Zadanie 1 (2 pkt.) Poziom glukozy we krwi człowieka podwyższa adrenalina (wydzielana przez rdzeń nadnerczy) i glukagon, który wraz z insuliną, obniżającą poziom glukozy, wydzielany jest przez trzustkę. W oparciu o przedstawioną powyżej informację uzupełnij ukazany obok graficzny schemat, ilustrujący przytoczone w tekście informacje. Na schemacie umieść wszystkie wymienione w tekście elementy systemu regulującego poziom glukozy we krwi oraz określenia: wysoki poziom glukozy i niski poziom glukozy. Przy strzałce oznaczającej obniżanie poziomu glukozy dopisz symbol, a przy strzałce oznaczającej podwyższanie poziomu glukozy dopisz symbol +. Zadanie 2. (2 pkt) Rysunek przedstawia w sposób uproszczony przekrój przez rdzeń kręgowy człowieka. Określ kierunek przewodzenia impulsów nerwowych (do i od rdzenia) przez korzonki brzuszne i grzbietowe oraz wyjaśnij, z czego wynika, że nerwy rdzeniowe mają charakter mieszany, tj. czuciowo - ruchowy. Zadanie 3. (2 pkt) Schemat przedstawia fragment mechanizmu regulacji hormonalnej poziomu glukozy w krwi człowieka. Mechanizm ten opiera się głównie na antagonistycznym działaniu dwóch hormonów: glukagonu i insuliny. Określ, w które miejsca oznaczone na schemacie cyframi od 1 do 4 należy wpisać wyrazy: wydzielanie i ograniczenie wydzielania. 1
Zadanie 4. (3 pkt) Na podstawie informacji zawartych w poniższym tekście zilustruj schematem mechanizm regulacji hormonalnej u człowieka. Podwzgórze jest elementem układu nerwowego, współpracującym z układem hormonalnym. Wzrost stężenia hormonów podwzgórzowych (liberyn) w krwi płynącej z podwzgórza do przedniego płata przysadki mózgowej powoduje zwiększone wydzielanie przez przysadkę hormonów tropowych. Hormony te docierając do docelowych gruczołów dokrewnych, stymulują syntezę i uwalnianie ich wydzielin (hormonu X) do krwi. Podwyższony we krwi poziom hormonu X wpływa hamująco na uwalnianie hormonów podwzgórzowych i przysadkowych. Obniżony poziom hormonu X uruchamia mechanizm pobudzenia podwzgórza do produkcji hormonów. Zadanie 5 (5 pkt.) Rysunek przedstawia przekrój mózgowia człowieka. a) Wskaż i podpisz kresomózgowie, móżdżek i rdzeń przedłużony. b) Podaj jedną funkcję móżdżku... c) Spośród niżej wymienionych wybierz i podkreśl wszystkie ośrodki znajdujące się w korze mózgowej. A. ośrodek wzroku B. ośrodek pragnienia C. ośrodek mowy D. ośrodek regulacji oddychania E. ośrodek regulujący pracę serca F. ośrodek czuciowy Zadanie 6 (1 pkt) 2
Wykaż, za pomocą jednego argumentu, nadrzędną rolę podwzgórza w regulacji hormonalnej w organizmie człowieka..... Zadanie 7 (3 pkt.) Termoregulacja jest przykładem procesu odpowiedzialnego za homeostazę w organizmie. a) Podaj definicję homeostazy:... b) Uzupełnij schemat ujemnego sprzężenia zwrotnego wpisując w odpowiednie miejsca następujące określenia: receptor, efektor, bodziec, odpowiedź. Zadanie 8. (2 pkt.) Receptory dzielą się w zależności od rodzaju odbieranych przez nie bodźców. Podaj po jednym przykładzie narządów zmysłów, w których zlokalizowane są: a) fotoreceptory... b) chemoreceptory:... Zadanie 9. (1 pkt) Przyporządkuj każdemu z ośrodków właściwą dla niego lokalizację w mózgu człowieka: I. ośrodek wzroku II. ośrodek słuchu III. ośrodek głodu i sytości A. płat skroniowy kory mózgowej B. płat ciemieniowy kory mózgowej, C. płat potyliczny kory mózgowej D. międzymózgowie (podwzgórze) I -..., II -..., III -... Zadanie 10. (2 pkt) Schemat regulacji stężenia glukozy we krwi. 3
Ustal, w którym miejscu schematu, A czy B, należy wstawić opis: pobudzanie wytwarzania glukagonu, a w którym z tych miejsc należy wstawić opis: pobudzanie wytwarzania insuliny. Zadanie 11. (2 pkt) Jeżeli umysł człowieka nie napotyka coraz to nowych wyzwań, przyzwyczaja się do rutynowego działania i sprawność intelektualna człowieka maleje. Zaproponuj dwa przykłady działań człowieka, które umożliwią mu zachowanie dużej sprawności umysłu. Zadanie 12. (2 pkt) Ze względu na rodzaj odbieranego bodźca receptory dzielimy na następujące grupy: a) fotoreceptory, c) mechanoreceptory, b) chemoreceptory, d) elektroreceptory. Określ, do których z wymienionych