PUŁKOWNIK EDWARD CZOPÓR (1887-?). OFICER II RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. PRZYCZYNEK DO BIOGRAFII

ZESZYTY NAUKOWE WSOWL Nr 3 (165) 2012 PUŁKOWNIK EDWARD CZOPÓR (1887-?). OFICER II RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. PRZYCZYNEK DO BIOGRAFII Waldemar JASKULSKI Centrum Szkolenia Artylerii i Uzbrojenia e-mail: waldekjaskulski@o2.pl Artykuł wpłynął do redakcji 21.03.2012 r. Zweryfikowaną i poprawioną wersję po recenzjach i korekcie otrzymano we wrześniu 2012 r. W prezentowanym artykule przedstawiono postać płk. Edwarda Czopora. Oficer ten wywodził się z armii rosyjskiej i w jej szeregach wziął udział w I wojnie światowej. W listopadzie 1918 r. wstąpił do Wojska Polskiego. W latach 1924-1928 pełnił służbę w szkolnictwie, gdzie awansował na pułkownika. Następnie dowodził pułkiem artylerii. Od 1932 r. do wybuchu wojny służył na kierowniczych stanowiskach w służbie uzbrojenia. Słowa kluczowe: Czopór Edward, biografie, oficerowi 1918-1939 WSTĘP Celem zamieszczonego szkicu jest przybliżenie sylwetki oficera armii II Rzeczypospolitej Polskiej płk. Edwarda Czopora. W armii rosyjskiej jako artylerzysta zdobył swoje pierwsze doświadczenia bojowe. W szeregach Armii gen. Józefa Hallera oraz w obronie granic Rzeczypospolitej Polskiej dał się poznać jako oficer energiczny i odważny, wywiązujący się bardzo dobrze z obowiązków służbowych. Dowodem na to są nadane mu wysokie odznaczenia obojowe. Pokojowy okres służby w Wojsku Polskim rozpoczął na stanowisku zastępcy dowódcy 8 Pułku Artylerii Ciężkiej w Toruniu. Następnie wiedzę i bogate doświadczenie tego zdolnego artylerzysty wykorzystano w szkolnictwie wojskowym. W latach 1924-1928 był ostatnim komendantem Szkoły Młodszych Oficerów Artylerii 1 wchodzącej w skład Obozu Szkolnego Artylerii 2, a od 1927 r. Centrum Wyszkolenia Artylerii. Na tym stanowisku awansował do stopnia pułkownika. Następnie dowodził 1 Pułkiem Artylerii Górskiej w Stryju, gdzie również uzyskał wysokie noty. W 1931 r. został przeniesiony do służby uzbrojenia. Służył 1 2 Jego poprzednikami na tym stanowisku byli: mjr Michał Zdzichowski, ppłk Karol Podonowski, mjr/ppłk Mieczysław Maciejowski, ppłk/płk Józef Korycki. Oficerowie ci, z wyjątkiem Maciejowskiego, który pracował w Związku Strzeleckim i w III 1939 r. awansował na gen. bryg., wywodzili się z armii carskiej. Do końca 1922 r. był to Obóz Szkół Artylerii.

Waldemar JASKULSKI w Przemyślu i Warszawie, gdzie zastał go wybuch wojny. Dodajmy, że jako uzbrojeniowiec wykazał się dużą wiedzą fachową oraz zdolnościami organizacyjnymi. 1. W ARMII CARÓW Edward Czopór urodził się 1 maja 1887 r. w Białocerkwi położonej wtenczas w powiecie Wasylków, ziemia kijowska. Jego rodzicami byli Franciszek i Teofila z Krajewskich. W 1906 r. zdał egzamin dojrzałości, czym zakończył naukę w 8 letnim gimnazjum w Białocerkwi. Służbę rozpoczął w armii rosyjskiej gdzie do wybuchu I wojny światowej awansował 6 sierpnia 1911 r. na podporucznika, a 6 sierpnia 1914 r. na porucznika. Kolejne stopnie otrzymał już w czasie działań zbrojnych, podkapitana 19 czerwca 1917 r., kapitana 1 listopada 1917 r. i majora 17 kwietnia 1918 r. 3 W 1918 r. służył w II Korpusie Polskim 4. Po bitwie pod Kaniowem, 17 maja 1918 r. dostał się do niewoli niemieckiej 5. Przetrzymywano go w Brześciu Litewskim. 2. W OBRONIE GRANIC RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Dekretem Wodza Naczelnego, z dniem 15 listopada 1918 r. został przyjęty do Wojska Polskiego w stopniu kpt. Stopień ten otrzymał warunkowo, aż do ułożenia listy starszeństwa przez Ogólną Komisję Weryfikacyjną. Na później odłożono także ustalenie starszeństwa. Jednocześnie otrzymał przydział do Grupy płk. Eugeniusza Pogorzelskiego rozlokowanej w Brześciu Litewskim 6. W styczniu 1919 r. otrzymał przydział do Dywizji Litewsko-Białoruskiej gen. ppor. Wacława Iwaszkiewicza 7. Kolejny przydział nastąpił miesiąc później. Wówczas