szereg zagrożeń. Biorąc pod uwagę przyczynę danego zdarzenia kryzysowego związanego z bezpieczeństwem drogowym można mówić o zagrożeniach związanych z infrastrukturą techniczną, poziomem inwestycji, organizacją i funkcjonowaniem sieci komunikacyjnych oraz wysoką wypadkowością. Niewątpliwie obok czynników zewnętrznych mających wpływ na poziom bezpieczeństwa transportu drogowego niebagatelne znaczenie ma kreowanie bezpiecznych warunków pracy, głównie kierowców posiadających uprawnienia prawa jazdy kat. C+E, wykonujących pracę przewozu ładunku na trasach międzynarodowych. Rozwój sektora transportowego spowodował wzrost popytu na rynku pracy na zawód kierowcy pojazdu ciężarowego, niosąc za sobą kolejne zagrożenia. Konsekwencją tego jest wysoki poziom ryzyka zawodowego i ekspozycja na liczne niebezpieczeństwa. Dlatego też identyfikacja zagrożeń w środowisku pracy kierowcy pojazdu ciężarowego oraz minimalizowanie ryzyka zawodowego stanowi istotny element w zapewnieniu ogólnego bezpieczeństwa transportu drogowego i ma wpływ na jego dalszy rozwój. 1. BEZPIECZEŃSTWO W RUCHU DROGOWYM Analiza poziomu bezpieczeństwa transportu drogowego stanowi diagnozę głównych problemów i zagrożeń związanych z bezpieczeństwem w ruchu drogowym, do których zaliczamy [5]: wysoki wskaźnik wypadkowości; duża liczba poszkodowanych i ofiar śmiertelnych w wypadkach; brak przywilejów zawodowych dla kierowców pojazdów ciężarowych oraz nieprzestrzeganie prawa pracy; przeciążenie dróg ruchem samochodowym, zwłaszcza samochodami ciężarowymi; lekceważenie przepisów ruchu drogowego przez uczestników ruchu drogowego; niszczenie nawierzchni przez samochody ciężarowe o dużej masie własnej oraz poprzez przekraczanie dopuszczalnych prędkości; 1 2 3 Politechnika Częstochowska, Wydział Inżynierii Produkcji i Technologii Materiałów, ul. Dąbrowskiego 69, 42-201 Częstochowa. dorota.wojtyto@onet.eu Politechnika Częstochowska, Wydział Inżynierii Produkcji i Technologii Materiałów, ul. Dąbrowskiego 69, 42-201 Częstochowa, rmadejski@wip.pcz.pl Politechnika Częstochowska, Wydział Inżynierii Produkcji i Technologii Materiałów, ul. Dąbrowskiego 69, 42-201 Częstochowa., arkadiusz_wierzba@wip.pcz.pl 6761
zły stan infrastruktury technicznej spowodowany ciągłymi remontami; zły stan techniczny taboru wykorzystywanego do przewożenia ładunków; degradacja środowiska naturalnego; negatywny wpływ na warunki życia ludzi; odbywanie ruchu tranzytowego przez niewielkie miejscowości z powodu braku obwodnic; niedostosowanie konstrukcji nawierzchni drogowych i obiektów mostowych do ruchu samochodów ciężarowych o zwiększonych naciskach na oś; mało skuteczny nadzór nad ruchem drogowym; brak wspierania prac badawczych nad rozwojem nowoczesnych rozwiązań technologicznych w transporcie; stosunkowo niski potencjał ekonomiczny sektora prywatnego jako potencjalnego partnera w projektach rozwojowych, w tym inwestycyjnych. Jednym z istotnych problemów mających bezpośredni wpływ na poziom bezpieczeństwa transportu drogowego jest bezpieczeństwo pracy kierowcy pojazdu ciężarowego. Na rysunku 1 przedstawiono schemat bezpieczeństwa transportu drogowego w aspekcie warunków pracy kierowcy pojazdu ciężarowego. Rys. 1. Schemat bezpieczeństwa transportu drogowego w aspekcie pracy kierowcy pojazdu ciężarowego Rysunek 1 przedstawia zależność bezpieczeństwa pracy kierowcy pojazdu ciężarowego w stosunku do bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Schemat obrazuje system transportu drogowego, który jest determinowany przez udział taboru ciężarowego oraz związane z nimi zagrożenia, z drugiej zaś strony uwarunkowania transportu drogowego mają wpływ na poziom bezpieczeństwa pracujących kierowców. Kierowca pojazdu ciężarowego ze względu na mobilność jest narażony na liczne 6762