grup należą receptory umożliwiające funkcjonowanie: I narządów smaku i węchu, II narządu słuchu i równowagi. I... II... Zadanie 13. (2 pkt) Ilość światła docierającego do siatkówki oka zależy od wielkości źrenicy. Wielkość ta jest regulowana przez tęczówkę oka i zależy od warunków świetlnych otoczenia. Wyjaśnij, w jaki sposób warunki świetlne otoczenia wpływają na wielkość źrenicy oka. Zadanie 14. (2 pkt) W Polsce i na świecie zauważono od dawna zanikanie u niektórych dorosłych umiejętności czytania i pisania (czyli zjawisko wtórnego analfabetyzmu), mimo że opanowali oni te czynności w szkole. Określ, do jakiej kategorii odruchów należą umiejętności czytania i pisania oraz wyjaśnij, dlaczego. Podaj prawdopodobną przyczynę zaniku tego typu odruchu wśród wtórnych analfabetów. 4
Zadanie 15. (2 pkt) Rysunek I w uproszczony sposób przedstawia wadę wzroku krótkowzroczność, a rysunek II sposób jej korygowania. Korzystając z informacji przedstawionych na rysunkach, opisz, na czym polega krótkowzroczność i sposób korygowania tej wady wzroku. Zadanie 16. (1 pkt) Rysunek ilustruje funkcjonowanie błony neuronu. Korzystając z informacji przedstawionych na rysunku wyjaśnij, w jaki sposób w błonie neuronu powstaje potencjał czynnościowy. Zadanie 17. (2 pkt) Za utrzymanie właściwego poziomu glukozy we krwi odpowiadają dwa hormony wydzielane przez trzustkę. Zbyt wysoki poziom glukozy we krwi pobudza wydzielanie przez trzustkę insuliny, która powoduje syntezę glikogenu w wątrobie. Przeciwnie do insuliny działa glukagon, który przy niskim poziomie glukozy we krwi rozkłada glikogen w wątrobie. Do krwi uwalniana jest wtedy glukoza, która podnosi poziom tego cukru we krwi. Na podstawie analizy tekstu uzupełnij poniższy schemat tak, aby poprawnie ilustrował regulację poziomu glukozy we krwi. 5
Zadanie 18. (1 pkt) Przewodzenie impulsów nerwowych odbywa się zawsze w jednym kierunku od dendrytów do neurytu (aksonu). Na rysunku przedstawiono schematycznie trzy neurony (A, B i C). Narysuj wzdłuż każdego neurytu (aksonu), w neuronach A, B i C po jednej strzałce ilustrującej kierunek przepływu impulsu nerwowego. Zadanie 19. (2 pkt) Sprawny system komunikacji między komórkami organizmów wielokomórkowych może być osiągnięty poprzez sygnalizację chemiczną i elektryczną. W organizmie człowieka sygnały chemiczne wykorzystywane są w pracy układu hormonalnego, wydzielającego do krwi substancje przekaźnikowe hormony. Natomiast zmiany potencjału elektrycznego komórek leżą u podstaw pracy układu nerwowego. Tu do przekazywania sygnałów elektrycznych służą wyspecjalizowane komórki neurony. Komunikacja przy pomocy neuronów jest szybka, ale pobudzenie komórek ma nietrwały charakter. W przypadku układu hormonalnego wpływ na docelowe komórki jest znacznie dłuższy, chociaż prędkość przekazu jest niewielka.(...) Na podstawie informacji zawartych w powyższym tekście skonstruuj i wypełnij tabelę porównującą funkcjonowanie układów: nerwowego i hormonalnego. Uwzględnij w niej takie cechy jak: rodzaj przekazywanych sygnałów, ich drogę przemieszczania się po organizmie oraz szybkość, z jaką są one przekazywane. 6
Zadanie 20. (2 pkt) Neurony są podstawowymi jednostkami anatomicznymi układu nerwowego. Są one komórkami pobudliwymi, to znaczy, że reagują na działające na nie bodźce. W miejsca 1, 2, 3 wpisz trzy podstawowe funkcje neuronów. Docierające do neuronu informacje zawarte w bodźcach są przez neuron 1...., 2...., 3.... Zadanie 21. (2 pkt) Na wykresach przedstawiono wydzielanie hormonu melatoniny w rytmie dobowym oraz w zależności od wieku człowieka. Określ tendencje zmian w wydzielaniu melatoniny a) w rytmie dobowym.... b) w zależności od wieku człowieka.... Zadanie 22. (1 pkt) Stres jest normalnym zjawiskiem fizjologicznym organizmu w sytuacji powodującej jego przeciążenie (zbyt duża ilość i intensywność bodźców działających na układ nerwowy człowieka). Stresu nie da się uniknąć, ale można i należy kontrolować go, tak aby stał się czynnikiem pomocnym i mobilizującym nasze twórcze działania. Wśród zamieszczonych niżej stwierdzeń (A-E) zaznacz te dwa, które dotyczą utrzymania stresu na bezpiecznym poziomie. A. Nie znoszę krytyki moich błędów. B. Analiza uwag krytycznych pozwoli mi uniknąć wpadek w przyszłości. C. Jeżeli odrywam się od nauki, to robię to z wyrzutami sumienia i poczuciem winy. D. Staram się nie spóźniać na spotkania. E. Nie mam cierpliwości do czynności domowych. Zadanie 23. (1 pkt) 7
