Recenzje: dr hab. Eleonora Bielawska-Batorowicz, prof. Uniwersytetu Łódzkiego prof. dr hab. Bogdan Zawadzki



Podobne dokumenty
Copyright 2015 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.

Copyright 2014 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o. Copyright 2014 by Grażyna Wąsowicz & Małgorzata Styśko-Kunkowska

Projekt okładki: Katarzyna Juras Zdjęcie na okładce Nebojsa Markovic, Fotolia # Copyright 2016 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.

Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2013

Publikacja wydana staraniem Instytutu Psychologii WNHiP Uniwersytetu Wrocławskiego

Praca naukowa dofinansowana ze środków na naukę Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w latach jako projekt badawczy nr N N

Praca dotowana z funduszy przeznaczonych na badania statutowe Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego

Copyright 2014 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o. Publikacja dofinansowana przez Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego

Książka dotowana przez Szkołę Wyższą Psychologii Społecznej w Warszawie

Recenzja: prof. dr hab. Stanisław Kłopot. Redaktor prowadząca: Anna Raciborska. Redakcja i korekta: Magdalena Pluta. Projekt okładki: Katarzyna Juras

Seria wydawnicza Instytutu Psychologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar Sp. z o.o., Warszawa 2011

Copyright 2018 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o. Copyright 2018 by Wydział Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu w Białymstoku

Mojemu synowi Rafałowi

Copyright 2015 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.

Copyright 2015 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o. Warszawa

Seria wydawnicza Instytutu Psychologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Copyright 2015 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.

Copyright 2016 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.

Copyright 2018 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o. Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Publikacja została dofinansowana z środków Narodowego Centrum Nauki w ramach projektu badawczego nr 2014/13/B/HS4/03204

Seria Monografie Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Społecznej Psychologia Międzykulturowa

Recenzja: prof. dr hab. Helena Sęk. Redaktor prowadząca: Anna Raciborska. Redakcja: Magdalena Pluta. Korekta: Magdalena Pluta oraz Zespół

Projekt okładki: Katarzyna Juras Na okładce wykorzystano zdjęcie: want to climb a barbed fence out Fotolia / bazapoy

Książkę tę poświęcam pamięci moich lwowskich Rodziców, Lidii i Andrzeja Lewickich, a dedykuję ją wszystkim lwowiakom wygnanym, przybyłym, urodzonym

Copyright 2014 Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa

Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o., Warszawa

Recenzje: prof. dr hab. Krystyna Stany dr hab. Krzysztof Podemski, prof. UAM. Redaktor prowadząca: Anna Raciborska. Redakcja: Magdalena Pluta

Świat bez sztuki naraża się na to, że będzie światem zamkniętym na miłość Jan Paweł II

Europejskie metropolie i ich regiony Od krajobrazu gospodarczego do sieci metropolii

Copyright 2013 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.

Publikacja dotowana przez Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Uniwersytetu Łódzkiego

Copyright 2017 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.

Copyright 2014 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.

Recenzenci: prof. dr hab. Henryk Domański dr hab. Jarosław Górniak

Książka została wydana dzięki dotacji Instytutu Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk w Warszawie

Projekt okładki: Katarzyna Juras Na okładce wykorzystano zdjęcie pixelleo/ /fotolia

Książkę dedykuję mojemu Ojcu i Przyjacielowi psychologowi Jerzemu Imielskiemu

W h>/e ZK: <Ͳ D < DE SIGNERZY ZK> tk Kt WZK: <d Ed t K'> / ^K :K>K'/ EzD WARSZAWA 2019

Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2000, 2008

Copyright 2016 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.

ISBN

W³odzimierz Oniszczenko Wojciech ukasz Dragan

Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa Publikacja dofinansowana przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego

Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o., Warszawa 2016

Podręcznik akademicki dofinansowany przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego

Copyright 2012 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.

Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar Sp. z o.o., Warszawa 2012

Copyright 2010 by Wydawnictwo Naukowe Scholar and Fundacja Studiów Międzynarodowych, Warszawa

Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2014

Publikacja dofinansowana przez Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego

Mojej Kochanej Lusi, za miłość, wsparcie i cierpliwość

Copyright 2012 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o., Warszawa

Copyright 2011 by Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa

Recenzenci: prof. dr hab. Juliusz Gardawski prof. dr hab. Witold Morawski

Wydanie książki zostało dofinansowane z grantu naukowego Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego nr N N

WSPÓŁPRACA MIĘDZYGMINNA W POLSCE ZWIĄZEK Z ROZSĄDKU

Wydanie pierwsze Skład i łamanie: WN Scholar Master, Łódź Druk i oprawa: Mazowieckie Centrum Poligrafii, Marki

Projekt został sfinansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki, przyznanych na podstawie decyzji nr DEC-2013/11/D/HS5/01413

Copyright for the Polish edition 2013 by Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

Hermeneutyczne koncepcje człowieka

Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o., Warszawa 2016

Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o., Warszawa Publikacja dofinansowana przez Fundację Studiów Międzynarodowych

Mobbing w stosunkach pracy. Zagadnienia prawne

GRA PERYFERYJNA POLSKA POLITOLOGIA W GLOBALNYM POLU NAUK SPOŁECZNYCH

Publikacja dofinansowana przez Wydział Historyczno-Socjologiczny Uniwersytetu w Białymstoku

Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2014

Recenzja: dr hab. prof. Uniwersytetu Warszawskiego Tomasz Grzegorz Grosse. Redaktor prowadząca: Anna Raciborska. Redakcja: Dorota Kassjanowicz

Recenzenci: prof. dr hab. Henryk Domański dr hab. Jarosław Górniak

Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2013

Copyright 2013 by Irena Borowik Copyright 2013 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.

Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2011

Publikacja dofinansowana przez Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego

Copyright for the Polish edition 2019 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o., Warszawa Copyright 2019 by Marcin Matczak

Copyright 2013 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.

Recenzja: prof. dr hab. Maria Jarymowicz

Publikacja dofinansowana przez Instytut Nauk Prawnych PAN i Fundację Promocji Prawa Europejskiego

Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR

OD inteligencji DO postinteligencji. WątpliW a hegemonia

Recenzja: prof. dr hab. Ireneusz Krzemiński. Redaktor prowadząca: Anna Raciborska. Redakcja i korekta: Marek Szczepaniak. Korekta: Joanna Barska

Copyright 2016 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.

Seria Współczesne Społeczeństwo Polskie wobec Przeszłości tom VI

MAGDALENA GRABOWSKA. Zerwana genealogia. Działalność społeczna i polityczna kobiet po 1945 roku a współczesny polski ruch kobiecy

Ochrona klienta na rynku ubezpieczeniowym STUDIUM PUBLICZNOPRAWNE

TECHNIKA PRAWODAWCZA II RZECZYPOSPOLITEJ

Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2015

Projekt okładki: Katarzyna Juras Zdjęcie na pierwszej stronie okładki puchan / Fotolia.com Redakcja i korekta: Bogdan Baran

ZARZĄDZANIE W GOSPODARCE POSTINDUSTRIALNEJ. Red. nauk. Kazimierz Piotrkowski, Marek Świątkowski

PSYCHOLOGIA ETOLOGIA GENETYKA

UŻYCIE SIŁY ZBROJNEJ MIĘDZY PAŃSTWAMI W ŚWIETLE MIĘDZYNARODOWEGO PRAWA ZWYCZAJOWEGO

Podręcznik akademicki dotowany przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego

UWARUNKOWANIA PROAKTYWNEGO PODEJŚCIA DO PROEKOLOGICZNEGO ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTWA

MEDIUM AEVUM, Vol. 3, redaktorzy serii Marek Ferenc i Michał Stachura

Copyright 2015 by Authors Copyright 2015 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Sp. z o.o., Warszawa

Seria: Archiwum Warszawskiej Szkoły Historii Idei. Studia. Copyright by Wydawnictwo Naukowa Scholar, Warszawa 2012

Skale Inteligencji dla Doros³ych Davida Wechslera WAIS-R oraz WAIS-III

Kosowo jako suwerenne paƒstwo

Anna Karłyk-Ćwik Toruń 2018

Kompetencje zawodowe pedagogów w pracy z nieletnimi agresorami

Copyright 2013 by Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa

Transkrypt:

Recenzje: dr hab. Eleonora Bielawska-Batorowicz, prof. Uniwersytetu Łódzkiego prof. dr hab. Bogdan Zawadzki Redaktor prowadząca: Anna Raciborska Redakcja i korekta: Magdalena Pluta Projekt okładki: Katarzyna Juras Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o. Warszawa 2014 Praca naukowa finansowana ze środków na naukę w latach 2007 2010 jako projekt badawczy MNiSzW (N N106 0196 33) oraz ze środków na badania statutowe Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego ISBN 978-83-7383-483-5 Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o. ul. Krakowskie Przedmieście 62, 00-322 Warszawa tel./fax 22 826 59 21, 22 828 95 63, 22 828 93 91 dział handlowy: jak wyżej, w. 105, 108 e-mail: info@scholar.com.pl www.scholar.com.pl Wydanie pierwsze Skład i łamanie: WN Scholar (Jerzy Łazarski) Druk i oprawa: Mazowieckie Centrum Poligrafii

Spis treści Wstęp................................................ 9 Rozdział 1 Determinanty ludzkiego zachowania perspektywa genetyki zachowania............................................ 13 1.1. Genetyka zachowania podstawowe pojęcia i założenia.... 14 1.2. Metody i schematy badawcze współczesnej genetyki zachowania........................................ 17 1.3. Klasyczne i współczesne podejście do problematyki interakcji genotypu i środowiska w genetyce zachowania............ 27 Rozdział 2 Temperament we wczesnym dzieciństwie.................... 39 2.1. Temperament we wczesnym dzieciństwie najważniejsze podejścia teoretyczne................................ 40 2.2. Rozwojowy model temperamentu...................... 46 2.2.1. Pomiar temperamentu u niemowląt polska wersja Zrewidowanego Kwestionariusza Zachowań Niemowlęcych (Infant Behavior Questionnaire Revised, IBQ-R)............................... 59 Rozdział 3 Genetyczne uwarunkowania temperamentu u niemowląt........ 75 3.1. Badania bliźniąt i badania adopcyjne przegląd........... 76 3.1.1. Metaanaliza danych dotyczących genetycznych uwarunkowań cech temperamentu u niemowląt założenia wstępne.............................. 83 3.1.2. Metaanaliza danych dotyczących genetycznych uwarunkowań cech temperamentu u niemowląt rezultaty...................................... 86 3.1.3. Metaanaliza danych dotyczących genetycznych uwarunkowań cech temperamentu u niemowląt podsumowanie................................. 99

