HISTORIA HYDROGEOLOGII NA UNIWERSYTECIE WARSZAWSKIM W 60-LECIE JEJ ISTNIENIA

BIULETYN PAÑSTWOWEGO INSTYTUTU GEOLOGICZNEGO 456: 11 26, 2013 R. HISTORIA HYDROGEOLOGII NA UNIWERSYTECIE WARSZAWSKIM W 60-LECIE JEJ ISTNIENIA THE HISTORY OF HYDROGEOLOGY AT THE UNIVERSITY OF WARSAW IN THE 60 YEARS OF ITS EXISTENCE BOHDAN KOZERSKI 1,JERZY J. MA ECKI 2 Abstrakt. W artykule przedstawiono zwiêz³¹ historiê hydrogeologii na Uniwersytecie Warszawskim na przestrzeni ostatniego szeœædziesiêciolecia oraz sylwetki najwybitniejszych uczonych ze œwiata hydrogeologii, zwi¹zanych z Wydzia³em Geologii UW. Zestawiono tytu³y prac doktorskich, które odzwierciedlaj¹ ró norodnoœæ problematyki hydrogeologicznej. Przedstawiono zespo³y badawcze, ich liderów oraz spektrum badañ. Zamieszczono równie biogramy profesorów, którzy odeszli. S³owa kluczowe: problematyka badawcza, zespo³y badawcze, biogramy, dzieje hydrogeologii, Wydzia³ Geologii, Uniwersytet Warszawski. Abstract. The paper shows a brief history of hydrogeology at the University of Warsaw over the past six decades. The profiles of leading scholars in the field of hydrogeology, associated with the Faculty of Geology, are presented. The titles for doctoral dissertations are summarized, which reflect the diversity of hydrogeological sciences. The paper presents research teams, their leaders, and the spectrum of research. It also provides biographies of professors who have passed away. Key words: research problems, research teams, biographies, history of hydrogeology, Faculty of Geology, University of Warsaw. Problematyka hydrogeologiczna by³a podejmowana na Uniwersytecie Warszawskim ju w okresie miêdzywojennym i znalaz³a wyraz w pracach wybitnych uczonych. Wskazaæ tu nale y przede wszystkim badania J. Lewiñskiego i J. Samsonowicza, które mog¹ stanowiæ wzór wszechstronnej analizy warunków wystêpowania wód podziemnych i wa nych do dzisiaj konkluzji. Wyznaczony w artykule okres 60 lat odnosi siê do istnienia na Uniwersytecie Warszawskim wyodrêbnionej jednostki prowadz¹cej badania i nauczanie w zakresie hydrogeologii. Informacje o dzia³aniu i osi¹gniêciach w tym czasie ukazywa³y siê w ró nych wydawnictwach poœwiêconych historii hydrogeologii w Polsce (Pazdro, 1968; Kleczkowski, Sadurski, 1999; Kozerski i in., 2010; Krogulec, 2012; Dowgia³³o, Kozerski, 2013), we wspomnieniach o jej twórcach oraz w materia³ach okolicznoœciowych poœwiêconych jubileuszom i ró nego rodzaju spotkaniom naukowym. Na koniecznoœæ uwzglêdnienia w nauczaniu geologów hydrogeologii zwrócono uwagê w przeprowadzonej w 1951 r. reformie szkolnictwa geologicznego, w której uwzglêdniono powo³anie kierunku geologii technicznej obejmuj¹cej hydrogeologiê i geologiê in yniersk¹. Kszta³cenie w tych specjalnoœciach mia³ zapewniæ powo³any Wydzia³ Geologii Uniwersytetu Warszawskiego (fig. 1). Z uwagi na trudnoœci lokalowe w Warszawie Oddzia³ Geologii Technicznej uruchomiono na Wydziale Budownictwa Wodnego Politechniki Gdañskiej, a jego prowadzenie powierzono kierownikowi Katedry Geologii prof. Zdzis³awowi Pazdro (Bolewski, 1976). W 1951 r. studia rozpoczê³o 50 osób, przy czym oczekiwano, e wkrótce oddzia³ zostanie przeniesiony na Wydzia³ Geologii UW. Ostatecznie studia in ynierskie i magisterskie w zakresie hydrogeologii i geologii in ynierskiej ukoñczy³y na Politechnice Gdañskiej cztery roczniki, ³¹cznie 180 absolwentów (Kozerski, 1995). Jednoczeœnie kszta³cenie 1 Emerytowany profesor Politechniki Gdañskiej i Uniwersytetu Gdañskiego; e-mail: bkoz@wp.pl 2 Uniwersytet Warszawski, Wydzia³ Geologii, Instytut Hydrogeologii i Geologii In ynierskiej, ul. wirki i Wigury 93, 02-089 Warszawa; e-mail: jerzy.malecki@uw.edu.pl

12 Bohdan Kozerski, Jerzy J. Ma³ecki Fig. 1. Pierwsza siedziba Wydzia³u Geologii UW na ul. OboŸnej w Warszawie The first seat of the Department of Geology UW in the OboŸna street in Warsaw w zakresie hydrogeologii prowadzono na powo³anym przy Wydziale Geologii UW Wieczorowym Studium Geologii Technicznej, którego absolwenci uzyskiwali stopieñ in yniera. Potrzeba zapoznania studentów z problematyk¹ wód podziemnych znalaz³a równie wyraz w jej uwzglêdnieniu w programie nauczania innych specjalnoœci geologicznych. Powstanie na Wydziale Geologii hydrogeologicznej jednostki badawczej i dydaktycznej sta³o siê koniecznoœci¹. Zrêby Katedry Hydrogeologii powsta³y wraz z Wydzia³em Geologii w 1953 r. w ramach Katedry Geologii Ogólnej. Kierownikiem zespo³u hydrogeologicznego zosta³ dr Józef Go³¹b (fig. 2), a jego asystentami: Irena Bobrowska, W³odzimierz Kroczka i Tadeusz Macioszczyk. Rozpoczê³a siê dzia³alnoœæ dydaktyczna, która obejmowa³a równie opiekê nad dyplomantami podejmuj¹cymi problematykê wód podziemnych. W 1954 r. w wyniku reorganizacji Wydzia³u powsta³a Katedra Geologii Czwartorzêdu, któr¹ kierowa³ prof. Stefan Zbigniew Ró ycki, a w jej ramach utworzono trzy zak³ady, w tym Zak³ad Hydrogeologii pod kierunkiem powo³anego wczeœniej na docenta dr. J. Go³¹ba, mianowanego w 1955 r. profesorem nadzwyczajnym (Krajewski, 1969). Kolejna reorganizacja by³a zwi¹zana z powo³aniem w 1957 r. dwóch kierunków studiów, a mianowicie Geologii Podstawowej oraz Geologii In ynierskiej i Hydrogeologii, realizuj¹c zamierzenia z 1951 r. W zwi¹zku z tym utworzono Katedrê Geologii In ynierskiej z p.o. kierownika dr. Witoldem C. Kowalskim i Katedrê Hydrogeologii z p.o. kierownika prof. Józefem Go³¹bem, w której wydzielono trzy zak³ady: Zak³ad Hydrogeologii Regionalnej kier. prof. Józef Go³¹b, Zak³ad Hydrogeologii Ogólnej kier. prof. Zdzis³aw Pazdro, Zak³ad Hydrologii i Hydrauliki kier. doc. Aleksander Tuszko. W sk³ad pomocniczych pracowników nauki wchodzili starsi asystenci: mgr Irena Bobrowska, mgr Tadeusz Macioszczyk, mgr Stefan Krajewski (od 1955 r.), mgr Aleksandra Macioszczyk i in. Hanna Sobol. W 1958 r. prof. Z. Pazdro zosta³ przeniesiony z Politechniki Gdañskiej i obj¹³ kierownictwo Zak³adu Hydrogeologii Ogólnej (fig. 3). Na stanowisku starszego asystenta zatrudniono mgr. in. Bohdana Kozerskiego, asystenta profesora z Politechniki Gdañskiej. Z Katedr¹ zwi¹za³a siê te doc. dr Krystyna Wuttke. Zajmowa³a siê geologi¹ czwartorzêdu i geomorfologi¹ oraz podejmowa³a wa ne dydaktyczne i organizacyjne zadania. W 1958 r. studiowa³y ju cztery roczniki kierunku studiów geologia in ynierska i hydrogeologia. Obowi¹zki dydaktyczne Katedry znacznie wzros³y. Wyk³ady z hydrogeologii regionalnej prowadzi³ prof. J. Go³¹b, z hydrogeologii ogólnej prof. Z. Pazdro, a z hydrauliki i hydrologii doc. A. Tuszko. Æwiczenia z tego przedmiotu prowadzi³ T. Macioszczyk. Swoje zainteresowania ukierunkowa³ na dynamikê wód podziemnych. Zaowocowa³o to w przysz³oœci zarówno w badaniach naukowych, jak i w profilu dydaktycznym Katedry. Znacznie wzros³a liczba dyplomantów. Prof. J. Go³¹b wyk³ada³ ponadto hydrogeologiê na kierunku Geologia Podstawowa. Z zachowaniem przyjêtego podzia³u zajêcia przebiega³y przez szereg kolejnych lat. Wa ne znaczenie dla ca³ej polskiej hydrogeologii mia³o ukazanie siê w 1964 r. ksi¹ ki Hydrogeologia ogólna, autorstwa prof. Z. Pazdro. Podrêcznik ten stanowi³ podstawê w nauczaniu i w praktyce hydrogeologicznej i doczeka³ siê czterech wydañ (Krajewski, 1984). Niewielkie zmiany nast¹pi³y w sk³adzie osobowym Katedry. Po rocznej pracy, ze wzglêdów rodzinnych odesz³a Aleksandra Macioszczyk, a w 1959 r. podjê³a pracê Fig. 2. Profesorowie (od lewej) Z. Pazdro, A. Polañski, A.S. Kleczkowski, J. Go³¹b (1965 r.) Professors (from the left) Z. Pazdro, A. Polañski, A.S. Kleczkowski, J. Go³¹b (1965)