Jednostką strukturalną i funkcjonalną układu nerwowego wszystkich zwierząt jest neuron. Neurony tworzą morfologicznie wyodrębnione szlaki, wzdłuż których odbywa się przekazywanie informacji w układzie nerwowym. Nośnikami informacji są impulsy elektryczne i neuroprzekaźniki (neurotransmitery). Wyjaśnij rolę, jaką w realizacji funkcji neuronów odgrywają neuroprzekaźniki (neurotransmitery). Zadanie 24. (2 pkt) Działanie hormonów tarczycy (tyroksyny i trójjodotyroniny) polega na pobudzaniu aktywności metabolicznej tkanek ustroju, co wyraża się zwiększonym zużyciem tlenu, glukozy i tłuszczów na poziomie komórkowym. Pobudzają one również wchłanianie węglowodanów oraz regulują metabolizm cholesterolu. Pobudzają też kurczliwość włókien mięśniowych. Do lekarza zgłosiła się bardzo szczupła kobieta skarżąca się na utrzymującą się od dłuższego czasu podwyższoną temperaturę ciała, nerwowość, drżenie rąk, kołatanie serca. Podczas badania stwierdzono tętno ponad 100 uderzeń/min., podwyższone ciśnienie tętnicze, obniżony poziom cholesterolu we krwi, niskie stężenie TSH (tyreotropiny) oraz wysoki poziom hormonów tarczycy. a) Podaj, czy opisane objawy wskazują na niedoczynność tarczycy czy na nadczynność tarczycy.... b) Wyjaśnij, dlaczego, w opisanym przypadku, we krwi występuje niskie stężenie tyreotropiny.......... Zadanie 25. (1 pkt) Na widok cytryny wiele osób ślini się, jakby piło jej kwaśny sok. Określ rodzaj odruchu (warunkowy, bezwarunkowy), który wystąpił u wyżej opisanych osób. Odpowiedź uzasadnij....... Zadanie 26. (1 pkt) Pod wpływem hormonów podwzgórza, u chłopców wzrasta wydzielanie testosteronu od 10. roku życia do 20. roku życia. Wysoki poziom testosteronu utrzymuje się do 25. roku życia, po czym następuje powolny spadek. Testosteron (i inne steroidy anaboliczne) to również najczęściej używany środek dopingujący w kulturystyce i sportach siłowych. Lekarze przestrzegają przed stosowaniem tego środka oraz wszelkich steroidów anabolicznych, twierdząc że szczególnie u młodych mężczyzn mogą one prowadzić nawet do całkowitej bezpłodności. Na schemacie przestawiono regulację nerwowo-hormonalną czynności jąder z uwzględnieniem działania steroidów anabolicznych (znak + oznacza pobudzenie, znak oznacza hamowanie). 8
Na podstawie powyższych informacji wyjaśnij zależność między stosowaniem steroidów anabolicznych przez młodych mężczyzn (do 25. roku życia) a zahamowaniem spermatogenezy.......... Zadanie 27. (3 pkt) Na schematach A i B przedstawiono sposób działania pewnego leku i jego wpływ na funkcjonowanie synapsy. Na podstawie analizy powyższych schematów opisz trzy kolejne następstwa działania przedstawionego leku. 1.... 2.... 3.... Zadanie 28. (1 pkt) Przysadka mózgowa wydziela hormony tropowe, np. hormon kortykotropowy i hormony nietropowe (docelowe), np. hormon wzrostu. Zaznacz poniżej grupę hormonów przysadki, która kontroluje wydzielanie hormonów przez inne gruczoły dokrewne. A. hormony tropowe B. hormony nietropowe Zadanie 29. (1 pkt) 9
Jedną z dróg reakcji organizmu na stresor jest droga nerwowa prowadząca do wydzielania przez rdzeń nadnerczy adrenaliny i noradrenaliny. Konsekwencją są, np.: podwyższone tętno i ciśnienie krwi, intensywna wentylacja płuc, zwiększenie dopływu krwi do mięśni i mózgu, co zwiększa wydolność fizyczną i umysłową, zmniejszenie dopływu krwi do niektórych narządów, np. do nerek i zatrzymanie wydalania moczu, rozszerzenie źrenic, wzrost poziomu glukozy we krwi. Zaznacz poniżej, która część autonomicznego układu nerwowego odpowiedzialna jest za opisaną szybką reakcję organizmu na stresor. Wyjaśnij znaczenie opisanych reakcji organizmu. A. układ współczulny B. układ przywspółczulny... Zadanie 30. (2 pkt) Które z poniższych stwierdzeń dotyczących procesu widzenia są prawdziwe, a które fałszywe? Wstaw literę P obok informacji prawdziwych lub literę F obok informacji fałszywych. Zadanie 31. (2 pkt) Poniżej podano pewne informacje dotyczące powstawania klasycznego odruchu warunkowego: 1. Widok, zapach i smak pokarmu zjadanego przez psa powoduje wydzielanie śliny. 