Program ochrony Żurawia Grus grus

Program ochrony Żurawia Grus grus P R O J E K T S T R A T E G I E Z A R Z Ą D Z A N I A K R A J O W Ą P O P U L A C J Ą I W O N A M I R O W S K A - I B R O N

Status ochronny w Europie Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2008r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną Dyrektywa Ptasia art.4.1, załącznik 1 Konwencja Berneńska załącznik II Porozumienie AEWA

Podstawy prawne Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska działając na podstawie art. 57 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody opracowuje programy ochrony zagrożonych wyginięciem gatunków zwierząt.

Podstawy prawne Art. 59. Punkty 3, 4, 5 zobowiązują organy ochrony przyrody do: 3) ochrony zwierząt prowadzących wędrowny tryb życia oraz ich siedlisk położonych na trasach wędrówek, a także miejsc ich zimowania lub gniazdowania; 4) ustalania zmienności liczebności populacji gatunków roślin i zwierząt; 5) opracowania i doskonalenia sposobów zapobiegania szkodom powodowanym przez zwierzęta objęte ochroną gatunkową;

Podstawy prawne Konwencja Berneńska - Państwa powinny zwracać szczególną uwagę na obszary ważne dla gatunków wędrownych, wymienionych w załączniku II i III, które znajdują się na szlakach ich wędrówek i spełniają rolę terenów zimowania, odpoczynku, żerowania, rozmnażania lub pierzenia. Konwencja Bońska, której celem jest ochrona dzikich zwierząt migrujących stanowiących element środowiska naturalnego.

Cel Celem opracowania dokumentu jest przedstawienie kierunków działań, mających ograniczyć realne lub potencjalne zagrożenia dla żurawia oraz wskazanie możliwości minimalizowania konfliktów pomiędzy ochroną gatunku, a rolnictwem.

Ogólne informacje o gatunku Żuraw zwyczajny Grus grus jest jednym z dwóch gatunków żurawi występujących w Europie i jedynym lęgowym w Europie Środkowej. Światowa populacja żurawia liczy obecnie około 590 000 dorosłych osobników, a jej zasięg wynosi 15,400,000 km 2.

Ogólne informacje o gatunku Żródło Meine CD, Archibald GW. 1996. The cranes: status survey and conservation action plan. Gland, Switzerland: IUCN.

Ogólne informacje o gatunku Warmia i Mazury oraz Pomorze są kluczowymi obszarami lęgowymi żurawi w Polsce jak i w Europie. Na tym obszarze koncentruje się ok. 60% populacji krajowej gatunku ocenianej na 12-15 tys. par.

Zasięg referencyjny gatunku http://monitoringptakow.gios.gov.pl/

Zagęszczenie populacji lęgowej żurawia na lęgowiskach w latach 2001-2009 Średnie zagęszczenie w Polsce w roku 2009 wynosiło ok. 5 par/100 km2. Największe zagęszczenie żurawi notowano w części północnej kraju lokalnie do 60 par/100 km2 W 12 ostojach ważnych dla ptaków w Polsce liczba par w lokalnych populacjach wynosiła od 100-600 par.

Siedlisko i biotop lęgowy Głównym miejscem gniazdowania są przede wszystkim śródleśne torfowiska, silnie podmokłe doliny rzek oraz zarastające obrzeża zbiorników wodnych stawów i jezior. Od ok. 20 lat to spektrum biotopów zajmowanych przez żurawie zostało poszerzone o tereny podmokle krajobrazu rolniczego.

Siedlisko i biotop lęgowy Na 28 31 badanych w latach 2001 2006 reprezentatywnych dla kraju powierzchniach próbnych kontrolowanych w ramach ogólnopolskiego Monitoringu Flagowych Gatunków Ptaków, większość par żurawi występowała na terenach leśnych 26 %, na terenach śródpolnych 18 %, a na terenach podmokłych w dolinach rzek 19 %

Siedlisko i biotop lęgowy Wielkość biotopów zasiedlanych przez żurawie jest bardzo zróżnicowana. Na Dolnym Śląsku żurawie gniazdowały najczęściej w miejscach, gdzie powierzchnia jednolitego siedliska odpowiedniego do gniazdowania przekraczała 10 ha. Na Wysoczyźnie Elbląskiej zdecydowana większość par przystępowała do lęgów na liczących poniżej 1 ha bagienkach, oczkach i rozlewiskach śródleśnych.

