PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTAŁCENIA W ZAWODZIE MECHANIK-MONTER MASZYN I URZDZE (38 02)

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTAŁCENIA W ZAWODZIE MECHANIK-MONTER MASZYN I URZDZE (38 02) OBECNIE: 723 [02] Akceptuj: Zatwierdzam: Minister Gospodarki Minister Edukacji Narodowej

SPIS TRECI str. I. ZAŁOENIA PROGRAMOWO-ORGANIZACYJNE KSZTAŁCENIA W ZAWODZIE MECHANIK-MONTER MASZYN I URZDZE (38 02)... 2 1. Opis kwalifikacji absolwenta... 2 1.1. Umiejtnoci zawodowe, stanowice kwalifikacje w zawodzie... 2 1.2. Wymagania psychofizyczne właciwe dla zawodu... 3 1.3. Przeciwwskazania zdrowotne... 3 2. Specyficzne wymagania zawodu... 4 3. Warunki techniczne... 6 4. Warunki kadrowe... 8 5. Kształcenie w rónych typach szkół i formach organizacyjnych... 9 6. Powizanie kształcenia zawodowego z kształceniem ogólnym... 10 7. Ogólne zasady dotyczce oceniania... 10 II. PODZIAŁ GODZIN NA BLOKI PROGRAMOWE... 12 III. PODSTAWY PROGRAMOWE KSZTAŁCENIA W BLOKACH PROGRAMOWYCH... 13 Techniczne podstawy zawodu... 13 Budowa i monta maszyn i urzdze... 16 Eksploatacja maszyn i urzdze... 18 Przedsibiorczo i bezpieczestwo pracy... 21 1

I. ZAŁOENIA PROGRAMOWO-ORGANIZACYJNE KSZTAŁCENIA W ZAWODZIE MECHANIK - MONTER MASZYN I URZDZE ( 38 02 ) 1. OPIS KWALIFIKACJI ABSOLWENTA 1.1. Umiejtnoci zawodowe, stanowice kwalifikacje w zawodzie W wyniku realizacji kształcenia w zawodzie ucze/suchacz powinien umie: interpretowa podstawowe zjawiska i prawa z zakresu mechaniki, technologii budowy maszyn i elektrotechniki, czyta rysunki techniczne maszynowe oraz sporzdza szkice prostych czci maszyn, czyta i interpretowa schematy i dokumentacje: warsztatowe, technologiczne, montaowe, demontaowe, techniczno-ruchowe (DTR), korzysta z literatury technicznej i norm, dobiera narzdzia, przyrzdy i urzdzenia do wykonywanych prac, zgodnie z wymaganiami dokumentacji technicznych, ustawia ramy, płyty fundamentowe, pomosty i rusztowania, montowa podpory i zawiesia dla urzdze, interpretowa zasady działania oraz zna budow i przeznaczenie wybranych maszyn i urzdze, wywaa statycznie i dynamicznie wirujce elementy maszyn, mierzy podstawowe wielkoci fizyczne i geometryczne, ocenia stan techniczny maszyn i urzdze na podstawie pomiarów wykonanych w procesie diagnozowania, ustala przyczyny niedomaga i uszkodze poszczególnych układów, zespołów i mechanizmów maszyn i urzdze oraz zakres napraw, wykonywa operacje montaowo-demontaowe maszyn, urzdze i ich podzespołów posługujc si narzdziami i oprzyrzdowaniem (uniwersalnym i specjalistycznym), rozpoznawa podstawowe materiały eksploatacyjne i charakteryzowa ich właciwoci, dobiera czci zamienne, wykonywa proste prace regeneracyjne czci zuytych, wykonywa proste nieznormalizowane czci maszyn za pomoc operacji lusarskich, obróbki wiórowej, obróbki bezwiórowej, stosowa róne sposoby łczenia elementów, kontrolowa jako wykonanych prac, wykonywa rozliczenia kosztów wyrobów i usług, wykorzystywa technik komputerow w praktyce warsztatowej, organizowa i utrzymywa w naleytym porzdku swoje miejsce pracy, wiadomie przestrzega przepisy bezpieczestwa, higieny pracy, ochrony przeciwpoarowej, ochrony rodowiska oraz udziela pomocy przedlekarskiej poszkodowanym, wyjania podstawowe pojcia ekonomiczne i typowe mechanizmy rynkowe, właciwie prezentowa swoje kwalifikacje podczas poszukiwania pracy, działa zgodnie z przysługujcymi prawami i obowizkami pracownika, 2

wyszukiwa i przetwarza informacje oraz doskonali kwalifikacje zawodowe. Uwaga: W kocowym etapie kształcenia przewiduje si specjalizacj ukierunkowan na wybrany rodzaj maszyn i urzdze. 1.2. Wymagania psychofizyczne właciwe dla zawodu Zainteresowania techniczne. Wyobrania przestrzenna. Zdolno koncentracji i podzielno uwagi. Szybka orientacja i spostrzegawczo. Wytrwało, cierpliwo, sumienno. Zamiłowanie do dokładnej pracy i porzdku. Odporno na warunki rodowiska pracy. Koordynacja zmysłowo-ruchowa. 1.3. Przeciwwskazania zdrowotne Zaburzenia równowagi i wiadomoci. Zmiany anatomiczne i czynnociowe ograniczajce sprawno rk i palców, krgosłupa, układu miniowego obrczy barkowej. Znaczny stopie zaburzenia ruchliwoci w stawach biodrowych, kolanowych i skokowych. Wady wzroku niepoddajce si korekcji. Brak widzenia obuocznego. Daltonizm. Zaburzenia adaptacji wzroku do ciemnoci. Uszkodzenia narzdu słuchu uniemoliwiajce kontrol słuchow pracy maszyny. Przewlekłe schorzenia układy oddechowego. Zaburzenia czucia. Skłonno skóry do uczule. Uwaga: O ostatecznej przydatnoci kandydata do zawodu decyduje uprawniony lekarz. 3