2. Inne bodźce (obojętne), np. dźwięk dzwonka bez połączenia z podawaniem pokarmu, nie powodują wydzielania śliny u psa. 3. Włączenie dzwonka i jednoczesne podawanie pokarmu powoduje wydzielanie śliny. 4. Po wytworzeniu odruchu, dźwięk dzwonka bez podania pokarmu powoduje wydzielanie śliny. a) Wyjaśnij, czy jednorazowe włączenie dzwonka i podanie pokarmu (pkt 3) doprowadzi do powstania odruchu warunkowego. b) Wyjaśnij, na czym polega wytworzenie klasycznego odruchu warunkowego.... 10
Zadanie 32. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono zmiany zachodzące wewnątrz oka podczas oglądania przedmiotów umieszczonych w różnej od niego odległości (A z daleka, B z bliska). Podaj, na czym polega akomodacja oka podczas przenoszenia wzroku z przedmiotu umieszczonego daleko na przedmiot znajdujący się blisko. Zadanie 33. (3 pkt) Na rysunku przedstawiono schemat budowy ucha człowieka. a) Połącz w pary nazwy elementów ucha z nazwami ich funkcji. A. błona bębenkowa B. trąbka Eustachiusza C. kanał słuchowy zewnętrzny I. przenosi falę dźwiękową (w słupie powietrza) II. odbiera drgania fali dźwiękowej III. odbiera i przetwarza wrażenia słuchowe IV. wyrównuje ciśnienie wewnętrzne w uchu A.... B.... C.... b) Podaj, do której części ucha (zewnętrznego, wewnętrznego, środkowego) należą kosteczki słuchowe. 11
... c) Wymień nazwy kosteczek słuchowych zgodnie z kolejnością przekazywania drgań fali dźwiękowej.... Zadanie 34. (3pkt) Zadanie 35. (2pkt) Zadanie 36. (3pkt) 12
Zadanie 37 (2 pkt.) Autonomiczny układ nerwowy pod względem anatomicznym i czynnościowym składa się z części współczulnej i przywspółczulnej. Podaj lokalizację ośrodków układu współczulnego oraz napisz, jak ten układ działa na żołądek. Zadanie 38 (1 pkt) Schemat przedstawia budowę synapsy chemicznej. Narysuj na nim strzałką kierunek przewodzenia bodźców nerwowych. Zadanie 39 (3 pkt.) 13
W związku z dużą aktywnością ruchową i koniecznością szybkiej reakcji na bodźce u człowieka i wielu innych organizmów wykształciła się dwojakiego rodzaju kontrola wielu procesów życiowych: nerwowa i hormonalna. Porównaj dwie dowolne cechy koordynacji nerwowej i hormonalnej. Podaj przykład współpracy tych dwóch układów. Zadanie 40. (1 pkt) Poniższe zdania, dotyczące działania neuronu, uporządkuj w taki sposób, by oddawały przebieg zachodzących w nim procesów. Zacznij od zdania B. A. Całkowita repolaryzacja błony neuronu po przejściu fali depolaryzacji. B. Spolaryzowana błona neuronu. C. Powstanie potencjału czynnościowego błony neuronu w miejscu zadziałania bodźca. D. Falowa depolaryzacja błony neuronu. E. Zadziałanie bodźca na błonę neuronu. F. Wydzielanie mediatora chemicznego przez zakończenie neurytu. B,... Zadanie 41. (1 pkt) Schemat łuku odruchowego związanego z reakcją ręki na uderzenie dłonią w przedmiot. Przedstaw etapy drogi impulsu wzdłuż tego łuku odruchowego uzupełnij poniższą tabelę, wpisując w wolne kratki cyfry w kolejności odzwierciedlającej przebieg impulsu w łuku odruchowym. Zadanie 42. (1 pkt) Schemat kontroli wydzielania testosteronu i procesu spermatogenezy u mężczyzny. 14
Poszczególne litery (A,B,C,D,E,F,G,H) uwzględnione przy strzałkach schematu można zastąpić słowami: pobudza lub hamuje. Wybierz zestaw (I, II, III lub IV), w którym wszystkie litery należy zastąpić słowem hamuje (podkreśl ten zestaw): I. A, B, G, H; III. A, D, E, F; II. C, E, G, H; IV. A, C, E, H. Zadanie 43. (3 pkt) Schemat regulacji wymiany gazowej w organizmie człowieka ( + pobudzanie, - zwalnianie). W oparciu o powyższy schemat wyjaśnij: a) mechanizm wznowienia akcji oddechowej u nieprzytomnego człowieka, któremu podaje się tlen z dodatkiem dwutlenku węgla (wysokie stężenie CO2), b) wpływ sytuacji stresowej na akcję oddechową człowieka. a)... b)... Zadanie 44 (2pkt) 15
