Społeczne uwarunkowania i konsekwencje korzystania z Internetu dr Dominik Batorski Uniwersytet Warszawski 1 Plan wystąpienia 1. Badania Diagnoza Społeczna 2. Uwarunkowania korzystania z internetu 3. Zmiany internetu i sposobów korzystania z niego 4. Konsekwencje korzystania z internetu 2
Diagnoza Społeczna Badania panelowe (marzec 2000; 2003 i ) Badanie składa się z dwóch części: Gospodarstwa domowe: Wywiad z głową gospodarstwa domowego. Informacje o całym gospodarstwie oraz o osobach w poniżej 16 lat. Indywidualna: Kwestionariusz indywidualny przeprowadzany z każdą osobą w gospodarstwie w wieku 16+. Badanie jest finansowane przez sponsorów prywatnych, ale publicznie dostępne: http://www.diagnoza.com 3 Próba Badanie przeprowadzone w 2000, 2003 i roku za każdym razem w marcu pytania o komputery i internet od 2003 roku. Liczebność próby Około 4000 gospodarstw domowych. Około 10000 tysięcy indywidualnych respondentów. Znaczna część z respondentów była badana zarówno w, jak i w 2003 i 2000 roku. Kolejne badanie marzec 2007. 4
Wyposażenie gospodarstw domowych w nowe technologie Komputery są w prawie 45 proc. gospodarstw domowych; Dostęp do internetu deklaruje prawie 26 proc. gospodarstw domowych. Częściej wyposażone w nowe technologie są gospodarstwa: w większych miejscowościach, w których więcej jest osób pracujących, w których są osoby uczące się, liczniejszych o wyższych miesięcznych dochodach na osobę. Internet według typu gospodarstwa internet 26% 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 solo < 50 lat solo 50 lat+ rodzina niepełna małżeństwa <50 lat małżeństwa 50 lat+ Rodzina dzieci <13 lat Rodzina dzieci 13-17 lat Rodzina dzieci 18+ (1 uczący się) Rodzina dzieci lat 18+ bez uczących się Wielorodzinne Inne 9
Powody braku internetu zamierzamy założyć dostę p w tym roku brak sprzę tu 12% 15% brak odpowiednich umieję tnoś ci korzys tania 4% zbyt duże koszty dostę pu 63% Inte rne t może być s zkodliwy 11% obawy o prywatność lub bezpieczeństwo brak zainteresowania 3% 1% brak potrzeby możliwoś ci korzystania gdzie indziej inny powód 9% 13% 17% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100 % Korzystanie z komputerów i internetu w wyposażonych gospodarstwach Nie wszystkie osoby posiadające w domu komputer lub dostęp do internetu korzystają z tych technologii. Spośród osób, które posiadają komputer w domu, aż 30% w ogóle komputera nie wykorzystuje. Dostęp do internetu we własnym domu ma 29% Polaków w wieku 16 i więcej lat. Zaledwie niecałe 20% z tego dostępu korzysta. 11
Korzystanie wśród osób z dostępem według płci 100 90 80 70 60 69,8 71,5 71,5 75,1 68,4 68,2 korzystający z komputera w gosp. z komputerem 50 40 30 użytkownicy internetu w gosp. z dostępem 20 10 0 Ogółem mężczyzna kobieta płe ć 12 100 90 Korzystanie wśród osób z dostępem według wieku 95 97 87 korzystający z komputera w gosp. z komputerem użytkownicy internetu w gosp. z dostępem 93 80 70 72 73 60 54 53 50 40 37 35 30 20 10 17 17 0 17 marca do 2006 24 lat 25-34 lata 35-44 Diagnoza lata Społeczna 45-59 lat 60-64 lata 65+ lat 13
100 90 80 70 60 Korzystanie wśród osób z dostępem według wykształcenia korzystający z komputera w gosp. z komputerem użytkownicy internetu w gosp. z dostępem 73 68 88 84 97 97 50 40 30 50 46 20 10 0 18 22 podstawowe i niżej zasadnicze zaw./ ś rednie wyższe/ policealne uczacy sie gimnazjum 14 Korzystanie wśród osób z dostępem według miejsca zamieszkania 100 90 korzystający z komputera w gosp. z komputerem użytkownicy internetu w gosp. z dostępem 80 70 60 50 82 78 78 78 77 74 73 72 67 69 58 59 40 30 20 10 0 powyżej 500tys. 200-500tys. 100-200tys. 20-100tys. do 20tys. wieś 15