Siedlisko i biotop lęgowy W okresie lęgowym żuraw jest gatunkiem terytorialnym i każda para stara się bronić swego rewiru przed sąsiadami. Postępujący wzrost liczebności żurawi sprawia, że wzrasta zagęszczenie par lęgowych, a jego konsekwencją w niektórych okolicach jest zmniejszający się dystans miedzy równocześnie zajętymi gniazdami. W Polsce minimalna odległość dzieląca równocześnie zajęte gniazda, to 150 do 450 m, a wyjątkowo nawet zaledwie 20 40 m.

Biologia W Polsce żuraw jest gatunkiem lęgowym, przelotnym i koczującym, a w ostatnich latach w zachodniej części kraju także częściowo zimującym Z zimowisk pierwsze ptaki przylatują niekiedy już ok. 20 stycznia w południowo zachodniej części kraju, a w Polsce Północno Wschodniej jest to ok. poł. lutego, niekiedy wcześniej

Biologia Dojrzałość płciowa 4-6 lat Pierwsze lęgi w Polsce południowo zachodniej składane są w pierwszej dekadzie marca. W Polsce północno wschodniej ma to miejsce z reguły w trzeciej dekadzie marca i w początkach kwietnia. Zagniazdowniki

Pokarm Ptaki wszystkożerne, ale dominuje pokarm roślinny, w tym nasiona, uzupełniany gryzoniami, owadami, i mięczakami.

Pokarm

Pokarm

Populacja poza okresem lęgowym Ptaki, które nie przystępują do lęgów. Ptaki z miejscowych populacji lęgowych, gromadzące się w stada w okresie polęgowym. Frakcja transmigrantów ptaki z populacji gniazdujących poza obszarem Polski lub regionu.

Migracje Żródło. www.grus-grsu.com

Przyczyny wzrostu populacji żurawia i zmiany Obecnie w Polsce populację lęgową szacuje

Zmiany liczebności żurawia w Polsce 1970 1980: 700 900 par 1980 1990: 2 300 3000 par 1990 2000: 5 000 6 000 par 2001-2005: 10 000 12 000 par 2005-2010: 12 000-15 000 par

Przyczyny wzrostu populacji żurawia i zmiany liczebności Żródło. GIOŚ/OTOP, Państwowy Monitoring Środowiska, ww.monitoringptaków.gios.gov.pl

Przyczyny wzrostu populacji żurawia i zmiany liczebności Żródło. GIOŚ/OTOP, Państwowy Monitoring Środowiska, ww.monitoringptaków.gios.gov.pl

Przyczyny wzrostu populacji żurawia Trendy światowej populacji nie są znane, gdyż mimo wzrostu istnieją tereny, na których nastąpił wyraźnie spadek liczebności np. na północnych terenach Rosji czy w Turcji. W Europie wzrost liczebności odnotowuje się od lat sześćdziesiątych dwudziestego wieku. Od tego czasu następuje stały wzrost populacji oraz zwiększanie areału lęgowego w Szwecji, Norwegii, Niemczech, Estonii, a także w Polsce.