2. SPECYFICZNE WYMAGANIA ZAWODU Zawód mechanik-monter maszyn i urzdze naley do bardzo czsto spotykanych w sferze zatrudnienia. Dominujcym układem czynnoci w zawodzie s prace montaowe i remontowe, które wykonuje pracownik zajmujcy si wytwarzaniem, konserwacj, napraw i eksploatacj maszyn i urzdze mechanicznych. Praca mechanika-montera maszyn i urzdze wymaga na ogół zespołowego działania i oparta jest na współpracy. Ze wzgldu na spełniane funkcje produkcyjne i usługowe, absolwenci tego zawodu znajduj zatrudnienie przede wszystkim w przedsibiorstwach przemysłu metalowego i maszynowego, przedsibiorstwach obsługowo-naprawczych, a take w innych działach gospodarki, zajmujcych si wytwarzaniem i eksploatacj urzdze technicznych. Zakres zada zawodowych mechanika-montera maszyn i urzdze jest obszerny i zrónicowany, obejmuje m.in. wykonywanie podstawowych operacji lusarskich, instalowanie, uruchamianie i przemieszczanie maszyn i urzdze, wykonywanie i naprawianie typowych czci maszyn, przeprowadzanie przegldów technicznych, napraw biecych, rednich i głównych maszyn i urzdze, ocenianie stanu technicznego maszyn i urzdze z wykorzystaniem bada diagnostycznych, wykonywanie prac montaowych i kontrolnych w cyklu produkcyjnym maszyn i urzdze, naprawianie i konserwowanie maszyn i urzdze mechanicznych, kontrolowanie maszyn i urzdze po naprawie, regulowanie i ustawianie według danych parametrów eksploatacyjnych, sporzdzanie uproszczonych kalkulacji kosztów wytwarzania i naprawiania maszyn i urzdze. Szybkie przeobraenia w technice, technologii, organizacji produkcji i usługach stwarzaj obiektywn potrzeb rozwijania kształcenia szerokoprofilowego. Zakłada ono opanowanie wzłowych zagadnie zawodowych, na których oparte s wszystkie procesy technologiczne oraz wszechstronny rozwój podstawowych umiejtnoci intelektualnych i praktycznych, dajcych dobre przygotowanie do wielokierunkowej specjalizacji. W zawodzie mechanik-monter maszyn i urzdze przewiduje si specjalizacje ukierunkowane na okrelony rodzaj maszyn i urzdze. Midzy innymi mog to by: maszyny i urzdzenia przemysłowe, aparaty i urzdzenia przemysłu chemicznego, maszyny i urzdzenia budowlane i drogowe, maszyny i urzdzenia górnicze, maszyny i urzdzenia hutnicze, maszyny i urzdzenia energetyczne, maszyny i urzdzenia okrtowe, maszyny i urzdzenia przemysłu spoywczego, maszyny i urzdzenia przemysłu odzieowego, maszyny i urzdzenia przemysłu włókienniczego, maszyny i urzdzenia przemysłu drzewnego, 4

maszyny i urzdzenia przemysłu skórzanego, obrabiarki do metali, silniki spalinowe. W warunkach cigłego unowoczeniania procesów wytwarzania i eksploatacji obiektów technicznych naley oczekiwa, e mechanik-monter maszyn i urzdze bdzie miał do czynienia z maszynami i technologiami rónych generacji. Std te jego wykształcenie w zakresie podstawowej wiedzy i umiejtnoci stanowi powinno podbudow do specjalizacji, doskonalenia i przekwalifikowania zawodowego. Specjalizacja zawodowa, ukierunkowana na okrelony rodzaj maszyn i urzdze, umoliwia absolwentowi podjcie zatrudnienia i realizacj zada zawodowych w konkretnym miejscu pracy. Jednak wraz ze zmianami wynikajcymi z postpu naukowo-technicznego, szczegółowa wiedza i umiejtnoci dezaktualizuj si. W zwizku z powyszym istnieje potrzeba uwzgldniania, w toku szerokoprofilowego kształcenia w zawodzie, umiejtnoci rozwizywania zada nietypowych, dostosowywania si do zmieniajcych si sytuacji oraz stałego doskonalenia kwalifikacji. Zakres prac mechanika-montera maszyn i urzdze znajduje odzwierciedlenie w podstawie programowej kształcenia w zawodzie. Zawiera ona obligatoryjny zbiór treci kształcenia (działy programowe), które ujto w cztery bloki programowe: Techniczne podstawy zawodu Budowa i monta maszyn i urzdze Eksploatacja maszyn i urzdze Przedsibiorczo i bezpieczestwo pracy. Cele i treci kształcenia zapisane w poszczególnych blokach programowych sformułowane s na tyle ogólnie, e umoliwiaj cigł aktualizacj programów nauczania opracowanych na bazie tej podstawy programowej. 5

3. WARUNKI TECHNICZNE Realizacja kształcenia w zawodzie mechanik-monter maszyn i urzdze powinna odbywa si w pracowniach i warsztatach wyposaonych w odpowiednie rodki techniczne i pomoce dydaktyczne podporzdkowane: celom, treciom i preferowanym metodom kształcenia oraz posiadajcych moliwoci: wykonywania pokazów, symulacji, wicze, projektów i realizowania zaj praktycznych w grupach. Szkoła kształcca w zawodzie mechanik-monter maszyn i urzdze powinna posiada pracownie: rysunku technicznego, elektrotechniki i elektroniki, informatyki, budowy maszyn i urzdze, technologii napraw. Wskazane jest, aby w standardowym wyposaeniu pracowni w rodki techniczne znalazły si rodki audiowizualne takie jak: rzutnik pisma, rzutnik przezroczy, telewizor, magnetowid i inne, specyficzne dla danej pracowni. Pracownia rysunku technicznego powinna umoliwia kształtowanie u uczniów umiejtnoci wykonywania szkiców i czytania rysunków technicznych oraz posługiwania si dokumentacj techniczn i normami rysunku technicznego. W pracowni powinny znajdowa si: - stanowiska umoliwiajce uczniom samodzielne wykonywanie rysunków, - stanowisko komputerowe do prac z typowymi programami CAD, - zestaw modeli i eksponatów wspomagajcych kształtowanie wyobrani przestrzennej, - zestaw norm rysunkowych i katalogi typowych czci maszyn, - przykładowe dokumentacje konstrukcyjne i technologiczne maszyn i urzdze. Pracownia elektrotechniki i elektroniki powinna umoliwia kształtowanie u uczniów podstawowych wiadomoci i umiejtnoci z zakresu: elektrotechniki, posługiwania si typowymi maszynami i urzdzeniami elektrycznymi oraz przyrzdami pomiarowymi. W pracowni powinny znajdowa si: - podstawowe mierniki wielkoci elektrycznych, - typowe elementy i układy elektryczne i elektroniczne, - podstawowe maszyny i urzdzenia elektryczne, - schematy instalacji elektrycznych, - mechaniczne i elektryczne elementy i układy automatyki, - stanowisko komputerowe wraz z oprogramowaniem do symulacji zjawisk i procesów z zakresu elektrotechniki, elektroniki i automatyki, 6