to przeniesiono go do Inspektoratu Artylerii w Warszawie. Już 11 lutego wyjechał do Armii gen. dyw. Józefa Hallera. Zapewne to w jej szeregach otrzymał awans na majora. Na początku kwietnia objął po ppłk. Mikołaju Gomólickim dowództwo III Grupy 1 Pułku Artylerii Polowej (1 Dywizja Strzelców Polskich) 8 rozlokowanej w rejonie Saint Germain i Loromontzey 9. Jego przełożonym był ppłk M. Gomólicki, który po płk. Władysławie Jungu objął dowództwo pułku. I Grupą dowodził mjr Kazimierz Schally, II zaś mjr Romuald Kowalski. Mjr Czoporowi podlegali natomiast dowódcy: 7 Baterii por. Napoleon de Latour, 8 Baterii kpt. Michał Jancewicz i 9 Baterii por. inż. Witold Pluszczewski 10. 3 4 5 6 7 8 9 10 Centralne Archiwum Wojskowe (dalej CAW), Kolekcja Akt Personalnych Czopora Edwarda, I. 481.C.7469, (dalej KAP. Czopora E, I. 481.C.7469), Główna Karta Ewidencyjna. Szerzej H. Bagiński, Wojsko Polskie na Wschodzie 1914-1920, Warszawa 1921, s. 336-372; M. Wrzosek, Polskie Korpusy Wojskowe w Rosji w latach 1917-1918, Warszawa 1969, s. 321-340. CAW, KAP. Czopora E., I. 481.C.7469, Główna Karta Ewidencyjna. Dz. Rozkazów Wojskowych Nr 14 z 30.12.1918 r., s. 235-236; CAW, KAP. Czopora E., I. 481.C.7469, Główna Karta Ewidencyjna. Tu podano, że nastąpiło to 13.11.1918 r.; W. Kozłowski, Generalski konterfekt. Biografia zbiorowa dowódców częstochowskiej 7 Dywizji Piechoty 1921-1939, Łódź 2007, s. 84-85. Vide też S. Szeptycki, Front Litewsko-Białoruski 10 marca 1919-30 lipca 1920, Kraków 1925, s. 9. D. Radziwiłłowicz, Błękitna Armia. W 80 rocznicę utworzenia, Warszawa 1997, s. 40. CAW, KAP. Czopora E., I. 481.C.7469, Główna Karta Ewidencyjna. M. Wieliczko-Wielecki, Zarys historii wojennej 13-go Kresowego Pułku Artylerii Polowej, Warszawa 1928, s. 7-8; W. Jarno, 1 Dywizja Strzelców Armii generała Hallera w latach 1918-1919, Łódź 2006, s. 80-81, 93-96, 170. Na s. 173 Autor wykazał Czopora w stopniu kpt. 210

PUŁKOWNIK EDWARD CZOPÓR (1887-?). OFICER II RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ W kwietniu 1919 r. wraz z pułkiem przybył do kraju. Major pozostał na zajmowanym stanowisku i wziął udział w walkach z Ukraińcami 11. Latem 1919 r. ppłk Gomólicki tak o nim napisał: Energiczny pracowity oficer. Brak taktyki i taktu służbowego. Z czasem wyrobi się na dobrego dowódcę grupy. Nieco szerzej scharakteryzował go dowódca artylerii 1 Dywizji Strzelców Pieszych płk Jung: ( ) jest dobrym dowódca grupy i lubianym przez wszystkich. Jego młodość i stosunek do zajmowanego stanowiska daje nieraz wyraz braku odpowiedniego postępowania z wyższymi lecz to się wkrótce przy umiejętnym zastosowaniu się przełożonych załagodzi, ponieważ mjr Czopór jest dobrze wychowany, ambitny i rzetelnie pracujący oficer. Zapowiada w niedalekiej przyszłości odpowiadać warunkom wymagającym swego stanowiska 12. Na początku września 1919 r., po włączeniu Armii gen. Hallera do Wojska Polskiego 1 Pułk Artylerii Polowej przemianowanego na 13 Pułk Kresowy Artylerii Polowej 13. Jego III Dyonem przez cały okres walk o granice dowodził mjr Czopór. W stopniu tym Naczelny Wódz zatwierdził go dekretem L. 2210 z 15 lipca 1920 r. ze starszeństwem z 1 kwietnia 1920 r. 14 Od czerwca 1920 r. 13 Dywizja Piechoty znajdowała się w odwrocie przed naporem dywizji 1 Armii Konnej i 12 Armii 15. W połowie sierpnia ta wielka jednostka piechoty dotarła pod Lwów. W czasie obrony grodu Semper Fidelis ogień dyonu mjr. Czopora skutecznie wspierał 50 Pułk Strzelców Kresowych 26 Brygady Piechoty 16. Dowódca tego pułku ppłk Rudolf Siwy z datą 21 października 1920 r. wystąpił z wnioskiem o odznaczenie Majora Srebrnym Krzyżem Orderu Wojskowego Virtuti Militari. W uzasadnieniu ppłk Siwy tak opisał działania prowadzone pod Lwowem w dniu 16 sierpnia: Mjr ten widząc groźną sytuację z właściwą mu przytomnością umysłu, inicjatywą i odwagą nie zważając na huraganowy zewsząd ogień nieprzyjacielski wyjeżdża czemprendzej jedną swą baterią na pobliskie wzgórze i zająwszy niemal błyskawicznie pozycje otwiera silny ogień na nieprzyjaciela. Celnymi pociskami rozbija zaraz na początku 1 karabin maszynowy, a po dłuższej walce zmusza przeciwnika do milczenia i zaprzestania ataku. Dzięki niemu pułk zdołał zająć pozycje i wycofać się ratując się przed rozbiciem Główna w tym zasługa majora Czopora. Ponadto wnioskodawca dodał: Bardzo dzielny i odważny oficer. 