Metody numeryczne w projektowaniu systemów wentylacji pożarowej tuneli drogowych

KRAJEWSKI Grzegorz 1 SULIK Paweł 2 WĘGRZYŃSKI Wojciech 3 Metody numeryczne w projektowaniu systemów wentylacji pożarowej tuneli drogowych WSTĘP Systemy wentylacji pożarowej tunelu są jednymi z nielicznych aktywnych urządzeń służących bezpieczeństwu pożarowemu w tego typu obiektach. W odróżnieniu od budynków wolnostojących [1], tunele zapewniają mniejszy wybór dróg ewakuacji połączony ze znacznie wyższym ryzykiem pożaru, rozwijającym się szybciej i osiągającym znacznie wyższe moce. Jednocześnie, wykorzystanie powszechnie stosowanych w budynkach prostych instalacji gaśniczych w tunelu drogowym nie jest możliwe, a wykorzystanie zaawansowanych urządzeń zraszaczowych jest trudne z uwagi na konieczność bardzo dokładnego określenia miejsca pożaru. Mając powyższe na uwadze, niezawodny system wentylacji pożarowej tunelu drogowego jest często pierwszym i ostatnim narzędziem służącym aktywnemu zmniejszeniu zagrożenia życia dla użytkowników tunelu, poprzez kontrolę skutków pożaru. Projekt systemu wentylacji pożarowej wymaga dogłębnej weryfikacji skuteczności działania systemu. Weryfikacja ta jest możliwa z wykorzystaniem metod numerycznych takich jak metoda obliczeniowej mechaniki płynów (CFD). 1 WENTYLACJA POŻAROWA TUNELI KOMUNIKACYJNYCH Próbując skatalogować systemy wentylacji pożarowej tuneli możemy wyróżnić cztery główne ich rodzaje [2, 3]: wentylacja naturalna; wentylacja wzdłużna; wentylacja pół-poprzeczna; wentylacja poprzeczna. 1.1 Wentylacja naturalna Wentylacja naturalna to rodzaj systemu w którym dym usuwany jest z tunelu wyłącznie poprzez działanie naturalnych sił wyporu powstałych pomiędzy gorącą warstwą dymu a otaczającym powietrzem, czasem w niewielkim stopniu wspomaganym przez ruch powietrza wywołany ruchem pojazdów. Z analizy literatury naukowej oraz przeprowadzonych badań własnych wynika, że w odległości ponad 100 200 m od źródła pożaru dym wychładza się w takim stopniu, że opada do strefy w której mogą przebywać ludzie [4]. Ponadto, najnowsze badania pokazują, że w określonych przypadkach niekorzystnego oddziaływania wiatru, usunięcie dymu z tunelu w sposób naturalny może nie być możliwe [5, 6]. 1.2 Wentylacja wzdłużna Wentylacja wzdłużna to rodzaj systemu wykorzystującego wentylatory strumieniowe rozmieszczone pod stropem tunelu w celu wywołania przepływu powietrza w zadanym kierunku, z prędkością która zapobiega zjawisku cofania się dymu.kierunek przepływu powietrza powinien być zgodny z kierunkiem ruchu w tunelu, tak aby dym nie był kierowany w stronę użytkowników pojazdów którzy zatrzymali się przed miejscem pożaru. Dym usuwany jest z tunelu poprzez jego portale, lub przez punkty wyciągowe zlokalizowane w jego ścianach lub stropie co 750 m 1500 m. Od strony nawiewu powietrza kompensacyjnego tunel jest wolny od dymu, przez co możliwa jest 1 Instytut Techniki Budowlanej, Zakład Badań Ogniowych, ul. Ksawerów 21, 02-656 Warszawa, g.krajewski@itb.pl 2 Instytut Techniki Budowlanej, Zakład Badań Ogniowych, ul. Ksawerów 21, 02-656 Warszawa, p.sulik@itb.pl 3 Instytut Techniki Budowlanej, Zakład Badań Ogniowych, ul. Ksawerów 21, 02-656 Warszawa, w.wegrzynski@itb.pl 5934