Przyczyny wzrostu populacji żurawia Ochrona gatunku i rekultywacja terenów podmokłych Zmniejszenie antropofobii oraz zdolności adaptacyjne Zmiany klimatyczne. Dostępność pokarmu

Zdolności adaptacyjne

Zdolności adaptacyjne

Zmiany klimatyczne

Dostępność pokarmu

Zagrożenia dla gatunku Zagrożenia pochodzenia antropogenicznego, a są to : Osuszanie terenów podmokłych Zmiany w rolnictwie- - intensyfikacja rolnictwa, - chemizacja, - melioracje, - likwidacja miedz i zakrzaczeń oraz osuszanie śródpolnych zbiorników, - zabudowa terenów potencjalnych miejsc bytowania gatunku

Zagrożenia dla gatunku Dla populacji lęgowej istotnym zagrożeniem jest również wykonywanie prac leśnych na terenach lęgowisk w okresie lęgów i odchowu młodych.

Zagrożenia dla gatunku Spośród zagrożeń nieantropogenicznych jako najistotniejsze wskazuje się drapieżnictwo, głównie ze strony dzika (niszczenie gniazd), ale równie istotne niebezpieczeństwo stanowi wzrost populacji lisa i jenota

Zagrożenia dla gatunku Zagrożenia dla populacji migrującej i nielęgowej: zarastanie terenów otwartego lustra wody, sukcesja oraz przekształcanie terenów bagiennych w stawy, zmiany zagospodarowania terenów otaczających noclegowiska, w tym zmiana struktury upraw oraz struktury własnościowej obszarów rolnych oraz zabudowa terenów, polowania w okresie przelotów jesiennych, przepłaszanie ptaków z pól uprawnych, ze względu na szkody powodowane w uprawach.

Zagrożenia dla gatunku

Zagrożenia dla gatunku

Zagrożenia związane z siłowaniami wiatrowymi pogorszenie stanu siedlisk bądź ich zanik w wyniku wprowadzanie elementów infrastruktury technicznej Dotyczy to zarówno terenów lęgowych jak i żerowiskowych wykorzystywanych przez ptaki lęgowe, nielęgowe oraz przelotne, możliwości wzrostu śmiertelności w związku z kolizjami z siłowniami, kolizje ptaków z liniami energetycznymi, które w przypadku nowych projektów będą musiały być wybudowane, zmiany tras dolotu na noclegowiska.

Zagrożenia związane z siłowaniami wiatrowymi

Działania minimalizujące zagrożenia Działania ochronne Ochrona nieużytków, oczek wodnych, łozowisk i trzcinowisk przed likwidacją i zmianą użytkowania poprzez ustanawianie użytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo - krajobrazowych na kluczowych terenach wodno błotnych. Wyeliminowanie cięć rębnych w IV klasie wieku i wyższych w okresie 1 kwietnia 15 lipca w kompleksach leśnych uznanych za kluczowe dla ochrony gatunku.

Działania minimalizujące zagrożenia Działania ochronne Wyznaczanie na terenach leśnych obszarów o charakterze użytków ekologicznych, obejmujących mokradła, torfowiska, zbiorniki wodne, gdzie zostanie utrzymany lub podniesiony poziom wody, nie będą prowadzone prace gospodarcze, a w trakcie prac zrębowych na sąsiednich powierzchniach będzie pozostawiana na granicy okrajek o szerokości 30-50 m drzew i krzewów. Zakaz składowania gałęzi z cięć sanitarnych i gospodarczych na terenach śródleśnych zbiorników wodnych.

Działania minimalizujące zagrożenia Działania ochronne Utrzymywanie ugorów i nieużytków w strefie ekotonu lasu z krajobrazem otwartym, koszenie nie niżej niż 10 cm Promowanie ekstensywnych form użytkowania TUZ i systemu płatności rolno-środowiskowych na terenach rolnych.

Działania minimalizujące zagrożenia Działania ochronne Ograniczanie melioracji wodnych odwadniających i nie regulowanie cieków Wprowadzenie strefy ochronnej dla strategicznych noclegowisk. Zakaz polowania w okresie jesiennej migracji na obszarach przyległych do noclegowisk

Działania minimalizujące zagrożenia Działania ochronne wprowadzenie zapisów w planach zagospodarowania przestrzennego gmin oraz strategii wyłączających obszary wskazane jako strategiczne dla gatunku z możliwości lokalizacji siłowni wiatrowych. Dotyczy to również stref ochronnych wokół tych miejsc obejmujących w zależności od warunków przestrzennych i wielkości noclegowiska minimum od 3 do 5 km.