11 12 13 14 15 16 M. Wieliczko-Wielecki, op. cit., s. 9-11; M. Klimecki, Polsko-ukraińska wojna o Lwów i Wschodnią Galicję 1918-1919 r. Aspekty polityczne i wojskowe, Warszawa 1997. CAW, KAP. Czopora E., I. 481.C.7469, Karta Ewidencyjna, (k. 17). CAW, Armia Generała Hallera, I. 123.1.22, Dowództwo Armii Gen. Hallera Rozkaz No 4671 (Org.) z 06.09.1919 r.; W. Jarno, 1 Dywizja Strzelców, s. 152-153. Dz. Personalny MSWojsk., Nr 29 z 4 VIII 1920 r., s. 676, 678. Tu wykazany w dyspozycji Inspektora Artylerii. S. Rutkowski, Pierwsze walki z Armią Konną pod Koziatynem (28. V. 1920-6. VI. 1920), cz. II, Bellona, t. XXXI, Warszawa 1928, s. 232 i nn; A. Czubiński, Walka Józefa Piłsudskiego o nowy kształt polityczny Europy Środkowo-Wschodniej w latach 1918-1921, Toruń 2002, s. 243 i nn; A. Smoliński, Zarys dziejów 1 Armii Konnej (1919-1923), Grajewo 2003; Idem, 1 Armia Konna podczas walk na polskim teatrze działań wojennych w 1920 roku. Organizacja, uzbrojenie, wyposażenie oraz wartość bojowa, Toruń 2008; T. Grzegorczyk, 6. Armia Wojska Polskiego w 1920 r., Toruń 2009; L. Wyszczelski, Kampania ukraińska 1920 roku, Warszawa 2009. Bitwa lwowska 25 VII-18 X 1920. Dokumenty operacyjne, cz. II (6-20 VIII), pod red. M. Tarczyński, Warszawa 2004, s. 39; Bitwa lwowska i zamojska 25 VII-18 X 1920. Dokumenty operacyjne, cz. III (21 VIII-4 IX 1920), pod red. M. Tarczyński, Warszawa 2009, s. 628. 211

Waldemar JASKULSKI Zasługuje w zupełności na odznaczenie ( ) 17. Wódz Naczelny nadał mu to odznaczenie (nr krzyża 1390) dekretem L. 2862 z 13 kwietnia 1921 r. 18 Ponadto odznaczono go także Krzyżem Walecznych. Na rozkaz NDWP płk Gomólicki sporządził krótką opinię Majora, za czas jego służby od 24 marca 1919 r. do 7 sierpnia 1920 r.: Odważny trochę nerwowy oficer. Stale niezadowolony ze swych podwładnych. Chorobliwy. Na stanowisku dcy dyonu nadaje się. Dowódca 13 Brygady Artylerii płk Mikołaj Majewski 19, pod datą 11 sierpnia zapisał, że z powodu zbyt krótkiego pobytu na tym stanowisku opinii wydać nie może. Natomiast opinię dowódcy pułku potwierdził dowódca 13 Dywizji Piechoty płk Franciszek Paulik 20. Kolejnego opiniowania mjr. Czopora pułkownicy Gomólicki i Majewski dokonali w połowie grudnia 1920 r. Wówczas Major był postrzegany jako oficer inteligentny, wymagający i energiczny, choć o nieco nerwowym usposobieniu. Od chwili odwrotu zachowywał się bez zarzutu. W czasie choroby, szeregi opuścił dopiero na kategoryczny rozkaz. Przełożeni podkreślili jego odwagę i bardzo dobrą postawę w boju. Pomimo tych zalet, jako kandydat na dowódcę pułku został oceniony dostatecznie 21. Czasowy dowódca 13 Pułku Kresowego Artylerii Polowej ppłk Ignacy Hermanowski 19 marca 1921 r. wystąpił z wnioskiem o przesunięcie mjr. Czopora w starszeństwie. Dwa dni później do propozycji tej przychylił się płk Majewski, a 21 marca pod wnioskiem swój podpis złożył dowódca 25 Brygady Piechoty i w zastępstwie dowódca dywizji gen. ppor. Leon Pachucki 22. Ppłk Hermanowski w dniu 21 marca 1921 r. wydał o Majorze następujące orzeczenie: Charakter wymagający, energiczny, nerwowy. Dużo mówi, inteligentny. Na każdą zwróconą uwagę ma gotową sprzeczną odpowiedź. Dyscyplinowany. Własnym przykładem zachęca do pracy. Wpływa dodatnio. Prowadzić korpus oficerski potrafi. Dzięki nerwowości bywa czasem nietaktowny. Bardzo odważny. Dobrze orientuje się. Podczas inwazji zachował się bez zarzutu. Na swoim stanowisku odpowiada dobrze. Na wyższe stanowisko dostateczny. Dowódca 13 Brygady Artylerii i w zastępstwie dowodzący 13 Dywizją Piechoty płk Majewski z datą 31 marca zanotował: Charakter bardzo energiczny i inteligentny. Wykształcenie wojskowe dobre. Interesuje się wiedzą wojskową. Zachowanie się wobec przełożonych bardzo dobre. Wpływ na podwładnych bardzo dobry. Korpus oficerów dyonu prowadzi bardzo dobrze. Prezes Sądu Honorowego oficerów 13 BA, kawaler Orderu VM, Służbista 23. 