zarówno ewakuacja jak i prowadzenie akcji ratowniczo gaśniczej. Ponieważ dym transportowany jest całym przekrojem poprzecznym tunelu, system ten nie zapewnia warunków ewakuacji w obszarze pomiędzy źródłem pożaru a portalem którym dym jest usuwany. W związku z powyższym, w czasie niezbędnym na ewakuację system wentylacji pożarowej powinien być wyłączony tak, aby umożliwić ewakuację osobom znajdujących się za źródłem pożaru. W związku z powyższymi wadami, system wentylacji wzdłużnej nie znajduje zastosowanie w dwukierunkowych tunelach oraz tunelach miejskich o dużym prawdopodobieństwie powstania zatorów komunikacyjnych. 1.3 Wentylacja pół-poprzeczna System pół-poprzeczny to system łączący punktowy sposób wyciągu dymu poprzez kraty wyciągowe równomiernie rozmieszczone co 50 m 120 m ze sposobem dostarczania powietrza kompensacyjnego całym przekrojem tunelu. Działanie systemu powoduje utrzymanie się dymu na krótkim odcinku tunelu pomiędzy źródłem pożaru a aktywnym punktem wyciągowym. Podobnie jak w przypadku systemów wentylacji wzdłużnej, uruchomienie systemu powinno nastąpić po określonym czasie, umożliwiając ewakuację osobom zagrożonym w tunelu, przy czym z uwagi na krótszy odcinek jaki ma do przebycia dym, czas ten może być krótszy niż w przypadku systemu wentylacji wzdłużnej. Z obydwu stron, tj. przed miejscem pożaru oraz za punktem wyciągiem dymu nie powinno występować zadymienie, dzięki czemu możliwa jest zarówno ewakuacja interwencyjna jak i prowadzenie akcji ratowniczo gaśniczej. 1.4 Wentylacja poprzeczna System w którym dym usuwany jest punktowo w określonych miejscach pod stropem kondygnacji, a powietrze kompensacyjne dostarczane jest równomiernie w całej długości lub na wybranym odcinku tunelu. Rozprzestrzenianie się dymu ograniczane jest do niewielkiego odcinka pomiędzy źródłem pożaru a punktem wyciągu. Dzięki równomiernemu dostarczaniu powietrza kompensacyjnego z niedużą prędkością ograniczane jest mieszanie się dymu z tym powietrzem. Skutkiem tego, system poprzeczny zapewnia lepsze warunki środowiska w pobliżu pożaru, niż systemy wzdłużne lub pół-poprzeczne. Systemy wentylacji poprzecznej są szczególnie użyteczne w tunelach dwukierunkowych, miejskich lub o dużym ryzyku powstania zatorów komunikacyjnych. 2 METODA OBLICZENIOWEJ MECHANIKI PŁYNÓW Wykorzystanie mechaniki płynów w inżynierii bezpieczeństwa pożarowego stało się dziś nieodłącznym elementem większości projektów systemów wentylacji pożarowej. Przede wszystkim, analiza przepływu dwóch płynów różniących się gęstością (temperaturą) to doskonałe pole do praktycznego zastosowania metody obliczeniowej mechaniki płynów (CFD, ang. Computational Fluid Dynamics).Analiza CFD polega na rozwiązaniu układu równań różniczkowych opisujących przepływ masy i energii w badanym układzie, podzielonym na skończoną liczbę niewielkich objętości, w dokładnie opisanych następujących po sobie krokach czasowych. Rozwiązanie równań stanowią wartości ciśnienia, temperatury, gęstości, prędkości przepływu, stężenia dymu itp., znane dla każdej objętości w badanym układzie, w każdym momencie trwania analizy [2, 7]. W celu rozwiązania układu równań opisujących analizowane zjawiska konieczne jest przeprowadzanie dyskretyzacji obszaru analizy (domeny) za pomocą siatki numerycznej strukturalnej bądź niestrukturalnej na skończoną liczbę objętości kontrolnych. W każdej z objętości kontrolnych rozwiązywany jest układ równań, opisujących analizowany problem. W zależności od przyjętej metody najpierw wyznaczane są wartości prędkości, a następnie na ich podstawie kolejno określane ciśnienie i pozostałe parametry (metoda segregated) lub jak to jest w przypadku metody coupled prędkość i ciśnienie wyznaczane są jako pierwsze, a następnie na ich podstawie oblicza się wartości innych parametrów [8]. Podstawowymi równaniami opisującymi ruch płynu są [9]: równanie zachowania masy, warunkujące przepływ w badanym obszarze. Zachowanie masy oznacza, że masa nie powstaje ani nie ginie w czasie obliczeń. Zmiana gęstości w dowolnej objętości jest równa masowemu przepływowi, przez jej granice. Dla rozwiązań związanych 5935