Działania minimalizujące zagrożenia Działania ochronne Opracowania planów gospodarowania populacją żurawia dla miejsc koncentracji ptaków powyżej 1500, obejmujących swym zasięgiem nie tylko samo miejsce noclegowiskowe, ale i najistotniejsze miejsca żerowiskowe. Wprowadzanie działań ograniczających straty finansowe rolników oraz łagodzących konflikty.

Działania minimalizujące zagrożenia Sposoby ograniczania strat Sztuczne żerowiska Programy Rolnośrodowiskowe Wypłaty odszkodowań

Jezioro Hornborga Szwecja

Alternatywne żerowiska Minusy wprowadzania alternatywnych żerowisk: wysokie koszty i brak terenów niezwykle trudno skutecznie przyciągnąć żurawie na żerowisko na terenach gdzie występują liczne uprawy i nie ma możliwości płoszenia ptaków z innych miejsc sieć sztucznych żerowisk może wpływać na zachowania zawiązane z migracją żurawi - wcześniejsze terminy odlotów, zmiany tras migracji.

Alternatywne żerowiska

Pakiety rolnośrodowiskowe Program gospodarowania populacją żurawia na terenie obszaru Natura 2000 PLB 280001 PLH Nietlickie Bagno oraz jego okolicach. Przystępując do opracowywania programu gospodarowania kierowano się wytycznymi AWEA, które mówią o minimalizowaniu szkód poprzez zmiany użytkowania gruntów, czyli ograniczania wielkopowierzchniowych upraw w pobliżu miejsc koncentracji ptaków migrujących.

Pakiety rolnośrodowiskowe Przyjęto następujące kryteria doboru miejsca gromadnego przebywania żurawi: - znaczenie noclegowiska dla gatunku w regionie - wielkość i trwałość noclegowiska - skala konfliktów - zagrożenie dla populacji - sposób użytkowania gruntów

Program gospodarowania populacją żurawia na terenie obszaru Natura 2000 Obszaru Natura 2000 PLB 280001 Nietlickie Bagno: o dużej populacji lęgowej żurawia oraz miejscem największych koncentracji tego gatunku w okresie wiosennych i jesiennych przelotów w województwie warmińsko-mazurskim. dużej skali konfliktu na linii ochrona żurawia a rolnictwo. dobrze zbadany pod kątem populacji żurawia.

Program gospodarowania populacją żurawia na terenie obszaru Natura 2000

Program gospodarowania populacją żurawia na terenie Gminy Dubeninki

Program gospodarowania populacją żurawia na terenie Gminy Dubeninki

Program gospodarowania populacją żurawia na terenie Gminy Dubeninki

Program gospodarowania populacją żurawia na terenie Gminy Dubeninki

Program gospodarowania populacją żurawia na terenie Gminy Dubeninki Pakiety rolnośrodowiskowe Wsiewki poplonowe Międzyplon ozimy Ze względu na żurawie należałoby zwiększyć wysiew zakładany w obecnie stosowanych wariantach o 10%.

Program gospodarowania populacją żurawia na terenie Gminy Dubeninki Pozostawienie rżyska do 1 marca następnego roku. Pozostawianie nie mniej 5 ha rżyska przy gospodarstwach do 20 ha, nie mniej 5 % gruntów ornych przy gospodarstwach powyżej 20 ha. możliwość wznowienia zabiegów agrotechnicznych w terminie od 1 marca; - możliwość przemiennego zostawiania rżyska.

Pakiety rolnośrodowiskowe Ze względu na ochronę populacji zakładającej lęgi na terenach rolniczych proponuje się wprowadzenie pakietu ochrona terenów podmokłych stanowiących miejsca lęgowe żurawia ze strefą buforową w zależności od wielkości siedliska podmokłego oraz wielkości pola uprawnego jednak nie mniejsza niż 100 metrów od siedliska.