Zadanie 45 (2pkt) Zadanie 46 (4 pkt.) Podstawą pobudliwości i przewodnictwa nerwowego są zjawiska jonowe związane z selektywną przepuszczalnością błony komórkowej (neurylemmy) neuronu. a) Zaproponuj krótki komentarz do każdego rysunku uwzględniając zmiany zachodzące w neurylemmie. 16
b) Wymień jedną cechę budowy aksonu wpływającą na przewodnictwo nerwowe.... Zadanie 47. (1 pkt) Jednym z elementów budowy oka jest soczewka, której kształt (krzywiznę) mogą zmieniać połączone z nią mięśnie. Określ, na czym polega przystosowanie do ostrego widzenia, które jest związane ze zdolnością oka do zmiany krzywizny soczewki (akomodacji). Zadanie 48. (2 pkt) Wpisz do tabeli, określone na podstawie poniższego tekstu, cztery cechy umożliwiające porównanie funkcjonowania układu nerwowego i dokrewnego. Układy nerwowy i hormonalny (dokrewny) w organizmie człowieka pełnią wspólnie rolę kontrolną i koordynującą, jednak sposób sprawowania tej funkcji przez oba układy jest odmienny. Sygnały odebrane przez układ dokrewny przekazywane są za pomocą substancji chemicznych hormonów, przez układ nerwowy za pomocą impulsów nerwowych. Układ nerwowy szybciej wywołuje reakcje na odebrane bodźce w porównaniu z układem hormonalnym, ale efekty działania hormonów, polegające na zmianach aktywności metabolicznej tkanek, są długotrwałe w przeciwieństwie do krótkotrwałego pobudzenia przez układ nerwowy mięśni do skurczu i gruczołów do wydzielania. Zadanie 49. (2 pkt) W czasie stresu obok adrenaliny wydzielany jest inny hormon zwany kortyzolem. Hormon ten między innymi hamuje produkcję limfocytów, a nawet prowadzi do śmierci limfocytów dojrzałych. Sygnał do wzmożenia produkcji kortyzolu płynie z układu nerwowego. Podatność na stres jest cechą indywidualną każdego człowieka i zależy między innymi od jego cech psychicznych. Interpretując powyższy tekst, wyjaśnij, czy uzasadniony jest pogląd, że psychika 17
człowieka ma wpływ na odporność organizmu. Zadanie 50 (2pkt) Zadanie 51 (2pkt) Zadanie 52 (2pkt) Zadanie 53 (1pkt) 18
Zadanie 54 (2 pkt) Schemat przedstawia prosty łuk odruchowy. Podaj nazwy elementów łuku odruchowego oznaczonych na schemacie literami A, B, C i D. Zadanie 55. (1 pkt) Dzięki adrenalinie wydzielanej do krwiobiegu: A. Rozszerzeniu ulegają naczynia krwionośne w mięśniach, a zwężeniu w skórze. B. Zwiększa się częstość skurczów serca. C. Rozszerzają się oskrzela i zwiększa tempo oddychania. D. Obniża się poziom glukozy we krwi i spowalnia rozkład tłuszczów. Wybierz zdanie, które błędnie określa rolę adrenaliny w pierwszej fazie reakcji organizmu ludzkiego na stres. Zadanie 56. (2 pkt) 19
Hormony mające charakter związków białkowych łączą się z receptorami błonowymi. Połączenie to uruchamia enzymy przekształcające ATP w jego cykliczną pochodną cykliczny adenozyno- monofosforan (camp). camp zmienia przepuszczalność błony, a przedostając się do cytoplazmy, aktywuje różne enzymy, które uruchamiają lub pobudzają określone procesy metaboliczne. Hormony steroidowe łatwo przenikają przez błony, ponieważ są rozpuszczalne w tłuszczach. W cytoplazmie łączą się z receptorami i przenikają do jądra komórkowego, gdzie łączą się z materiałem genetycznym, stymulując syntezę różnych białek, zwłaszcza enzymatycznych. Narysuj schemat ilustrujący mechanizm działania hormonów peptydowych przedstawiony w powyższym tekście. Zadanie 57. (2 pkt) Ucho jest jednym z narządów zmysłów zapewniających kontakt organizmu z otoczeniem. Przedstaw przystosowanie w budowie ucha środkowego do przenoszenia fal dźwiękowych z ucha zewnętrznego do wewnętrznego. Zadanie 58. (2 pkt) W momencie przypadkowego dotknięcia gorącej powierzchni zaobserwujemy cofnięcie ręki, zarówno u rocznego dziecka, jak i u osoby dorosłej. Podaj nazwę rodzaju odruchu, którego przykładem jest opisana reakcja. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. Zadanie 59. (2 pkt) W organizmie człowieka wzajemne oddziaływanie układów: nerwowego, hormonalnego i odpornościowego odbywa się między innymi za pośrednictwem substancji zwanych mediatorami. Przykładem mediatora (z grupy hormonów) jest adrenalina, która również ma związek z wytwarzaniem kortyzolu, wpływającego na reakcje odpornościowe. Nawiązując do powyższego tekstu, wyjaśnij, dlaczego jedną z reakcji człowieka na długotrwały stres może być większa podatność na choroby. Zadanie 60. (1 pkt) Rysunek przedstawia reakcję komórki nerwowej na działający bodziec. 20