z bezpieczeństwem pożarowym, równanie zachowania masy jest rozbudowane o równania transportu składników mieszaniny, pozwalające określić istotne z punktu widzenia rozwiązania stężenia tlenu, paliwa oraz produktów spalania. gdzie: p ciśnienie, t czas, ρ gęstość, u prędkość. Równanie transportu składników mieszaniny, nazywane także równaniem zachowania składników mieszaniny można przedstawić jako: gdzie: ρ gęstość, Y i masowe stężenie i-tego składnika mieszaniny, t czas, u prędkość, D współczynnik dyfuzji, m masowy strumień przepływu; równanie zachowania momentu, będące wyrazem zachowania drugiego prawa ruchu Newtona. Siły powodujące przepływ płynu składają się z pola ciśnienia, tarcia oraz zewnętrznych sił (takich jak np. siła wyporu). gdzie: ρ gęstość, v- prędkość, t czas, F siła, τ naprężenia. równanie zachowania energii, które określa, że entalpia w dowolnym punkcie zmienia się zależnie od strumienia energii wpływającego do objętości kontrolnej. Ponadto, także wewnątrz objętości ciepło może być generowane w wyniku chemicznej reakcji spalania, oraz być dostarczane w wyniku tarcia, oddziaływania ciśnienia, dyssypacji energii kinetycznej czy promieniowania. W zastosowaniach związanych z bezpieczeństwem pożarowym człon odpowiadający za oddziaływanie pola ciśnienia oraz dyssypację energii kinetycznej zazwyczaj pomija się. gdzie: ρ gęstość, h - entalpia, t czas, q strumień ciepła, ε -. aby przedstawiony układ równań był domknięty, niezbędne jest opisanie powiązań pomiędzy ciśnieniem i gęstością, co w przypadku zagadnień związanych z bezpieczeństwem pożarowym w wystarczającym stopniu opisuje równanie gazu doskonałego. gdzie: ρ gęstość, R uniwersalna stała gazowa, T temperatura, Y i masowe stężenie i-tego składnika mieszaniny, W i i-tego składnika mieszaniny, 5936

Rys. 1. Przekrój przez tunel i jego model numeryczny do analiz CFD Zagadnienia związane z przepływem powietrza o dużej prędkości charakteryzuje przepływ o dużej turbulencji. W związku z tym do opisu pola prędkości i ciśnienia wybrano metodę modelowania przepływu RANS (Reynolds AverageNavier-Stokes). W metodzie tej turbulencja uwzględniana jest przez dodatkowe człony i równania wynikające z uśrednienia w czasie parametrów przepływu. Poza metodą RANS do modelowania przepływów wykorzystywane są metody: DNS (Direct Navier- Stokes), LES (Large Eddy Simulation) oraz DVM (DiscreteVortexMethods). W zagadnieniach inżynierii bezpieczeństwa pożarowego do modelowania przepływów turbulentnych najczęściej stosuje się model turbulencji k- w odmianie standard [8]. Pozostałymi istotnymi modelami fizycznymi wykorzystywanymi w obliczeniach numerycznych rozprzestrzeniania się dymu i ciepła są model wymiany ciepła (na drodze przewodzenia, konwekcji i promieniowania) oraz model źródła ciepła i dymu. Więcej informacji dot. tych modeli przedstawiono w publikacjach [7, 8, 9]. Analiza numeryczna z wykorzystaniem metody CFD składa się z czterech podstawowych etapów: etap przygotowania analizy, tzw. pre-processing, obejmujący definicję celu i zakresu analizy oraz stawianych kryteriów oceny, etap inicjalizacji obliczeń obejmujący definicję warunków brzegowych i początkowych, etap prowadzenia obliczeń oraz kontroli poprawności rozwiązania, etap oceny wyników przeprowadzonej analizy, tzw. post-processing. Etapy analizy numerycznej z wykorzystaniem metody CFD przedstawiono w sposób schematyczny na rysunku 2. 