zagrożenia, zwłaszcza związane z wypadkami drogowymi. Poszczególne zagrożenia (ZN-1-ZN-n) są spowodowane poprzez czynniki środowiska pracy i powinny zostać zidentyfikowane poprzez określenie przyczyn i skutków ich wystąpienia. Zaistniałe wypadki drogowe, zwłaszcza śmiertelne obniżają ogólny poziom bezpieczeństwa w ruchu drogowym. System transportu drogowego charakteryzują liczne problemy, do których należą między innymi warunki pracy kierowcy pojazdu ciężarowego. Nieprzestrzeganie prawa pracy oraz uciążliwość w wykonywaniu czynności pracy sprzyjają występowaniu zagrożeń, których identyfikacja polega na określeniu przyczyn i skutków zagrożenia. Pozwala to na wyodrębnienie skategoryzowanych czynników środowiska pracy, które generują potencjalne zagrożenia. Znając źródło zagrożeń można przystąpić do sprecyzowania działań profilaktycznych, które mają za zadanie zapobiegać występowania zdarzeń negatywnych oraz minimalizować ich skutki. Priorytetowe zadania z zakresu ochrony systemy transportu drogowego dotyczą kontroli, projektowania, budowania i eksploatowania infrastruktury transportowej w taki sposób, aby ograniczyć poziom wypadkowości. Ponadto stałym założeniem jest prowadzenie akcji uświadamiającej uczestnikom ruchu drogowego o kulturze jazdy. Nieodzownym elementem zapewniającym bezpieczeństwo drogowe jest stwarzanie korzystnych warunków pracy kierowcom, zwłaszcza kierowcom TIR-ów, którzy odgrywają istotną rolę w ruchu drogowym, a skutki ich pracy mogą być znacząco odczuwalne. 2. CZYNNIKI ŚRODOWISKA PRACY KIEROWCY POJAZDU CIĘŻAROWEGO Środowisko pracy to wszystkie warunki środowiska materialnego, w którym odbywa się proces pracy. Określane jest za pomocą kilku czynników mających wpływ na występowanie zagrożeń związanych z wykonywaniem danego zawodu. Należą do nich czynniki mogące spowodować wypadki, czynniki fizyczne, chemiczne, biologiczne, psychospołeczne, ergonomiczne oraz czynniki związane z organizacją pracy. Zastosowany w niniejszym artykule podział wynika z Międzynarodowej Karty Charakterystyki Zagrożeń Zawodowych. W badanym przedsiębiorstwie transportowym, do najczęściej pojawiających się czynników pracy, które przyczyniają się do występowania zagrożeń w transporcie drogowym zaliczamy [6]: a) czynniki mogące spowodować wypadki: - naprawa samochodu; - niesprawny pojazd; - nadmierna prędkość; b) czynniki fizyczne - zmienne i niekorzystne warunki atmosferyczne; - hałas; - niedostateczne oświetlenie; c) czynniki chemiczne - paliwo, płyny eksploatacyjne; - substancje chemiczne stanowiące ładunek (w przypadku przewożenia materiałów niebezpiecznych); d) czynniki ergonomiczne, psychospołeczne, związane z organizacją pracy: - długotrwałe prowadzenie pojazdu; - praca w godzinach nocnych; - ponadnormatywny czas pracy kierowcy; - brak przerw lub są zbyt krótkie; - praca pod presją czasową; - nadmiar obowiązków; - stres; - senność, słaba widoczność podczas jazdy nocą. 6763
