Pielt(gniarstwo jest niej ako uprzywilej owan'l profesj'l w kwestii odpowiedzialnosci prawnej. Opr6cz dzialajqcego powszechnie prawa kamego pielt(gniarka podlega odpowiedzialnosci cywilnej, pracowniczej, a ponadto odpowiedzialnosci zawodowej przed organami Izby Pielt(gniarskiej. Na ile to mozliwe, staramy sit( na rozne sposoby chronic przed odpowiedzialnosci'l. Obowiqzkowe i dobrowolne polisy ubezpieczeniowe chroni'l czt(sciowo przed finansowymi skutkami odpowiedzialnosci cywilnej. Dlaczego tylko czt(sciowo - bo polisa chroni 0 tyle, 0 ile nie nast'lpi dzialanie umyslne lub raz'lce naruszenie zasad wykonywania zawodu - wtedy ubezpieczenia po prostu nie mamy. Czt(sciowo r6wniez dlatego, ze proponowane stawki ubezpieczenia to np. 100 czy 200.000 zl. Warto wiedziec, ze powolane ostatnio komisje ds. rozpatrywania roszczen zwi'lzanych ze zdarzeniem medycznym, mog'l z pominit(ciem dlugiej drogi s'ldowej przyznac pacjentowi zadoscuczynienie do wysokosci 300.000 zl. Jednak, gdy kt6ras ze stron nie zgodzi sit( z decyzj'l komisji, lub pacjent od razu wniesie pozew s'ldowy - trzeba miec swiadomosc, ze nie istnieje okreslona prawem g6ma granica odszkodowania mozliwego do wywalczenia na drodze s'ldowej. Niezawisly s'ld oceni i wyceni cierpienia, doznane szkody i moze przyznac odszkodowanie, zadoscuczynienie, zas'ldzic nawet dozywotni'l rentt(. Kwoty te mog'l r6wniez uwzglt(dniac wszystkie konieczne wydatki w przewidywanym czasie zycia pacjenta! Na tym tie najmniej dolegliwa wydaje sit( odpowiedzialnosc pracownicza, gdy mozemy spodziewac sit( kar wynikaj'lcych z Kodeksu pracy. Upomnienie, nagana, kara pienit(zna do wysokosci 3 miesit(cznej pensji, a w skrajnych przypadkach zwolnienie z pracy, czasem dyscypliname. Odpowiedzialnosc os6b pracuj'lcych na kontraktach to juz odpowiedzialnosc wlasnym maj'ltkiem. Dlatego wlasnie nalezy, negocjuj'lc stawki kontrakt6w medycznych, wyrainie to ponoszone przez nas ryzyko podkreslac i odpowiednio wyceniac. Rzecznik odpowiedzialnosci zawodowej rozpatruje zgloszone sprawy przede wszystkim pod k'ltem rzetelnosci, starannosci zawodowej, zgodnosci z przepisami dotycz'lcymi zasad wykonywania naszego zawodu oraz w aspekcie deontologii i etyki zawodowej. Gdy zadamy pytanie 0 b1'ld jaki moze popelnic pielt(gniarka, takim pierwszym przychodz'lcym na mysl jest zwykle pomylka w podawaniu lek6w. Jednak gdy spojrzy sit( na przeglqd historii, mozna zauwazyc, wlasnie blt(dy zwi'lzane z prac'l pielt(gniarki operacyjnej. ze wysokie miejsce znajdujq S'l to niejako dwa typy, "spektakulamych" blt(d6w popelnianych na bloku operacyjnym, niezwi'lzanych z anestezjologiczn'l czt(sci'l naszego teatru dzialan. Pierwsza grupa polega na blt(dnej identyfikacji: pacjenta lub rodzaju operacji, czego skutkiem