3 WALIDACJA METODY Poprawność wyników otrzymanych w analizach z wykorzystaniem metod numerycznych zależy w zdecydowanym stopniu od staranności i przygotowania merytorycznego osoby prowadzącej analizę. Pomijając czynnik ludzki, pewność wyników otrzymanych w wyniku analiz numerycznych daje nam obszerna walidacja oprogramowania służącego takim analizom. Walidacja ta może przybrać dwie formy [10]: walidacja na podstawie testów w pełnej skali, walidacja na podstawie badań modelowych. Walidacja na podstawie testów w pełnej skali jest z pewnością doskonalszym sposobem weryfikacji poprawności prowadzonych analiz numerycznych. Niestety, z uwagi na ogromną skalę przedsięwzięcia, możliwość prowadzenia takich badań jest ograniczona. Próby w pełnej skali, na podstawie których w dalszym toku prac prowadzono badania numeryczne, celem walidacji oprogramowania, przeprowadzono m.in. w ramach projektów EUREKA 499 [11] czy MemorialTunnel [12], badań w tunelach Runehamar [13], Beneluxtunnel [14] czy TunnelduRoux [15]. Badania te były niezbędne w celu określenia założeń do prowadzonych obliczeń numerycznych, oraz przeprowadzenia weryfikacji, czy dla przyjętych założeń wyniki obliczeń są zbieżne z rzeczywistością. Wspólnym wnioskiem wszystkich powyższych badań jest potwierdzenie 5937

przydatności analiz numerycznych rozprzestrzeniania się dymu i ciepła w obiektach budowlanych do oceny warunków środowiska w czasie pożaru. PRE-PROCESSING Definicja celu i zakresu analizy Stworzenie modelu numerycznego analizowanej przestrzeni Definicja obszaru analizy Definicja obszarów granicznych Generacja siatki obliczeniowej Wybór odpowiedniego solvera obliczeń Określenie właściwości materiałów Definicja warunków brzegowych Wybór modeli fizycznych opisujących analizowany problem Definicja warunków początkowych Ustawienie zmiennych solwera Inicjalizacja obliczeń PROWADZENIE OBLICZEŃ POST-PROCESSING Sprawdzenie otrzymanych wyników Korekta przyjętych założeń Opracowanie wyników w formie raportu końcowego Rys. 2. Schemat blokowy postępowania w czasie analiz numerycznych z wykorzystaniem metody CFD Pomimo wysiłków autorów powyższych programów badań, nie jest jednak możliwa walidacja modelu CFD z wykorzystaniem licznych wariantów pracy wentylacji pożarowej przy powtarzalnym rozwoju pożaru w pełnej skali. Takie możliwości dają jedynie badania w skali modelowej, które dzięki swojej znacznie większej dostępności pozwalają na weryfikację większej liczby parametrów w krótkim czasie. Badania modelowe można zatem potraktować, jako narzędzie do szybkiej, roboczej walidacji modelu numerycznego badanego tunelu komunikacyjnego, dla konkretnego rodzaju systemu wentylacji pożarowej i znanej charakterystyki źródła pożaru. Wyniki badań walidacyjnych prowadzonych przez autorów publikacji przedstawiono w publikacjach [2, 10]. Widok infrastruktury wykorzystywanej w tych badaniach przedstawiono na rysunku 3, widok przykładowych wyników porównawczych badań z wykorzystaniem metody CFD przedstawiono na rysunkach 4 i 5. 5938

Rys. 3. Widok tunelu w skali modelowej w trakcie badań walidujących prowadzone analizy CFD [2] Rys. 4. Przykładowy rozkład temperatury (293 K 673 K i więcej) w przekroju przez tunel przy prędkości przepływu powietrza 1,91 m/s, badania porównawcze do badań w skali modelowej [2] Rys. 5. Porównanie temperatury pod stropem badanego tunelu w skali modelowej oraz uzyskanej w wyniku prowadzonej analizy CFD [10] 5939