17 18 19 20 21 22 23 CAW, Kolekcja Orderu Wojennego Virtuti Militari, Czopór Edward, I. 482.65-5672. Dz. Personalny MSWojsk., Nr 16 z 23.04.1921 r., s. 811-812; M. Wieliczko-Wielecki, op. cit., s. 29; Łukomski G., Polak B., Suchcitz A., Order Wojenny Virtuti Militari, t. II, (1914-1921), cz. 2, Koszalin 1993, s. 132. M. Bielski, Generałowie Odrodzonej Rzeczypospolitej, t. II, Toruń 1996, s. 141. Płk Majewski stanowisko to objął na początku sierpnia 1920 r. Wcześniej dowodził 11 Brygadą Artylerii. CAW, KAP. Czopora E., I. 481.C.7469, Pismo Dowództwa 13 PAP Nr 430/I pf. CAW, KAP. Czopora E., I. 481.C.7469, Tymczasowa Lista Kwalifikacyjna dla Oficera (k. 65). CAW, KAP. Czopora E., I. 481.C.7469, Wniosek o przesunięcie w starszeństwie; A. Wojtaszak, Generalicja Wojska Polskiego 1921-1926, Szczecin 2005, s. 488. CAW, KAP. Czopora E., I. 481.C.7469, Karta Ewidencyjna. Jak widać płk Majewski wiedział o odznaczeniu podwładnego, prawie dwa tygodnie przed podpisaniem dekretu. 212

PUŁKOWNIK EDWARD CZOPÓR (1887-?). OFICER II RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Kwaterując w Równem w dniu 28 lipca 1921 r., mjr Czopór skierował do Oddziału V Sztabu MSWojsk. pismo, w którym wyraził chęć służby w Wojsku Polskim jako oficer zawodowy. Do pisma załączono opinię spisaną 6 sierpnia przez dowodzącego w zastępstwie ppłk. Hermanowskiego: Charakter wymagający, energiczny, nerwowy. W ostatnich czasach zrobił się mniej nerwowy. W zupełności nadaje się na oficera zawodowego. Do opinii tej przychylili się dowódca 13 Brygady Artylerii płk Gomólicki 24 i dowódca 13 Dywizji Piechoty gen. por. Adam Nowotny 25. Za służbę w 1921 r. płk Gomólicki wystawił Majorowi ocenę bardzo dobrą 26. Latem 1921 r. rozkazem ministra SWojsk. L. 1901 Major otrzymał prawo noszenia międzysojuszniczego Médaille Interalliée. Posiadał także francuski Médaille Commémorative de la Grande Guerre (Medal Pamiątkowy Wielkiej Wojny). 3. SŁUŻBA W GARNIZONIE TORUŃ 1921-1928 W pierwszej połowie listopada 1921 r. mjr Czopór został przeniesiony do Torunia na stanowisko zastępcy dowódcy sformowanego 8 Pułku Artylerii Ciężkiej (pokojowy) 27. Tym samym pełnił służbę na stanowisku zaszeregowanym do stopnia podpułkownika. Dekretem z 3 maja 1922 r. Naczelnik Państwa zatwierdził go w tym stopniu ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 r., lokata 65 28. Jego bezpośrednim przełożonym został dowódca tego pułku płk Czesław Bzowski 29. Jego drugim przełożonym był dowódca OK nr VIII Toruń, gen. dyw./gen. broni Zygmunt Zieliński, zastąpiony 7 listopada 1922 r. przez gen. dyw. Gustawa Zygadłowicza 30. Od września 1922 r. funkcję szefa Artylerii i Służby Uzbrojenia tego okręgu korpusu sprawował płk Ottokar Brzoza-Brzezina 31. 8 Pułk Artylerii Ciężkiej podobnie jak pozostałe oddziały rozlokowane na obszarze DOK nr VIII podlegał inspekcji gen. dyw. Leonarda Skierskiego. Generał ten pełnił, bowiem funkcję inspektora armii nr III z siedzibą 24 25 26 27 28 29 30 31 Rozkazem ministra SWojsk. L. 1864 z 28.07.1921 r. płk M. Majewski został zwolniony z dowództwa 13 Brygady Artylerii i mianowany dowódcą Szkoły Podchorążych Artylerii w Poznaniu. Vide Dz. Personalny MSWojsk., Nr 34 z 27.08.1921 r., s. 1323. CAW, KAP. Czopora E., I. 481.C.7469, Pismo Dowództwa III Dyonu 13 Pułku Kresowego Artylerii Polowej z 28 VII 1921 r. CAW, KAP. Czopora E., I. 481.C.7469, Roczne uzupełnienie listy kwalifikacyjnej za rok 1921. P. Zarzycki, 8 Pułk Artylerii Ciężkiej, Pruszków 2000, s. 8. W Toruniu wówczas stacjonowały sztab pułku i 16 Dyon Artylerii Ciężkiej. W Grudziądzu natomiast stacjonowały 4 i 15 Dyony Artylerii Ciężkiej. Lista starszeństwa oficerów zawodowych, Warszawa 1922, s. 188; Rocznik oficerski 1923, Warszawa 1923, s. 793, 814. CAW, KAP. Czopora E., I. 481.C.7469, Roczne uzupełnienie listy kwalifikacyjnej za rok 1922. Mjr/ppłk Czopór w zastępstwie dowodził pułkiem m.in. w dniach 23.12.1921-03.01.1922, 01.02.