jest okaleczenie pacjenta niepotrzebnym, niewlasciwym zabiegiem. Druga grupa polega na pozostawieniu narzydzia, igly lub materialu opatrunkowego w ciele pacjenta. Oba te zagrozenia S<ldobrze rozpoznane. Pielygniarki operacyjne dysponuj,! odpowiednio wysokim poziomem swiadomosci w tej kwestii. Chyba nie ma wsr6d instrumentariuszek osoby, kt6ra takiej "wpadki" by siy zwyczajnie nie bala. Szpitale od dawna stosuj,! szereg procedur i rozwi,!zan, kt6re maj,! zapobiec takim pomylkom. S<l to tzw. checklisty, oznaczenia miejsca operacji, wielokrotne krzyzowe sprawdzenia itp. znane wszystkim w tym gronie dzialania. Jesli wiyc zdarzenia takie nast'!pi'!, to w obu tych przypadkach mozemy powiedziee 0 incydentalnym lub rutynowym zaniechaniu podstawowych obowi,!zk6w oraz przypisac winy nieumysln,! w postaci lekkomyslnosci lub najczysciej niedbalstwa. Przypomny, ze wina umyslna od nieumyslnej r6zni siy tzw. zamiarem. Gdy nie ma zarniaru wyrz,!dzenia krzywdy- nie ma tez winy umyslnej. Sytuacja, w kt6rej pielygniarka miala zamiar doprowadzenia do celowego zaszycia narzydzia - mozna rozpatrywac jedynie w kategoriach kryminalnych, wobec czego nie bydziemy siy tym szerzej zajmowac. Czy naglosnienie pomylek okolo operacyjnych oznacza, ze pracownicy bloku s'! w jakis spos6b gorszymi pracownikami? Nie, po prostu te blydy s'! powazne lub tragiczne w skutkach, co zawsze budzi zainteresowanie opinii publicznej, w tym medi6w. A jednoczesnie niezwykle latwo jest zidentyfikowac osoby, kt6re bezposrednio doprowadzily do nieszczyscia, czyli w spolecznym odbiorze "wskazac winnego". Wystarczy por6wnac z zakazeniem groznym drobnoustrojem, do kt6rego dochodzi przez nieprzestrzeganie zasad w dowolnym oddziale szpitalnym. Jesli obnizenie standardu praktyki (np. nie mycie r,!k) dotyczy wszystkich pielygniarek w danym oddziale, a CZysto wszystkich pracownik6w, od lekarzy na personelu pomocniczym koncz<lc, bywa, ze odpowiedzialnosc konkretnej osoby za zdarzenie jest niemozliwa do udowodnienia, a szpital wyplaca odszkodowanie za oczywiste zaniedbania bez wskazania winowajcy. Obecnie szacuje siy na co najmniej 23.000 zgon6w. Powiklan w leczeniu i procesie pielygnowania nie zakonczonych smierci,! pacjenta jest wielokrotnie wiycej. Liczba roszczen ze strony pacjent6w i ich rodzin systematycznie rosnie. Znaczna liczba zdarzen niepoz,!danych, a takze wykroczen, naruszen, to nieujyta w zadnych statystykach tzw. ciemna liczba, kt6ra nigdy nie ujrzy swiatla dziennego. Mozna powiedziec obrazowo, ze w por6wnaniu z innymi oddzialami, praca w blasku lampy operacyjnej sprawia, ze nasze blydy s'! bardziej widoczne. Zadajmy sobie pytanie, czy w zamianie dyzuru w grafiku moze bye cos, co naraziloby pielygniarky operacyjn,! na odpowiedzialnose? Gdy wszystko odbywa siy z zachowaniem wszystkich formalnosci zwi<lzanych ze zmian,! harmonogramu pracy - oczywiscie nie. Jednak tajemnic,! poliszynela jest, ze w niekt6rych szpitalach zamiana jest dokonywana "na tzw. gyby", czasem przy milcz,!cej aprobacie przelozonych. Niekiedy jest to "wygodne", gdy ktos pozostaje na dyzurze ponad dozwolony limit czyli np. 24 h, czasem motywacj,! do takich zamian jest zrozumiala ze wzglydu na zwykle kiepsk,!