3. CHARAKTERYSTYKA ZAGROŻEŃ W ŚRODOWISKU PRACY KIEROWCY POJAZDU CIĘŻAROWEGO Warunki pracy kierowcy pojazdu ciężarowego istotnie oddziałują na ogólny poziom bezpieczeństwa drogowego. Wynika to z sukcesywnego rozwoju systemu transportu drogowego oraz znacznego obciążenia dróg taborem ciężarowym. Ponadto wpływ na ogólny poziom bezpieczeństwa drogowego ma wysoki wskaźnik ryzyka zawodowego kierowcy oraz niekorzystne warunki pracy. Czynniki te umożliwiają występowania zagrożeń związanych przede wszystkim z kolizjami, wypadkami drogowymi i utratą zdrowia lub życia ludzi. Dlatego też istotnym jest zidentyfikowanie tych zagrożeń oraz zaaplikowanie działań profilaktycznych w celu minimalizowania strat powstałych w wyniku zaistnienia zdarzenia kryzysowego. Identyfikacja wybranych zagrożeń w środowisku pracy kierowcy pojazdu ciężarowego, mających bezpośredni wpływ na poziom bezpieczeństwa drogowego została przeprowadzona w przedsiębiorstwie transportowym świadczącym usługi przewozu towarów na trasach międzynarodowych dla firm spedycyjnych. Badana jednostka organizacyjna jest firmą rodzinną, zlokalizowana poza granicami państwa polskiego, zatrudniająca pracowników pochodzenia polskiego na stanowisku kierowców TIR-a. Przedsiębiorstwo funkcjonuje na rynku od piętnastu lat i specjalizuje się głównie w przewozie artykułów spożywczych samochodami ciężarowymi typu chłodnia-mroźnia. Tabela 1 przedstawia wybrane zagrożenia związane z pracą kierowcy pojazdu ciężarowego wraz z przyczynami i skutkami, które mają bezpośredni wpływ na poziom bezpieczeństwa transportu drogowego. Tab. 1. Wybrane zagrożenia na stanowisku pracy kierowcy pojazdu ciężarowego wraz przyczynami i skutkami ich wystąpienia w badanym przedsiębiorstwie transportowym [opracowanie własne] Symbol Zagrożenie Przyczyna Skutek ZN-1 Kolizja, wypadek drogowy ZN-2 ZN-3 ZN-4 Zaśnięcie kierowcy podczas prowadzenia pojazdu Przewrócenie, stoczenie się pojazdu Napaść rabunkowa na pojazd i kierowcę Zmęczenie lub wyczerpanie organizmu kierowcy, senność, czynniki stresogenne, praca w godzinach nocnych, niedostateczne oświetlenie, słaba widoczność, oślepiający efekt świateł innego pojazdu i reflektorów iluminacyjnych, zaburzenia ostrości widzenia, niedostosowanie prędkości jazdy do warunków drogowych, jazda niezgodna z przepisami ruchu drogowego, potencjalne zagrożenia ze strony innych uczestników ruchu drogowego, duże natężenie ruchu drogowego, długotrwałe prowadzenie samochodu, przekroczony czas jazdy kierowcy, brak lub zbyt krótkie przerwy, złe warunki atmosferyczne, niesprawny pojazd, rozproszenie przez czynniki fizjologiczne (głód, pragnienie). Długotrwałe prowadzenie pojazdu, zmęczenie i wyczerpanie organizmu, słaba widoczność, zbyt wysoka temperatura powietrza w kabinie, nieodpowiednia wentylacja w kabinie, przekroczony czas jazdy kierowcy, brak lub zbyt krótkie przerwy, praca w godzinach nocnych, zmęczenie wzroku, ograniczona koncentracja. Śliska, pochyła nawierzchnia, brak zaciągniętego hamulca ręcznego, silny wiatr/ huragan nieodpowiednie zabezpieczenie pojazdu podczas postoju. Przewożenie cennego ładunku, kradzież paliwa, posiadanie cennego sprzętu elektronicznego przez kierowcę (telefony, laptopy itp., także pieniądze), sprzęt na wyposażeniu auta (nawigacja satelitarna), działania zorganizowanej grup przestępczych, postój w niebezpiecznych i niemonitorowanych miejscach Potłuczenia, obrażenia wewnętrzne i zewnętrzne, złamania kończyn, urazy kręgosłupa, wstrząśnienie mózgu, utrata zdrowia- kalectwo, śmierć. Kolizja lub wypadek drogowy, w tym wypadek śmiertelny, potłuczenia, obrażenia wewnętrzne i zewnętrzne, złamania kończyn, urazy kręgosłupa, wstrząśnienie mózgu, kalectwo. Przygniecenie przez samochód, potłuczenia, obrażenia wewnętrzne i zewnętrzne, złamania kończyn, urazy kręgosłupa, wstrząśnienie mózgu, kalectwo, śmierć. Pobicia, uszkodzenia ciała, paraliż ciała za pomocą gazu dławiącego, śmierć. 6764