Każdy bodziec działający na komórkę nerwową prowadzi do powstania potencjału czynnościowego. Na podstawie analizy danych na wykresach oceń prawdziwość powyższego stwierdzenia, podając argument na poparcie swojego stanowiska. Zadanie 61. (1 pkt) Zaznaczone na schemacie narządy człowieka uległy pobudzeniu. Wpisz na schemacie literę S lub P, oznaczając, czy pobudzenie danego narządu jest efektem działania układu sympatycznego (współczulnego) - (S), czy parasympatycznego (przywspółczulnego) - (P). Zadanie 62. (1 pkt) Na podstawie analizy schematu budowy oka ustal kolejność elementów gałki ocznej, przez które przemieszcza się promień świetlny. W odpowiednich miejscach tabeli wpisz liczby 1 6. 21
Zadanie 63. (3 pkt) Uzupełnij poniższy schemat regulacji poziomu glukozy we krwi, w przypadku spadku stężenia tego cukru, zamieszczając w nim następujące informacje: 1. nazwę gruczołu zawierającego wysepki Langerhansa, 2. nazwę hormonu wydzielanego przez komórki wysepek, 3. skutek działania tego hormonu. Zadanie 64. (4 pkt.) Pacjent przebywający w szpitalu wydalał duże ilości moczu. Lekarz prowadzący skonsultował ten przypadek z endokrynologiem, który zasugerował, że uszkodzeniu mógł ulec jeden z płatów przysadki mózgowej. a) Zaznacz na rysunku nazwę płata, którego uszkodzenie może być przyczyną wydalania dużych ilości moczu u tego pacjenta oraz krótko uzasadnij swój wybór.......... b) Podaj dwa przykłady hormonów wydzielanych przez przysadkę mózgową. Zadanie 65. (3 pkt.) Dla zwierząt światło jest ważnym czynnikiem fizycznym.uzupełnij schemat podziału receptorów ze względu na rodzaj odbieranej energii. 22
1. Mechanoreceptory odbierają energię... 2.... odbierają energię świetlną. 3.....odbierają energię chemiczną. Zadanie 66. (7 pkt.) Rysunek przedstawia oko człowieka. a) Wskaż strzałkami i podpisz: soczewkę, siatkówkę, rogówkę, źrenicę i plamkę żółtą. b) Przedstaw funkcje dwóch z wyżej wymienionych części oka.................................. Zadanie 67. (5 pkt.) a) Wybierz i podkreśl nazwy dwóch barwników występujących w komórkach siatkówki oka ludzkiego. rodopsyna, chlorokuoryna, jodopsyna, hemoglobina. b) Podaj nazwę witaminy, warunkującej prawidłowy przebieg procesu widzenia oraz określ jedno jej źródło w pożywieniu człowieka. c) Podaj nazwę wady wzroku pojawiającej się na skutek wydłużenia gałki ocznej lub zbyt wypukłej soczewki.... Zadanie 68. (1 pkt) Poniżej wymieniono różne elementy łuku odruchowego. A. neuron ruchowy B. neuron pośredniczący C. mięsień dwugłowy ramienia D. neuron czuciowy E. wolne zakończenie nerwowe w opuszce palca Uporządkuj te elementy (zapisując poniżej ich symbole literowe) zgodnie z kierunkiem przewodzenia impulsu nerwowego w łuku odruchowym. 23
Zadanie 69. (1 pkt) Właściwy poziom jonów wapnia we krwi jest efektem antagonistycznego działania dwóch hormonów kalcytoniny i parathormonu. Uzupełnij poniższy schemat, wpisując nad każdą strzałką nazwę odpowiedniego hormonu. Zadanie 70. (2 pkt) Poniżej przedstawiono schemat budowy neuronu. Zadanie 71 (3pkt) 24
Zadanie 72 (2pkt) Zadanie 73 (2pkt) Zadanie 74 (2 pkt) 25
Zadanie 75 (2pkt) Zadanie 76 (1pkt) Zadanie 77 (1pkt) Zadanie 78 (3pkt) 26
Zadanie 79. (5 pkt.) Uzupełnij schemat przedstawiający anatomiczny podział układu nerwowego człowieka. Zadanie 80. (3 pkt.) Schemat przedstawia budowę neuronu. a) Przyporządkuj wskazanym od A do D elementom budowy neuronu odpowiednie określenia wybrane z niżej podanych. 1. jądro komórkowe; 2. osłonka mielinowa i komórkowa; 3. ciało komórki (perikarion); 27