sytuacjy finansow'l pielygniarek mozliwosc podjycia dodatkowej pracy w mnym mlejscu, czasem koniecznosc zalatwienia zwyklych zyciowych spraw. Co zatem w tym zlego? P6ki siy nic nie wydarzy, p6ki me nast'lpi katastrofa w postaci powiklania czy smierci pacjenta - wydaje siy, ze nic. Gdy jednak wydarzy siy nieszczyscie - wkraczaj'l r6zne komisje, czasem prokurator czy rzecznik. Czasem dokumentacja zabezpieczana jest natychmiast, czasem sprawa dotyczy sytuacji sprzed miesiycy czy lat, gdy dokumentacja jest zabezpieczana wprost z archiwum szpitala. W obu z tych przypadkach nie mamy z pozycji pielygniarki zadnych szans na skorygowanie ewentualnych nieprawidlowosci czy zaniedbaii w dokumentacji. Uzylam tu nieprzypadkowo okreslenia "katastrofa". Procedury zwi'lzane z badaniem zdarzeii medycznych mozna por6wnac z badaniem katastrof np. lotniczych. zar6wno komisje jak i prokuratura sprawdza, szczeg610wo analizuje wszystkie dostypne dokumenty. Nie opiera siy tylko na jednym zr6dle. W czasie badania pewnej znanej katastrofy lotniczej pilot mial w osobistej ksi ce lot6w wpisane pod konkretn'l dat'l wykonanie lotu w trudnych warunkach atmosferycznych. Lot taki potwierdza biez'lce kwalifikacje do wykonywania operacji w warunkach zlej widzialnosci. Wpis dokonany zostal przez pilota a potwierdzany przez przelozonego. Lot byl faktem. Komisja badaj'lca katastrofy zwr6cila siy jednak do niezaleznych sluzb meteorologicznych innego kraju, na lotnisku, na kt6re wykonywany byl tamten lot, 0 podanie, jakie w godzinie l'ldowania panowaly faktyczne warunki. Okazalo siy, ze pogoda byla w tym czasie doskonala, czyli wpis potwierdzal nieprawdy. Pilot nie mial odpowiednich kwalifikacji. Dokladnie to sarno dzieje siy w przypadku badania "katastrof' medycznych. Prokurator w oficjalnym pismie zada kierownictwu szpitala pytanie: " Kto w dniu zdarzenia pelnil dyzur?" - jest to oczywiscie konieczne w celu wskazania os6b, kt6re nalezy przesluchac jako swiadk6w. Oraz zaz'lda przekazania pelnej dokumentacji zabiegu operacyjnego, historii choroby, zapis6w monitoringu itp. Ustalenie, kto byl na dyzurze, nast'lpi oczywiscie na podstawie dokumentacji czasu pracy - harmonogramu i listy obecnosci, ewidencji czasu pracy. Dzis coraz czysciej jest to zautomatyzowany zapis elektroniczny. Por6wnanie tych informacji z dokumentacj'l operacji natychmiast wskaze falszerstwo. Albo w obrybie dokumentacji pracowniczej - albo - co gorsza, w dokumentacji medycznej. Kodeks karny Rozdzial XXXIV Przestcrpstwa przeciwko wiarygodnosci dokumentow Art. 270. I. Kto, w celu uzycia za autentyczny, podrabia lub przerabia dokument lub takiego dokumentujako autentycznego uzywa, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolnosci albo pozbawienia wolnosci od 3 miesiycy do lat 5. Proszy pamiytac, ze prokurator rozliczany jest z wykrywania przestypstw, a takie "podlozenie siy" jest latwym k'lskiem poprawiaj'lcym statystyki wykrywalnosci bez specjalnego wysilku
sledczego. Stwierdzenie falszowania dokumentacji pracowniczej moze skutkowac opr6cz odpowiedzialnosci karnej r6wniez rozwi aniem umowy 0 pracy bez wypowiedzenia, z winy pracownika, czyli tzw. dyscyplinarkq. W przypadku zatrudnienia kontraktowego uzasadnia natychmiastowe rozwiqzanie kontraktu. Ujawnienie takich niezgodnosci daje do ryki argument pacjentowl 1 Jego prawnikowi. Uwiarygadnia to bowiem przed sqdem brak starannosci, chocby w prowadzeniu dokumentacji, co rozciqga siy na inne obszary praktyk w danym szpitalu. Rzecznikowi odpowiedzialnosci zawodowej, gdy trafi do niego taka sprawa, nie pozostaje nic innego, niz WSZCZqCpostypowanie, wobec nie dajqcych siy podwazyc dowod6w w postaci sfalszowanych dokument6w. W trudnej ekonomicznie sytuacji plac6wek medycznych