- 28.03., 08.04-14.07. i od 05.09.1922 r. DOK Nr VIII Rozkaz Nr 151 z 07.11.1922 r., s. 1. Dekretem Naczelnika Państwa i Naczelnego Wodza z 22.09.1922 r. z dniem 01.01.1923 r. gen. Zieliński na własną prośbę został przeniesiony w stan spoczynku. Dz. Personalny MSWojsk., Nr 36 z 30.09.1922 r., s. 743; H. P. Kosk, Generalicja polska. Popularny słownik biograficzny, t. II, Pruszków 2001, s. 285. Autor podał, że w 1923 r. mianowany został inspektorem armii; A. Wojtaszak, op. cit., s. 632. Tu podano, że okręgiem tym dowodził do 01.01.1923 r. W. K. Cygan, Oficerowie Legionów Polskich 1914-1917. Słownik biograficzny, t. I, Warszawa 2006, s. 132. 213

Waldemar JASKULSKI w Toruniu 32. W dniach 6-7 kwietnia 1923 r. gen. Skierski kierował grą wojenną, na którą powołał m.in. zastępcę dowódcy 8 Pułku Artylerii Ciężkiej. Ppłk Czopór pełnił wtenczas funkcję szefa sztabu 18 Dywizji Piechoty, którą dowodził płk Karol Krauss, zajmujący etatowo stanowisko dowódcy piechoty dywizyjnej 16 Dywizji Piechoty 33. Płk Bzowski w zastępstwie szefa Artylerii i Służby Uzbrojenia DOK nr VIII, z datą 19 listopada 1922 r. ocenił ppłk Czopora jako bardzo dobrego zastępcę dowódcy pułku. Pięć dni później gen. Zygadłowicz, nie znając jeszcze Podpułkownika pod względem służbowym, zgodził się z opinią wystawioną przez płk Bzowskiego 34. W następnym roku pułkownicy Bzowski i Brzoza-Brzezina wystawili mu również bardzo dobre noty 35. W lutym 1924 r. minister SWojsk. skierował ppłk. Czopora do Obozu Szkolnego Artylerii na stanowisko wykładowcy fortyfikacji. Komendant Obozu Szkolnego Artylerii gen. bryg. Wincenty Kaczyński przydzielił go do Szkoły Strzeleckiej Artylerii. Na jego miejsce w pułku mianowano ppłk. Ignacego Hermanowskiego 36. W opinii fachowej spisanej 20 października 1924 r. pełniący obowiązki komendanta szkoły płk Wiktor Aleksandrowicz 37 zanotował: Dobry artylerzysta. Jako instruktor wymaga bycia posłusznym. Do noty tej 6 listopada przychylił się gen. Kaczyński 38. Z dniem 25 marca 1925 r. Podpułkownik został przesunięty na stanowisko kierownika instruktora grupy dowódców we wspomnianej szkole 39. Z rozkazu płk. Aleksandrowicza od 7 lipca pełnił funkcję kierownika wyszkolenia tej szkoły. Oceniając jego służbę za 1925 r., następca gen. Kaczyńskiego, gen. bryg. Erwin Mehlem pod datą 13 listopada zapisał: Bardzo dobry oficer sztabowy art. rokujący nadzieje być tęgim dcą pułku 40. W pierwszej dekadzie grudnia 1925 r. ppłk Czopór został wyznaczony na stanowisko komendanta Szkoły Młodszych Oficerów Artylerii 41. Szkoła ta wchodziła w skład Obozu Szkolnego Artylerii, przekształconego w marcu 1927 r. w Centrum Wyszkolenia Artylerii 42. Dotychczasowy komendant tej szkoły płk Józef Korycki został mianowany 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 M. Bielski, Generałowie Odrodzonej Rzeczypospolitej, Toruń 1995, s. 14. T. Kośmider, Toruński inspektorat armii w systemie obronnym państwa polskiego w latach 1921-1939, Warszawa 2009, s. 289. CAW, KAP. Czopora E., I. 481.C.7469, Roczne uzupełnienie listy kwalifikacyjnej za rok 1922. CAW, KAP. Czopora E., I. 481.C.7469, Roczne uzupełnienie listy kwalifikacyjnej za rok 1923. Dz. Personalny MSWojsk., Nr 9 z 07.021924 r., s. 49, 48. CAW, Centrum Wyszkolenia Artylerii (dalej CWA), I. 340.41.2, Obóz Szkolny Artylerii Rozkaz Nr 270 z 20.10.1923 r. Wówczas był on oficerem rezerwy zatrzymanym w służbie czynnej i oddanym do dyspozycji komendanta obozu; Rocznik oficerski 1923 791, 836; CAW, Akta Personalne Aleksandrowicza