NARZĘZIA INTERWENCJI RZĄU NA RYNKU Ze względu na bezduszność mechanizmu rynkowego programy wspierające redystrybucję dochodu i korygujące ceny szczególnie w rolnictwie - są powszechnie stosowane w świecie. o najpowszechniej wykorzystywanych narzędzi interwencji w mechanizm rynkowy należą: 1. cena maksymalna i minimalna. system podatkowy 3. subsydia (dotacje) 4. kwoty produkcyjne 5. taryfy i kwoty importowe 6. dumping Programy wspierające producentów lub konsumentów wykorzystywane są głównie w odniesieniu do rolnictwa i przybierają różnorodną formę. W zamian za ograniczenie przez rolników powierzchni zasiewów zbóż lub roślin pastewnych rząd zobowiązuje się skupić płody rolne po gwarantowanych cenach minimalnych, gdyby cena równowagi była niższa od gwarantowanej. W rolnictwie mają zastosowanie także kwoty produkcyjne i kwoty importowe w celu podtrzymania krajowych cen rynkowych. W rezultacie interwencja rządu nie dopuszcza do ukształtowania się efektywnej alokacji rzadkich zasobów, czyli uniemożliwia strukturę produkcji zgodnie z najwyższym kosztem alternatywnym. Ponadto interwencja powoduje poprawę sytuacji majątkowych jednych grup społecznych kosztem zubożenia innych. Rolnicy korzystający z wsparcia cenowego często organizują się w grupy interesu, walczące o utrzymanie takich programów rządowych, podczas gdy grupy konsumentów i podatników są jej przeciwne. o analizy skutków wymienionych narzędzi interwencji będzie zastosowane podejście od strony równowagi cząstkowej, skupiającej się na rynku pojedynczego dobra, gdy żaden z uczestników rynku (producenci i nabywcy) nie dysponuje siłą rynkową, tj. nie może wpływać na wysokość ceny rynkowej, lecz posiada pełną o nich informację. Aby zbadać, jak zakłócenie na jednym rynku wpływa na rynki dóbr substytucyjnych i komplementarnych oraz czynników wytwórczych należałoby zastosować podejście od strony równowagi ogólnej (globalnej). Wówczas można określić warunki równowagi na wszystkich rynkach jednocześnie. Jednak wnioski, jakie wynikają z równowagi cząstkowej (efekty pierwotne ingerencji rządowej) mogą nie zbiegać się z wnioskami z równowagi ogólnej.
laczego równowaga jest efektywna ekonomicznie? P X 0 V 18 16 14 S 1 10 U S X 8 A E 6 T Z 4 W 0 1 3 4 5 6 7 8 9 10Q X Nadwyżka konsumentów to pole AVE. Nadwyżka producentów to pole AWE. obrobyt społeczny to suma nadwyżek producentów i konsumentów, czyli pole WVE. Odpowiedzi na to pytanie można dokonać porównując zarówno dobrobyt społeczny w punkcie równowagi i innych punktach z krzywych popytu i podaży, jak i za pomocą kosztów produkcji i korzyści, osiąganych przez nabywców. P X Ustalenie ceny minimalnej i maksymalnej S P MIN nadmiar P E P MAX niedobór 0 Q K Q P Q E Q K Q P Q X Cena maksymalna chroni nabywcę, a cena minimalna stanowi wsparcie dla producenta. W efekcie zarówno krzywa popytu, jak i podaży jest złamana.