Historia hydrogeologii na Uniwersytecie Warszawskim w 60-lecie jej istnienia 13 Fig. 3. Prof. Z. Pazdro (z ty³u po prawej) i jego asystenci: (od lewej) S. Krajewski, T. D¹browski, M. Chodorowska, H. Bieniaszewska, D. Ma³ecka (po³owa lat 60. ubieg³ego wieku) Professor Z. Pazdro (at the back on the right) and his assistants: (from the left) S. Krajewski, T. D¹browski, M. Chodorowska, H. Bieniaszewska, D. Ma³ecka (in the mid-1960s) mgr Danuta Ma³ecka. Wkrótce zostali zatrudnieni mgr Jacek Szymanko i mgr Tadeusz D¹browski. Okres formowania zespo³u przedstawiono doœæ szczegó³owo zwa ywszy, e mia³o to miejsce przed pó³ wiekiem. Wiêkszoœæ osób rozpoczynaj¹cych sw¹ pierwsz¹ pracê zwi¹za³a siê z hydrogeologi¹ uniwersyteck¹ na dziesi¹tki lat, zapewniaj¹c jej rozwój i wa ne miejsce w nauce. Pod koniec lat 50. i na pocz¹tku 60. XX wieku zarysowa³y siê równie kierunki prac badawczych. By³y kontynuowane prace nad wodami podziemnymi Podhala prowadzone wczeœniej przez prof. J. Go³¹ba, który zajmowa³ siê Pasmem Guba³owskim i wodami mineralnymi Szczawnicy. T. Macioszczyk bada³ Ÿród³a strefy kontaktu fliszu Podhala z pieniñskim pasem ska³kowym, w 1964 r. uzyska³ stopieñ doktora. Na Podhale skierowa³a swe zainteresowania równie D. Ma³ecka i poœwiêci³a temu regionowi dziesi¹tki lat badañ. Swoj¹ fascynacjê przekaza³a wspó³pracownikom i wielu pokoleniom dyplomantów. WyraŸnie zarysowa³y siê i stopniowo utrwala³y zainteresowania S. Krajewskiego Lubelszczyzn¹. W 1964 r. obroni³ on pracê doktorsk¹ poœwiêcon¹ hydrogeologii zlewni Chodelki. Badania warunków hydrogeologicznych kredy lubelskiej sta³y siê przedmiotem badañ Katedry na d³ugie lata. Uczestniczy³o w nich wielu m³odych hydrogeologów. B. Kozerski podj¹³ kilkuletnie badania w³aœciwoœci hydrogeologicznych luÿnych utworów wodonoœnych. W 1965 r. doktoryzowa³ siê na podstawie rozprawy o zale noœci wspó³czynnika ods¹czalnoœci od uziarnienia. Seriê doktoratów z hydrogeologii rozpocz¹³ mgr Jan Dowgia³³o, zatrudniony wówczas w s³u bie geologicznej uzdrowisk, przedk³adaj¹c rozprawê o solankach Pomorza Zachodniego. Promotorem przewodu doktorskiego by³ prof. Z. Pazdro. By³ to pierwszy doktorat z hydrogeologii uzyskany na Wydziale Geologii UW. J. Dowgia³³o by³ zwi¹zany z Katedr¹, w której prowadzi³ wyk³ady monograficzne i uczestniczy³ w zajêciach terenowych. Do badaczy spoza Wydzia³u nale a³ te mgr in. Andrzej Ró kowski, który uzyska³ doktorat w 1964 r., przedstawiaj¹c charakterystykê hydrogeologiczn¹ utworów trzeciorzêdowych zachodniej czêœci Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego. Promotorem by³ prof. J. Go³¹b. W drugiej po³owie lat 60. ubieg³ego wieku rozpoczêto badania nad warunkami wystêpowania i wykorzystania wód podziemnych pó³nocno-wschodniej Polski. Obok opracowañ powiatów województwa bia³ostockiego, w których uczestniczyli prawie wszyscy pracownicy Katedry, wykonano kilkanaœcie prac magisterskich i obszern¹ syntezê pt. Hydrogeologia Polski pó³nocno-wschodniej, w ramach regionalnych opracowañ koordynowanych przez Pañstwowy Instytut Geologiczny. Szczegó³owe badania Ÿróde³ Pojezierza Suwalskiego prowadzi³, zatrudniony w Katedrze w 1967 r., mgr Czes³aw Nowakowski. Za spraw¹ T. Macioszczyka problematyka badawcza Katedry rozszerzy³a siê o zagadnienia dynamiki wód podziemnych, obok hydrogeologii Mazowsza, podj¹³ on prace nad przep³ywami postlinearnymi wód podziemnych. W ich wyniku wyprowadzi³ kilka wzorów na dop³yw do studni niezupe³nych, przyjêtych w literaturze. Na podstawie rozprawy poœwiêconej zmiennoœci parametrów filtracji nieliniowej uzyska³ w 1972 r. stopieñ doktora habilitowanego. Wiele uwagi poœwiêca³ równie metodom analogowym w hydrogeologii. Prace J. Szymanki koncentrowa³y siê na zastosowaniu metod geofizycznych, a g³ównie sondowañ geoelektrycznych w rozpoznaniu warunków wystêpowania wód podziemnych. Zagadnienia te stanowi³y przedmiot pracy doktorskiej, któr¹ obroni³ w 1969 r. Nale y dodaæ, e wiele uwagi i zaanga- owania poœwiêci³ on rozpowszechnianiu i wdro eniu metod elektrooporowych w praktyce hydrogeologicznej. Przedstawiaj¹c tematykê badañ Katedry nale y tak e wspomnieæ, e mgr Irena Bobrowska (fig. 4) dokona³a oceny i weryfikacji sieci obserwacyjnej zarz¹dzanej przez Pañstwowy Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Wynikaj¹ce z opracowania zalecenia reorganizacji i usprawnienia sieci nie zosta³y jednak zrealizowane. W pracy dydaktycznej i badawczej uczestniczyli pracownicy naukowo-techniczni. Wykazywali siê zaanga owaniem wykraczaj¹cym poza ich obowi¹zki i przyczynili siê do yczliwej i kole eñskiej atmosfery panuj¹cej w Katedrze. Nale y tu przede wszystkim wymieniæ mgr Michalinê Chodorowsk¹-Kwiecieñ, mgr Mariê Ostrowsk¹-Stêpieñ, mgr Zofiê Mularczyk, Wandê Jab³oñsk¹, Krystynê Puzyniak i Leszka Jab³oñskiego. Wspomnieæ równie nale y, e kierownik Katedry prof. J. Go³¹b wykazywa³ nieskrywan¹ niechêæ do prac organizacyjno-administracyjnych. W obowi¹zkach tych profesora wyrêcza³ Stefan Krajewski, który poœwiêci³ tym sprawom wiele czasu.

14 Bohdan Kozerski, Jerzy J. Ma³ecki Fig. 4. Praktyka studencka (Boles³aw, 1969 r.); czwarta od lewej mgr Irena Bobrowska Student training course (Boles³aw, 1969); fourth from the left Irena Bobrowska MSc W koñcu lat 60. XX wieku pod kierunkiem prof. Z. Pazdro dzia³a³o studium doktoranckie z hydrogeologii, utworzone przy Instytucie Nauk Geologicznych Polskiej Akademii Nauk. Uczestniczyli w nim: mgr Aleksandra Macioszczyk, mgr Micha³ Szpakiewicz, mgr Marek Za³uski i mgr in. Antoni Tokarski. Zajmowali oni czêœæ pomieszczeñ Katedry na Wydziale Geologii. Z uwagi na ten fakt, jak i osobê promotora, miêdzy pracownikami Katedry a doktorantami panowa³a dobra kole eñska wspó³praca. Nale y podkreœliæ, e wszyscy uczestnicy studium uzyskali stopieñ doktora i odnosili sukcesy w pracy w Polsce i za granic¹. Wa nymi i niezwykle smutnymi wydarzeniami zapisa³ siê w historii Katedry rok 1968. Nasili³a siê bowiem choroba prof. Józefa Go³¹ba, który cierpia³ na niedomagania uk³adu kr¹ enia od czasu uwiêzienia w hitlerowskich obozach koncentracyjnych w Sachsenhausen i Dachau. Jako promotor uczestniczy³ jeszcze w marcu w obronie pracy doktorskiej Danuty Ma³eckiej poœwiêconej hydrogeologii miêdzyrzecza Bia³ego Dunajca i Bia³ki, a wiêc ulubionym stronom profesora. Zdecydowanemu pogorszeniu uleg³a sytuacja polityczna w kraju i na uczelniach. W wyniku tzw. wydarzeñ marcowych przeprowadzono zasadnicze reformy, pozbawiono szkolnictwo wy sze resztek autonomii, podporz¹dkowano je w³adzom pañstwowym i partyjnym. Zmieniono system organizacyjny uczelni. Powo³ano instytuty, a w ich ramach zamiast zlikwidowanych katedr, pozbawione samodzielnoœci zak³ady. Wybieralnoœæ dziekanów i rektorów zast¹piono nominacjami. Umo liwiono powo³anie na stanowiska docentów osób bez habilitacji, co mia³o miêdzy innymi na celu umo liwienie objêcia kierowniczych stanowisk na uczelniach przez ludzi ciesz¹cych siê zaufaniem w³adz. Rezultatem bardzo szybko wprowadzonych zmian by³o utworzenie na Wydziale Geologii trzech instytutów, w tym Instytutu Hydrogeologii i Geologii In ynierskiej, z siedmioma zak³adami, w tym Hydrogeologii z prof. J. Go³¹bem, Hydrogeologii Ogólnej z prof. Z. Pazdro i Hydrologii i Hydrauliki Wód Podziemnych z doc. A. Tuszko. Dyrektorem Instytutu zosta³ prof. W.C. Kowalski, a zastêpc¹, mianowany na stanowiska docenta dr Edmund Falkowski. Niespodziewane i radykalne zmiany spotka³y siê z niechêci¹ i oburzeniem, szczególnie samodzielnych pracowników naukowych. Prof. J. Go³¹b, który nie tai³ swych opinii, wyrazi³ przekonanie, e przewidywana reorganizacja i likwidacja Katedry nie nast¹pi za jego ycia. Wypowiadane wielokrotnie s³owa znalaz³y tragiczne potwierdzenie. Profesor zmar³ w wieku 64 lat 30 wrzeœnia 1968 r., w ostatnim dniu istnienia Katedry, na dzieñ przed rozpoczêciem dzia³ania Instytutu Hydrogeologii i Geologii In ynierskiej. S. Krajewski, uczeñ J. Go³¹ba, we wspomnieniu napisa³ m.in. Wielostronnoœæ zainteresowañ, szeroka i rzetelna wiedza Profesora wzbudza³a szacunek i zaufanie, a swoj¹ wielk¹ yczliwoœci¹ i bezpoœrednioœci¹ obcowania ze wszystkimi bez wzglêdu na stanowisko i pozycjê, zjednywa³ sobie wielk¹ sympatiê u ludzi. Przygnêbiony œmierci¹ Profesora zespó³ Katedry rozpocz¹³ dzia³alnoœæ w nowej organizacyjnej rzeczywistoœci. Nie wprowadzono jednak zmian w dzia³alnoœci naukowej ani dydaktycznej. Warto wspomnieæ, e m³odszych pracowników Instytutu Hydrogeologii i Geologii In ynierskiej ³¹czy³y wieloletnie wiêzi kole eñskie u³atwiaj¹ce wymuszon¹ formalnie integracjê. Niestety w wyniku panuj¹cej atmosfery politycznej zosta³ odrzucony wniosek prof. Z. Pazdro o powrót do pracy lubianego i cenionego na Wydziale Tadeusza D¹browskiego, po jego powrocie z rocznego pobytu w Kanadzie. Uznano go za niepewnego politycznie. Po przejœciu do pracy w przemyœle naftowym doktoryzowa³ siê on pod kierunkiem prof. Z. Pazdro w Instytucie Nauk Geologicznych PAN. W 1973 r. wyemigrowa³ do Kanady, gdzie odniós³ znacz¹cy sukces zawodowy i organizacyjny. Po œmierci prof. Go³¹ba wiêcej obowi¹zków spad³o na adiunktów, którzy przejêli prowadzenie czêœci wyk³adów, a przede wszystkim opiekê nad licznymi w tym czasie dyplomantami. Promotorstwo prowadzonych przez prof. J. Go³¹ba prac doktorskich przej¹³ prof. Z. Pazdro. Pod jego kierunkiem rozprawy doktorskie ukoñczyli Jacek Szymanko i Hanna Sobol-Bieniaszewska, która opracowa³a warunki hydrogeologiczne zlewni Bia³ej i perspektywy zaopatrzenia w wodê Bia³egostoku. W 1971 r. B. Kozerski uzyska³ stopieñ doktora habilitowanego na podstawie badañ nad zale noœciami wspó³czynników filtracji, ods¹czalnoœci i porowatoœci utworów czwartorzêdu Pojezierza Suwalskiego. W roku nastêpnym powróci³ on na sw¹ macierzyst¹ uczelniê Politechnikê Gdañsk¹. W 1972 r., obok T. Macioszczyka, habilitowa³ siê Stefan Krajewski, przedk³adaj¹c rozprawê o strefowoœci zawodnienia utworów górnej kredy na obszarze Lubelskiego Zag³êbia Wêglowego. W tym samym roku po przejœciu prof. A. Tuszko na emeryturê T. Macioszczyk obj¹³ stanowisko kierownika Zak³adu Hydrologii i Hydrauliki Wód Podziemnych. W 1974 r. na emeryturê odszed³ prof. Zdzis³aw Pazdro. Bezspornie najwiêkszy autorytet w polskiej hydrogeologii. Zawdziêcza Mu ona wysok¹ pozycjê wœród innych