Pakiety rolnośrodowiskowe Wprowadzenie dwóch wariantów w strefie buforowej: z dwoma wariantami: dopłaty za przekształcenie gruntu ornego w użytek zielony, utrzymywanie użytków zielonych zgodnie z obecnie obowiązującym pakietem ekstensywne trwałe użytki zielone. Kryterium kwalifikacji pakietu obecność gniazda.

Pakiety rolnośrodowiskowe Pakiety promowane wyższą płatnością niż na innych obszarach będą skuteczniej zachęcały rolników do korzystania z pakietów. Ponadto, gdyby obszary miały opracowany plan zarządzania gatunkiem z wyznaczonymi strefami rolnik nie musiałby przy pomocy doradcy rolnośrodowiskowego opracowywać dokumentacji.

Wypłaty odszkodowań zmiany do ustawy o ochronie przyrody poprzez umieszczenie żurawia na liście gatunków które powodują straty w uprawach, a za szkody wyrządzone przez te zwierzęta podlegające ochronie gatunkowej płaci państwo. utworzenie funduszu celowego. Fundusze celowe są tworzone w oparciu o art. 18 ustawy z dnia 5 stycznia 1991 r. prawo budżetowe.

Wypłaty odszkodowań Fundusz celowy dochody - 60% -70% z budżetu Państwa - 30-40% z budżetów samorządów wojewódzkich, gminnych oraz ze składek rolników. W ramach tego funduszu partycypujący w kosztach funduszu rolnicy mogliby starać się o odszkodowanie za szkody powodowane przez wybrane gatunki migrujących ptaków.

Wypłaty odszkodowań Schemat postepowania Powstanie szkody zgłoszenie do RDOŚ w przypadku wypłaty odszkodowań z budżetu państwa) lub organów Funduszu Celowego ( w przypadku powstanie takiego funduszu)

Wypłaty odszkodowań Jeżeli szkoda powstała w okresie wiosennym od zasiewu do maksimum trzech tygodniu przez sprzętem konieczne jest dwukrotne szacowanie strat. Wstępnego szacowania szkody dokonuje się w ciągu 7 dni od zgłoszenia. Ponowne szacowanie szkody, którego dokonuje się po zgłoszeniu szkody nie najpóźniej niż 1 dzień przed sprzętem uprawy. Podczas oględzin dokonuje się oceny powierzchni próbnych, tak aby wyeliminować wpływy innych warunków np. atmosferycznych na jakość uprawy.

Wypłaty odszkodowań Ostateczne szacowanie szkody dokonuje się wtedy, gdy szkoda została zgłoszona nie wcześniej niż trzy tygodnie przez sprzętem uprawy.

Wypłaty odszkodowań Odszkodowanie nie przysługuje: Posiadaczom uszkodzonych upraw lub płodów rolnych którzy nie dokonali ich sprzętu w terminie odbiegającym więcej niż 14 dni od zakończenia okresu zbioru tego gatunku roślin w danym rejonie, określanego przez wojewodę. Za szkody w uprawach rolnych założonych z rażącym naruszeniem zasad agrotechnicznych.

Wypłaty odszkodowań Odszkodowanie nie przysługuje: W przypadku, kiedy na działkach leżących w obszarze Natura 2000, wpisano zadania utrzymania łąk i pastwisk, a rolnik zmienił sposób użytkowania na grunty orne. Za szkody powstałe w mieniu skarbu państwa z wyłączeniem mienia oddanego do gospodarczego korzystania na podstawie kodeksu cywilnego.

Ostoje kluczowe dla gatunku Atlas Lęgowych Ptaków Polski wskazuje ze względu na liczbę par lęgowych 14 obszarów ważnych dla populacji żurawia. Do tej listy proponuje się włączyć ze względu liczebność populacji lęgowej jak i przelotnej ostoję Dolina Omulwi i Płodownicy, Dolinę Pasłęki oraz Dolinę Małej Wełny. Ze względu na wielkość populacji w okresie wędrówki listę 27 kluczowych obszarów należałoby poszerzyć o kolejne dwie ostoje Beskid Niski i Góry Słone. Ze względu na liczbę żurawi oraz położenie na skraju wędrówki przez Polskę.