Wiktora, I. 481.A.1008, Roczne uzupełnienie listy kwalifikacyjnej za rok 1923; Ibidem, Roczne uzupełnienie listy kwalifikacyjnej za rok 1924. CAW, KAP. Czopora E., I. 481.C.7469, Roczne uzupełnienie listy kwalifikacyjnej za rok 1924. Dz. Personalny MSWojsk., Nr 42 z 10.04.1925 r., s. 200; CAW, CWA, I. 340.41.3, Obóz Szkolny Artylerii Rozkaz Nr 85 z 15.04.1925 r.; Przegląd Artyleryjski, nr 4-5, Warszawa 1925, s. 174. CAW, KAP. Czopora E., I. 481.C.7469, Roczne uzupełnienie listy kwalifikacyjnej za rok 1925. Dz. Personalny MSWojsk., Nr 130 z 09.12.1925 r., s. 709. K. Wyszyński, Toruń centralnym ośrodkiem kształcenia i doskonalenia kadr artylerii polskiej w latach 1920-1939, Rocznik Toruński, t. 14, Toruń 1979, s. 144-147; J. Kaliński, 70 lat oficerskiego szkolnictwa artyleryjskiego w Toruniu, [w:] Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk 214

PUŁKOWNIK EDWARD CZOPÓR (1887-?). OFICER II RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ dowódcą 16 Pułku Artylerii Polowej. Rozkazem komendanta obozu został zatrzymany na zajmowanym stanowisku, aż do czasu ukończenia kursu. Natomiast ppłk Czopór miał niezwłocznie rozpocząć przyjmowanie agend komendanta szkoły. Podpułkownik wówczas komenderował w zastępstwie Szkołą Strzelecką Artylerii i z rozkazu gen. Mehlema w dniu 15 grudnia jej komendę przekazał ppłk. Janowi Bokszczaninowi 43. Komendę Szkoły Młodszych Oficerów Artylerii objął od płk Koryckiego w dniu 24 grudnia 44. Gen. Mehlem, odchodząc do Grodna na szefa 3 Okręgowego Szefostwa Artylerii 45 w połowie sierpnia 1926 r., wystawił mu bardzo dobrą ocenę. Podobnie uczynił 15 października kolejny komendant obozu gen. bryg. Rudolf Prich 46. Jesienią następnego roku generał ten podniósł ocenę do wybitnej 47. Te wysokie noty nie pozostały bez echa. Zarządzeniem z 1 stycznia 1928 r. prezydent Rzeczypospolitej Polskiej awansował do stopnia pułkownika dziesięciu artylerzystów. Płk Czopór zajmując 6 lokatę, wyprzedził Tadeusza Kierskiego, S. G. Wojciecha Pietrasa, S. G. Stanisława Markusa i Wincentego Kowalskiego. Przed nim natomiast znaleźli się Leonard Tucker, S. G. Antoni Durski, Roman Wesołowski, Leon Czechowicz oraz Michał Zdzichowski 48. Komendant Centrum Wyszkolenia Artylerii gen. dyw. Rudolf Prich 17 lutego 1928 r. wystąpił z wnioskiem o nadanie płk. Czoporowi Złotego Krzyża Zasługi 49. Za osiągnięcie wysokich wyników i wieloleprezydent Ignacy Mościcki nadał mu je 11 listopada tego samego roku 50. Ponadto za służbę w szkolnictwie został odznaczony francuskim Officier d Académie (Oficer Akademii). 43 44 45 46 47 48 49 50 Rakietowych i Artylerii im. gen. Józefa Bema, t. XXV, Toruń 1992, 123; E. Tomczak, K. Wyszyński, H. Ponichtera, Oficerska Szkoła Artylerii w Toruniu 1923-1993. Zarys dziejów. Tradycje, historia, współczesność, Toruń 1992, s. 40; Kaliński J., Rujna E., Polskie szkolnictwo artyleryjskie w latach 1923-1993. (Rys historyczny), [w:] Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk Rakietowych i Artylerii im. gen. Józefa Bema, t. XXVI, Toruń 1993, s. 48-49; W. Rezmer, Garnizon Torunia w latach 1920-1939, [w:] Historia Torunia. W czasach Polski Odrodzonej i okupacji niemieckiej (1920-1945), t. III, pod red. M. Biskup, Toruń 2006, s. 256-258; W. Łukowski, Krótka historia powstania Centrum Szkolenia Artylerii i Uzbrojenia w Toruniu, Zeszyty Centrum Szkolenia Artylerii i Uzbrojenia, nr 5, Toruń 2007, s. 52-53; L. Wyszczelski, Od demobilizacji do zamachu majowego. Wojsko Polskie w latach 1921-1926, Warszawa 2007, s. 233-234. CAW, CWA, I. 340.41.3, Obóz Szkolny Artylerii Rozkaz Nr 283 z 14.12.1925 r. CAW, CWA, I. 340.41.3, Obóz Szkolny Artylerii Rozkaz Nr 292 z 24.12.1925 r.; Rocznik oficerski 1924, Warszawa 1924, s. 712, 737; Z. Moszumański, Szkoła Młodszych Oficerów Artylerii (1922-1928), w: Artyleria polska. Historia teraźniejszość przyszłość. (Myśl wojskowa, szkolnictwo artyleryjskie, technika i