Historia hydrogeologii na Uniwersytecie Warszawskim w 60-lecie jej istnienia 15 dyscyplin geologicznych i w gospodarce wodnej. By³ znakomitym naukowcem i nauczycielem, oddanym Polsce niezwykle prawym cz³owiekiem. W wieku ch³opiêcym bra³ udzia³ w walkach o Lwów, jako uczeñ gimnazjum ochotniczo uczestniczy³ w wojnie 1920 r., w czasie II wojny œwiatowej by³ aresztowany przez gestapo, a po jej zakoñczeniu znalaz³ siê w sowieckim wiêzieniu. Wraz ze œmierci¹ prof. J. Go³¹ba i odejœciem prof. Z. Pazdro obowi¹zki i odpowiedzialnoœæ za rozwój hydrogeologii na Uniwersytecie Warszawskim, a tak e i w kraju przesz³a na ich wychowanków. Utrwalona pozycja Katedry hydrogeologii na Uniwersytecie Warszawskim oraz w skali kraju jest równie wynikiem owocnej wspó³pracy z ró nymi oœrodkami naukowymi, a szczególnie z Akademi¹ Górniczo-Hutnicz¹, profesorem Antonim S. Kleczkowskim i profesorem Zbigniewem Wilkiem, którzy wspomogli katedrê w rozwoju kadry i zapocz¹tkowali trwaj¹ce do dzisiaj serdeczne i owocne wiêzi z t¹ uczelni¹. Rozwija³a siê wspó³praca z Pañstwowym Instytutem Geologicznym, z przedsiêbiorstwami hydrogeologicznymi, w których zatrudnieni byli liczni wychowankowie Wydzia³u Geologii. Od pierwszej po³owy lat siedemdziesi¹tych ubieg³ego wieku badania by³y prowadzone w Zak³adazie Hydrogeologii pod kierunkiem prof. S. Krajewskiego oraz w Zak³adzie Hydrologii i Hydrauliki Wód Podziemnych, po zmianie nazwy, Hydrologii Wód Podziemnych, prowadzonym przez prof. T. Macioszczyka. W 1976 r., od chwili objêcia kierownictwa Zak³adu Geofizyki Geologicznej przez docenta Jacka Szymanko, równie i w tym zak³adzie zagadnienia hydrogeologiczne by³y jednym z g³ównych nurtów badañ. Jednak nie tylko kierownicy zak³adów tworzyli tematyczne zespo³y badawcze. W ramach Zak³adu Hydrogeologii prowadzono badania koordynowane bezpoœrednio przez prof. Aleksandrê Macioszczyk oraz prof. Danutê Ma³eck¹. Badania hydrogeologiczne by³y systematycznie rozwijane w zespo³ach badawczych, st¹d przedstawiona poni ej charakterystyka bêdzie nawi¹zywa³a do osi¹gniêæ tych zespo³ów. G³ównymi wspó³pracownikami w zespole prof. Stefana Krajewskiego byli Jego dwaj uczniowie dr Piotr Herbich i dr Franciszek Knyszyñski. W 1983 r. pod kierunkiem profesora Krajewskiego obronili doktoraty, które tematycznie by³y zwi¹zane z regionem lubelskim. Wybiegaj¹c daleko w przysz³oœæ, równie doktorat Ma³gorzaty WoŸnickiej, którego promotorem by³ profesor Krajewski, dotyczy³ utworów górnej kredy niecki lubelskiej. Obalono twierdzenie o wielopoziomowoœci systemu hydrogeologicznego na Wy ynie Lubelskiej i udowodniono, do dziœ obowi¹zuj¹c¹ tezê o wystêpowaniu w tym regionie jednego, rozleg³ego poziomu wodonoœnego, lokalnie tylko podzielonego na drobne poziomy o niewielkim zasiêgu. Na podstawie szczegó³owej analizy kilku tysiêcy wierceñ studziennych okreœlono mi¹ szoœæ zawodnienia utworów górnej kredy w zale noœci od dominuj¹cego typu litologicznego w profilu. Wraz z zespo³em profesor Krajewski okreœli³ zasiêg i zasoby trzech rozleg³ych G³ównych Zbiorników Wód Podziemnych na terenie niecki lubelsko-radomskiej oraz ich podatnoœæ na zanieczyszczenia (Kaczyñski, 2002). Wyniki tych badañ maj¹ równie wa ny aspekt praktyczny. Rozpoznany system kr¹ enia wód podziemnych na Wy ynie Lubelskiej jest do dziœ wykorzystywany w opracowaniach wszystkich hydrogeologów zajmuj¹cych siê tym regionem. Profesor Stefan Krajewski by³ autorem i organizatorem licznych inicjatyw maj¹cych na celu integracjê œrodowiska polskich hydrogeologów. Zainicjowa³ i wspó³organizowa³ odbywaj¹ce siê do dziœ, co 2 lata, sympozja naukowe pod has³em Wspó³czesne problemy hydrogeologii, które na trwa³e przesz³y do kalendarza polskiej hydrogeologii, staj¹c siê krajowym forum prezentacji badañ. Kolejnym zespo³em prowadz¹cym przede wszystkim badania hydrochemiczne by³ zespó³ prof. Aleksandry Macioszczyk (dr hab. Dariusz Dobrzyñski, dr Barbara Bagiñska, dr Józef Miko³ajków, dr Krzysztof JóŸwiak, dr Marcin Stêpieñ). Te multidyscyplinarne badania chemizmu wód podziemnych o charakterze statystycznym i regionalnym, pozwoli³y wskazaæ metody wyznaczania t³a i anomalii hydrogeochemicznych, okreœliæ zró nicowanie oraz wyjaœniæ ich genezê w ró nych rodzajach struktur wodonoœnych, iloœciowo opisaæ zmiennoœæ t³a hydrogeochemicznego w czasie oraz oszacowaæ wartoœci naturalnego t³a dla jednostek hydrogeologicznych najbardziej podatnych na antropopresjê. Badania te znacznie wyprzedza³y prowadzone obecnie w Europie prace nad okreœlaniem t³a hydrogeochemicznego (background) i naturalnego t³a hydrogeochemicznego (baseline) dla potrzeb osi¹gniêcia dobrego stanu chemicznego jednolitych czêœci wód podziemnych i implementacji wymogów Ramowej Dyrektywy Wodnej. Ich wyniki s¹ powszechnie wykorzystywane w Polsce przy ocenie i prognozowaniu mo liwoœci u ytkowania wód do celów pitnych oraz definiowaniu metodyki monitorowania jakoœci wód podziemnych (Krogulec, Ma³ecki, 2006). W 1978 r. na podstawie rozprawy Chemizm wód trzeciorzêdowych i kredowych oraz jego geneza w zachodniej czêœci niecki mazowieckiej Aleksandra Macioszczyk uzyska³a stopieñ doktora habilitowanego, a po roku stanowisko docenta. Jest ona twórc¹ nowoczesnej geochemii wód podziemnych i prekursorem rozwoju hydrogeochemii w Polsce. Jest autork¹, wspó³autork¹ i redaktorem naukowym wielu podrêczników akademickich, w tym pierwszego polskiego i jednego z pierwszych w Europie, podrêcznika pt. Hydrogeochemia (1987). W 1991 r. otrzyma³a tytu³ profesora nauk przyrodniczych. W 2002 r. z inicjatywy prof. A. Macioszczyk powsta³ pierwszy w Polsce Zak³ad Hydrogeochemii, którym kierowa³a do chwili przejœcia na emeryturê w 2006 r. (fig. 5). Stworzy³a w Polsce w³asn¹ szko³ê z licz¹cym siê dorobkiem, wypromowa³a oœmiu doktorów, z których czêœæ uzyska³a ju samodzielnoœæ naukow¹ oraz tytu³ naukowy. Z dum¹ mo na napisaæ, e w tej grupie znalaz³ siê równie wspó³autor tego artyku³u. Badania prowadzone przez profesor Macioszczyk z powodzeniem kontynuuje dr hab. Dariusz Dobrzyñski, z którym napisa³a podrêczniki akademickie. Na podstawie modelowania numerycznego wyjaœnia On genezê sk³adu chemicznego oraz ocenia reakcje zachodz¹ce w wodach podziemnych. Jego poligonem doœwiadczalnym s¹ Sudety, szczególnie obszar

16 Bohdan Kozerski, Jerzy J. Ma³ecki Fig. 5. Uczestnicy sesji Sieæ stacjonarnych obserwacji wód podziemnych w Polsce (Szelment k. Suwa³k, 1969 r.) Participants of the Session The network of stationary groundwater observations in Poland" (Szelment near Suwa³ki, 1969) synklinorium œródsudeckiego, na po³udnie od Wa³brzycha. Niew¹tpliwym novum jego badañ jest opis czynników i reakcji determinuj¹cych geochemiê krzemu i glinu w wodach podziemnych. W r. 2010 na podstawie rozprawy habilitacyjnej pt. Zastosowanie metod modelowania geochemicznego do okreœlenia genezy chemizmu i wieku wód podziemnych strefy aktywnej wymiany Dariusz Dobrzyñski uzyska³ stopieñ doktora habilitowanego. Jak wspomniano prof. Danuta Ma³ecka jest autork¹ pierwszej syntezy warunków hydrogeologicznych Tatr, Podhala i Pienin. Jej g³ówne prace dotycz¹ce rejonizacji hydrogeologicznej Karpat fliszowych oraz hydrogeologii Podhala zawieraj¹ pe³ny obraz zwi¹zków i zjawisk dotycz¹cych wód podziemnych z uwzglêdnieniem wszystkich elementów œrodowiska przyrodniczego. Monografie te zajmuj¹ trwa³e miejsce w historii regionalnych badañ hydrogeologicznych w Polsce. Odznaczaj¹ siê wyj¹tkowo sumiennym przedstawieniem faktów i danych pochodz¹cych g³ównie z w³asnych obserwacji i badañ terenowych. Mimo up³ywu lat nie straci³y one na aktualnoœci i do dziœ stanowi¹ podstawowe Ÿród³o informacji hydrogeologicznych o tym regionie. Przez ponad 30 lat dzia³a³a za³o ona przez Profesor Danutê Ma³eck¹ sieæ obserwacji stacjonarnych w obrêbie górnej czêœci zlewni Dunajca oraz sieæ wodowskazów kontroluj¹cych re im hydrologiczny i hydrogeologiczny wszystkich wywierzysk i potoków na terenie Tatrzañskiego Parku Narodowego. Wyniki tych obserwacji pozwoli³y na stwierdzenie, e tak ró ne pod wzglêdem geologicznym Tatry, Podhale i Pieniny, z punktu widzenia kr¹ enia wód podziemnych, stanowi¹ wspólny system hydrogeologiczny (Humnicki, 2002). Liczny zespó³ badawczy, rozleg³y teren oraz charakter badañ sprawi³, e nieodzownym sta³o siê posiadanie bazy terenowej. Profesor Ma³ecka w trudnych politycznie i ekonomicznie czasach tak¹ bazê zorganizowa³a. Wspó³praca naukowa podjêta z Tatrzañskim Parkiem Narodowym zaowocowa³a powstaniem w leœniczówce na ysej Polanie laboratorium, dzia³aj¹cego ponad 20 lat. Wyniki badañ prof. Danuty Ma³eckiej i jej zespo³u s¹ zawarte w licznych pracach magisterskich, 3 doktoratach oraz wielu publikacjach tekstowych i kartograficznych. W 1993 r. W³odzimierz Humnicki oraz Grzegorz Barczyk pod kierunkiem prof. Danuty Ma³eckiej doktoryzowali siê, a wiod¹cym tematem ich prac by³a ocena wspó³zale noœci wód podziemnych i powierzchniowych zlewni tatrzañskich oraz stworzenie wiarygodnego obrazu przep³ywu wód podziemnych tatrzañskich systemów krasowych. Z up³ywem lat uczniowie prof. Ma³eckiej przejmowali i kontynuowali badania w Tatrach i Pieninach. W 2007 r. dr W³odzimierz Humnicki jako rozprawê habilitacyjn¹ przedstawi³ monografiê pt. Hydrogeologia Pienin ; jest to pierwsza tak obszerna monografia hydrogeologiczna dotycz¹ca Pienin. W kolejnym roku dr Grzegorz Barczyk na podstawie monografii dotycz¹cej wywierzysk tatrzañskich oraz hydrogeologicznych problemów krasowych uzyska³ stopieñ doktora habilitowanego. Zespó³ kierowany przez prof. Tadeusza Macioszczyka (dr hab. Janusz Michalak, dr Bogus³aw Kazimierski, dr Ma³gorzata Sikorska-Maykowska, dr Lech Œmietañski, dr hab. Ewa Krogulec) swoje zainteresowania badawcze skierowa³ ku niezwyk³e z³o onym zagadnieniom dynamiki wód podziemnych. Prof. Tadeusz Macioszczyk szczególn¹ uwagê poœwiêci³ matematycznym podstawom opisu ruchu wód i migracji zanieczyszczeñ. Rozwijaj¹c g³ówny nurt swoich zainteresowañ naukowych korzysta³ z nowoczesnych metod modelowania hydrogeologicznego, opracowa³ m.in. analityczne modele dla obszarów granicznych prêdkoœci filtracji, s³u ¹ce do weryfikacji modelowej hipotezy odnawialnoœci zasobów jednostek artezyjskich w wyniku procesów przes¹czania przez rozdzielaj¹ce warstwy s³abo przepuszczalne (Krogulec, 2002). W pierwszej po³owie lat siedemdziesi¹tych ubieg³ego wieku podjêto pionierskie prace dotycz¹ce zastosowania tych modeli do analizy dróg kr¹ enia oraz okreœlania zasobów i ochrony wód podziemnych. Ich rezultatem by³o kilka programów komputerowych autorstwa doktora Janusza Michalaka, w tym biblioteka procedur ANPLA. Wykonano tak e kilkanaœcie du ych projektów badawczych z zakresu modelowania rozleg³ych struktur hydrogeologicznych oraz oddzia³ywania spiêtrzenia wód powierzchniowych na zasoby wód podziemnych. To m.in. tym badaniom zawdziêczamy dobry stan rozpoznania i ochronê zasobów wodnych oligoceñskiego poziomu wodonoœnego niecki mazowieckiej. Stosowanie nowoczesnych metod badawczych mia³o swoje prze³o enie na prowadzone przez pracowników zak³adu zajêcia dydaktyczne. Nale y zaznaczyæ, e w skali kraju pierwsz¹ hydrogeologiczn¹ prac¹ magistersk¹ z wykorzystaniem modelowania matematycznego by³a praca Ma³gorzaty Sikorskiej-Maykowskiej, wykonana przy zastosowaniu nowoczesnej i pionierskiej na owe czasy aparatury AP-600. Przez szereg lat Wydzia³ Geologii Uniwersytetu Warszawskiego by³ jedynym oœrodkiem, w którym prowadzono prace nad t¹ problematyk¹. W zespole tym stworzono równie podwaliny pod system monitoringu wód podziemnych (fig. 6), testowany w obszarze Kampinoskiego Parku Narodowego. Prace te s¹ kontynuowane obecnie przez prof. Ewê Krogulec.