3.2. Analizy powiązań allelicznych przegląd badań........... 102 3.2.1. System serotoninergiczny........................ 102 3.2.2. System dopaminergiczny........................ 104 3.2.3. Inne geny..................................... 108 Rozdział 4 Nasilenie stresu w okresie ciąży oraz po urodzeniu dziecka jako czynniki kształtujące zachowanie potomstwa............. 111 4.1. Neurobiologia reakcji stresowej........................ 112 4.2. Krótka charakterystyka wybranych koncepcji stresu w ujęciu psychologicznym................................... 115 4.3. Stres w ujęciu relacyjnym Lazarusa..................... 117 4.3.1. Pomiar negatywnych zdarzeń życiowych (daily hassles) polska adaptacja Skali Zdarzeń Negatywnych (Negative Event Scale, NES) w wersji dla pracujących dorosłych..................................... 120 4.4. Stres doświadczany w ciąży i po urodzeniu dziecka........ 145 4.4.1. Zmiany fizjologiczne w okresie ciąży i połogu. Zmniejszona reaktywność osi HPA................. 145 4.4.2. Stres psychologiczny............................ 151 Ciąża...................................... 152 Okres po urodzeniu dziecka.................... 161 4.5. Nasilenie stresu w okresie ciąży i po urodzeniu dziecka a funkcjonowanie potomstwa.......................... 164 4.5.1. Badania na zwierzętach.......................... 165 4.5.2. Badania na ludziach............................ 169 Rozdział 5 Genetyczne i środowiskowe uwarunkowania temperamentu u niemowląt wyniki badań własnych...................... 180 5.1. III trymestr ciąży: nasilenie stresu i lęku, stężenie kortyzolu w ślinie........................................... 181 5.1.1. Lęk związany z ciążą i porodem oraz doświadczany stres......................................... 182 5.1.2. Codzienne negatywne zdarzenia życiowe............ 183 5.1.3. Poważne zdarzenia życiowe...................... 185 5.1.4. Stężenie kortyzolu w ślinie....................... 185 5.2. Stres w III trymestrze ciąży a temperament u 4-miesięcznych niemowląt......................................... 189

5.2.1. Analizy wstępne............................... 189 Temperament u niemowląt w grupie głównej i grupie porównawczej............................... 190 Stres psychologiczny w trakcie ciąży i 4 miesiące po porodzie................................. 192 Nasilenie psychopatologii u badanych kobiet...... 194 5.2.2. Lęk i stres w czasie ciąży a temperament niemowląt analizy korelacyjne............................. 195 Lęk związany z ciążą i porodem a temperament niemowląt.................................. 196 Stres psychologiczny a temperament niemowląt.... 201 5.2.3. Lęk i stres w czasie ciąży a temperament niemowląt analizy ścieżkowe.............................. 207 5.2.4. Stężenie kortyzolu w ślinie a temperament niemowląt.................................... 210 5.2.5. Stres w czasie ciąży a temperament niemowląt podsumowanie................................. 214 5.3. Polimorfizmy w genach COMT, MAOA, SNAP-25, BDNF i 5-HT2A a temperament u 4-miesięcznych niemowląt...... 219 5.3.1. Negatywna emocjonalność....................... 222 Polimorfizm w genie COMT................... 222 Polimorfizm w genie 5-HT2A.................. 224 Pozostałe polimorfizmy....................... 225 5.3.2. Surgencja/Ekstrawersja.......................... 226 Polimorfizm w genie 5-HT2A.................. 226 Pozostałe polimorfizmy....................... 226 5.3.3. Orientacja/Regulacja............................ 228 Polimorfizm w genie 5-HT2A.................. 228 Polimorfizm w genie COMT................... 229 Pozostałe polimorfizmy....................... 230 5.3.4. Polimorfizmy genetyczne a temperament niemowląt podsumowanie................................. 231 5.4. Interakcja genotypu i środowiska a temperament u 4-miesięcznych niemowląt.......................... 235 5.4.1. COMT i doświadczany stres a negatywna emocjonalność................................. 235 5.4.2. 5-HT2A i stężenie kortyzolu w ślinie a negatywna emocjonalność................................. 236

5.4.3. MAOA i problemy okołoporodowe a surgencja/ekstrawersja......................... 238 5.4.4. Interakcja genotypu i środowiska a temperament niemowląt podsumowanie...................... 239 Podsumowanie......................................... 243 Literatura cytowana..................................... 251 Contents.............................................. 297 Summary............................................. 301