Obciążenie podatkiem pośrednim (akcyza) P X 0 V 18 S + T 16 14 N 1 L 10 T S X 8 A K E 6 M 4 W 0 1 3 4 5 6 7 8 9 10Q X Obciążenie podatkiem T odcinek MN Wpływy do budżetu MN x AM = pole ALNM PK 1 Obciążenie nabywców = pole ALNK = = T E 1+ E Obciążenie producentów = pole WAKM = P P T Nieefektywność rynku (strata dobrobytu) pole MNE Rezultaty obciążenia podatkiem dobra na rynku o rosnącej krzywej podaży i malejącej krzywej popytu sprowadzają się do: 1. mniejszej produkcji w porównaniu do efektywnego poziomu. nadwyżki konsumentów i producentów spadną w porównaniu do efektywnego poziomu 3. wpływ na budżet jest pozytywny, ponieważ następuje wpływ środków do budżetu, które następnie zostaną rozprowadzone w innych sektorach gospodarki 4. przychody z podatku są mniejsze niż spadek nadwyżek konsumentów i producentów, zatem podatek powoduje spadek korzyści ekonomicznych netto (zmniejszenie dobrobytu społecznego). dp sp
otacje kwotowe P X 0 18 S 16 A 14 1 B C 10 J S - T 8 E K 6 4 F 0 1 3 4 5 6 7 8 9 10Q X Nadwyżka konsumentów pole A + B + E + + K Nadwyżka producentów pole F + E + B + C Wydatki budżetu E + B + C + J + K + Nieefektywność rynku = pole J Ekonomiczny sens dotacji (subsydiów) sprowadza się do ujemnego podatku, czyli kwotowej dopłaty rządu do każdej wyprodukowanej jednostki dobra. Rezultaty wprowadzenia dotacji są przeciwne do rezultatów wprowadzenia podatku, czyli: 1. produkcja rynkowa przewyższa poziom efektywny. nadwyżki konsumentów i producentów są wyższe niż bez dotacji 3. wpływ dotacji na budżet jest negatywny, ponieważ rząd środki na ten cel musi zgromadzić z innych dziedzin gospodarki 4. wydatki rządowe na dotacje są większe niż wzrost nadwyżek producentów i konsumentów, co prowadzi bezpośrednio do straty dobrobytu społecznego. Kiedy rząd chce podtrzymać cenę na poziomie powyżej ceny równowagi może również ograniczyć wielkość produkcji. Może to zrobić wprowadzając kwoty produkcyjne dla każdego producenta lub limit ich sprzedaży. Kwoty spełniają funkcję podobną do cen maksymalnych na rynku, tyle że od strony podaży. Szczególnie znane jest ich zastosowanie na rynku artykułów rolnych (np. produkcja mleka, areał zasiewów różnych roślin), ale też znana jest kontrola usług przewozowych (liczba taksówek w mieście). Te programy mają na celu wspieranie producentów w danym sektorze. Programy rządowe podtrzymujące cenę choć w rezultacie kosztowne dla podatników - są wykorzystywane wszędzie tam, gdzie niskie ceny rynkowe zagrażają dochodom rolników. o narzędzi interwencji rynkowej zalicza się również limitowanie areału upraw poszczególnych roślin i skup płodów rolnych.
kwoty produkcyjne cena mleka limit C S A B 0 Q P mleko Ograniczenie zasiewów ma być bodźcem do utrzymywania produkcji poniżej poziomu wolnorynkowego poprzez dopłatę do hektara nieobsianej powierzchni ziemi uprawnej. Istota tego narzędzia sprowadza się do następującego mechanizmu: jeżeli rząd chce utrzymać cenę np. buraków cukrowych na poziomie P min, to liczy się z możliwością wchłonięcia przez rynek produkcji na Q K ; rolnicy po tej cenie zaoferują rynkowi Q P, lecz są skłonni do rezygnacji z nadmiernej produkcji Q K Q P pod warunkiem uzyskania dopłaty do każdego odłogowanego hektara. Korzyści netto z takiego działania rządu wynoszą suma nadwyżek konsumentów i producentów pomniejszona o wypłatę z budżetu. Zatem program prowadzi do zwiększenia nadwyżki producenta o sumę pól ABC, co kosztuje rząd sumę pól BC. Strata dobrobytu społecznego wynosi sumę pół B.