Historia hydrogeologii na Uniwersytecie Warszawskim w 60-lecie jej istnienia 17 Fig. 6. Sesja jubileuszowa prof. Aleksandry Macioszczyk (Warszawa, 2006 r.); od lewej profesorowie: A. Macioszczyk, E. Krogulec, J.J. Ma³ecki Jubilee Session of Professor Aleksandra Macioszczyk (Warsaw, 2006); from the left professors: A. Macioszczyk, E. Krogulec, J.J. Ma³ecki Zmiany organizacyjne w r. 2002 sprawi³y, e tematyka badawcza prowadzona dotychczas w Zak³adzie Hydrologii Wód Podziemnych by³a kontynuowana w Zak³adzie Hydrogeologii. Nowe mo liwoœci systemów komputerowych, w tym systemów geoinformatycznych, dostêpnoœæ wiêkszoœci danych w postaci cyfrowej sprawi³y, e powsta³y modele wysokorozdzielcze (tysi¹ce wierszy i kolumn), modele bazuj¹ce na przekrojach obejmuj¹ce przestrzeñ ponad zwierciad³em wody oraz modele z uwzglêdnieniem metodyk okreœlania ograniczeñ œrodowiskowych maj¹cych wp³yw na wielkoœæ zasobów wód podziemnych. Realizacja tych prac wymaga³a rozszerzenia wiedzy, szczególnie w zakresie geomatyki (w tym systemów typu GIS), algorytmów obliczeñ numerycznych i tak e, co jest szczególnie wa ne w zagadnieniach zasobowych metod optymalizacji nieliniowej. Rezultatem tych prac by³a rozprawa habilitacyjna pt. Modele pojêciowe hydrogeologicznych danych geoprzestrzennych podstawy metodyczne, na podstawie której w 2006 r. dr Janusz Michalak uzyska³ stopieñ doktora habilitowanego. Budow¹ deterministycznych modeli procesu filtracji wód podziemnych wykorzystywanych w hydrogeologii zajmowa³ siê równie zespó³ kierowany przez docenta Jacka Szymanko kierownika Zak³adu Geofizyki Geologicznej. Zespó³ ten tworzyli dr Stanis³aw D¹browski, mgr Krzysztof Nowicki oraz mgr Wies³aw Poliszot. Stworzono jednolit¹ bibliotekê u ytkowych programów komputerowych (bibl. HYDRYLIB) do modelowania systemów wodonoœnych oraz programów do analizy badañ elektrooporowych (pakiety INCEL, INPA INPAN, INPAG) i badañ grawimetrycznych. Programy te pozwalaj¹ na rozwi¹zywanie typowych zadañ hydrogeologicznych przez u ytkownika posiadaj¹cego ograniczon¹ umiejêtnoœæ bezpoœredniego adaptowania programu do konkretnego problemu. Oprogramowanie to wdro ono w wielu jednostkach prowadz¹cych dzia³alnoœæ gospodarcz¹ i naukow¹ w kraju, a tak e we Francji. Istotnymi osi¹gniêciami zespo³u by³y równie opracowania dotycz¹ce oceny zasobów wód podziemnych przy zastosowaniu metod optymalizacji. W 1980 r. wydano najistotniejsze opracowanie Jacka Szymanko pt. Koncepcje systemu wodonoœnego i metod jego modelowania, na podstawie którego uzyska³ stopieñ doktora habilitowanego. Jest to bardzo u yteczny podrêcznik stanowi¹cy podstawê dla osób zajmuj¹cych siê problematyk¹ modelowania hydrogeologicznego. W latach 1990 1993 z inicjatywy J. Szymanko podjêto pionierskie w skali kraju prace nad wdro eniem techniki GIS w hydrogeologii oraz koncepcjê realizacji bilansów wodnogospodarczych dla zlewni. Niezwykle intensywne ycie zawodowe docenta Jacka Szymanko przerwa³a w 1993 r. jego nag³a œmieræ. Nale y dodaæ, e rozpoczête przez niego prace nie zosta³y zaniechane, s¹ kontynuowane przez dawnych wspó³pracowników oraz dr. Czes³awa Nowakowskiego poza Wydzia³em Geologii, w firmie Hydroconsult. Œmieræ prof. Tadeusza Macioszczyka (2004), przejœcie na emeryturê prof. Danuty Ma³eckiej, prof. Stefana Krajewskiego, nastêpnie w r. 2006 prof. Aleksandry Macioszczyk sprawi³y, e ich uczniowie, trzecie ju pokolenie, przejêli obowi¹zki i odpowiedzialnoœæ za hydrogeologiê na Uniwersytecie Warszawskim. W 2002 r. dr hab. Jerzy J. Ma³ecki podj¹³ obowi¹zki kierownika Zak³adu Hydrogeologii, a w 2006 r. dr hab. Ewa Krogulec Zak³adu Hydrogeochemii. Prace prof. Jerzego J. Ma³eckiego nale ¹ do jednych z pierwszych polskich prac hydrogeologicznych dotycz¹cych chemizmu strefy niepe³nego nasycenia. W pracach tych kompleksowo przedstawiono przemiany wód podziemnych od strefy infiltracji opadów przez strefê aeracji po strefê saturacji warstwy wodonoœnej. W badaniach wykorzystano teoretyczne podstawy metod oceny: infiltracji, parowania, sposobu gromadzenia wód przesi¹kowych, fizykochemicznych w³aœciwoœci gleb i ska³, tworzenia modeli stanu równowagi chemicznej wód podziemnych, oceny parametrów fizykochemicznych wód opadowych, przesi¹kowych i gruntowych oraz laboratoryjnych badañ eksperymentalnych. Wykazano, e najintensywniejsze wspó³dzia³anie miêdzy wodami opadowymi, powierzchniowymi i podziemnymi zachodzi w obrêbie strefy rozrz¹du infiltruj¹cych wód opadowych, to jest strefy niepe³nego nasycenia. Wynikiem prowadzonych badañ by³a obroniona w 1999 r. rozprawa habilitacyjna pt. Rola strefy aeracji w kszta³towaniu sk³adu chemicznego p³ytkich wód podziemnych wybranych œrodowisk hydrogeochemicznych. W latach nastêpnych, wspólnie ze swymi doktorantami Monik¹ Kadzikiewicz-Schoeneich, Tomaszem Gruszczyñskim, Marzen¹ Szostakiewicz-Ho³owni¹, podj¹³ badania dotycz¹ce okreœlenia wskaÿników hydrochemicznych z udzia³em cynku i miedzi jako kryteriów wczesnego wykrywania przekszta³ceñ sk³adu chemicznego wód podziemnych oraz problematyki opisu procesów transportu masy w oœrodkach porowatych. Zagadnienia te znalaz³y odzwierciedlenie w treœci podrêcznika pt. Wyznaczanie parametrów migracji zanieczyszczeñ w oœrodku porowatym dla potrzeb badañ hydrogeologicznych i ochrony œrodowiska,