4 KRYTERIA OCENY Dzięki zastosowaniu odpowiednich pasywnych i aktywnych systemów bezpieczeństwa pożarowego w obiekcie osoby ewakuujące się z obiektu nie powinny być narażone na oddziaływanie dymu. Za takie warunki uznaje się warstwę dymu utrzymującą się na wysokości co najmniej 2,50 m (według niektórych źródeł 2,00 m) oraz jej maksymalną temperaturę nie przekraczającą 200 C, co odpowiada strumieniowi ciepła przekazywanemu na drodze promieniowania od warstwy dymu o natężeniu 2,50 kw/m². Takie natężenie strumienia ciepła na drodze promieniowania nie powinno powodować bólu u osób ewakuujących się, nawet przy dłuższym narażeniu. Natężenie strumienia ciepła na drodze promieniowania powyżej 5,00 kw/m², w zależności od poziomu tolerancji osoby narażonej, może powodować ból już przy 30 sekundowej ekspozycji [16, 17, 18, 19]. W przypadku gdy utrzymanie warstwy dymu ponad głowami osób ewakuujących się jest niemożliwe, określa się warunki w których krótkie narażenie osób na oddziaływanie dymu nie będzie stanowiło zagrożenia dla zdrowia lub życia osób ewakuujących się. Takimi warunkami są: stężenie dymu powodujące obniżenie zasięgu widzialności przeszkód budowlanych do 5,00 m dla małych przestrzeni lub 10,00 m dla dużych przestrzeni. Ponieważ wartość stężenia dymu powodująca obniżenie wartości zasięgu widzialności przeszkód do powyższych wartości zależy w dużej mierze od właściwości fizykochemicznych materiałów palnych oraz warunków w jakich odbywa się spalanie, do analiz inżynierskich w dużych obiektach budowlanych można przyjąć wartość graniczne stężenia dymu około 0,1 g/m³; temperatura powietrza nie przekraczająca 60 C przy założeniu, że jest to powietrze wilgotne, lub 100 C jeżeli jest to powietrze suche; stężenie tlenku węgla (II) nie przekraczające 800 ppm przy założeniu 15 minutowego czasu ekspozycji. Niektóre źródła podają 1 500 ppm przy 15 minutowej ekspozycji [17], 2 800 ppm przy 10 minutowej. Czas ekspozycji osób ewakuujących się na takie warunki środowiska nie powinien przekraczać 10 minut [16, 19]. Dla osób w odpowiednim ubraniu ochronnym i przeszkolonym w zwalczaniu pożarów dopuszcza się dłuższą ekspozycję, a przyjęte wartości krytyczne warunków środowiska są większe. W tym przypadku dopuszcza się warstwę dymu na wysokości 1,50 m, przy założeniu, że jej temperatura nie przekracza 120 C a strumień promieniowania cieplnego utrzymuje się poniżej 3,00 kw/m². Maksymalny dopuszczany czas oddziaływania takich warunków środowiska na osobę to 10 minut [19]. W przypadku krótszych czasów ekspozycji, wynoszących około 1 minuty, maksymalna temperatura oddziaływująca na osobę w ubraniu ochronnym wynosi 160 C, a maksymalny strumień promieniowania cieplnego wynosi nie więcej niż 10 kw/m². Podane wartości mogą różnić się w zależności od wyposażenia osoby przebywającej w pobliżu pożaru, i zawsze powinny być przedmiotem indywidualnej analizy dla każdego z obiektów. W tego typu analizach dopuszcza się także analizę dawek przyjętych przez osoby ewakuujące się (FED, ang. fractionaleffectivedose)[18, 19]. Po przekroczeniu przytoczonych wartości granicznych stężenia dymu, stężenia drażniących produktów spalania bądź natężenia promieniowania cieplnego lub czasu ekspozycji ewakuacja osób jest zazwyczaj wciąż możliwa, ale wiąże się ze znacznym spowolnieniem osób przemieszczających się oraz bardzo dużym stresem. Proces ewakuacji zachodzący w takich warunkach nie może zostać uznany za bezpieczny. 5940

Rys. 6. Izo-powierzchnia zadymienia powstałego w pożarze tramwaju w tunelu komunikacyjnym (opracowanie własne) 5 PRZEDSTAWIENIE WYNIKÓW OBLICZEŃ NUMERYCZNYCH Poprawne przedstawienie wyników analizy numerycznej jest równie trudne jak poprawne przygotowanie założeń do analizy. Proces post-processingu to nie tylko generacja obrazów ilustrujących wyniki przeprowadzonych obliczeń, ale przede wszystkim ich analiza [7]. Należy pamiętać, że zjawiska przebiegają w trzech wymiarach, podczas gdy obrazy je ilustrujące są zazwyczaj generowane na arbitralnie wybranych płaszczyznach. Ocena wyników bazująca jedynie na wynikach z wybranych obszarów może prowadzić do skrajnych ocen, niedoszacowania lub przeszacowania zagrożenia. Przykładowo, warstwa dymu pod stropem