cena buraków cukrowych kompensata za rezygnację z produkcji roślinnej S P min A B C 0 Q K Q P buraki cena pszenicy F Skup nadmiernej produkcji S P min A B C J E H + zakupy rządowe s k u p 0 Q K Q P pszenica Jako alternatywny program rządowy może być wykorzystany skup produkcji rolnej przez agencje rządowe (np. skup zbóż). Wówczas rząd, chcąc utrzymać cenę tony pszenicy na poziomie wyższym od ceny wolnorynkowej, skupuje nadmierną podaż. Nadwyżka producentów pozostaje niezmieniona w porównaniu do poprzedniego rozwiązania, jednak koszt takiego przedsięwzięcia jest znacznie wyższy, gdyż obejmuje sumę pól HBCJ. Ten koszt mógłby by obniżony poprzez sprzedaż skupionych płodów na rynku światowym nawet po niższej cenie. W przeciwnym razie zmagazynowana produkcja rolna musiałaby być sprzedana po pewnym czasie, co nieuchronnie spowodowałoby obniżkę pierwotnej ceny i w rezultacie doprowadziłoby do skutków przeciwnych do zamierzonych.
Korzyści społeczne netto wynoszą: nadwyżka konsumentów F + nadwyżka producentów EABC koszt skupu HBCJ. Strata dobrobytu społecznego wynosi pole BHJ. Instrumentami polityki ochrony rynku wewnętrznego (protekcjonizmu) przed konkurencją zagraniczną są cła i kwoty importowe. Oba instrumenty pozwalają utrzymać wyższą produkcję krajową sprzedawaną na rynku wewnętrznym po wyższej cenie. Faworyzują producentów kosztem konsumentów i ostatecznie prowadzą do straty dobrobytu społecznego. W warunkach gospodarki otwartej bez stosowania polityki ochrony rynku krajowego konsumpcja dobra wzrośnie i konsumenci znacznie podwyższą swoją nadwyżkę (suma pól ABC). Spadnie produkcja krajowa i zmniejszy się nadwyżka producentów (zamiast + A uzyskają jedynie ). Nałożenie cła podniesie rentowność produkcji krajowej, co spowoduje jej wzrost a spadnie zapotrzebowanie i niezbędny import. To stanowi wyjaśnienie, dlaczego producenci krajowi bardzo często tworzą silne lobby za stosowaniem ceł lub ich podnoszeniem. Pobrane cła tworzą przychód do budżetu (pole H) i stanowią korzyści netto dla gospodarki, gdyż mogą być wykorzystane w innym zastosowaniu. W efekcie strata dobrobytu wynosi sumę pól BC. Ten sam skutek rząd może osiągnąć wprowadzają ograniczenie importu poprzez wyznaczenie maksymalnej kwoty importowej. Istnieje jednak istotna różnica między tymi instrumentami; wprowadzając kwoty importowe rząd rezygnuje z przychodów uzyskanych z ceł, które stają się częścią nadwyżki producentów zagranicznych, gdyż sprzedają po cenie wyższej od światowej. opłata rządu (dotacja) do produkcji krajowej w celu zwiększenia udziału kraju w rynku światowym często określona jest mianem dumpingu. Producenci w kraju importera ponoszą straty nadwyżki, konsumenci korzystają na obniżonych cenach, czyli wzrost ich nadwyżki jest finansowany przez rząd kraju eksportera. C Ł A 0 S K S K F F 8 A B C E cena światowa + cło 6 cena światowa A B H C 4 I M P O R T IMPORT 0 Q K Q E Q 0 Q K Q T Q rynek pszenicy wolny rynek rynek chroniony cłem
kwoty importowe 0 S K S K + kwota 8 6 4 cena światowa I M P O R T 0 Q K Q pszenica dumping cena lekarstwa S K F P W P W - T E A I B H C J 0 Q K1 Q K Q 1 Q lekarstwo Nadwyżka konsumentów w kraju importera to suma pól FEAIBHC Nadwyżka producentów Udział budżetu kraju eksportera równa się sumie pól IBHCJ