18 Bohdan Kozerski, Jerzy J. Ma³ecki opracowanego we wspó³autorstwie z M. Nawalanym, S. Witczakiem i T. Gruszczyñskim. Prowadzono badania dotycz¹ce modyfikacji i weryfikacji nowej metodyki oceny iloœciowej denudacji chemicznej. Zastosowanie modelowania hydrochemicznego w tych badaniach wykaza³o, e wartoœci denudacji chemicznej i sp³ywu jonowego okreœlane metodami hydrologicznymi prowadz¹ do niedoszacowania czasu powstawania systemów jaskiñ oraz rzeÿby masywów krasowych. W zakresie tworzenia modeli pola filtracji wód podziemnych, w Zak³adzie Hydrogeologii, dr T. Gruszczyñski opracowa³ schemat optymalizacji odwzorowania powierzchni brzegowej. Utworzony algorytm pozwoli³ na utworzenie tablic danych wejœciowych dla zorientowanych przestrzennie funkcji zasilania i drena u. Algorytm ten znalaz³ zastosowanie przy obliczeniach zasobowych oraz do okreœlenia przestrzennego rozk³adu zasilania systemu wodonoœnego. Wymiernym efektem tych prac by³a rozbudowana wersja programu ModPatch, zaprojektowanego do tworzenia z³o onych tablic danych wejœciowych dla oprogramowania Visual Modflow. Du y zespó³ badawczy zak³adu sprawia, e tematyka podejmowanych prac jest bardzo szeroka. Obok rozwi¹zywania wymienionych zagadnieñ prowadzone s¹ badania: regionalne, dotycz¹ce okreœlenia re imu hydrogeologicznego reprezentatywnych Ÿróde³ Pieniñskiego Parku Narodowego (dr hab. W³odzimierz Humnicki), hydrogeologiczne w Parku Drawieñskim i na wybranych obszarach Sudetów L¹dek, Szczawno, D³ugopole, Kudowa-Zdrój, Cieplice i Jeleniów (dr Marcin Stêpieñ) oraz terenowe eksperymentalne (dr Dorota Porowska), w których jest analizowana zawartoœæ siarkowodoru w studniach odgazowuj¹cych sk³adowiska komunalne, w kontekœcie koncentracji siarczanów i sk³adu izotopowego wêgla w wodach podziemnych. Badania prowadzone w Zak³adzie Hydrogeochemii mo- na w znacznym uproszczeniu podzieliæ na badania œciœle hydrogeochemiczne, które jak wspominano prowadzi dr hab. Dariusz Dobrzyñski i dr Krzysztof JóŸwiak oraz badania dotycz¹ce hydrodynamicznych aspektów ochrony wód podziemnych prowadzone przez dr hab. Ewê Krogulec. Ponadto zainteresowania badawcze ca³ego zespo³u (dr hab. Dariusz Dobrzyñski, dr Krzysztof JóŸwiak, dr Katarzyna Sawicka, dr Sebastian Zab³ocki oraz grono doktorantów), którym kieruje prof. Ewa Krogulec koncentruj¹ siê wokó³ dynamiki wód podziemnych, badañ œrodowiskowych, metodyki oceny wartoœci parametrów hydrogeologicznych, zastosowania modelowania matematycznego w hydrogeologicznych badaniach regionalnych oraz identyfikacji mo liwych zagro eñ wód podziemnych w rejonach poszukiwania i eksploatacji gazu z ³upków (typu shale gas). Badania w zakresie ocen podatnoœci (wra liwoœci) wód podziemnych na zanieczyszczenia przeprowadzone w Kampinoskim Parku Narodowym umo liwi³y stworzenie nowego podejœcia do rejonizacji hydrogeologicznej poprzez delimitacjê jednostki hydrogeologicznej, zdefiniowanie podsystemów, co w po³¹czeniu z ocen¹ geoœrodowiskow¹ sta³o siê podstaw¹ wydzielenia hydrostref rejonu badañ. Po raz pierwszy przeprowadzono ocenê podatnoœci przy zastosowaniu kilku metod. Wykonana analiza geostatystyczna wraz z analiz¹ niepewnoœci wyników pozwoli³a okreœliæ ryzyko zagro enia wód, scenariusze mo liwych zdarzeñ oraz wytyczne do renaturalizacji stosunków wodnych w KPN. W 2005 r. na podstawie wy ej prezentowanych badañ powsta³a rozprawa pt. Ocena podatnoœci wód podziemnych na zanieczyszczenia w dolinie rzecznej na podstawie przes³anek hydrodynamicznych, na podstawie której dr Ewa Krogulec uzyska³a stopieñ naukowy doktora habilitowanego. Jest to pierwsza w polskiej hydrogeologii praca monograficzna ujmuj¹ca kompleksowo problemy podatnoœci wód podziemnych na zanieczyszczenia w dolinach rzecznych. Prace E. Krogulec dotycz¹ce wielowariantowych ocen wra liwoœci wód podziemnych na zanieczyszczenia, w tym podatnoœci specyficznej, nierozerwalnie wi¹ ¹ siê z zagadnieniami dynamiki wód podziemnych. Równie prace K. Sawickiej, dokumentuj¹ce strefowoœci hydrogeochemiczne w czwartorzêdowych strukturach kopalnych, oraz prace K. JóŸwiaka i S. Zab³ockiego, przedstawiaj¹ce zagro enia wód podziemnych zwi¹zkami azotu wymaga³y ocen hydrodynamicznych. Z chwil¹ objêcia kierownictwa zak³adu przez prof. Ewê Krogulec nast¹pi³o znaczne, tematyczne rozszerzenie zakresu prowadzonych badañ, co w konsekwencji spowodowa³o koniecznoœæ modyfikacji nazwy zak³adu. Od 2013 r. zak³ad ten nosi nazwê Zak³adu Hydrogeochemii i Dynamiki Wód Podziemnych. Prowadzone w zak³adzie badania stanowi¹ novum w badaniach hydrogeologicznych, jednoczeœnie plasuj¹ je w aktualnym nurcie badañ niezbêdnych we wdra- aniu dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady Europy. Podejmowanie rozleg³ej problematyki badawczej owocowa³o rozwojem kadry naukowej. Wymiernym wskaÿnikiem tego niezbêdnego na uniwersytecie procesu s¹ liczne stopnie naukowe doktora habilitowanego i doktora z zakresu hydrogeologii uzyskane przez pracowników i badaczy spoza uczelni. O wielu wspomniano ju w artykule. Celowe jednak wydaje siê zestawienie doktoratów uzyskanych w zak³adach hydrogeologicznych na Wydziale Geologii UW, eby przypomnieæ ich wykonawców i promotorów, czêœciowo dla wzruszeñ, a czêœciowo dla historycznej œcis³oœci (tab. 1). Czêœæ hydrogeologicznych prac badawczych, prowadzonych w latach ubieg³ych i wspó³czeœnie, wykonano we wspó³pracy z licznymi oœrodkami krajowymi i zagranicznymi. Jak wspomniano, szczególne znaczenie mia³y badania prowadzone wspólnie z Akademi¹ Górniczo-Hutnicz¹, Pañstwowym Instytutem Geologicznym, lecz równie z Uniwersytetami Œl¹skim, Wroc³awskim, Poznañskim, ódzkim oraz Politechnikami Gdañsk¹ i Warszawsk¹. Wspó³praca zagraniczna to przede wszystkim liczne wyjazdy pracowników na sta e do Rosji, Francji, W³och, Belgii, Wielkiej Brytanii, USA, Czech i S³owacji, które zaowocowa³y tematami badawczymi prowadzonymi z naukowcami z Uniwersytetu omonosowa w Moskwie, Kent State University w Ohio, Indiana University w Bloomington czy Weber State University w Ogden. Nawi¹zywano równie bardzo ciekaw¹ i owocn¹ wspó³pracê z oœrodkami poza akademickimi np.: z Indiana Dunes National Lakeshore (USA), Lennard-Jones Laboratories i Keele (UK). Jednoczeœnie z dzia³alnoœci¹ naukow¹ wype³niano podstawowe uniwersyteckie zadania dydaktyczne. Kadra dydaktyczna zawsze dba³a o wysoki poziom naukowy prowadzonych

Historia hydrogeologii na Uniwersytecie Warszawskim w 60-lecie jej istnienia 19 Tabela 1 Wykaz prac doktorskich obronionych w zak³adach hydrogeologii Wydzia³u Geologii UW List of doctoral dissertations in the Departments of Hydrogeology of the Faculty of Geology, University of Warsaw Lp. Nazwisko doktoranta Tytu³ pracy doktorskiej Promotor Rok 1 Dowgia³³o Jan Solanki Pomorza Zachodniego prof. Zdzis³aw Pazdro 1963 2 Ró kowski Andrzej Charakterystyka hydrogeologiczna utworów trzeciorzêdowych zachodniej czêœci Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego prof. Józef Go³¹b 1964 3 Krajewski Stefan Hydrogeologia zlewni Chodelki prof. Józef Go³¹b 1964 4 Macioszczyk Tadeusz Hydrogeologia Ÿróde³ wystêpuj¹cych w strefie kontaktu fliszu Podhala z Pieniñskim Pasem Ska³kowym prof. Józef Go³¹b 1964 5 Kozerski Bohdan Zale noœæ wspó³czynnika ods¹czalnoœci od uziarnienia ska³ sypkich prof. Zdzis³aw Pazdro 1965 6 Ba³uk Wac³aw Miocen kotliny S¹deckiej prof. Józef Go³¹b 1966 7 Rymaszewska Maria Badanie d³ugofalowych alfaemiterów w polskich wodach mineralnych prof. Józef Go³¹b 1967 8 Ma³ecka Danuta 9 Szymanko Jacek Hydrogeologia zlewni Leœnicy na tle warunków geologicznych miêdzyrzecza Bia³ego Dunajca i Bia³ki Budowa geologiczna i warunki wystêpowania wód podziemnych okolic Œremu w œwietle kompleksowych badañ z zastosowaniem metod geofizycznych prof. Józef Go³¹b 1968 prof. Zdzis³aw Pazdro 1969 10 Macioszczyk Aleksandra Charakterystyka t³a hydrochemicznego wód podziemnych wystêpuj¹cych w utworach miocenu Ni u Polskiego prof. Zdzis³aw Pazdro (pracê obroniono w PAN) 1969 11 Fistek Józef Szczawy Kotliny K³odzkiej i Gór Bystrzyckich prof. Zdzis³aw Pazdro 1970 12 Bieniaszewska Hanna Warunki hydrogeologiczne utworów czwartorzêdowych w rejonie zlewni Bia³ej a perspektywy zaopatrzenia w wodê Bia³egostoku prof. Zdzis³aw Pazdro 1971 13 Rogaliñski Jan Hydrogeologia ysogór prof. Zdzis³aw Pazdro 1972 14 Michalski Tomasz 15 Mianowski Zdzis³aw Warunki hydrogeologiczne odwadniania wykopów fundamentowych na przyk³adach z Ni u Polskiego Hydrogeologiczne i techniczno-eksploatacyjne kryteria oraz oceny i prognozy, spadku wydajnoœci ujêæ wód podziemnych z terenu Wielkiej Warszawy prof. Zdzis³aw Pazdro 1973 prof. Zdzis³aw Pazdro 1974 16 Nowakowski Czes³aw Hydrogeologia Ÿróde³ strefy czo³owo morenowej Pojezierza Suwalskiego prof. Zdzis³aw Pazdro 1975 17 D¹browski Stanis³aw 18 Michalak Janusz 19 Chrzanowski Antoni System regionalnego kr¹ enia wód podziemnych w kopalnej dolinie na obszarze œrodkowej Wielkopolski Wp³yw czynników atmosferycznych na dynamikê wód gruntowych bagiennego pasa tarasu kampinoskiego w rejonie Bielan Hydrogeologiczne podstawy zaopatrzenia w wodê miast i osiedli na obszarze Województwa Sto³ecznego Warszawskiego (bez Warszawy) doc. Tadeusz Macioszczyk 1979 doc. Tadeusz Macioszczyk 1979 prof. Zdzis³aw Pazdro 1979 20 Kazimierski Bogus³aw Ocena parametrów charakteryzuj¹cych zwi¹zki hydrauliczne wód podziemnych z wodami w rzece w œwietle analizy modelowej doc. Tadeusz Macioszczyk 1980 21 Michalska Maria 22 Liszkowska Ewa Wody podziemne utworów czwartorzêdowych w m³odoglacjalnej strefie marginalnej okolic Miastka na Pojezierzu Pomorskim Udzia³ procesów dyfuzji i konwekcji w formowaniu sk³adu chemicznego wód podziemnych z utworów badenu pó³nocnej czêœci GZW prof. Zdzis³aw Pazdro 1980 doc. dr hab. Andrzej Ró kowski 1981 23 Sawicki Józef Wa niejsze typy bilansu wód podziemnych Polski po³udniowo-zachodniej prof. Zdzis³aw Pazdro 1981 24 Sikorska-Maykowska Ma³gorzata 25 Herbich Piotr Modelownie zmiennoœci zasilania efektywnego warstwy wodonoœnej na podstawie badañ w wid³ach Wis³y i Bzury Zmiany odnawialnoœci zasobów wód podziemnych w rejonach ich intensywnej eksploatacji ze szczelinowych utworów górnej kredy wschodniej Lubelszczyzny doc. Tadeusz Macioszczyk 1982 doc. Stefan Krajewski 1983 26 Witkowski Andrzej Zmiennoœæ porowatoœci, ods¹czalnoœci i przepuszczalnoœci utworów karbonu produktywnego rejonu Pszczyna-Strumieñ /GZW/ w œwietle badañ laboratoryjnych doc. dr hab. in. Andrzej Ró kowski 1983