(parkingi niestrzeżone, postój w zatoczkach). ZN-5 Konflikty z klientami i uczestnikami ruchu drogowego Kontakt z odbiorcami, napięty harmonogram pracy, bariera językowa w porozumiewaniu się z klientami, różnica charakterów i osobowości ludzi, sytuacja kryzysowa podczas kolizji/ wypadku uczestników ruchu drogowego. ZN-6 Pożar Pożar samochodu, przewożenie wybuchowych i łatwopalnych materiałów, pożar spowodowany wyciekającym paliwem, palenie tytoniu w kabinie, podpalenie pojazdu przez osoby postronne na postoju. ZN-7 Wybuch, eksplozja Tankowanie pojazdu, ładowanie akumulatora kwasowo- ołowiowego, nadmiernie napompowane opony, pęknięcie opony podczas jazdy, używanie w kabinie butli gazowej. ZN-8 Przygniecenie Samodzielne naprawianie samochodu, brak zachowania ostrożności, wymiana koła, inne pojazdy uczestniczące w rozładunku- załadunku,. ZN-1..ZN-8 - symbole kolejnych zagrożeń w miejscu pracy Uszkodzenia, obrażenia, obdarcia ciała, pobicia, siniaki. Poparzenia ciała, zaczadzenie dymem oraz innymi szkodliwymi substancjami, kalectwo, śmierć. Poparzenia ciała o charakterze termicznym i chemicznym, zaczadzenie dymem oraz innymi szkodliwymi substancjami, uszkodzenie lub utrata wzroku, kalectwo, śmierć. Urazy głowy, kończyn, siniaki, wybicie zębów, obrażenia zewnętrzne i wewnętrzne, kalectwo, śmierć. Z tabeli 1 wynika, że pracownik badanej firmy transportowej zatrudniony na stanowisku kierowcy pojazdu ciężarowego narażony jest na szereg zagrożeń wynikających ze zdarzeń losowych oraz świadomej działalności pracownika i pracodawcy. Wśród głównych przyczyn powstających zagrożeń na uwagę zasługują przede wszystkim warunki pracy kierowcy. Należą do nich przekraczany czas pracy, który nasila wyczerpanie organizmu, brak koncentracji, senność oraz rozproszenie przez czynniki fizjologiczne. Kierowca badanej firmy transportowej, ze względu na konieczność pracy nocnej, ograniczonego dostępu do zaplecza socjalnego oraz trudności z zaspokajaniem podstawowych potrzeb fizjologicznych wykorzystuje czas przerw jedynie na czynności towarzyszące wykonywaniu pracy, co czyni go przemęczonym, a to sprzyja wypadkom drogowym i kolizjom. Ponadto bardzo istotną przyczynę stanowi nieregularny sen i nieprawidłowe odżywianie (kierowcy stosują duże ilości napojów energetycznych przy braku możliwości przygotowywania i spożywania ciepłych posiłków), a także praca w zmiennych temperaturach. Kierowca prowadzi pojazd z reguły na krótkich trasach, wykonując dziennie od kilku do kilkunastu rozładunków i załadunków, wychodząc z klimatyzowanej kabiny na powietrze, gdzie temperatura jest albo bardzo niska albo bardzo wysoka, rozładowując towar w chłodnio-mroźni, gdzie z kolei temperatura jest skrajnie niska. Praca w środowisku dużych amplitud temperaturowych powoduje liczne przeziębienia i choroby, dolegliwości układu moczowego oraz początki chorób reumatycznych. Na stanowisku pracy kierowcy pojazdu występujące zagrożenia mogą nieść ze sobą poważne skutki dla