- poradniki, katalogi i czasopisma, - tablice ostrzegawcze i instrukcje dotyczce bezpiecznej pracy z urzdzeniami elektrycznymi. Pracownia informatyki powinna by wyposaona w pomoce dydaktyczne wspomagajce kształtowanie u uczniów podstawowych wiadomoci i umiejtnoci z zakresu metod i narzdzi współczesnej techniki informatycznej. Kształcenie informatyczne powinno by ukierunkowane na poznanie przez uczcego si praktycznych zastosowa komputerów oraz posługiwanie si nimi w charakterze narzdzi w przyszłej pracy zawodowej. Pracownia powinna by wyposaona w: - stanowiska komputerowe (jeden komputer na jednego ucznia), które mog pracowa w sieci i posiadaj właciwoci multimedialne, - urzdzenia do drukowania tekstu i grafiki, - oprogramowanie systemowe i uytkowe: edytor tekstu, arkusz kalkulacyjny, baza danych, wspomaganie projektowania, wytwarzania i usług, - literatura fachowa (ksiki, czasopisma) oraz instrukcje stanowiskowe. Pracownia budowy maszyn i urzdze umoliwia powinna kształtowanie u uczniów podstawowych wiadomoci i umiejtnoci z zakresu budowy i zasad działania typowych maszyn i urzdze mechanicznych. Pracownia powinna by wyposaona w: - schematy procesów produkcyjnych, - schematy typowych maszyn i urzdze mechanicznych, - eksponaty typowych elementów maszyn, ich połcze i mechanizmów, - modele i eksponaty typowych maszyn. Wyposaenie pracowni powinny uzupełnia pomoce dydaktyczne specyficzne dla specjalizacji zawodowej. Pracownia technologii wytwarzania i napraw umoliwia powinna kształtowanie u uczniów podstawowych wiadomoci i umiejtnoci z zakresu obróbki rcznej i mechanicznej, naprawy i eksploatacji maszyn i urzdze mechanicznych. Pracownia powinna by wyposaona w: - typowe narzdzia do obróbki rcznej i maszynowej, - dokumentacje procesów technologicznych montau maszyn i urzdze, katalogi maszyn i urzdze, filmy dydaktyczne, - mikroskop metalograficzny, - zestaw warsztatowych narzdzi pomiarowych, - schematy typowych obrabiarek do metali, - typowe narzdzia i przyrzdy stosowane w naprawie i eksploatacji maszyn, - dokumentacje procesów technologicznych naprawy typowych maszyn i urzdze, zestaw PN, instrukcje stanowiskowe, katalogi, poradniki, 7

- oprogramowanie komputerowe i stanowisko do jego prezentacji, - filmy dydaktyczne. Wyposaenie pracowni powinny uzupełnia pomoce dydaktyczne specyficzne dla specjalizacji zawodowej. Wyposa enie warsztatów szkolnych powinno umoliwia realizacj zaj praktycznych w zakresie podstawowych operacji obróbki rcznej i maszynowej, prac monterskich i napraw typowych maszyn i urzdze mechanicznych, z rozszerzeniem o moliwoci prowadzenia zaj specjalizujcych. Wyposaenie wszystkich pracowni i warsztatów szkolnych powinno by na bieco aktualizowane. 4. WARUNKI KADROWE Kształcenie w zawodzie mechanik-monter maszyn i urzdze wymaga angaowania nauczycieli-specjalistów w zakresie nastpujcych zagadnie: - rysunku technicznego, - elektrotechniki i elektroniki, - informatyki, - ekonomiki przedsibiorstw, - budowy i eksploatacji maszyn, - technologii wytwarzania i napraw maszyn i urzdze mechanicznych, - zaj praktycznych. Przy doborze kadr naley uwzgldnia Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10.X.1991 r., (Dz. U. Nr 98 poz. 433 oraz z 1994 r. Nr 5, poz. 19 i Nr 109, poz. 521) w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz okrelania szkół i wypadków, w których mona zatrudni nauczycieli nie majcych wyszego wykształcenia. Podane jest, aby kady nauczyciel posiadał przygotowanie informatyczne ze wzgldu na moliwo wykorzystania komputera w wikszoci prowadzonych zaj. Specyfika zawodu mechanik-monter maszyn i urzdze wymaga, aby kadra pedagogiczna w maksymalnym stopniu odwoływała si do pokazów i wicze praktycznych oraz innych aktywizujcych metod nauczania jak: dyskusja, praca pod opiek instruktora, praca nad realizacj projektów indywidualnych i zespołowych, praca metod tekstu przewodniego. Bardzo istotne jest, aby nauczyciele potrafili reagowa na zmiany wynikajce z procesów integracji z krajami Unii Europejskiej, takie jak wprowadzanie nowych przepisów, norm i procedur postpowania. Dotyczy to midzy innymi certyfikacji jakociowej wyrobów jak i całego systemu normalizacji jakoci produkcji i usług, wynikajcymi z wdraania w naszym kraju midzynarodowych norm ISO serii 9000 (PN-EN 29000 - polski odpowiednik). 8