20 Bohdan Kozerski, Jerzy J. Ma³ecki Tabela 1 cd. Lp. Nazwisko doktoranta Tytu³ pracy doktorskiej Promotor Rok 27 Knyszyñski Franciszek Rola wód podziemnych kredy lubelskiej w kszta³towaniu warunków hydrogeologicznych po³udniowej strefy zasilania Niecki Mazowieckiej doc. Stefan Krajewski 1983 28 Amro Yusef Abdulla Hydrogeology of Sinaja Area doc. Stefan Krajewski 1988 29 Mochoñ Andrzej Hydrogeologia Niecki Bodzentyñskiej w Górach Œwiêtokrzyskich doc. Danuta Ma³ecka 1989 30 Ma³ecki Jerzy J. 31 Humnicki W³odzimierz 32 Bagiñska Barbara 33 Ró kowski Jacek Antropogeniczne przekszta³cenia chemizmu wód podziemnych w aglomeracjach miejskich zlokalizowanych w dolinach rzek Bia³ego Dunajca i Bia³ej Wspó³zale noœæ wód podziemnych i powierzchniowych zlewni Bia³ki w Tatrach na tle budowy geologicznej Ocena antropogenicznych przekszta³ceñ chemizmu wód podziemnych w pó³nocnej czêœci sandru kurpiowskiego Degradacja jakoœci wód poziomu górnojurajskiego w obszarach rolniczych zlewni Rudawy i Pr¹dnika doc. Aleksandra Macioszczyk 1989 prof. Danuta Ma³ecka 1993 prof. Aleksandra Macioszczyk 1993 prof. Aleksandra Macioszczyk 1994 34 Barczyk Grzegorz Wody krasowo-szczelinowe Tatr Zachodnich i problem ich ochrony. prof. Danuta Ma³ecka 1994 35 Krogulec Ewa 36 Dobrzyñski Dariusz 37 Miko³ajków Józef 38 Janica Dorota 39 Kadzikiewicz-Schoeneich Monika 40 Pawlicka Dorota 41 Gryczko Anna 42 urawska Gra yna 43 WoŸnicka Ma³gorzata 44 Gruszczyñski Tomasz 45 JóŸwiak Krzysztof 46 Stêpieñ Marcin Numeryczna analiza struktury strumienia filtracji w strefie krawêdziowej poziomu b³oñskiego (Kotlina Warszawska) Hydrogeochemia glinu w obszarach poddanych wp³ywom kwaœnych opadów w depresji œródsudeckiej Rola strefy aeracji w transporcie azotu do wód podziemnych na przyk³adzie sandru kurpiowskiego Naturalne t³o hydrogeochemiczne czwartorzêdowych wód podziemnych Polski pó³nocno-wschodniej Zmiennoœæ stê enia miedzi i cynku w strefie p³ytkiego kr¹ enia wód na przyk³adzie wybranych poligonów badawczych w okolicach Warszawy Przyczyny zró nicowania zawartoœci rozpuszczonego tlenu i dwutlenku wêgla w wodach podziemnych wybranych œrodowisk hydrochemicznych Wp³yw substancji ropopochodnych na wody gruntowe Wysoczyzny P³ockiej, w œwietle badañ izotopowych wêgla, tlenu i siarki Wodonoœnoœæ utworów polskiej, zachodniej czêœci pieniñskiego pasa ska³kowego w œwietle badañ monitoringowych Tektoniczne i litologiczne uwarunkowania w³aœciwoœci hydrogeologicznych utworów górnej kredy niecki lubelskiej Modyfikacja metody dynamicznej wyznaczania wspó³czynnika opóÿnienia dla matematycznego opisu migracji substancji rozpuszczonych w wodach podziemnych Zastosowanie modelowania hydrochemicznego do oceny przekszta³ceñ sk³adu chemicznego wód podziemnych wybranych, odkrytych zbiorników czwartorzêdowych Procesy i warunki hydrochemiczne na terenie Niecki Krzeszowskiej i jej obrze enia (Sudety Œrodkowe) prof. Tadeusz Macioszczyk 1995 prof. Aleksandra Macioszczyk 1997 prof. Aleksandra Macioszczyk 1999 prof. Aleksandra Macioszczyk 2001 dr hab. Jerzy J. Ma³ecki 2003 prof. Danuta Ma³ecka 2003 dr hab. Mariusz Orion Jêdrysek 2003 prof. Danuta Ma³ecka 2003 prof. Stefan Krajewski 2004 dr hab. Jerzy J. Ma³ecki 2004 prof. Aleksandra Macioszczyk 2004 prof. Aleksandra Macioszczyk 2005 47 Szostakiewicz Marzena Ocena denudacji chemicznej w zlewniach Karpat wewnêtrznych dr hab. Jerzy J. Ma³ecki 2006 48 Sawicka Katarzyna Analiza strefowoœci hydrogeochemicznej w rynnie brwinowskiej dr hab. Ewa Krogulec 2009 49 Zab³ocki Sebastian Scenariusze zagro enia wód podziemnych zwi¹zkami azotu na terenach rolniczych na przyk³adzie zlewni Osownicy (dorzecze Liwca) dr hab. Ewa Krogulec 2013 zajêæ i przekazywanie studentom informacji o nowoczesnych metodach badawczych. Treœci wyk³adów, æwiczeñ i seminariów ulega³y modyfikacjom wraz z rozwojem hydrogeologii i pokrewnych dyscyplin naukowych. Zmienia³a siê tematyka prac dyplomowych. ¹cznie z zakresu hydrogeologii dyplomy magisterskie uzyska³o 686 osób. Absolwenci UW podejmowali pracê w uczelniach, instytucjach naukowych, w administracji geologicznej oraz w licznych przedsiêbiorstwach. Czêsto te przez wiele lat utrzymywali kontakty naukowe ze sw¹ macierzyst¹ uczelni¹. Jeœli w podsumowaniu trzeba by wskazaæ najwiêksze osi¹gniêcie hydrogeologii na Uniwersytecie Warszawskim

Historia hydrogeologii na Uniwersytecie Warszawskim w 60-lecie jej istnienia 21 w czasie 60-lecia jej istnienia to w³aœnie jest nim ta liczba wychowanków, która siê mno y przez ich pracê i osi¹gniêcia, i która w rozwoju polskiej hydrogeologii odgrywa³a i odgrywa pierwszoplanowe role. Podziêkowania. Autorzy serdecznie dziêkuj¹ Pani prof. Aleksandrze Macioszczyk za cenne uwagi i pomoc przy ostatecznej redakcji tekstu. BIOGRAMY NIE YJ CYCH, ZAS U ONYCH PRACOWNIKÓW ZAK ADÓW HYDROGEOLOGII UNIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO DR HANNA BIENIASZEWSKA (1931 1991) ur. w Warszawie Po uzyskaniu œwiadectwa dojrza³oœci, w latach 1952 1956 odby³a studia wy sze I stopnia na Wydziale Geologii (Wieczorowe Studium Geologii Technicznej). Pracuj¹c w Katedrze Hydrogeologii, uzyska³a najpierw stopieñ in yniera geologii o specjalizacji hydrogeologia, nastêpnie w latach 1962 64 magistra hydrogeologii i geologii in ynierskiej. Awansowa³a na stanowisko asystenta, potem starszego asystenta w Katedrze Hydrogeologii, prowadzonej przez prof. Józefa Go³¹ba. W 1971 r. pod kierunkiem prof. Zdzis³awa Pazdro obroni³a rozprawê doktorsk¹ na temat Warunki hydrogeologiczne utworów czwartorzêdowych w rejonie zlewni Bia- ³ej a perspektywa zaopatrzenia w wodê Bia³egostoku i uzyska³a stopieñ doktora nauk przyrodniczych. Prowadzi³a badania regionalne w zakresie dokumentowania zasobów wód podziemnych, g³ównie w rejonach pó³nocno-wschodniej Polski. By³a czynnym cz³onkiem Speleoklubu Warszawskiego, z ramienia którego w 1981 r. odby³a wyprawê naukow¹ do Australii. Po jej zakoñczeniu osiad³a w tym kraju na sta³e. Zmar³a w Melbourne. MGR IRENA BOBROWSKA (1925 2007) ur. w odzi Ukoñczy³a studia wy sze na Uniwersytecie ódzkim (1951). Od 1953 r. wraz z prof. dr. hab. Józefem Go³¹bem wspó³tworzy³a Katedrê Hydrogeologii na Uniwersytecie Warszawskim. Od 1968 r. na stanowisku starszego specjalisty, utworzy³a i prowadzi³a a do emerytury (1987) Laboratorium Hydrogeologiczne w Instytucie Hydrogeologii i Geologii In ynierskiej UW. Wybitny znawca polowych i laboratoryjnych metod badañ parametrów filtracyjnych warstw wodonoœnych, chemizmu wód podziemnych oraz oddzia³ywania wód opadowych na zasilanie i przep³yw wód gruntowych. Inicjatorka wieloletnich obserwacji meteorologicznych i wspó³autorka licznych opracowañ z tego zakresu. Wychowawca wielu pokoleñ studentów hydrogeologii. PROF. DR HAB. JÓZEF GO B (1904 1968) ur. w urawicy (woj. podkarpackie) W latach 1922 1926 odby³ studia przyrodnicze na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Poznañskiego. Jako asystent w Katedrze Geologii ww. uczelni, odbywa³ praktykê jako wyk³adowca geografii, mineralogii i fizyki w szko³ach œrednich. W maju 1930 r. uzyska³ stopieñ doktora filozofii w zakresie geologii i paleontologii na Uniwersytecie Poznañskim, na podstawie pracy Przyczynki do znajomoœci wapienia tortoñskiego w Niechorzu. W 1937 r. przeniós³ siê na Uniwersytet Jagielloñski i tu 6.11.1939 r. wraz z innymi profesorami zosta³ aresztowany przez hitlerowców i osadzony w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen, a nastêpnie w Dachau. Po uwolnieniu (1941) pracowa³ w ró nych instytucjach, skierowany tam przymusowo przez w³adze okupacyjne. Po wojnie, do 1947 r. pracowa³ w Pañstwowym Instytucie Geologicznym w Krakowie i wspó³praowa³ z Katedr¹ Geologii Uniwersytetu Jagielloñskiego. 1 stycznia 1949 r. zosta³ przeniesiony do Warszawy na stanowisko kierownika Pracowni Hydrogeologicznej w Pañstwowym Instytucie Geologicznym. W tym samym roku otrzyma³ stanowisko kierownika Zak³adu Geologii In- ynierskiej Politechniki Warszawskiej. W latach 1949 1966 by³ zastêpc¹ profesora i kierownikiem Katedry Geologii Uniwersytetu ódzkiego. Po utworzeniu Wydzia³u Geologii na Uniwersytecie Warszawskim, w lutym 1953 r., zosta³ powo³any na kierownika dwóch zak³adów Kartografii Geologicznej i Hydrogeologii. W styczniu 1955 r. Rada Pañstwa nada³a mu tytu³ naukowy profesora. W 1957 r. na Wydziale Geologii UW utworzono Katedrê Hydrogeologii, w której a do œmierci w 1968 roku pe³ni³ funkcjê kierownika. Profesor Go³¹b aktywnie uczestniczy³ w yciu naukowym i gospodarczym kraju. Du a czêœæ zainteresowañ badawczych Profesora skupia³a siê w rejonie Podhala. Nie dysponuj¹c jeszcze wynikami g³êbokich wierceñ, a bazuj¹c jedynie na swojej wiedzy i doœwiadczeniu, jako jeden