uzbrojenie), Toruń 2009, s. 145; A. Kuprianis, Łódzka 4 Grupa Artylerii w latach 1929-1939, Łódź 2010, s. 324. CAW, CWA, I. 340.41.4, Obóz Szkolny Artylerii Rozkaz Nr 168 z 14.08.1926 r. CAW, KAP. Czopora E., I. 481.C.7469, Roczne uzupełnienie listy kwalifikacyjnej za rok 1926. CAW, KAP. Czopora E., I. 481.C.7469, Roczne uzupełnienie listy kwalifikacyjnej za rok 1927. Dz. Personalny MSWojsk., Nr 1 z 2 I 1928 r., s. 2; R. Łoś, Artyleria polska 1914-1939, Warszawa 1991, s. 144. CAW, KAP. Czopora E., I. 481.C.7469, Arkusz ewidencyjno kwalifikacyjny. Dz. Personalny MSWojsk., Nr 15 z 11.11.1928 r., s. 403. 215

Waldemar JASKULSKI Na początku marca 1928 r. minister SWojsk. przeniósł go na dowódcę 1 Pułku Artylerii Górskiej 51. Warto dodać, że na stanowisko dowódcy pułku proponował go szef Departamentu Artylerii MSWojsk. płk S. G. Emil Przedrzymirski-Krukowicz 52. Komendę szkoły przekazał mjr. Lucjanowi Jasińskiemu, który w zastępstwie komenderował nią do lata, tj. do czasu rozformowania 53. Odchodzącego w swoim rozkazie z 23 marca pożegnał komendant centrum gen. Prich 54. 4. DOWÓDCA 1 PUŁKU ARTYLERII GÓRSKIEJ 1928-1931 Z Torunia płk Czopór udał się do Stryja, gdzie stacjonowało dowództwo pułku 55. 27 marca zastąpił on ppłk. Czesława Górkiewicza przeniesionego do Mińska Mazowieckiego na rejonowego inspektora koni 56. Funkcję jego zastępcy sprawował ppłk S. G. Jerzy Łunkiewicz, późniejszy zastępca szefa Departamentu Artylerii MSWojsk 57. Tabela 1. Korpus oficerski 1 Pułku Artylerii Górskiej w 1928 r. 58 pułkownicy Edward Czopór Wilhelm Janisz kapitanowie podpułkownicy Jerzy Łunkiewicz Leonard Bursa majorowie Maksymilian Wzacny Władysław Domiczek Emil Loos Włodzimierz Czerniakowski Piotr Michalski Kazimierz Żmudziński Janusz Minszyński Kazimierz Skrzywan Jerzy Kaczanowski (17.03.1896) Jan Lewandowski porucznicy (25.10.1897) Józef Sontag Jerzy Kunnstetter kapitanowie Paweł Herburt Bogusław Osuchowski Jakub Mikoś (21.07.1892) Michał Arszyłowicz Stanisław Ratajski Stanisław Sacha Tadeusz Metz Tadeusz Janiszewski Henryk Nadzieja Nadija Bronisław de Ville Marian Pilecki podporucznicy Władysław Duszyk Wiktor Wątorski Rudolf Kłode Źródło: Opracowano na podstawie Rocznik oficerski 1928, s. 406 Na tym cenionym wówczas stanowisku jego przełożonym był szef 6 Okręgowego Szefostwa Artylerii płk inż. Jerzy Dobrowolski. Oficer ten, po półrocznej obserwacji, 51 52 53 54 55 56 57 58 CAW, CWA, I. 340.41.6, Centrum Wyszkolenia Artylerii Rozkaz Nr 14 z 05.03.1928 r.; Dz. Personalny MSWojsk., Nr 8 z 21.03.1928 r., s. 89. Tu podany jeszcze w stopniu ppłk. CAW, KAP. Czopora E., I. 481.C.7469, Arkusz ewidencyjno-kwalifikacyjny. Dokument podpisał nazwiskiem Przedrzymirski; Z. Moszumański, Generał dywizji Emil Krukowicz-Przedrzymirski (1886-1957), Zeszyty Centrum Szkolenia Artylerii i Uzbrojenia, nr 5, Toruń 2007, s. 193. Dz. Rozkazów Wojskowych Nr 8 z 24.03.1928 r., s. 76; CAW, CWA, I. 340.41.6, Centrum Wyszkolenia Artylerii Rozkaz Nr 25 z 24.05.1928 r.; Ibidem, Centrum Wyszkolenia Artylerii Dodatek do Rozkazu Nr 28 z 04.07.1928 r. CAW, CWA, I. 340.41.6, Centrum Wyszkolenia Artylerii Rozkaz Nr 16 z 23.03.1928 r. Rocznik oficerski 1928, Warszawa 1928, s. 406, 448; P. Zarzycki, 1 Pułk Artylerii Motorowej, Pruszków 1992, s. 11-12, 21. Dz. Personalny MSWojsk., Nr 3 z 28.01.1928 r., s. 25. P. Stawecki, Oficerowie dyplomowani wojska Drugiej Rzeczypospolitej, Wrocław, Warszawa, Kraków 1997, s. 113; P. Zarzycki, 1 Pułk Artylerii, s. 21. Autor podał, że ppłk S. G. Łunkiewicz dowodził tym pułkiem od 09.02.1928 r. Rocznik oficerski 1928, s. 406. 216