5. KSZTAŁCENIE W RÓNYCH TYPACH SZKÓŁ I FORMACH ORGANIZACYJNYCH Klasyfikacja zawodów szkolnictwa zawodowego z 1993 r. (Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. 23 lutego 1993 r., Dz. U. Nr 19 poz. 83 i 84) przewiduje kształcenie młodziey i dorosłych w zawodzie mechanik-monter maszyn i urzdze w nastpujcych typach szkół: szkoła zasadnicza na podbudowie programowej szkoły podstawowej; liceum zawodowe (szkoła rednia zawodowa) na podbudowie programowej szkoły podstawowej; Wymienione typy szkół mog prowadzi kształcenie osób dorosłych w formie stacjonarnej i zaocznej. Niezalenie od typu szkoły i formy organizacyjnej, treci kształcenia z poszczególnych bloków programowych s obowizujce i powinny by zawarte w programie nauczania dla zawodu. W przypadku podjcia przez szkoł kształcenia w liceum zawodowym, naley wprowadzi dla uczniów praktyki zawodowe, które stanowi powinny pogłbienie i poszerzenie umiejtnoci praktycznych ukształtowanych w szkole. Praktyka moe by organizowana pod ktem specjalizacji, umoliwiajc w ten sposób uczniom wykorzystanie zdobytej w szkole wiedzy i doskonalenie umiejtnoci na konkretnych stanowiskach pracy, zajmowanych przez mechanika-montera maszyn i urzdze. Ponadto praktyka powinna umoliwi kontakt z najnowsz technologi, poznanie nowych urzdze i procesów technologicznych oraz ukierunkowanie zainteresowa ucznia na wybór przyszłego miejsca pracy. Nowym elementem wprowadzonym do szerokoprofilowego modelu kształcenia mechanika-montera maszyn i urzdze s zajcia specjalizujce, które szkoła moe realizowa w kocowym etapie kształcenia. Uwzgldnia one powinny specyfik wystpujcych w regionie zakładów pracy oraz wymagania wydziałów i stanowisk, na których moe pracowa absolwent szkoły. Ponadto specjalizacja zawodowa powinna by kontynuowana w ramach przewidzianych praktyk zawodowych (w przypadku liceum zawodowego) a w dalszej kolejnoci w toku pracy. Szczególn rol w przygotowaniu mechanika-montera maszyn i urzdze spełnia kształcenie praktyczne, umoliwiajce opanowanie i utrwalenie umiejtnoci manualnych. Odbywa si ono powinno w warsztatach szkolnych lub Centrach Kształcenia Praktycznego, ale równie moe by organizowane w zakładach przemysłowych, usługowych lub prywatnych warsztatach napraw maszyn i urzdze. Warsztaty szkolne powinny pełni przede wszystkim funkcj dydaktyczn, której podporzdkowuje si zadania produkcyjne. Realizacja procesu kształcenia w szkołach dla dorosłych (zwłaszcza w formie zaocznej) powinna by zrónicowana w stosunku do procesu kształcenia w szkołach dla młodziey, w których wymiar godzin jest znacznie wikszy. Zajcia dydaktyczne, w przypadku szkół dla dorosłych, powinny by podporzdkowane realizacji zagadnie szczególnie trudnych do opanowania w ramach samokształcenia lub wymagajcych korzystania ze rodków dydaktycznych bdcych na wyposaeniu szkoły. Kształcenie dorosłych wymaga od nauczyciela innego podejcia do 9

uczestników procesu dydaktycznego. Szczególnie istotne jest odwoływanie si nauczycieli do dowiadczenia zawodowego, jakie ju posiadaj słuchacze. 6. POWIZANIE KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO Z KSZTAŁCENIEM OGÓLNYM Kształcenie ogólne stanowi integraln cz i niezbdn podbudow kształcenia zawodowego, std te powinna istnie odpowiednia korelacja treci kształcenia ogólnego i zawodowego. Zwróci naley szczególn uwag na korelacj treci kształcenia przedmiotów: matematyka, fizyka, chemia, z treciami kształcenia przedmiotów zawodowych. W ramach fizyki istotne jest dobre opanowanie przez uczniów zagadnie dotyczcych mechaniki, natomiast w przypadku chemii budowa krystaliczna metali. Zarówno kształcenie ogólne jak i zawodowe powinno doprowadzi od osignicia nastpujcych celów wychowawczych: dobra jako i efektywno pracy, zdyscyplinowanie technologiczne i terminowo wykonywania prac, współdziałanie w pracy zespołowej, rozwój zdolnoci uczniów i talentów indywidualnych, ustawiczne podnoszenie kwalifikacji zawodowych i samokształcenie (ze wzgldu na zmieniajce si zadania zawodowe). Realizacja powyszych celów wymaga współpracy nauczycieli zajmujcych si kształceniem ogólnym i zawodowym. Wskazane jest, aby nauczyciele uczestniczcy w procesie dydaktycznym, zapoznali si z wymaganiami podstaw programowych kształcenia ogólnego i kształcenia w zawodzie oraz programami nauczania przedmiotów wystpujcych w planie nauczania dla zawodu. 7. OGÓLNE ZASADY DOTYCZCE OCENIANIA Kontrola, ocena i pomiar dydaktyczny to nieodłczne składniki strukturalne systemu dydaktycznego, w którym procesy nauczania i uczenia si odgrywaj zasadnicz rol. Bieca kontrola osigni uczniów pozwala na ocen stopnia realizacji celów kształcenia na danym etapie procesu nauczania - uczenia si. Systematyzuje wiedz dotychczas przyswojon i utrwala nabyte ju umiejtnoci. Przedmiotem oceny osigni uczniów podczas kontroli jest na ogół stopie przyswojenia okrelonego zasobu wiedzy lub zadanie polegajce na wykonaniu wyrobu lub usługi, przy wykorzystaniu zadanych (dostpnych) metod i rodków. Podstawowe kryteria oceny nabytych przez uczniów umiejtnoci mona sformułowa w postaci listy pyta - czy ucze potrafi?: wykorzysta wiedz teoretyczn w działaniach praktycznych poprzez właciwe okrelenie obszaru wystpowania rozmaitych zjawisk, stosowalnoci poszczególnych praw i metod, samodzielnie dochodzi do właciwych wniosków na podstawie posiadanego zasobu wiedzy, własnych obserwacji i przeprowadzonych dowiadcze, logicznie i konsekwentnie myle o istocie zagadnienia, a nie odtwarza z pamici wyuczone (czsto bez zrozumienia) formuły, 10