Korzystanie z komputerów i internetu Korzystanie z komputera przynajmniej od czasu do czasu deklaruje nieco ponad 43 proc. osób w wieku 16 i więcej lat. Z internetu korzystało 33% Polaków. W ostatnim tygodniu komputera używało 40% osób, a z internetu korzystało 27%. Zdecydowanie częściej technologii tych używają osoby: lepiej wykształcone, młodsze, mieszkające w większych miastach, uczące się lub pracujące, oraz z gospodarstw domowych o wyższych dochodach i tych, w których są dzieci. 16 Kim są internauci? Z internetu korzystają przede wszystkim osoby młodsze, lepiej wykształcone, osoby uczące się, mieszkające w większych miejscowościach, pracujące. Znacznie mają również dochody w gospodarstwie domowym im wyższe tym większa szansa, że mieszkające w nim osoby korzystają z sieci. Rzadziej korzystają kobiety, rolnicy, bezrobotni i emeryci. 17
100 90 Płeć komputer interne t telefon komórkowy 80 70 60 50 40 30 48,1 43,1 44,0 33,4 35,2 52,9 42,4 31,8 43,8 20 10 0 Ogółem mezczyzna kobieta 18 Wiek 100 90 80 80 73 komputer inte rne t telefon komórkowy 76 75 70 60 50 60 49 50 55 40 35 34 37 30 22 22 20 10 12 10 8 4 3 0 do 24 lat 25-34 lata 35-44 lata 45-59 lat 60-64 lata 65+ lat 19
100 90 80 70 Korzystanie z technologii w zależności od wieku telefon komórowy (p112) używa komputera (p74) Deklarowane korzystanie z internetu (p126) 60 50 40 30 20 10 0 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 21 100 90 80 70 Wykształcenie (z wyodrębnieniem uczących się) komputer inte rne t telefon komórkowy 75 65 69 90 84 76 60 50 45 52 53 40 37 30 26 20 16 15 10 6 4 0 podstawowe i zasadnicze zaw./ ś re dnie niżej gimnazjum wyższe/ policealne uczacy sie 22
Wielkość miejscowości zamieszkania 100 90 komputer inte rne t telefon komórkowy 80 70 60 50 40 30 20 59 50 60 54 53 50 45 44 58 49 37 52 51 44 33 30 21 38 10 0 powyzej 200-500tys. 100-200tys. 20-100tys. do 20tys. wies 500tys. 23 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 Status społeczno-zawodowy komputer inte rne t telefon komórkowy 90 84 80 76 72 68 63 64 56 55 52 47 42 38 33 33 31 26 20 21 21 18 17 12 11 9 5 0 prac. sek. pub. prac. sek. pryw przedsiębiorcy rolnicy renciś ci emeryci uczniowie i studenci bezrobotni bierni zawodowo 24
Sposób wykorzystania internetu Internet może być wykorzystywany na bardzo różne sposoby i fakt korzystania z sieci może oznaczać wiele bardzo różnych działań. Dlatego też nie jest możliwe mówienie o konsekwencjach (psychologicznych, społecznych lub ekonomicznych) korzystania z internetu w ogólności. Znacznie większy sens ma rozważenie efektów konkretnych sposobów korzystania z sieci. 25 % użykownikó Korzystanie z internetu: komunikacja 100% 90% kiedykolwiek ostatnio 80% 80% 70% 67% 61% 60% 52% 50% 45% 40% 35% 31% 30% 20% 16% 10% 10% 0% poczta komunika tory elektroniczna inte rne towe czaty fora i grupy dyskusyjne 13% inte rne towa te le fonia 17% 3% wide o- konferencje 26
100% Korzystanie z internetu: handel, praca, pieniądze 90% kiedykolwiek ostatnio 80% 70% % u żykownikó 60% 50% 40% 30% 20% 10% 33% 33% 12% 11% 25% 17% 22% 24% 13% 9% 36% 21% 0% poszukiwanie pracy kupowa nie produktów korzystanie z banku płacenie rachunków uczestnictwo w a ukcja ch inte rne towych telepraca na kompute rze domowym 28 Korzystanie z internetu: informacja 100% 90% 90% kiedykolwiek ostatnio 80% 77% 76% % użykownikó 70% 60% 50% 40% 59% 49% 34% 30% 20% 10% 19% 21% 5% 7% 25% 12% 0% przeglą danie WWW szukanie ma te ria łów do pracy lub nauki kursy przez inte rne t własna strona WWW informacje od instytucji pub. formula rze urzę dowe 29