zdrowia i życia pracownika oraz innych osób, a także duże straty materialne. Wśród potencjalnych skutków wymienić można śmierć, trwały uszczerbek na zdrowiu, uszkodzenia fizyczne ciała i problemy natury psychicznej oraz wysoki poziom wskaźnika zachorowalności zawodowej. W tabeli 2 przedstawiono wpływ wybranych zagrożeń na stanowisku pracy kierowcy pojazdu ciężarowego w badanej firmie transportowej na ogólny poziom bezpieczeństwa drogowego oraz możliwe działania profilaktyczne. Tab. 2. Wpływ zagrożeń na stanowisku pracy kierowcy pojazdu ciężarowego na poziom bezpieczeństwa drogowego oraz działania profilaktyczne [opracowanie własne] Symbol Zagrożenie Wpływ na poziom Działania profilaktyczne bezpieczeństwa drogowego ZN-1 Kolizja, wypadek drogowy Uszkodzenia infrastruktury drogowej, ograniczenie bezpieczeństwa na drodze, ofiary śmiertelne, uszkodzenie taboru samochodowego, negatywny wpływ na środowisko naturalne i warunki życia, pożar, zmiana Codzienna kontrola pojazdu, poruszanie się sprawnym pojazdem, przeglądy techniczne pojazdu, ostrożna jazda, przestrzeganie przepisów ruchu drogowego, nieprzekraczanie ustawowego czasu jazdy i pracy kierowcy, właściwe planowanie tras i czasu pracy, unikanie 6765
ZN-2 ZN-3 ZN-4 ZN-5 Zaśnięcie kierowcy podczas prowadzenia pojazdu Przewrócenie, stoczenie się pojazdu Napaść rabunkowa na pojazd i kierowcę Konflikty z klientami i uczestnikami ruchu drogowego organizacji ruchu, opóźnienia w dostawie, wyższe koszty transportu i ubezpieczenia, zator na drodze. Uszkodzenia infrastruktury drogowej, ograniczenie bezpieczeństwa na drodze, poszkodowani, ofiary śmiertelne, uszkodzenie taboru samochodowego, negatywny wpływ na środowisko naturalne i warunki życia, pożar, zmiana organizacji ruchu, opóźnienia w dostawie, wyższe koszty transportu i ubezpieczenia, zator na drodze. Ograniczenie bezpieczeństwa na drodze, uszkodzenie infrastruktury drogowej i technicznej, ofiary śmiertelne, uszkodzenie taboru samochodowego, zmiana organizacji ruchu, opóźnienia w dostawie towaru, wyższe koszty transportu. Zwiększone niebezpieczeństwo postoju na parkingach niestrzeżonych, jak i strzeżonych, uszkodzenie taboru samochodowego, opóźnienia w dostawie towaru, wyższe koszty transportu i ubezpieczenia Ograniczenie bezpieczeństwa na drodze i w miejscach załadunkurozładunku, zmiana organizacji ruchu, wstrzymanie ruchu, opóźnienia w dostawie towaru, wyższe koszty transportu i ubezpieczenia, zator na drodze. ZN-6 Pożar Pożar samochodu, wybuch, eksplozja ładunku, wstrzymanie ruchu, zator na drodze, zniszczenie nawierzchni drogi, ograniczenie bezpieczeństwa na brawurowej jazdy i przekraczania dozwolonej prędkości, wprowadzanie ograniczenia prędkości w pojazdach, abstynencja od alkoholu, unikanie leków uspokajających i pobudzających, przygotowywanie posiłków odpowiednio wcześnie, odpowiednie szkolenie młodych kierowców, przyjmowanie do pracy wyłącznie kierowców z doświadczeniem zawodowym, kontrola satelitarna, podejmowanie odpoczynku w momentach kryzysowych dla organizmu, dostosowanie prędkości do warunków na drodze, zapinanie pasów bezpieczeństwa, trening w warunkach pierwszego śniegu i przymrozku, ograniczone zaufanie do niewidocznej drogi, system ABS, wyposażenie samochodu w poduszki powietrzne, stosowanie nowoczesnych urządzeń technologicznych dotyczących ostrzegania o zagrożeniach. Przeznaczenie odpowiedniej ilości czasu na