kojarzy pokrewne treci kształcenia pochodzce z rónych działów programowych, w tym przedmiotów ogólnokształccych, poprawnie prezentowa swoj wiedz i własnymi słowami opisywa zjawiska i definiowa pojcia, wykazywa własn inicjatyw w wykonaniu zadania bdcego przedmiotem oceny, zwłaszcza zada praktycznych, uogólnia wyuczone zagadnienia na konkretnych przykładach. Dokonanie oceny osigni uczniów, zgodnie z podanymi wyej kryteriami, jest moliwe poprzez zastosowanie rónych narzdzi pomiaru: prac pisemnych, pyta ustnych, testów, projektów, zada praktycznych oraz obserwacji podczas pracy. Kontrola moe by bieca i okresowa, czstkowa i całociowa (globalna). Dobór formy kontroli jest uzaleniony od zakresu tematycznego i etapu realizacji procesu kształcenia oraz uwarunkowa technicznych i organizacyjnych. Aby ocena sformułowana w wyniku pomiaru była miarodajna, pytania (zadania) sprawdzajce powinny by w znacznym stopniu upodobnione do zada wystpujcych w przyszłej pracy zawodowej. 11

II. PODZIAŁ GODZIN NA BLOKI PROGRAMOWE Lp. Nazwa bloku programowego Minimalna liczba godzin w cyklu kształcenia w % */ 1 Techniczne podstawy zawodu 18,0 2 Budowa i monta maszyn i urzdze 24,0 3 Eksploatacja maszyn i urzdze 28,5 4 Przedsibiorczo i bezpieczestwo pracy 4,5 Razem: 75,0 **/ */ Podział godzin na bloki programowe dotyczy zarówno kształcenia młodziey jak i dorosłych (w formie stacjonarnej i zaocznej). **/ Pozostałe 25% godzin pozostaje do rozdysponowania przez autorów programów nauczania na dostosowanie kształcenia do potrzeb lokalnego rynku pracy, w tym okrelon specjalizacj w zawodzie. 12

III. PODSTAWY PROGRAMOWE KSZTAŁCENIA W BLOKACH PROGRAMOWYCH TECHNICZNE PODSTAWY ZAWODU 1. Cele kształcenia Ucze/słuchacz w wyniku kształcenia powinien umie: wyjani podstawowe pojcia, prawa i zasady mechaniki technicznej, elektrotechniki, elektroniki i automatyki; scharakteryzowa właciwoci fizyczne, chemiczne, mechaniczne, technologiczne materiałów konstrukcyjnych stosowanych w budowie maszyn; zmierzy wielkoci geometryczne typowymi narzdziami pomiarowymi; wykona podstawowe obliczenia wytrzymałociowe połcze; wyjani pojcia tolerancji, pasowa i chropowatoci powierzchni i ich uyteczno w budowie maszyn; wyjani procesy technologiczne obróbki cieplnej, cieplno-chemicznej, plastycznej odlewnictwa i obróbki wiórowej; rozróni niekonwencjonalne technologie obróbki czci maszyn; zastosowa zasady sporzdzania rysunku technicznego maszynowego oraz odpowiednie techniki zapisu podczas wykonywania odwzorowa konstrukcyjnych; przedstawi w odpowiednich rzutach (prostoktnych i aksonometrycznych) kształt i wielko elementów konstrukcyjnych, rodzaje połcze wystpujcych w maszynach i urzdzeniach mechanicznych; przedstawi w uproszczeniach rysunkowych i naszkicowa czci maszyn oraz typowe połczenia rozłczne i nierozłczne; wyjani oznaczenia stosowane na rysunkach technicznych maszynowych; rozróni rodzaje ródeł energii elektrycznej, typowe rozwizania w budowie obwodów elektrycznych prdu stałego i przemiennego oraz maszyny i urzdzenia elektryczne; odczyta podstawowe symbole i oznaczenia na typowych schematach elektrycznych i elektronicznych; rozróni typowe elektryczne przyrzdy pomiarowe, zmierzy i obliczy podstawowe wielkoci elektryczne; rozróni typowe elementy instalacji elektrycznej, sprztu instalacyjnego i przewodów oraz zabezpieczenia przeciwporaeniowe i odgromowe; wykona podstawowe operacje obróbki rcznej i mechanicznej; wykona typowe połczenia nierozłczne: spawane, zgrzewane, lutowane i klejone; obsłuy sprzt komputerowy w podstawowym zakresie oraz skorzysta z typowego oprogramowania uytkowego (edytor tekstu, bazy danych, wspomaganie oblicze i projektowania). 13