22 Bohdan Kozerski, Jerzy J. Ma³ecki z pierwszych wysun¹³ hipotezê o kontynuowaniu siê p³aszczowin tatrzañskich ku pó³nocy pod fliszem Podhala. By³ równoczeœnie pionierem szeroko zakrojonych i kompleksowych badañ hydrogeologicznych na Podhalu. Szerokiemu gremium jest znana tak e jego dzia³alnoœæ dydaktyczna. Pod jego kierownictwem wykszta³ci³o siê 116 magistrów, by³ promotorem ponad 10 przewodów doktorskich. PROF. DR HAB. STEFAN KRAJEWSKI (1931 2012) ur. w Kowlu na Wo³yniu W 1955 r. ukoñczy³ studia z zakresu hydrogeologii na Uniwersytecie Warszawskim. Pracê zawodow¹ rozpocz¹³ w czasie studiów w Pañstwowym Instytucie Geologicznym, nastêpnie na Politechnice Warszawskiej. W 1955 r. podj¹³ pracê na Wydziale Geologii Uniwersytetu Warszawskiego. W 1964 r. uzyska³ stopieñ doktora na podstawie rozprawy Hydrogeologia zlewni Chodelki wykonanej pod kierunkiem prof. Józefa Go³¹ba. Stopieñ doktora habilitowanego uzyska³ w 1972 r. na podstawie pracy Strefowoœæ zawodnienia utworów górnej kredy na obszarze Lubelskiego Zag³êbia Wêglowego. Od 1973 r., ju jako docent, kierowa³ Zak³adem Hydrogeologii w IHiGI, funkcjê tê sprawowa³ ponad æwieræ wieku do 2000 r. W latach 1975 1978 pe³ni³ funkcjê zastêpcy dyrektora, a w latach 1981 1987 dyrektora Instytutu Hydrogeologii i Geologii In ynierskiej Wydzia³u Geologii UW. Od 1986 r. pracowa³ na stanowisku profesora nadzwyczajnego, a od 1993 r. profesora zwyczajnego. By³ pionierem nowoczesnych, systematycznych badañ hydrogeologicznych Lubelszczyzny, bogato udokumentowa³ oraz przedstawi³ syntetyczny obraz hydrogeologii tego regionu. Zdefiniowa³ pojêcie poziomów zawieszonych oraz wykaza³ ich istnienie w strefie aeracji poziomów górnokredowych. Pracowa³ równie nad nowymi metodami oceny zasobów i ochrony wód podziemnych. Zainicjowa³ i wspó³organizowa³ krajowe forum prezentacji wyników badañ hydrogeologicznych i wymiany doœwiadczeñ w postaci cyklicznych spotkañ naukowych pod has³em Wspó³czesne problemy hydrogeologii. Zorganizowa³ kursy zastosowañ technik komputerowych w zakresie oceny zanieczyszczenia wód podziemnych i zainicjowa³ wspó³pracê z uniwersytetem w Kent USA. PROF. DR HAB. TADEUSZ MACIOSZCZYK (1931 2004) ur. w Kotlinie (woj. wielkopolskie) W 1950 r. rozpocz¹³ studia geologiczne na Uniwersytecie Poznañskim, nastêpnie kontynuowa³ naukê w stolicy, gdzie w 1955 r. uzyska³ stopieñ magistra na Uniwersytecie Warszawskim. Ju jako student, w 1952 r., podj¹³ pracê na stanowisku zastêpcy asystenta w Katedrze Geologii Ogólnej UW. W 1964 r. uzyska³ stopieñ doktora nauk przyrodniczych, na podstawie rozprawy doktorskiej pt. Hydrogeologia Ÿróde³ wystêpuj¹cych w strefie kontaktu fliszu Podhala z Pieniñskim Pasem Ska³kowym pod kierunkiem prof. Józefa Go³¹ba. W latach 1959 1961 pracowa³ równoczeœnie na Politechnice Warszawskiej. W 1972 r. uzyska³ stopieñ doktora habilitowanego na podstawie rozprawy pt. Zmiennoœæ parametrów nieliniowej filtracji wód podziemnych. W kolejnych latach (1974 1986) pracowa³ na stanowisku docenta, od 1986 r. profesora nadzwyczajnego, a od 1994r. profesora zwyczajnego. Pe³ni³ wiele funkcji kierowniczych: w latach 1964 1971 kierownik Zak³adu Hydrologii i Hydrauliki Wód Podziemnych, 1971 2004 kierownik Zak³adu Hydrologii Wód Podziemnych, 1975 1977 prodziekan Wydzia³u Geologii UW, 1977 1978 dziekan Wydzia³u Geologii UW, 1987 1990 prorektor Uniwersytetu Warszawskiego. By³ cz³onkiem wielu towarzystw naukowych, m.in. przewodnicz¹cym Komitetu Gospodarki Wodnej PAN. Jego zainteresowania skupia³y siê g³ównie wokó³ zagadnieñ dynamiki i modelowania ruchu wód podziemnych, szczególnie w obszarze granicznych prêdkoœci filtracji. By³ jednym z pierwszych w Polsce autorów regionalnego modelu numerycznego. Model taki dla niecki mazowieckiej pozwoli³ zweryfikowaæ hipotezê odnawialnoœci jednostek artezyjskich w wyniku procesu przes¹czania przez warstwy s³abo przepuszczalne. Dorobek publikacyjny to ponad 100 prac: monografie, mapy, artyku³y, podrêczniki akademickie, w tym wspó³autorstwo pierwszego w Polsce podrêcznika dotycz¹cego dynamiki wód podziemnych i metod ich obliczeñ. Prace profesora sta³y siê podstaw¹ opracowania norm i obowi¹zuj¹cych aktów prawnych. PROF. DR HAB. DANUTA MA ECKA (1929 2010) ur. w Zamczysku k. Krzemieñca na Wo³yniu Po powrocie do kraju w 1946 r., po szeœcioletnim zes³aniu na Syberiê, uzupe³nia³a braki w wykszta³ceniu w ³ódzkim gimnazjum i liceum ogólnokszta³c¹cym. W 1952 r. podjê³a studia na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu ódzkiego, po zaliczeniu czterech semestrów przenios³a siê na Wydzia³ Geologii Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie w 1959 r. uzyska³a stopieñ magistra geologii czwartorzêdu. W tym samym roku zosta³a powo³ana na stanowisko asystenta w Katedrze Hydrogeologii. W 1968 r. pod kierunkiem prof. Józefa Go³¹ba obroni³a pracê doktorsk¹ pt. Hydrogeologia zlewni Leœnicy na

Historia hydrogeologii na Uniwersytecie Warszawskim w 60-lecie jej istnienia 23 tle warunków geologicznych miêdzyrzecza Bia³ego Dunajca i Bia³ki. Stopieñ doktora habilitowanego uzyska³a w 1979 r. na podstawie rozprawy Rejonizacja hydrogeologiczna Karpat fliszowych. Kontynuowa³a badania hydrogeologiczne na Podhalu, rozszerzaj¹c ich zakres na teren Tatr. Jej prace stanowi¹ wa ny wk³ad w rozwój hydrogeologii regionalnej tak skomplikowanego regionu, jakim s¹ Karpaty. Zorganizowa³a i kierowa³a zespo³em badawczym Sieci Hydrogeologicznych Obserwacji Monitoringowych w Tatrach i na Podhalu oraz Laboratorium Terenowym w ysej Polanie. Wiele uwagi poœwiêci³a równie badaniom monitoringowym dynamiki i chemizmu wód podziemnych oraz wód opadowych. By³a liderem trójstronnej wspó³pracy pomiêdzy Uniwersytetem Warszawskim, Uniwersytetem w Kent (USA) oraz Akademi¹ Górniczo-Hutnicz¹, zespo³u badaj¹cego neutralizacjê kwaœnych deszczów w czasie ich przep³ywu przez profile glebowe i strefê aeracji o ró nym sk³adzie mineralnym. W 1991 r. w uznaniu dorobku naukowego otrzyma³a tytu³ profesora nauk przyrodniczych. Zainicjowa³a i doprowadzi³a do powstania Stacji Badawczej Ochrony Œrodowiska i Wp³ywów Antropogenicznych na Wody Podziemne przy Wydziale Geologii UW. Jako ceniony i niezwykle aktywny dydaktyk, poza macierzyst¹ uczelni¹, prowadzi³a wyk³ady na Wydziale Geografii Uniwersytetu Marii Curie- -Sk³odowskiej w Lublinie oraz Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu ódzkiego. Wypromowa³a 125 magistrów hydrogeologii oraz by³a promotork¹ piêciu przewodów doktorskich. PROF. DR HAB. ZDZIS AW PAZDRO (1903 1987) ur. we Lwowie W latach 1921 1926 odby³ studia na Uniwersytecie im. Jana Kazimierza we Lwowie w zakresie geologii i paleontologii, uzupe³nione w Lozannie (1927). W tym samym roku otrzyma³ stopieñ naukowy doktora na podstawie pracy Mszywio³y z ³upków menilitowych w Skalniku i ich znaczenie stratygraficzne. W 1934 r. habilitowa³ siê na podstawie pracy Pasmo Gór Czywczyñskich i uzyska³ awans na stanowisko docenta Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Tu zasta³ go wybuch II wojny œwiatowej. Za przynale - noœæ do Armii Krajowej by³ aresztowany przez Niemców. Po zajêciu miasta przez Sowietów pocz¹tkowo by³ starszym geologiem w kombinacie naftowym, a potem aresztowany przez NKWD. Po uwolnieniu w 1946 r. wróci³ do Polski, zatrzyma³ siê na krótko w Krakowie. We wrzeœniu 1946 r. otrzyma³ stanowisko kontraktowego profesora geologii na Politechnice Gdañskiej i obj¹³ kierownictwo Katedry Geologii. W 1948 r. otrzyma³ tytu³ profesora nadzwyczajnego, a w 1965 r. zwyczajnego. W latach 1947 1948 by³ dziekanem Wydzia³u In ynierii L¹dowej i Wodnej, a w latach 1953 1954 dziekanem Wydzia³u Budownictwa Wodnego. W latach 1954 1955 pe³ni³ funkcjê zastêpcy prorektora Politechniki Gdañskiej. W 1958 r. zosta³ przeniesiony s³u bowo, na proœbê Rady Wydzia³u Geologii UW, na ten wydzia³. Od tego roku (1958) a do przejœcia na emeryturê (1974) by³ kierownikiem Zak³adu Hydrogeologii, a w latach 1966 1968 dziekanem Wydzia³u Geologii UW. Jednoczeœnie w latach 1956 1961 by³ pracownikiem naukowym Zak³adu Nauk Geologicznych PAN, a od 1968 r. przewodniczy³ Radzie Naukowej IHiGI. Profesor Pazdro by³ wspó³twórc¹ i wspó³organizatorem s³u by geologicznej w Polsce, cz³onkiem wielu komisji, tak e miêdzyresortowych i licznych towarzystw naukowych. Jest autorem i wspó³autorem podrêczników akademickich stanowi¹cych podstawê wiedzy dla wielu pokoleñ hydrogeologów. Wyszkoli³ liczn¹ kadrê m³odych naukowców (promotor ponad 20 przewodów doktorskich), tworz¹c now¹ szko³ê w hydrogeologii polskiej. DOC. DR HAB. JACEK SZYMANKO (1937 1993) ur. w Warszawie Absolwent Wydzia³u Geologii Uniwersytetu Warszawskiego (1960), nastêpnie asystent i starszy asystent w Katedrze Hydrogeologii, a od 1968 r. w Instytucie Hydrogeologii i Geologii In ynierskiej UW. W 1969 r. uzyska³ stopieñ doktora na podstawie pracy pt. Budowa geologiczna i warunki wystêpowania wód podziemnych okolic Œremu, w œwietle kompleksowych badañ z zastosowaniem metod geofizycznych. W latach 1970. uzupe³ni³ studia geofizyczne na Akademii Górniczo-Hutniczej. W 1981 r. uzyska³ stopieñ doktora habilitowanego na podstawie opracowania Koncepcja systemu wodonoœnego i metod jego modelowania. Od 1976 r. pe³ni³ obowi¹zki kierownika Zak³adu Geofizyki Geologicznej w IHiGI. W 1989 r. za³o y³ prywatn¹ firmê Hydroconsult sp. z o.o. By³ inicjatorem zastosowania metod geofizycznych w badaniach hydrogeologicznych, wdro enia metod systemów informacji przestrzennej w gospodarowaniu wodami podziemnymi, wspó³twórc¹ oprogramowania z zakresu zagadnieñ hydrogeologicznych i geofizycznych. Prace naukowe przedwczeœnie zmar³ego doc. dr hab. Jacka Szymanko znalaz³y szerokie zastosowanie w ocenach zasobów wód podziemnych. Zosta³y wdro one w wielu jednostkach prowadz¹cych dzia³alnoœæ gospodarcz¹. PROF. MGR IN. ALEKSANDER TUSZKO (1901 1992) ur. w Rejowcu (woj. lubelskie) W latach 1922 1928 studiowa³ na Wydziale In ynierii Wodnej Politechniki Warszawskiej. Od 1926 do 1930 r. pracowa³ w Centralnym Towarzystwie Rolniczym Best