odpoczynek, regularne spożywanie posiłków, słuchanie muzyki w trakcie prowadzenia pojazdu, nieprzekraczanie czasu jazdy i pracy, wietrzenie kabiny, odpowiednia wentylacja, wstrzymywanie jazdy w momentach kryzysowych dla organizmu, abstynencja od alkoholu oraz środków nasennych i uspokajających, stosowanie okularów ochronnych, zapewniających ostrość widzenia w nocy i we mgle, ustalanie okresowych przerw w czasie jazdy na ćwiczenia relaksacyjne, obmywanie twarzy zimną woda, picie dużej ilości wody, możliwość dostępu do świeżo zaparzonej kawy lub herbaty, stosowanie nowoczesnych urządzeń technologicznych dotyczących ostrzegania o zagrożeniach. Każdorazowe zaciąganie hamulca ręcznego, odpowiednie zabezpieczenie auta podczas postoju, dostosowanie prędkości jazdy do warunków panujących na drodze oraz warunków atmosferycznych, zatrzymanie pojazdu podczas silnych wiatrów, burz i huraganów, stosowanie nowoczesnych urządzeń technologicznych dotyczących ostrzegania o zagrożeniach. Unikanie postojów na niestrzeżonych parkingach lub przydrożnych parkingach leśnych, unikanie przewożenia wartościowych przedmiotów w kabinie, odpowiednie zabezpieczenie kabiny, szkolenia z zakresu umiejętności radzenia sobie ze stresem oraz przekazywania komunikatów do służb o popełnieniu przestępstwa, a także uzyskiwania pierwszej pomocy, znajomość języków obcych. Szkolenia z zakresu umiejętności radzenia sobie ze stresem oraz sztuki negocjacji, znajomość języków obcych, poddawanie się okresowym testom psychologicznym, przestrzeganie przepisów ruchu drogowego, nieprzekraczanie ustawowego czasu pracy jazdy kierowcy. Unikanie palenia tytoniu w kabinie, zakaz używania butli gazowej w chłodnio-mroźni, zachowanie szczególnej ostrożności przy przewożeniu ładunków niebezpiecznych, 6766
ZN-7 Wybuch, eksplozja drodze, ofiary śmiertelne, uszkodzenie taboru samochodowego, zmiana organizacji ruchu, opóźnienia w dostawie towaru, wyższe koszty transportu i ubezpieczenia. Pożar samochodu, wstrzymanie ruchu, zator, zniszczenie nawierzchni drogi, uszkodzenie taboru samochodowego, zmiana organizacji ruchu, opóźnienia w dostawie towaru, wyższe koszty transportu, poszkodowani oraz ofiary śmiertelne. ZN-8 Przygniecenie Wstrzymanie ruchu, zator na drodze, zniszczenie nawierzchni drogi, zmiana organizacji ruchu, opóźnienia w dostawie towaru, wyższe koszty transportu, poszkodowani oraz ofiary śmiertelne, uszkodzenie taboru samochodowego. ZN-1..ZN-8 - symbole kolejnych zagrożeń w miejscu pracy sprawdzanie stanu technicznego pojazdu, zwłaszcza poziomu napompowania kół, kontrola paliwa, unikanie postojów na niestrzeżonych parkingach. Zachowanie szczególnej ostrożności podczas tankowania samochodu, zakaz używania butli gazowej, kontrola stanu technicznego pojazdu, a głównie stopnia napompowania kół, unikanie stosowania ognia. Zachowanie szczególnej ostrożności przy naprawach auta, odpowiednie zabezpieczenia miejsca, w którym dokonuje się naprawy samochodu (wymiany kół itp.), Według tabeli 1, potencjalne zagrożenia związane z pracą kierowcy pojazdu ciężarowego powodują uszkodzenia w infrastrukturze drogowej i technicznej, ograniczają poziom bezpieczeństwa transportu drogowego, następuje tymczasowe wstrzymanie ruchu oraz zmiana organizacji, tworzenie zatoru, a co za tym idzie opóźnienia w dostawie towaru i wyższe koszty transportu oraz ubezpieczeń. Ponadto zagrożenia mają wpływ na uszkodzenie taboru