Korzystanie z internetu: rozrywka 100% 90% kiedykolwiek ostatnio 80% 70% % użykownikó 60% 50% 40% 34% 38% 42% 48% 30% 20% 15% 17% 22% 16% 25% 26% 10% 5% 7% 0% granie w gry ś cią ganie ś cią ganie twórczość sieciowe programów muzyki, filmów s łuchanie ra dia, muzyki oglą danie te lewizji 30 Uwarunkowania sposobów korzystania 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% poczta ele ktroniczna czaty ma te ria ły do pracy/ nauki kupowanie produktów granie w gry sieciowe informacje od instytucji pub. 0% podstawowe i niżej zasadnicze średnie wyższe /policealne uczacy sie 17 marca 2006 zaw./gimnazjum Diagnoza Społeczna 31
Problematyka uzależnienia Tylko niewielka część użytkowników poświęca bardzo dużo czasu (35 i więcej godzin tygodniowo) na korzystanie z komputera. Co więcej, znaczna część z nich prawie trzy czwarte to osoby pracujące. Tak więc problem nadużywania komputerów i uzależnienia od nich dotyczyć może stosunkowo niedużej grupy osób. 32 Zmiany korzystania 33
Zmiany sposobów korzystania z internetu Zmiany internetu Zmiany sposobów korzystania zmiany populacji użytkowników, zjawisko rezygnacji z korzystania z internetu i jego przyczyny, zmianie dostępności internetu i miejsc w jakich jest wykorzystywany, zmiany czasu poświęcanego na korzystanie z internetu, zmianie sposobów korzystania z sieci. Znaczenie i konsekwencje tych zmian 34 Zmiany liczby użytkowników W marcu korzystanie z internetu deklarowało 33,4% Polaków. W ciągu jednego tygodnia korzystało nieco ponad 27%. W marcu 2003 roku korzystanie od czasu do czasu deklarowało 24,7%, a tygodniowo niecałe 20%. Wzrasta odsetek użytkowników komputerów korzystających z internetu (obecnie 75%) 35
Zmiana populacji użytkowników podstawowe i niżej średnie uczacy sie zasadnicze zaw./gimnazjum wyższe/policealne 2003 1% 9% 31% 39% 19% 2% 13% 29% 32% 24% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 36 Zjawisko rezygnacji z korzystania Znaczny odsetek osób, które korzystały z internetu w 2003 roku, obecnie z niego nie korzysta (15%). Przyrost użytkowników jest większy niż pokazują to inne badania. Przyczyny rezygnacji zmiana sytuacji życiowej Kim są rezygnujący? Częściej są to: kobiety, z wykształceniem zasadniczym zawodowym, z mniejszych miejscowości Osoby wykorzystujące internet mniej wszechstronnie i mniej intensywnie 37
Zmiany dostępności internetu i miejsc korzystania W porównaniu z 2003 rokiem większy odsetek internautów łączy się z siecią z domu. Zmniejszeniu ulega natomiast odsetek internautów korzystających w szkole lub na uczelni w kawiarenkach internetowych Wzrost liczby użytkowników internetu jest związany przede wszystkim ze zwiększeniem dostępności w gospodarstwach domowych. stały dostęp 38 100% 90% Miejsce korzystania z internetu 2003 80% 70% 60% 50% 53% 63% 40% 30% 20% 32% 32% 28% 24% 20% 21% 23% 14% 10% 3% 0% w pracy w domu w szkole/ na uczelni w kawiarence internetowej u znajomych/ rodziny w innym miejscu 39
Zmiany czasu poświęcanego na korzystanie W porównaniu z 2003 rokiem średnia liczba godzin spędzanych w internecie wzrosła o jedną trzecią. W roku użytkownicy internetu spędzali w sieci średnio 8 i pół godziny tygodniowo. W marcu 2003 przeciętny użytkownik spędzał w sieci nieco ponad 6 godzin tygodniowo Możliwe wyjaśnienia. 40 Wzrost czasu (cd.) Przyczyny: znacznie więcej użytkowników korzysta z sieci w domu i więcej ma stałe łącze; nieco większa jest również liczba miejsc, w których przeciętny użytkownik korzysta z internetu; większa dostępności internetu sprzyja też intensywniejszemu korzystaniu nowych użytkowników; wraz ze stażem korzystania z internetu użytkownicy zaczynają bardziej wszechstronnie korzystać z sieci i poświęcając na to więcej czasu. 41