2. Treci kształcenia (działy programowe) Podstawowe pojcia mechaniki ogólnej, technicznej i mechaniki płynów Materiały konstrukcyjne i technologiczne stosowane w budowie maszyn Tworzywa sztuczne Podstawowe operacje z zakresu obróbki rcznej oraz narzdzia do obróbki Jednostki miar i podstawowe pomiary warsztatowe Podstawy obróbki cieplnej i cieplno - chemicznej Metody wytwarzania elementów maszyn i urzdze: obróbka plastyczna metali ( walcowanie, kucie, tłoczenie), odlewnictwo Techniki łczenia metali i niemetali: lutowanie, spawanie, zgrzewanie, klejenie Obróbka wykaczajca czci maszyn ( docieranie, polerowanie, gładzenie, dogładzanie) Podstawy oblicze wytrzymałociowych Rodzaje obróbki skrawaniem: cicie, wiercenie, gwintowanie, toczenie, szlifowanie, frezowanie i inne) Obróbka erozyjna czci maszyn ( obróbka elektroerozyjna, elektrochemiczna, strumieniowo - erozyjna: plazmowa, elektronowa, fotonowa) Zasady tworzenia rysunku technicznego i wymiarowania Rzutowanie prostoktne i aksonometryczne Zasady wykonywania widoków i przekrojów Uproszczenia rysunkowe i szkicowanie czci maszyn oraz połcze Tolerancje, pasowania i chropowato powierzchni w budowie maszyn Rysunki wykonawcze, złoeniowe, zabiegowe i operacyjne Prd elektryczny, magnetyzm i elektromagnetyzm Maszyny elektryczne prdu stałego i przemiennego Podstawy miernictwa elektrycznego Instalacje elektryczne Elektronika i automatyka przemysłowa Podstawy obsługi komputera PC Wprowadzenie do komputerowego oprogramowania uytkowego. 3. Zalecenia dotyczce oceniania Do badania osigni uczniów w zakresie planowanych celów kształcenia bloku programowego techniczne podstawy zawodu najlepiej słu testy sprawdzajce, skonstruowane według kryterium celu. Kontrola według kryterium celu oznacza, e aby zbada rezultaty uczenia si, naley skonstruowa testy lub inne narzdzia kontroli, które mierz bezporednio zachowanie wykonawcze opisane w formie celów kształcenia, wystpujcych w bloku programowym. Naley załoy, e ocena poziomu umiejtnoci uczniów bdzie prowadzona 14

z wykorzystaniem narzdzi pomiaru dydaktycznego. Mog tu wystpowa zadania wielokrotnego wyboru lub krótkiej odpowiedzi, które obejm m.in.: czynnoci zwizane z rysowaniem i szkicowaniem wybranych konstrukcji i elementów maszyn, umieszczanie oznacze chropowatoci powierzchni, tolerancji, pasowa i innych na rysunkach czci maszyn, czytanie rysunków czci maszyn. System oceniania, ze wzgldu na specyfik bloku tematycznego, powinien take obejmowa: wytwory pracy uczniów w postaci samodzielnie wykonanych typowych czci maszyn, z wykorzystaniem obróbki rcznej i mechanicznej oraz czynnoci podstawowe, dotyczce obsługi komputera i posługiwania si wybranym oprogramowaniem uytkowym. 15

BUDOWA I MONTA MASZYN I URZDZE 1. Cele kształcenia Ucze/słuchacz w wyniku kształcenia powinien umie: wyjani podstawowe pojcia: proces produkcyjny, proces technologiczny, maszyna, urzdzenie, element maszyny, zespół, podzespół, mechanizm; sklasyfikowa typowe maszyny i urzdzenia mechaniczne; rozróni i scharakteryzowa podstawowe połczenia rozłczne: nitowe, gwintowe, wciskowe, klinowe, sworzniowe, wielowypustowe, rurowe; rozróni podstawowe mechanizmy napdowe, czci przesuwne oraz mechanizmy ruchu postpowego i obrotowego; wyjani budow, zasad działania i przeznaczenie typowych maszyn i urzdze mechanicznych (silnik, obrabiarka, urzdzenia dwigowo-transportowe), napdów hydraulicznych, pneumatycznych i elektrycznych; wyjania zasady i organizacj montau w produkcji maszyn i urzdze; wykorzysta dokumentacj technologiczn montau; rozpozna i zastosowa przyrzdy i uchwyty montaowe; przeprowadzi monta i demonta typowych połcze rozłcznych; przeprowadzi monta łoysk, osi i wałów; przeprowadzi monta i demonta typowych mechanizmów napdowych; przeprowadzi monta czci przesuwnych; przeprowadzi monta mechanizmów ruchu postpowego i obrotowego; przeprowadzi monta typowych napdów hydraulicznych i pneumatycznych; wyjani zasady montau głównego maszyn i urzdze; sprawdzi jako maszyny i urzdzenia po montau; nałoy powłoki ochronne i dekoracyjne na wyprodukowane maszyny i urzdzenia; posługiwa si narzdziami, przyrzdami i urzdzeniami stosowanymi w montau i demontau maszyn i urzdze; zachowa warunki bezpieczestwa i higieny pracy podczas montau i demontau maszyn i urzdze. 2. Treci kształcenia (działy programowe) Charakterystyka produkcji urzdze technicznych Klasyfikacja maszyn i urzdze Mechanizmy i elementy maszyn Budowa i zasady działania typowych maszyn i urzdze mechanicznych Napdy i sterowania hydrauliczne, pneumatyczne i elektryczne Ogólne zasady projektowania procesów technologicznych montau Zasady montau i demontau Organizacja procesu montau i demontau (organizacja stanowisk, przygotowanie dokumentacji technologicznej montau) 16