24 Bohdan Kozerski, Jerzy J. Ma³ecki w Warszawie, a w latach 1931 1934 w Dyrekcji Lasów Pañstwowych. Nastêpnie bra³ udzia³ w budowie zapory wodnej w Ro - nowie na Dunajcu, jako zastêpca kierownika budowy. Uczestniczy³ w kampanii wrzeœniowej 1939 r. w stopniu ppor. rezerwy, dosta³ siê do niewoli, z której uciek³, a nastêpnie dzia³a³ w konspiracji w AK i jednoczeœnie pracowa³ w gospodarstwie rybnym Szczeglacin (pow. Soko³ów). Po wojnie pracowa³ w Warszawie i Gdyni. Lata 1949 1978 to najbardziej twórczy okres ycia profesora. W latach 1948 1957 zajmowa³ siê prac¹ dydaktyczn¹ na Politechnice Gdañskiej (Instytut Wodny przy Katedrze Hydrauliki). Jednoczeœnie w latach 1952 1955 dzia³a³ naukowo w Instytucie Budownictwa Wodnego PAN, a od 1955 do 1958 r. by³ dyrektorem Biura Studiów Gospodarki Wodnej PAN. Od 1957 r. zwi¹za³ siê na sta³e z Wydzia³em Geologii UW, pocz¹tkowo na stanowisku docenta (1956), a od 1962 r. profesora nadzwyczajnego. Od 1968 r. a do przejœcia na emeryturê (1971) by³ kierownikiem Zak³adu Hydrologii i Hydrauliki. G³ówn¹ problematyk¹ zainteresowañ naukowych prof. Aleksandra Tuszko by³y zagadnienia z zakresu hydrotechniki, gospodarki wodnej, melioracji, ekologii i ochrony œrodowiska. By³ wspó³twórc¹ pierwszego kompleksowego planu wykorzystania wód w Polsce, w tym planu zagospodarowania Wis³y. LITERATURA BOLEWSKI A., 1976 Reorganizacja wy szego szkolnictwa geologicznego w latach 1951 1952. Prz. Geol., 24, 9: 510 517. DOWGIA O J., KOZERSKI B., 2013 History of hydrogeology: Poland. W: History of Hydrogeology (red. N. Howden, J. Mather): 201 228 IAH. Wyd. CRC Press, 28. HUMNICKI W., 2002 Profesor Danuta Ma³ecka wymagaj¹cy pedagog i przyjaciel m³odzie y akademickiej. Prz. Geol., 50, 5: 392 394. KACZYÑSKI R., 2002 Profesor Stefan Krajewski. Prz. Geol., 50, 5: 395 396. KLECZKOWSKI A.S., SADURSKI A., 1999 Genesis and evolution of Polish hydrogeology. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 388: 7 14. KOZERSKI B., 1995 Katedra Hydrogeologii i Geologii In ynierskiej. W: Ksiêga jubileuszowa 50-lecia Wydzia³u Hydrotechniki 1945 1995, PGdañ., Gdañsk. KOZERSKI B., PACZYÑSKI B, SADURSKI A., SKRZYPCZYK L., 2010 Evolution of Polish hydrogeology. Prz. Geol., 58, 9/1: 730 735. KRAJEWSKI S., 1969 Profesor doktor Józef Go³¹b (1904 1968) wspomnienia. Prz. Geol., 17, 4: 180 181. KRAJEWSKI S., 1984 Sesja naukowa z okazji 80-lecia urodzin Profesora Zdzis³awa Pazdro. Prz. Geol., 32, 4: 240 241. KROGULEC E., 2002 Profesor Tadeusz Macioszczyk. Prz. Geol., 50, 5: 396 397. KROGULEC E., 2012 Hydrogeologia. W: Ksiêga pami¹tkowa absolwentów Wydzia³u Geologii 1952 2012. (red. K. Jasiñska-Tutak i in.): 193 201. Wyd. Petit, Lublin. KROGULEC E., MA ECKI J.J. 2006 Profesor Aleksandra Macioszczyk czo³owy badacz polskiej hydrogeologii. Prz. Geol., 54, 11: 974 975. PAZDRO Z., 1968 Wydzia³ Geologii Uniwersytetu Warszawskiego w piêtnastym roku istnienia. Ksiêga pami¹tkowa, 50-lecie geologii na Uniwersytecie Warszawskim: 3 11.. Wyd. UW, Warszawa. SUMMARY It marks 60 years since a research unit conducting studies and education in the field of hydrogeology was established at the University of Warsaw. The foundations of the Department of Hydrogeology were laid along with the creation of the Faculty of Geology in 1953 under the Department of General Geology. The leader of the hydrogeological team at that time was Professor Józef Go³¹b. In 1958, at the request of the Faculty of Geology of the University of Warsaw, Professor Zdzis³aw Pazdro was transferred from Gdañsk University of Technology and became the Head of the Department of General Hydrogeology. As part of the newly created Department of Hydrogeology, there was also the Sub-Department of Hydrology and Hydraulics, led by Professor Aleksander Tuszko. The scientific staff was represented by I. Bobrowska, T. Macioszczyk, S. Krajewski, A. Macioszczyk, B. Kozerski, H. Sobol, D. Ma³ecka, J. Szymanko and T. D¹browski. Most of the staff members that started their first job became associated with the university hydrogeology for decades, ensuring its development and a significant place in science. An important event for the whole Polish hydrogeology was the publication of the textbook "General Hydrogeology" by Professor Z. Pazdro in 1964. It has been the basis for hydrogeological teaching and practice, being published in four editions with the last one co-authored by Professor B. Kozerski. Extremely sad events for the history of the Department took place in 1968. As a result of the so-called "March events", fundamental reforms were carried out, depriving the

Historia hydrogeologii na Uniwersytecie Warszawskim w 60-lecie jej istnienia 25 higher education system of its weak autonomy, and subordinating it to the authorities of the state and the communist party. The organization system of the University was changed. The changes resulted in the creation of three institutes within the Faculty of Geology, including the Institute of Hydrogeology and Engineering Geology, with seven departments, three of them with a hydrogeological profile. In 1968, on the last day of the existence of the Department, the day before the start of the Institute of Hydrogeology and Engineering Geology, Professor J. Go³¹b dies. In 1972, Professor A. Tuszko retires, so does Professor Zdzis³aw Pazdro two years later. Professor Zdzis³aw Pazdro is indisputably the greatest authority of the Polish hydrogeology that owes him a high position among the other disciplines of geology and water management. Since the early 1970s, studies were conducted in the Department of Hydrogeology under the leadership of Professor S. Krajewski and in the Department of Groundwater Hydrology and Hydraulics led by Professor T. Macioszczyk. In 1976, after taking the leadership of the Department of Geological Geophysics by Associate Professor J. Szymanko, hydrogeological issues were the main research trends also in this department. However, not only the heads of departments created thematic research teams. In the Department of Hydrogeology, the studies were also coordinated directly by Professor Aleksandra Macioszczyk and Professor Danuta Ma³ecka. The main collaborators of Professor Stefan Krajewski were his two disciples: Piotr Herbich and Franciszek Knyszyñski. They proved the still up-to-date thesis of the existence of one vast aquifer in the Lublin region, and determined the thickness of Upper Cretaceous water-bearing deposits depending on the predominant type of lithology. Professor S. Krajewski was the author and organizer of a number of initiatives to integrate the community of Polish hydrogeologists. He initiated and co-organized scientific symposia entitled "Current problems of hydrogeology", which are held every two years until the present time. Hydrochemical studies were conducted primarily by the team of Professor Aleksandra Macioszczyk (D. Dobrzyñski, B. Bagiñska, J. Miko³ajków, K. JóŸwiak, M. Stêpieñ). These multidisciplinary investigations of groundwater chemistry allowed indicating the methods for determining the background values and hydrogeochemical anomalies, identifying the diversity and explaining their origin in different types of water-bearing structures. In 2002, Poland s first Department of Hydrogeochemistry was established on the initiative of Professor A. Macioszczyk. Research conducted by Prof. Macioszczyk is successfully continued by the co-author of academic textbooks Dariusz Dobrzyñski. Professor Danuta Ma³ecka is the author of the first synthesis on hydrogeological conditions in the Tatra Mts., Podhale and Pieniny Mts. Her studies on the hydrogeological zoning in the Carpathians and on the hydrogeology of Podhale provide a complete picture of relationships and phenomena relating to groundwater, taking into account all the elements of natural environment. The research results led to the conclusion that the geologically diversified Tatra Mts, Podhale and Pieniny Mts, constitute a common hydrological system in terms of groundwater circulation. As the years passed, the students of Professor Ma³ecka (W. Humnicki and G. Barczyk) took over research to continue them in the Tatra and Pieniny mountains. A team led by Professor Tadeusz Macioszczyk (J. Michalak, B. Kazimierski, M. Sikorska-Maykowska, L. Œmietañski, E. Krogulec) directed its research interests towards extremely complex problems of groundwater dynamics. Professor T. Macioszczyk devoted special attention to the mathematical foundations of water movement and contaminant migration. He used modern research methods of hydrogeological modelling. Due to organizational changes in 2002, the research activities carried out so far in the Department of Groundwater Hydrology were moved to continue in the Department of Hydrogeology. Execution of the studies required the extension of knowledge, especially into the field of geomatics, developed by J. Michalak, and into the field of numerical algorithms and methods for nonlinear optimization. The models of groundwater percolation process were also developed by a team led by Associate Professor Jacek Szymanko Head of the Department of Geological Geophysics. The team consisted of S. D¹browski, K. Nowicki and W. Poliszot. As a result, a uniform software utility library (HYDRYLIB) was created. The significant achievements of the team were also the reports on the assessment of groundwater resources using optimization methods. In 2002, Prof. Jerzy J. Ma³ecki took charge of the Department of Hydrogeology, and in 2006, Prof. Ewa Krogulec of the Department of Hydrogeochemistry. The studies of Professor Jerzy J. Ma³ecki are among the first hydrogeological investigations on the chemistry of partial saturation zone in Poland. Together with his PhD students M. Kadzikiewicz-Schoeneich, T. Gruszczyñski and M. Szostakiewicz-Ho³ownia, he undertakes research on the determination of hydrochemical indicators with the participation of zinc and copper, and on the description of mass transport processes in porous media. Research is also conducted on the modification and verification of a new approach to quantify the chemical denudation. In addition to solving the above-mentioned tasks, regional studies are carried out for determining the hydrogeological regime of representative springs in the Pieniny National Park (W. Humnicki), and hydrogeological studies in the Drawa National Park and selected areas of the Sudety Mts (M. Stêpieñ). Investigations of the isotopic composition of carbon in groundwater and on the content of hydrogen sulphide in wells degassing municipal landfills are carried out by D. Porowska. Research conducted at the Department of Hydrogeochemistry, led by Professor Ewa Krogulec (D. Dobrzyñski, K. JóŸwiak, K. Sawicka, S. Zab³ocki), focuses on hydrogeochemistry, groundwater dynamics, environmental studies and methodology of evaluation of hydrogeological parameters, hydrodynamic aspects of groundwater protection and identification of a possible risk to groundwater quality in the areas of shale gas exploration and production.

26 Bohdan Kozerski, Jerzy J. Ma³ecki A significant thematic extension of research occurred when Professor Ewa Krogulec took the leadership of the department. It resulted in the need to change the name of the department. As of 2013, the unit is called the Department of Hydrogeochemistry and Groundwater Dynamics. To summarize the greatest achievements of hydrogeological activities at the University of Warsaw during the 60 years, first of all the number of 686 students must be mentioned, which is multiplied by their work and achievements, and played and still plays the leading roles in the development of Polish hydrogeology.