14 Czas w internecie w zależności od doświadczenia (2003) 12 11,8 10,5 Liczba godzin tygodnio 10 8 6 4 6,3 5,2 4,8 3,5 2 0 powyżej 6 lat 5-6 lat 3-4 lata 2 lata rok mniej niż rok Staż korzystania z internetu 42 Zmiany sposobów korzystania Wraz ze wzrostem stażu korzystania z internetu rośnie wszechstronność i intensywność jego wykorzystania. Ilość funkcji, w jakich internet jest wykorzystywany, zależy przede wszystkim od wieku użytkownika i od czasu trwania kontaktu z tą technologią. Zdecydowanie wszechstronniej wykorzystują internet: użytkownicy młodsi, ci, którzy wcześniej zaczęli z niego korzystać, mężczyźni. Obecnie nowi użytkownicy internetu korzystają z niego bardziej wszechstronnie niż osoby, które zaczynały korzystać wcześniej. Jednak niektóre czynności (np. korzystanie z czatów oraz forów i grup dyskusyjnych) są coraz mniej popularne. 43
100% 90% Zmiana zachowań komunikacyjnych 2003 80% 70% 60% 58% 70% 64% 50% 40% 30% 20% 42% 44% 37% 45% 46% 41% 40% 36% 32% 29% 23% 10% 0% rodzina pracownicy znajomi osoby bez osoby z kontaktu inte rne tu 17 marca 2006 Diagnoza rodzaj Społeczna kontaktów o podobnych zainte resowa-niach sympatia 44 100% 90% 80% 70% 60% Zmiana intensywności komunikacji 2003 50% 40% 42% 39% 30% 20% 18% 25% 23% 24% 22% 19% 18% 15% 13% 13% 13% 15% 10% 0% rodzina pracownicy znajomi osoby bez osoby z o podobnych kontaktu inte rne tu zainteresowaniach rodzaj kontaktów: komunikacja w jednym tygodniu sympatia 45
Konsekwencje korzystania 46 Konsekwencje korzystania z technologii Narzędzia są czymś więcej niż tylko czymś co ma ułatwiać życie i czynić wykonywanie zadań łatwiejszym. Zmieniają też nasz sposób myślenia i podejścia do zadań (a przez to także naturę samych zadań). Zmieniają organizację czasu Sposób komunikacji 47
Konsekwencje korzystania z internetu Konsekwencje (sposobów) korzystania z internetu dla różnych sfer życia: statusu społeczno-zawodowego, dochodów, relacji społecznych, uczestnictwa w życiu publicznym, psychiki, zdrowia, Jak badać konsekwencje korzystania? 48 Zmiana czasu poświęcanego na... zwiększyło nie zmieniło zmniejszyło chodzenie na koncerty 0 93 7 s łuchanie radia 3 88 9 chodzenie do muzeów 1 92 8 chodzenie do teatru 0 92 8 chodzenie do kina 1 89 11 kontakty ze znajomymi 5 87 8 kontakty z rodziną 2 89 9 czytanie książek 1 81 18 oglą danie TV 1 74 25 czytanie prasy 1 82 17 praca w domu 2 84 14 0% 20% 40% 60% 80% 100% 49
100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 22% 17% 25% 27% Oglądanie telewizji 13% 11% 13% 31% 32% 8% 10% 14% 2% 2% 3% nie korzysta z komputera korzysta tylko komputer 10% 27% 36% korzysta z komputera i inte rne tu powyżej czterech godzin od trzech godzin do czterech godzin od dwóch do trzech godzin od godziny do dwóch godzin mniej niż godzinę nie ogląda telewizji 50 Sytuacja społeczno zawodowa Jak zmienia się status społeczno zawodowy osób, które korzystają z komputerów i internetu oraz tych, którzy z nich nie korzystają? Tygodniowo szukanie pracy przez internet deklaruje 12% użytkowników. 51