Ostoje kluczowe dla gatunku

Ostoje kluczowe dla gatunku Ze względu na wielkość strat i skalę konfliktów z rolnikami w pierwszym rzędzie plany gospodarowania populacją obejmujące tereny sąsiednie w postaci stref buforowych powinny być przygotowane i wdrożone dla obszarów Dolina Baryczy, Dolina Środkowej Noteci, Bagna Nietlickie, Lasy Skaliskie, Bory Tucholskie, Ostoja Słowińska, Ostoja Drawska.

Żerowisko w pobliżu Borów Tucholskich

Rozmieszczenie żerowisk wokół noclegowiska Krakulice Ziółkowski et al. 2011

Zakres i metodyka monitoringu gatunku Żuraw jest objęty monitoringiem w ramach Monitoringu Flagowych Gatunków Ptaków prowadzonym od 2001 roku na 27-31 kwadratach, został również włączony do monitoringu na lata 2010-2012. Prace zakładają liczenia par lęgowych na około 40 losowo wybranych powierzchniach próbnych o wymiarach 10x10 km w okresie wiosennym na podstawie głosów par. Wskazane byłoby uzupełnienie tych badań o monitoring wszystkich kluczowych ostoi tego gatunku wraz z prowadzeniem badań dotyczących sukcesu lęgowego.

Zakres i metodyka monitoringu gatunku Monitoring w okresie wędrówek powinien obejmować noclegowiska, gdzie nocuje powyżej 100 ptaków. Cyklu dwuletni w okresach: - wiosennym zaraz po przylocie, w terminach uzależnionych od terminu zejścia pokrywy śniegowej. Minimum dwa liczenia. - jesiennym w okresie od 15 sierpnia do końca października. Minimum cztery liczenia.

Zakres i metodyka monitoringu gatunku W celu określenia populacji nielęgowej, co cztery lata należałoby prowadzić przez cały sezon monitoring znanych noclegowisk uzupełniony o zbieranie danych o innych miejscach koncentracji skupiających powyżej 100 osobników. Takie obserwacje umożliwią uchwycenie zmian w strategii wędrówek (terminy i miejsca) oraz miejsc żerowiskowych.

Zakres i metodyka monitoringu gatunku Podczas prac nad strategią stwierdzono, że brak jest informacji na temat szkód powodowanych przez żurawie. Dlatego też niezbędne jest utworzenie jednolitego systemu zbierania danych. Założenia do bazy danych stanowią załącznik do strategii. Dane te powinny być gromadzone przez Regionalne Dyrekcje Ochrony Środowiska oraz w przypadku powołania Funduszu celowego przez ten fundusz.

Baza danych - szkody Położenie miejscowość obręb, numer działki, Właściciel Rodzaj uprawy Wielkość uprawy Ilość żurawi Areał szkody Terminy Najbliższe znane noclegowisko Uwagi np. od ilu lat są straty,

Działania edukacyjne/komunikacyjne Działania powinny być poprzedzone wydaniem przewodnika o miejscach noclegowiskowych i sposobie bezpiecznego obserwowania ptaków. W tym celu również konieczne jest opracowane zasad udostępniania turystycznego z całą infrastrukturą (wieże widokowe, punkty informacyjne) na obszarach gdzie występują większe zlotowiska żurawi.

Podsumowanie Stan ochrony gatunku można określić jako dobry. Brak wiedzy na temat wielkość szkód. Konieczne jest opracowanie krajowego systemu zbierania danych i gromadzenia informacji dotyczących szkód. Niezbędne jest podjęcie działań minimalizujących straty finansowe rolników.

Dziękuję za za uwagę uwagę