4. akson; 5. dendryty; 6. synapsa; A... B.. C... D... b) Spośród wymienionych powyżej struktur wybierz dwie będące szczególnym przystosowaniem neuronu do pełnionych funkcji. Uzasadnij wybór każdej z nich. Zadanie 81. (3 pkt.) Określ rodzaj synapsy (chemiczna, elektryczna) przedstawiony na poniższym rysunku....... Na podstawie analizy przedstawionego wyżej schematu, opisz sposób przekazywania impulsów nerwowych pomiędzy neuronami. Zadanie 82. ( 4 pkt.) a) Uzupełnij schemat łuku odruchowego wpisując w odpowiednie pola następujące jego elementy: mięsień, neuron ruchowy, neuron czuciowy, neuron pośredniczący Zaznacz kierunek przepływu impulsu poprzez dorysowanie grotów do strzałek. 28
b) Do odruchów bezwarunkowych ale złożonych zaliczane są też instynkty. Podaj przykład instynktu, który objawia się w podobny sposób u kręgowców i człowieka. Swoją odpowiedź uzasadnij....... Zadanie 83. (5 pkt.) W korze mózgowej człowieka można wyróżnić półkule mózgowe, które są podzielone na płaty. a) Podaj nazwy płatów mózgu oznaczonych cyframi 1 do 4. 1...., 2.... 3...., 4.... b) Podaj nazwę płatu mózgu, w którym znajduje się pole wzrokowe... Zadanie 84. ( 8 pkt.) Na rysunku przedstawiono schemat budowy oka. a) Wskaż strzałkami i podpisz struktury oka: rogówka, źrenica i siatkówka. b) Podaj nazwy fotoreceptorów znajdujących się w ludzkim oku odpowiedzialnych za : widzenie barw:... 29
widzenie czarno-białe:... c) Wyjaśnij pojęcie kurza ślepota oraz podaj sposób, w jaki można jej zapobiegać............... Zadanie 85. (5 pkt.) Na rysunku przedstawiono schemat budowy ucha człowieka. a) Wskaż i podpisz na schemacie: błonę bębenkową, ślimak, trąbkę Eustachiusza. b) W poniższym opisie funkcjonowania ucha człowieka, znajdź i podkreśl dwa błędne sformułowania oraz dokonaj korekty każdego z nich. Fale głosowe dochodzące przez kanał słuchowy do błony bębenkowej wprawiają ją w drgania. Są one wzmacniane i przenoszone kolejno przez kosteczki słuchowe: kowadełko, strzemiączko i młoteczek na błonę oddzielającą ucho środkowe od płynu wypełniającego ślimak. Wrażenia słuchowe powstają w mózgu, dzięki przetworzeniu drgań na impulsy przez komórki słuchowe znajdujące się w kanałach półkolistych i pęcherzykach przedsionka ucha wewnętrznego. Zadanie 86. (2 pkt.) Wydzielanie soków żołądkowych jest regulowane zarówno przez centralny układ nerwowy, jak i dzięki wydzielaniu odpowiedniego hormonu. 30
Korzystając z powyższych informacji wyjaśnij, na czym polega sposób regulacji wydzielania soków żołądkowych w obu wymienionych przypadkach. Regulacja nerwowa...... Regulacja hormonalna... Zadanie 87. (2 pkt.) Przyporządkuj nazwę hormonu do miejsca jego wydzielania. 1. progesteron 2. testosteron 3. gastryna 4. somatotropina A. jajniki B. przysadka mózgowa C. ściany dwunastnicy D. ściany żołądka E. jądraa. 1...., 2.... 3...., 4.... Zadanie 88. (5 pkt.) Na schemacie przestawiono rozmieszczenie gruczołów wydzielania dokrewnego człowieka (wraz z szyszynką i grasicą). 31
a) Podaj nazwę gruczołu, który zanika po osiągnięciu dojrzałości i wyjaśnij jego rolę w organizmie człowieka. b) Wskaż i podpisz przysadkę mózgową oraz wyjaśnij jej nadrzędne znaczenie w stosunku do innych gruczołów wydzielania dokrewnego... c) Podaj nazwę gruczołu wskazanego literą A.. Zadanie 89 (1pkt) Zadanie 90 (1pkt) 32
Zadanie 91 (2pkt) Zadanie 92 (2pkt) 33
Informacja do zadania 93 i 94 Zadanie 93 (2pkt) Zadanie 94 (1pkt) Zadanie 95 (2pkt) 34
Zadanie 96 (2pkt) Na rysunku przedstawiono budowę komórki nerwowej (neuronu). Uzupełnij tabelę, podając nazwy i funkcje elementów budowy neuronu, które oznaczono na schemacie jako X i Y. Zadanie 97. (2 pkt) Oko jest narządem zmysłu zbudowanym z takich elementów, które w zmieniających się warunkach otoczenia umożliwiają organizmowi prawidłowe widzenie różnych obiektów. Podaj nazwę elementu budowy oka, który jest zdolny do adaptacji oraz określ, na czym ta adaptacja polega. Nazwa elementu budowy... Adaptacja...... Zadanie 98. (2 pkt) Za odczuwanie głodu lub sytości odpowiadają ośrodki nerwowe znajdujące się w podwzgórzu, zaznaczone na schemacie jako A i B. 35
Wypisz ze schematu: a) bodziec, który uaktywnia ośrodek A, b) reakcję, jaką wyzwala działanie tego ośrodka. a) Bodziec... b) Reakcja... Zadanie 99. (2 pkt) Poniżej wymieniono w przypadkowej kolejności elementy budowy ucha człowieka, służące do odbierania, przekazywania i przetwarzania bodźców dźwiękowych. a) Uporządkuj i zapisz (posługując się cyframi 1 6) wymienione elementy budowy ucha w kolejności zgodnej z drogą dźwięku w uchu.... b) Podaj element budowy ucha (posługując się cyframi 1 6), w którym znajdują się receptory bodźców dźwiękowych.... Informacja do zadań nr 100 i 101. W tabeli przedstawiono szybkość przewodzenia impulsów nerwowych przez włókna nerwowe rdzenne o różnej średnicy. 36