Operacje pomocnicze w procesie technologicznym montau (mycie i czyszczenie jednostek montaowych, operacje dopasowywania, wyrównowaanie elementów i zespołów) Przyrzdy i uchwyty montaowe oraz urzdzenia transportowe Technologia montau połcze rozłcznych Technologia montau łoysk, osi i wałów Technologia montau i demontau mechanizmów napdowych (koła na wałach, napdy pasowe, łacuchowe, przekładnie zbate, napdy cierne, sprzgła) Technologia montau czci przesuwnych (prowadnic) Technologia montau mechanizmów ruchu postpowego (mechanizm rubowy, korbowo-tłokowy, mimorodowy, jarzmowo-wahadłowy, zapadkowy, rozrzdu zaworowego) Technologia montau mechanizmów hydraulicznych i pneumatycznych Monta główny maszyn i urzdze Powłoki ochronne i dekoracyjne Mechanizacja i automatyzacja montau Kontrola jakoci w procesie technologicznym montau Zasady bezpieczestwa pracy podczas montau i demontau maszyn i urzdze. 3. Zalecenia dotyczce oceniania Osignicia szkolne uczniów, w zakresie wyodrbnionych celów kształcenia bloku programowego budowa i monta maszyn i urzdze, powinny by oceniane za pomoc sprawdzianów dydaktycznych (testów) oraz prac i wytworów wykonanych podczas zaj praktycznych. Zadania w sprawdzianie dydaktycznym powinny mie charakter mieszany i składa si z zada wielokrotnego wyboru, krótkiej i rozszerzonej odpowiedzi. Umiejtnoci praktyczne mona sprawdza z zastosowaniem testu pracy, w którym narzdziem pomiaru bdzie zadanie typu próba pracy. Podstawowe kryteria słuce do oceny poziomu opanowania umiejtnoci praktycznych powinny obejmowa m.in.: organizacj prac monterskich, dokładno i rzetelno prac montaowych maszyn i urzdze, która ma wpływ na jako produktu finalnego. Kryteria zwizane z jakoci produkcji maszyn i urzdze maj decydujce znaczenie w zwizku z obowizujcymi coraz powszechniej w Polsce normami ISO-9000. 17

EKSPLOATACJA MASZYN I URZDZE 1. Cele kształcenia Ucze/słuchacz w wyniku kształcenia powinien umie: wyjani podstawowe pojcia zwizane z eksploatacj obiektów technicznych; rozróni procesy eksploatacyjne maszyn i urzdze: uytkowanie, obsługiwanie, zasilanie; scharakteryzowa warunki techniczne uytkowania, miary uytkowania i ich zastosowanie; zainstalowa, przygotowa do pracy i przeprowadzi rozruch nowych maszyn i urzdze; rozróni i scharakteryzowa podstawowe rodzaje materiałów eksploatacyjnych (oleje, smary, ciecze chłodzco - smarujce, paliwa); wyjani istot smarowania oraz systemy smarowania olejem i smarem stałym; dobra materiały smarowe do łoysk, przekładni mechanicznych, silników spalinowych; okreli czynniki powodujce powstawanie korozji oraz rozróni podstawowe metody zabezpieczania metali przed korozj; scharakteryzowa procesy zuyciowo - starzeniowe maszyn i urzdze; rozróni metody przeciwdziałania zuyciu elementów i maszyn; scharakteryzowa procesy i czynniki majce wpływ na uszkodzenia urzdze mechanicznych; okreli podstawowe zadania diagnostyki technicznej; wyjani pojcie stan techniczny maszyn i urzdze oraz rozróni metody diagnostyczne; wykorzysta urzdzenia diagnostyczne w ocenie stanu technicznego i zinterpretowa wyniki pomiarów; przeprowadzi weryfikacj czci maszyn; scharakteryzowa zasady i zadania systemu planowo-zapobiegawczych obsług i napraw; rozróni i scharakteryzowa rodzaje obsług technicznych; okreli zakres przegldu okresowego, naprawy biecej, redniej i głównej; rozróni fazy procesu naprawczego; wyjani sposoby naprawy czci maszyn i urzdze; rozróni i zastosowa przyrzdy i urzdzenia obsługowo-naprawcze; posłuy si dokumentacj obsługowo-naprawcz; przeprowadzi naprawy typowych elementów maszyn i zespołów maszynowych; wykona czynnoci zwizane z konserwacj maszyny (czyszczenie, smarowanie, sprawdzanie stanu technicznego urzdzenia); wyjani proces technologiczny naprawy głównej maszyn i urzdze przemysłowych; sprawdzi jako prac obsługowo-naprawczych; zabezpieczy maszyny i urzdzenia po naprawie; komunikowa si i współdziała z rónymi komórkami organizacyjnymi procesu 18

obsługowo-naprawczego; zorganizowa własne stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii i bezpieczestwa pracy; zachowa warunki bezpieczestwa i higieny pracy podczas prac obsługowonaprawczych oraz chroni rodowisko naturalne; posłuy si sprztem komputerowym oraz wykorzysta typowe oprogramowanie do wspomagania prac warsztatowych; doskonali własn wiedz i umiejtnoci. 2. Treci kształcenia (działy programowe) Podstawowe pojcia eksploatacji urzdze technicznych Fizyko-chemiczne podstawy eksploatacji maszyn i urzdze Korozja metali i powłoki ochronne Materiały, gazy i płyny eksploatacyjne Rodzaje tarcia i smarowania Uszczelnienia techniczne Zasady rozpoznawania zuycia i uszkodzenia elementów maszyn Rozpoznawanie wad za pomoc defektoskopii Diagnostyka techniczna maszyn i urzdze System planowo-zapobiegawczych obsług i napraw maszyn i urzdze Zasady naprawy obiektów technicznych Organizacja prac naprawczych Stanowiska i urzdzenia obsługowo-naprawcze Proces technologiczny naprawy maszyn Weryfikacja czci maszyn Metody regeneracji elementów maszyn Naprawa powierzchni roboczych i elementów (czopy i wały, otwory, tuleje i łoyska, obudowy i kadłuby oraz inne) Naprawa typowych zespołów (przekładnie, podzespoły wirujce, układy hydrauliczne i inne) Próby uruchomienia maszyn i urzdze po naprawie, przeprowadzanie niezbdnych regulacji; Wycofywanie z eksploatacji maszyn i urzdze Zaplecze obsługowo-naprawcze maszyn i urzdze mechanicznych Praca na typowych stanowiskach monterskich w przedsibiorstwach produkcji maszyn i urzdze mechanicznych i obsługowo-naprawczych (usługowych). Bezpieczestwo i higiena pracy oraz ochrona rodowiska naturalnego podczas naprawy maszyn i urzdze. 3. Zalecenia dotyczce oceniania Sprawdzenie osigni szkolnych uczniów, w zakresie wyodrbnionych celów kształcenia bloku programowego eksploatacja maszyn i urzdze, powinno obejmowa wiadomoci teoretyczne i umiejtnoci praktyczne, kształtowane w procesie nauczania-uczenia si. Ocena osigni uczniów wymaga zastosowania rónorodnych sprawdzianów dydaktycznych. 19