niskiej kondygnacji ma zazwyczaj charakter zwarty, tj. dobrze widoczna jest ostra granica pomiędzy gęstym dymem a czystym powietrzem. W takim wypadku wygenerowanie obrazu kilka centymetrów powyżej granicy warstwy dymu wykaże całkowite zadymienie obszaru podczas gdy generacja obrazu kilka centymetrów poniżej warstwy dymu wykaże obszar wolny od dymu. Wątpliwości z doborem płaszczyzny wynikowej potęguje kwestia wielkości pojedynczego elementu siatki obliczeniowej, który może mieć nawet kilkanaście-kilkadziesiąt centymetrów. Osoba prowadząca obliczenia numeryczne musi mieć wiedzę dotyczącą schematów uśredniania i przedstawiania wartości otrzymanych w czasie obliczeń numerycznych wewnątrz objętości kontrolnych. Większość programów do analiz CFD pozwala przedstawić wynik obliczeń wewnątrz objętości kontrolnych w formie wartości liczbowej stałej dla całej objętości, czyli w sposób bliższy temu, jak rozwiązywane są równania. Alternatywą, jest prezentacja wyniku w formie gradientu pomiędzy brzegami objętości kontrolnej, co w przypadku objętości elementu skończonego o dużych wymiarach (np. 20 cm x 20 cm x 20 cm) może prowadzić do przekłamań w interpretacji wyników obliczeń. WNIOSKI Analizy numeryczne z wykorzystaniem metody obliczeniowej mechaniki płynów stanowią uzupełnienie i weryfikację projektu systemu wentylacji pożarowej drogowych tuneli komunikacyjnych. Wykorzystanie przedstawionej metody pozwala na kompleksową ocenę skuteczności działania zaprojektowanych rozwiązań w kontekście możliwości ewakuacji osób z obszaru tunelu jak i możliwość prowadzenia działań ratowniczo gaśniczych. Wpływ działania systemu wentylacji pożarowej często jest nieprzewidywalny i zaskakujący, co przedstawiono na rysunku 7. Wykorzystanie nowoczesnych narzędzi numerycznych w jego ocenie pozwala przygotować się na te nietypowe sytuacje i zaradzić im jeszcze przed powstaniem obiektu. 5941

Rys. 7. Efekt działania przyśpieszonej (po lewej) i ograniczonej (po prawej) prędkości wentylacji w tunelu [20] Streszczenie W artykule przedstawiono zastosowanie metody obliczeniowej mechaniki płynów w analizach skuteczności funkcjonowania systemów wentylacji pożarowej tuneli komunikacyjnych. W trakcie analizy rozwiązywany jest układ równań różniczkowych opisujących przepływ masy i energii w analizowanej domenie. Wyniki tych analiz mogą zostać sprowadzone do oceny parametrów środowiska szczególnie istotnych z punktu widzenia bezpieczeństwa pożarowego, takich jak zadymienie, temperatura czy zwrócony strumień promieniowania cieplnego. Metody numeryczne wykorzystywane w ocenie systemów wentylacji pożarowej drogowych tuneli były szeroko walidowane w trakcie kluczowych projektów MemorialTunneloraz EUREKA-Firetun 499, oraz w trakcie innych badań w skali pełnej czy modelowej. Autorzy publikacji dużą uwagę poświęcają poprawnemu doborowi warunków brzegowych, kryteriów oceny oraz poprawnym przedstawieniu wyników numerycznych. Przedstawiona metoda znalazła już zastosowanie praktyczne w kilku projektach tuneli drogowych w Polsce. Numerical methods in the design of road tunnel fire ventilation systems Abstract In the article the authors present a possible use for Computational Fluid Method in performance studies of fire ventilation systems of road tunnels. During such analysis a set of differential equations are solved in order to evaluate mass and energy transfer in analyzed domain. Results of this analysis can be brought down to the evaluation of crucial environmental parameters, such as: smoke density and visibility, temperature or radiation from the hot smoke layer. Numerical methods used in the assessment of the performance of fire ventilation systems was