Zadanie 100. (1 pkt) Na podstawie danych z tabeli, określ zależność między średnicą włókien rdzennych a szybkością przewodzenia impulsów nerwowych. Zadanie 101. (2 pkt) Narysuj w układzie współrzędnych wykres liniowy, ilustrujący szybkość przewodzenia impulsów nerwowych przez włókna rdzenne w zależności od ich średnicy. Zadanie 102. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono mechanizm regulacji wydzielania wewnętrznego kory nadnerczy przez układ podwzgórzowo-przysadkowy. 37
Wpisz w miejsca A, B, C schematu znak (+), oznaczający pobudzenie, lub znak (-), oznaczający hamowanie czynności wydzielniczej podwzgórza. Zadanie 103. (2 pkt) Szyszynka to mały, okrągły gruczoł dokrewny położony nad móżdżkiem, pomiędzy półkulami mózgowymi. Aktywność szyszynki jest zależna od światła. Hormon produkowany przez szyszynkę wpływa na czynność wewnątrzwydzielniczą podwzgórza, przez co może opóźniać dojrzewanie płciowe oraz stanowi przekaźnik informacji o potrzebie zmiany aktywności życiowej organizmu poprzez wpływanie na ośrodki snu i czuwania. a) Podaj nazwę hormonu produkowanego przez szyszynkę.... b) Uzasadnij, dlaczego osoby śpiące w zaciemnionych pomieszczeniach rano śpią dłużej. Zadanie 104 (3pkt) Zadanie 105 (3pkt) Zadanie 106. (2 pkt) Podstawową jednostką strukturalną układu nerwowego jest neuron. Na rysunkach przedstawiono kilka przykładów tych komórek. 38
Porównaj przedstawione neurony i podaj po dwie ich cechy, wybrane spośród od 1. do 5., które odzwierciedlają zróżnicowanie lub podobieństwo budowy tych komórek. 1. kształt neuronu, 2. części składowe neuronu (ciało komórki, dwa rodzaje wypustek), 3. obecność jądra komórkowego, 4. długość wypustek, 5. liczba dendrytów. Zróżnicowanie budowy:... Podobieństwo budowy:... Zadanie 107. (2 pkt) Układ nerwowy człowieka jest zbudowany z części ośrodkowej (mózg i rdzeń kręgowy) i obwodowej (nerwy obwodowe). W obrębie każdej z części wyróżnia się elementy odpowiedzialne za pełnienie określonych funkcji. Przyporządkuj określonym elementom budowy układu nerwowego (od A do D) po jednej pełnionej przez nie funkcji, wybranej spośród oznaczonych od I do V. Zadanie 108. (2 pkt) Ściana gałki ocznej jest trójwarstwowa. W jednej z warstw występuje obszar zwany plamką żółtą. a) Podaj nazwę warstwy gałki ocznej, której częścią jest plamka żółta:... b) Przedstaw rolę plamki żółtej w procesie widzenia. Zadanie 109. (1 pkt) Odruchy (bezwarunkowe i warunkowe) są odpowiedzią układu nerwowego na bodźce. Wśród wymienionych niżej cech odruchów podkreśl dwie, które charakteryzują odruchy warunkowe. niepowtarzane zanikają, wrodzone, uwarunkowane genetycznie, nabyte w ciągu życia, w ich powstawaniu nie uczestniczy mózg 39
Poniższy schemat wykorzystaj do rozwiązania zadań: 110. i 111. Na schemacie przedstawiono regulację objętości wydalanego moczu przy małej ilości spożywanych płynów. ADH jest to hormon antydiuretyczny, który stymuluje resorpcję wody w kanalikach zbiorczych nerki. Zadanie 110. (2 pkt) a) Podaj nazwę gruczołu dokrewnego (wydzielania wewnętrznego) uczestniczącego bezpośrednio w regulacji objętości wydalanego moczu.... b) Podaj nazwę przedstawionego mechanizmu regulacji wydzielania ADH.... Zadanie 111. (1 pkt) Po przeanalizowaniu informacji ze schematu zaznacz wśród sformułowań od A do D to, które poprawnie uzupełni miejsce X w tym schemacie. A. Zwiększenie objętości krwi i wzrost ciśnienia osmotycznego. B. Zmniejszenie objętości krwi i wzrost ciśnienia osmotycznego. C. Zwiększenie objętości krwi i spadek ciśnienia osmotycznego. D. Zmniejszenie objętości krwi i spadek ciśnienia osmotycznego. Zadanie 112 (1pkt) Zadanie 113 (2pkt) 40
Zadanie 114 (2pkt) Zadanie 115 (2pkt) Zadanie 116 (2pkt) Zadanie 117 (2pkt) 41
Zadanie 118 (2pkt) Zadanie 119 (2pkt) 42
43