Zmiana sytuacji osób pracujących pracują cy re nciś ci emeryci uczniowie bezrobotni bierni zawodowo osoby, które nie korzys ta ją 74% 5% 8% 0% 7% 6% Status w 200 użytkownicy 87% 1% 4% 1% 4% 4% 17 marca 2006 0% 10% 20% 30% Diagnoza 40% Społeczna 50% 60% 70% 80% 90% 100% 54 Zmiana sytuacji osób bezrobotnych pracują cy re nciś ci emeryci uczniowie bezrobotni bierni zawodowo osoby, które nie korzys ta ją 30% 2% 2% 0% 47% 19% Status w 200 użytkownicy 53% 1% 3% 3% 31% 10% 17 marca 2006 0% 10% 20% Diagnoza 30% 40% Społeczna 50% 60% 70% 80% 90% 100% 55
Zmiana sytuacji biernych zawodowo pracują cy re nciś ci emeryci uczniowie bezrobotni bierni zawodowo osoby, które nie korzys ta ją 18% 5% 9% 1% 16% 51% Status w 200 użytkownicy 29% 4% 1% 6% 16% 44% 17 marca 2006 0% 10% 20% 30% Diagnoza 40% Społeczna 50% 60% 70% 80% 90% 100% 56 Zmiana sytuacji osób uczących się pracujący re nciś ci emeryci uczniowie bezrobotni bierni zawodowo osoby, które nie korzys ta ją 25% 1% 2% 44% 14% 15% Status w 200 użytkownicy 19% 2% 0% 60% 11% 8% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 57
Awanse i zarobki W przeciągu roku poprzedzającego badanie awans uzyskiwały znacznie częściej osoby, które korzystają z internetu. Wśród pracujących użytkowników awans otrzymało 14% osób, a wśród osób, które nie korzystają z sieci zaledwie 4%. Osoby korzystające z internetu zarabiają więcej od osób nie korzystających. Przyrost dochodów jest większy wśród osób które korzystają z internetu. 58 Uczestnictwo w życiu publicznym i społecznym Osoby korzystające z internetu znacznie częściej uczestniczą w życiu społecznym i publicznym. Użytkownicy internetu są bardziej zaangażowani Głosowanie w wyborach i referendach Angażowanie się w działalność na rzecz społeczności lokalnej Udział w zebraniach publicznych i zabieranie głosu Członkostwo w organizacjach i pełnienie w nich funkcji Wpływ internetu na uczestnictwo 59
Udział w zebraniach publicznych 0,1 0,08 0,06 Ogółem 0,04 0,02 0-0,02-0,04-0,06-0,08 zmiana udziału w zebraniach publicznych Nie korzystający z inte rne tu Korzys ta jący z internetu -0,1 60 Członkostwo w organizacjach 0,1 0,08 0,06 Ogółem 0,04 0,02 0-0,02-0,04-0,06-0,08 członkostwo w organizacjach i stowarzyszeniach Nie korzystający z interne tu Korzys ta jący z internetu -0,1 61
Relacje społeczne Osoby, które spotkały osobiście kogoś poznanego przez internet posiadają znacznie więcej przyjaciół i znajomych niż użytkownicy, którzy przez internet znajomości nie zawierali. Użytkownicy sieci nie doświadczają ani spadku liczby przyjaciół, ani też jego wzrostu. Sam fakt poznawania ludzi przez internet też nie ma istotnego wpływu na liczbę przyjaciół. Świadczy to prawdopodobnie o tym, że znajomości nawiązywane przez internet to raczej słabe więzi a nie bliskie przyjaźnie. 62 Kontakty przez internet 100% 90% 2003 80% 70% 60% 50% 40% 42% 39% 30% 20% 25% 23% 24% 18% 22% 19% 18% 15% 13% 13% 13% 15% 10% 0% rodzina pracownicy znajomi osoby bez kontaktu osoby z inte rne tu o podobnych zainteresowaniach rodzaj kontaktów: komunikacja w jednym tygodniu sympatia 63
Poczucie osamotnienia Poczucie osamotnienia nie zależy od korzystania z internetu Nie zmienia się w zależności od faktu korzystania z sieci. 64 Zdrowie Korzystanie z komputerów i internetu nie ma istotnego wpływu na to jak zmieniły się odczuwane dolegliwości somatyczne między marcem 2003 i. Jest jednak jeden istotny wyjątek. W porównaniu do osób, które nie korzystają z komputerów, wśród użytkowników nastąpił większy wzrost osób uskarżających się na łamanie i bóle w całym ciele. istotne znaczenie ma również liczba godzin spędzanych tygodniowo przed komputerem 65
Dziękuję za uwagę 67