Zadania w sprawdzianie dydaktycznym powinny mie charakter mieszany i składa si z zada wielokrotnego wyboru, krótkiej i rozszerzonej odpowiedzi oraz z zada (sprawdzianów) praktycznych, polegajcych na wykonaniu cile okrelonych czynnoci i wytworów z zakresu technologii napraw, konserwacji i regulacji typowych maszyn i urzdze mechanicznych. Poniewa treci tego bloku odzwierciedlaj wymagania konkretnych stanowisk pracy, zajmowanych przez mechanika-montera maszyn i urzdze, w ocenianiu powinien by połoony duy nacisk na sprawdzenie: stopnia samodzielnoci wykonywania zada zawodowych, szybkoci i trafnoci podejmowanych decyzji, inwencji i pomysłowoci przy rozwizywaniu rónorodnych zada. Podstawowe kryteria, słuce do oceny poziomu opanowania umiejtnoci praktycznych, powinny obejmowa: - postaw zawodow (czysto i estetyka stanowiska pracy, przestrzeganie przepisów bhp i higieny osobistej, poszanowanie mienia warsztatowego, stosunek do przełoonych i kolegów); - organizacj pracy (przygotowanie si ucznia do pracy, zgromadzenie odpowiednich materiałów zgodnie z dokumentacj, dobór narzdzi do wykonania zadania, dobór narzdzi pomiarowych i przyrzdów, przygotowanie organizacyjne stanowiska pracy); - umiejtno korzystania z narzdzi i sprztu zmechanizowanego (poprawno obsługi maszyn i urzdze, dobór i właciwe korzystanie z narzdzi, sprztu mechanicznego i wyposaenia, konserwowanie i zabezpieczenie maszyn, urzdze i wyposaenia po zakoczonej pracy); - umiejtno wykonywania pracy (sprawdzenie pobranych materiałów przed rozpoczciem pracy, prawidłowo mocowania materiałów i narzdzi, poprawno rozpoczcia pracy, zachowanie kolejnoci wykonywania czynnoci według obowizujcej technologii, poprawne wykonanie pracy, kultura pracy, zachowanie porzdku na stanowisku pracy, w czasie pracy i po jej zakoczeniu); - umiejtno ekonomicznego wykonywania pracy (rytm pracy, czas wykonywania zgodnie z norm, oszczdno materiałów, usprawnianie technologii produkcji prowadzce do skrócenia czasu, poprawy jakoci, bezpieczestwa pracy itp.); - standard jakoci wykonanej pracy (zgodno wyrobu lub usługi z dokumentacj, estetyka i jako wykonania, rzetelno i kompetentno usługi). 20

PRZEDSIBIORCZO I BEZPIECZESTWO PRACY 1. Cele kształcenia Ucze/słuchacz w wyniku kształcenia powinien umie: posługiwa si podstawowymi pojciami ekonomicznymi; zinterpretowa typowe mechanizmy rynkowe; skorzysta ze ródeł wiedzy ekonomicznej i prawnej; prezentowa swoje kwalifikacje podczas poszukiwaniu pracy; działa zgodnie z przysługujcymi prawami i obowizkami pracownika; zastosowa procedury zwizane z podejmowaniem działalnoci gospodarczej w oparciu o rachunek ekonomiczny; wyjania wpływ niewłaciwej eksploatacji obiektów technicznych na stan majtku trwałego przedsibiorstwa; wykorzysta technik komputerow w prowadzeniu działalnoci gospodarczej; rozrónia zagroenia i przewidywa skutki działania prdu elektrycznego na organizm ludzki; przestrzega przepisów bezpieczestwa, higieny pracy i ochrony przeciwpoarowej przy obsłudze instalacji elektrycznej oraz maszyn i urzdze mechanicznych; rozpoznawa rodzaje podrcznego sprztu ganiczego i posługiwa si nim; udziela pierwszej pomocy osobom poraonym prdem elektrycznym oraz poszkodowanym w wypadkach; sporzdza we współpracy ze słubami ekonomicznymi kalkulacje usług obsługowych i naprawczych maszyn i urzdze; przestrzega zasad ochrony rodowiska naturalnego; upowszechnia zdrowy styl ycia. 2. Treci kształcenia (działy programowe) Wprowadzenie w zagadnienia rodowiska pracy i gospodarki Rynek i jego rodzaje Wybrane zagadnienia z kodeksu pracy Podmioty gospodarcze i pracownicy Majtek trwały przedsibiorstwa Zasady racjonalnego gospodarowania i rachunek ekonomiczny Podejmowanie działalnoci gospodarczej Podstawowe wiadomoci o marketingu Prawa i obowizki bezrobotnego Poszukiwanie pracy Wycena prac usługowych zwizanych z obsług maszyn i urzdze Korzystanie z komputerowych baz danych ródła zanieczyszcze rodowiska naturalnego Zasady bezpieczestwa i higieny pracy, ochrona rodowiska naturalnego, i ochrona przeciwpoarowa. 21

3. Zalecenia dotyczce oceniania Blok przedsibiorczo i bezpieczestwo pracy obejmuje treci niezbdne do prawidłowego funkcjonowania absolwenta w warunkach gospodarki rynkowej oraz bezpiecznego wykonywania pracy w relacjach: człowiek - obiekty techniczne, człowiek - rodowisko, obiekty techniczne - rodowisko. Dlatego te nacisk naley połoy na znajomo i rozumienie zasad: funkcjonowania gospodarki rynkowej, poszukiwania pracy i pomysłu na własn firm oraz zapewnienia bezpieczestwa w rodowisku pracy. Poziom posiadanej wiedzy i umiejtnoci moe by sprawdzany z wykorzystaniem: testów osigni szkolnych, opisów, raportów, relacji; dyskusji i pogadanek; projektów, zada lub wicze; obserwacji pracy uczniów. 22