the scope of many validation studies, of which the most important to mention are Memorial Tunnel and EUREKA-Firetun 499 programs, and other studies in full and small scale. Authors of the publication put a lot of pressure on the correct choice of boundary conditions, assessment criteria or the presentation of the results. The presented use of CFD method was already used in practice in the design process of few road tunnels in Poland. BIBLIOGRAFIA 1. Sulik P., Sędłak B., Turkowski P., Węgrzyński W., Bezpieczeństwo pożarowe budynków wysokich i wysokościowych, [W:] A. Halicka, Budownictwo na obszarach zurbanizowanych, Nauka, praktyka, perspektywy, Politechnika Lubelska 2014, pp. 105-120 2. Węgrzyński W., Krajewski G.,Sztarbała G., Kamień Milowy 3 Opracowanie wytycznych i procedur projektowania systemów wentylacji pożarowej podziemnych obiektów komunikacyjnych oraz środków ewakuacji, POIG.01.01.02-10-106/09-04, Warszawa 2012 3. Krajewski G., Węgrzyński W., Porównanie wybranych metod doboru systemów wentylacji pożarowej tuneli drogowych, Materiały Budowlane (12) 2014 4. Węgrzyński W., G. Krajewski, Wykorzystanie badań w skali modelowej do weryfikacji obliczeń CFD wentylacji pożarowej w tunelach komunikacyjnych, Konferencja BiBT 2014, Kraków 2014 5. Sztarbała G., Oddziaływanie wiatru na przepływ powietrza w tunelu w warunkach pożaru, Rozprawa Doktorska, Warszawa 2012 5942

6. Sztarbała G., Oddziaływanie wiatru na przepływ powietrza w tunelach drogowych wentylowanych naturalnie w warunkach pożaru, Budownictwo i architektura 12/2013 7. Węgrzyński W., Krajewski G., Dobór modeli oraz warunków brzegowych a wynik analizy numerycznej, Materiały Budowlane (12) 2014 8. G. Sztarbała, An estimation of conditions inside construction works during a fire with the use of Computational Fluid Dynamics, Bulletin of the Polish Academy of Sciences. Technical Sciences, Vol. 61, nr 1, 2013 9. McGrattan K., Miles S., Modelling Enclosure Fires Using Computational Fluid Dynamics (CFD), [W:] SFPE Handbook of Fire Protection Engineering, 3rd Edition, Massachusetts, NFPA, s. 3-229 - 3-246, 2008 10. Węgrzyński W., G. Krajewski, Wykorzystanie badań w skali modelowej do weryfikacji obliczeń CFD wentylacji pożarowej w tunelach komunikacyjnych, Budownictwo Górnicze i tunelowe, 4/2014 11. EUREKA 499, Fires in Transport Tunnels: Report on Full-Scale Test, EUREKA-Project EU499: FIRETUN 12. Memorial Tunnel Fire Ventilation Test Program, Test Report, Bechtel/Parsons Brickerhoff, 1995 13. H. Ingason, A. Lonnermark, Heat release rates from Heavy Goods Vehicles Trailers in Tunnels, Fire Safety Journal, Vol. 40 Issue 7, pp 646-668, 2005 14. D. J den Boer, J.J. Martens, N. J. van Oerle, Validation of CFD calculations of full scale medium sized fires in a two lane road tunel, Vehicle Tunnels 11, 2003 15. B. Truchot, G. Leroy, F. Fouillen, Y. Perin, Modelling fire in tunnels: a large scale validated two steps modeling method, 6th International Conference Tunnel Safety and Ventilation 2012, Gratz 16. WengPoh. Tenability criteria for design of smoke hazard management systems, Ecolibrium, p. 32-37, 8/2011 17. WengPoh. Tenability in Building Fires: Limits and Design. FireAustralia. 2010, Tom Spring 2010 18. Purser David A. Toxicity assessment of combustion products. SFPE Handbook of Fire Protection Engineering, 3rd Edition. NFPA & SFPE 2002, 2002, Strony 2/83-2/171 19. Sztarbała G., Węgrzyński W., Krajewski G., Głąbski P., Projektowanie systemów wentylacji pożarowej w obiektach budowlanych. Kurs organizowany przez Zakład Badań Ogniowych. Warszawa : Instytut Techniki Budowlanej, 2011 20. Tunnel Fire Protection For Tunnel Structural Lignings. Promat 2011 5943