samochodowego i mogą powodować śmierć lub kalectwo uczestników ruchu drogowego. Do głównych działań profilaktycznych umożliwiających zapobieganie lub minimalizowanie strat w wyniku zaistnienia zdarzenia należą: szkolenie pracowników w zakresie BHP, przestrzeganie czasu pracy kierowcy, z uwzględnieniem odpowiednich przerw i odpoczynku, kontrola pojazdów lub wymiana na nowe, właściwe planowanie tras i czasu pracy kierowców, unikanie narzucania na kierowcę zbyt wielu obowiązków, zapewnienie pracownikowi właściwego zaplecza socjalnego, poddawanie się okresowym badaniom profilaktycznym kierowców, stosowanie okularów ochronnych, zapewniających ostrość widzenia w nocy i we mgle, unikanie spożywania alkoholu i środków uspokajających, przestrzeganie przepisów ruchu drogowego, zachowanie szczególnej ostrożności podczas tankowania pojazdu i przewożenia niebezpiecznych ładunków, a także stosowanie nowoczesnych rozwiązań technologicznych zapewniających informowanie i ostrzeganie o zagrożeniach. Działania te odnoszą się zarówno do sposobu wykonywania pracy przez kierowcę, jak również do przestrzegania zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przez pracodawcę. PODSUMOWANIE Współcześnie, ze względu na intensyfikację poziomu wymiany międzynarodowej oraz rozwoju sieci komunikacyjnych, transport stanowi istotną gałąź gospodarki. Jednocześnie zapotrzebowanie użytkowników na usługi transportowe wiąże się ze wzrostem potencjalnych zagrożeń. Do głównych problemów systemu transportu drogowego należy duża wypadkowość, znacząca liczba ofiar śmiertelnych i poszkodowanych na drogach, przeciążenie ruchu pojazdami ciężarowymi, zły stan infrastruktury transportowej i technicznej, nieprzestrzeganie przepisów ruchu drogowego oraz słaby nadzór nad transportem. Ponadto zarówno warunki pracy kierowcy, jak i udział taboru ciężarowego mają wpływ na występowanie licznych zagrożeń na stanowisku pracy kierowcy pojazdu ciężarowego. Do głównych zagrożeń zaliczyć można wypadki i kolizje, zaśnięcie kierowcy podczas prowadzenia samochodu, przygniecenie, wybuch, pożar, eksplozja, napaść rabunkowa oraz konflikty z innymi uczestnikami ruchu drogowego. Wpływ na zagrożenia mają czynniki środowiska pracy takie jak przekraczany czas pracy, który nasila wyczerpanie organizmu, brak koncentracji, senność oraz rozproszenie przez czynniki fizjologiczne, stres, zły stan techniczny pojazdu, nadmierna prędkość, a także praca w zmiennych temperaturach. Wśród potencjalnych skutków zagrożeń w pracy kierowcy 6767
pojazdu ciężarowego wymienić można śmierć, trwały uszczerbek na zdrowiu, uszkodzenia fizyczne ciała i oraz starty materialne w postaci zniszczenia taboru lub nawierzchni. Zdarzenia kryzysowe wynikające z pracy kierowców TIR-a mają wpływ na ogólny poziom bezpieczeństwa drogowego poprzez odnotowane przypadki ofiar śmiertelnych lub poszkodowanych, zmianę organizacji lub tymczasowe zatrzymanie ruchu, tworzenie zatoru, uszkodzenia w infrastrukturze drogowej i technicznej oraz opóźnienia w dostawie towaru, a co za tym idzie podnoszenia kosztów transportowych. Obraz przedstawionej rzeczywistości wymaga zatem zaimplementowania działań profilaktycznych na stanowisku pracy kierowcy pojazdu ciężarowego, tak aby jego bezpieczne warunki pracy przeniosły się na jakość bezpieczeństwa w transporcie w ogóle. Minimalizowanie start i zapobieganie zaistnieniu sytuacji kryzysowych jest