pokusq oszczydnosci, kt6rej ulegajq niekt6rzy, jest resterylizacja sprzytu jednorazowego. Calkiem niedawno w Polsce byly czasy, gdy zdecydowanie siy na tak ryzykowny krok bylo czasem jedynq mozliwosciq pomocy pacjentowi - sprzyt, jakikolwiek, nawet chociazby igly czy strzykawki, byl czystokroc niedostypny. Dzis takiej sytuacji nie ma. To producent okresla, czy dany sprzyt jest jedno, czy wielorazowy. Ustawa 0 wyrobach medycznych reguluje szczeg6lowo te kwestie. Jezeli ktokolwiek zdecydowalby siy na ponowne uzycie sprzytu jednorazowego, nawet po calkowicie bezpiecznym w naszej ocenie procesie resterylizacji, w swietle prawa staje siy producentem tegoz sprzytu. Ze wszystkimi wynikajqcymi ze wspomnianej wyzej ustawy 0 wyrobach medycznych obowiqzkami. Zaniechanie oznacza odpowiedzialnosc za wprowadzanie do obrotu sprzytu bez odpowiedniego wpisu do rejestru. Jest to oszczydnosc - pozorna. Podobnie jak i mozliwosc ukrycia. Nie zapominajmy, ze od pewnego czasu dzialajq wyspecjalizowani prawnicy. Wystarczy, ze reprezentujqcy pacjenta mecenas zazqda ujawnienia przed sqdem ilosci zabieg6w i jednoczesnie okazania faktur za potrzebny do ich przeprowadzenia sprzyt. Jesli bydzie jakakolwiek niezgodnosc - fakt ponownego uzyciajest wysoce uprawdopodobniony, a w zasadzie udowodniony. Jedyne, co moze wytlumaczyc wtedy r6znice, czyli wybronic z zarzutu to przyznanie siy do uzywania sprzytu pozyskiwanego z innych plac6wek - czyli m6wiqc wprost, do kradziezy. Z deszczu pod rynny. Dochodzq jeszcze wtedy problemy skarbowe. I z rynny robi siy Niagara... Na koniec chcialabym poruszyc problem, 0 kt6rym czasami siy wspomina w towarzyskich, korytarzowych rozmowach.
Znane s'l sytuacje, gdy z jakiejs przyczyny brak jest odpowiedniego skladu chirurg6w, operator prosi pielygniarky 0 zast'lpienie asystenta. Niekt6rzy mog'l potraktowae to jak swoiste wyr6znienie, docenienie umiejytnosci. Nie ujmuj'lc nic umiejytnosciom manualnym, wiedzy i doswiadczenia Kolezankom Kolegom instrumentuj'lcym - powiem wprost. Nie g6dicie siy na to. Coraz czysciej - co widae choeby przy okazji ostatnich medialnych afer - kontrole Sq bardzo szczeg610we, obejmuj'l nie tylko zeznania, wyjasnienia i analizy dokumentacji, ale r6wniez bilingi telefoniczne czy monitoring, zreszt'l nie tylko wewn'ltrzszpitalny. Prokuratorzy, wladze ministerialne oraz urzydnicy NFZ przescigaj'l Sly w znalezieniu wmnego. Coraz czysciej przescigaj'l siy z dociekliwymi dziennikarzarni. Publicznie zadawane S'l pytania: gdzie byllekarz, kt6ry powinien bye na dyzurze. Pielygniarka w przypadku braku odpowiedniej reakcji, krycia lekarza i zastypowania go podczas zabiegu, staje siy natychmiast wsp61wina i wsp610dpowiedzialna za wszystko, co siy zdarzy i co zdarzye siy moze. Kazdemu, kto powoluje siy w tym momencie na solidamose zespolu, kolezeilstwo itd, proponujy por6wnanie stawek godzinowych lekarzy i pielygniarek. Przytoczylam raptem kilka przyklad6w sytuacji, w kt6rej pielygniarka instrumentariuszka moze stan'le w obliczu zupelnie niechcianego doswiadczenia zyciowego, jakim jest zetkniycie z paragrafami. Chcy wyrainie powiedziee, ze nie bylo moim zamiarem straszenie kogokolwiek. Tego typu doswiadczeil mamy w codziennym zyciu czasem az nadto. Zyczy nam wszystkim, abysmy siy nie stali ofiarami nieswiadomosci prawnej - i tak proszy ode brae moje wyst'lpienie. Mysly, ze wazniejsze od strachu przed odpowiedzialnosci'l jest po prostu rzetelne wykonywanie swojej pracy. To wlasnie tworzy etos zawodu, nasza wlasna etyka, kt6ra np. nie pozwala na dalsze uzycie zbrudzonego przypadkiem sprzytu nie ze wzglydu na to, ze ktos przypadkiem zauwazy i rozpoczn'l siy formalne korowody, ale ze wzglydu na dobro pacjenta, kt6re jest przeciez tresci'l naszej przysiygi.