możliwe dzięki stosowaniu nowoczesnych technologii i rozwiązań zapewniających ostrzeganie i alarmowanie o zagrożeniach, a także poprzez działania doraźne w postaci przestrzegania czasu pracy kierowcy, z uwzględnieniem odpowiednich przerw i odpoczynku, kontrolę techniczną pojazdów, okresowe badania profilaktyczne kierowców, stosowanie okularów ochronnych, zapewniających ostrość widzenia w nocy i we mgle, unikanie spożywania alkoholu i środków uspokajających, przestrzeganie przepisów ruchu drogowego oraz zachowanie szczególnej ostrożności podczas tankowania pojazdu i przewożenia niebezpiecznych ładunków. Cele strategiczne ochrony systemu bezpieczeństwa drogowego to: wyeliminowanie ofiar śmiertelnych i ciężko rannych w wypadkach, modernizacja i rozbudowa infrastruktury transportowej, standaryzacja systemu transportowego, kształtowanie świadomego i kulturalnego zachowania uczestników ruchu drogowego, edukacja za zakresu kreowania bezpieczeństwa na drogach, a także ochrona prawa pracy kierowców. Streszczenie W artykule przedstawiono identyfikację zagrożeń związanych z pracą kierowcy pojazdu ciężarowego i ich wpływ na ogólny poziom bezpieczeństwa drogowego. Praca kierowcy samochodu ciężarowego stanowi jeden z istotnych problemów generujących niebezpieczeństwie w ruchu drogowym. Rozwój sektora transportowego, nieprzestrzeganie przepisów BHP, złe warunki pracy oraz przekraczanie ustawowego czasu jazdy przyczyniają się do występowania przede wszystkich zagrożeń związanych z wypadkami. Niesie to za sobą konsekwencje strat materialnych i ludzkich. Głównymi przyczynami występowania zagrożeń są nieprzestrzeganie przepisów ruchu drogowego, zmęczenie, jazda nocna oraz niesprawny tabor ciężarowy. Wpływ na to mając czynniki środowiska pracy, które to powinny być zweryfikowane i poddane działaniom profilaktycznym w celu obniżenia poziomu ryzyka zawodowego kierowcy i podwyższenia ogólnego poziomu bezpieczeństwa w transporcie drogowym. Analysis of threats in the work of truck driver and their influence on the transport safety Abstract In the article the identification of threats associated with work of truck driver and their influence on the general level of transport safety was presented. Work of truck driver is a one of the main problems of danger in the traffic. The development of the transport sector, the lack of usage the regulations of health and safety, poor working conditions and exceeding a work time contribute to occurrence first of all the road accidents. It causes many material and human losses. The main causes of the threats are lack of usage the traffic regulations, tiredness, night driving and faulty truck and trailer. The influence on it have work environment factors, which have to be verified and get to preventive actions to reduce the level of occupational risk and increase the general level of the transport safety. BIBLIOGRAFIA 1. Główczyńska-Woelke K., Ocena ryzyka zawodowego, Wyd. PIP GIP, Warszawa 2009. 2. Kaczmarek T., Zarządzanie ryzykiem ujęcie interdyscyplinarne, Wyd. Difin, Warszawa 2010. 6768
3. Korzeniowski L.F., Podstawy nauk o bezpieczeństwie. Zarządzanie bezpieczeństwem., Wyd. Difin, Warszawa 2012. 4. Projekt Polityka transportowa pastwa na lata 2006-2025, Wyd. Ministerstwo Infrastruktury, Warszawa 2005. 5. http://www.ciop.pl [31.01.2014]. 6. http://www.pbd.org.pl [22.01.2014]. 7. www.pip.gov.p [odczyt 22.01.2014]. 6769