PUŁKOWNIK EDWARD CZOPÓR (1887-?). OFICER II RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ w dniu 16 października tak go ocenił: W czasie szkoły ognia wykazał wybitne znajomości teoretyczne jak i też taktyczne. Dzięki wytrawnemu kierownictwu pułku, który bardzo chromiał pod względem wyszkolenia zajął w artylerii korpuśnej w czasie tegorocznej szkoły ognia przodujące stanowisko 59. Podobnie bardzo wysoko ocenił go 14 września 1929 r. gen. bryg. Mikołaj Majewski 60, który od wiosny 1929 r. dowodził lwowską 6 Grupą Artylerii. Za kolejne dwa lata dowodzenia pułkiem, płk. Czopora wysoko ocenił płk Karol Nowak, dowodzący 6 Grupą Artylerii w zastępstwie płk. Leopolda Cehaka 61. 5. W SŁUŻBIE UZBROJENIA 1931-1939 Trudno dociec, czy reorganizacja 1 Pułku Artylerii Górskiej na 1 Pułk Artylerii Motorowej, czy też walory dowódcze Pułkownika przyczyniły się do pozbawienia go dowództwa. W pierwszej dekadzie sierpnia 1931 r. został przeniesiony na stanowisko zarządcy Głównej Składnicy Uzbrojenia nr 3 w Przemyślu 62. Wówczas podlegali mu: kpt. Józef Czech, kpt. Stanisław Buntner, por. Gerard Stankiewicz, por. Alfred Trybulski i por. Zygmunt Tartik 63. Natomiast on podlegał kierownikowi Wojskowego Zakładu Zaopatrzenia Uzbrojenia płk Piotrowi Siedleckiemu. Z datą 3 września 1932 r. oficer ten wystawił mu bardzo dobrą notę, zaś w opiniach fachowych zapisał: bardzo dobrze zna sprzęt i jego konserwacje. Szczególnie zna artylerię. Nie ma też braków w znajomości broni małokalibrowej. Dobrze rozumie użycie i przydatność sprzętu w oddziałach. Posiada duże wyrobienie w dziedzinie szkolnictwa jako instruktor i jako kierownik 64. W grudniu 1932 r. płk Czopór został przeniesiony na stanowisko szefa 10 Okręgowego Szefostwa Uzbrojenia w Przemyślu. Jednocześnie został przeniesiony z korpusu oficerów artylerii do korpusu oficerów uzbrojenia ze starszeństwem z 1 stycznia 1928 r., lokata 2 65. Nominację tę można odebrać jako swoistą degradację, wszak stanowisko to zaszeregowane było do stopnia majora 66. Jego bezpośredni przełożony dowódca OK nr X Przemyśl gen. bryg. Janusz Głuchowski, w dniu 3 września 1933 r. napisał: Robi wrażenie skromnego. Bliżej mi nieznany. Jego służbę jako fachowca oceniał inspektor techniczny uzbrojenia płk inż. Czesław Szyndler, który pod datą 6 listopada zanotował: energiczny o dużej inicjatywie. ( ) Szybko opanował nowy zakres obowiązków W działaniach samodzielny, dobry administrator. Ostatnio obserwuje się pewne osłabienie nasilenia w zapale pracy 67. W następnym roku, 18 października, gen. Głuchowski potwierdził sumienność pracy i bardzo dobrą znajomość fachu przez płk. Czopora. W efekcie wysiłków 59 60 61 62 63 64 65 66 67 CAW, KAP. Czopora E., I. 481.C.7469, Roczne uzupełnienie listy kwalifikacyjnej za rok 1928. CAW, KAP. Czopora E., I. 481.C.7469, Roczne uzupełnienie listy kwalifikacyjnej za rok 1929. CAW, KAP. Czopora E., I. 481.C.7469, Roczne uzupełnienie listy kwalifikacyjnej za rok 1930; Ibidem, Roczne uzupełnienie listy kwalifikacyjnej za rok 1931. Etatowo płk Nowak zajmował stanowisko dowódcy 12 Pułku Artylerii Lekkiej. Vide P. Zarzycki, 12 Kresowy Pułk Artylerii Lekkiej, Pruszków 1998, s. 19. Dz. Personalny MSWojsk., Nr 5 z 03.08.1931 r., s. 235. Rocznik oficerski 1932, Warszawa 1932, s. 851. CAW, KAP. Czopora E., I. 481.C.7469, Roczne uzupełnienie listy kwalifikacyjnej za rok 1932. Dz. Personalny MSWojsk., Nr 13 z 09.12.1932 r., s. 411. W. Jarno, Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918-1939, Łódź 2001, s. 131, 187-189. Jest wysoce prawdopodobne, że poprzednie stanowisko było także zaszeregowane do stopnia mjr. Główną Składnicą Uzbrojenia Nr 2 w Dęblinie zarządzał wtenczas mjr Jan Gieisztor, 4 w Regnach mjr Tadeusz Berezowski, zaś 1 w Warszawie płk Władysław Dawidajtis. Rocznik oficerski 1932, s. 851-852. CAW, KAP. Czopora E., I. 481.C.7469, Roczne uzupełnienie listy kwalifikacyjnej za rok 1933. 217

Waldemar JASKULSKI Pułkownika, zdaniem dowódcy korpusu, stan broni w ostatnim roku uległ znacznej poprawie 68. Na podstawie wskazówek gen. Głuchowskiego w połowie listopada 1935 r. płk Czopora podobnie opiniowali dowódca OK nr X gen. bryg. Wacław Wieczorkiewicz oraz szef Departamentu Uzbrojenia MSWojsk. płk Mieczysław Maciejowski 69. Z datą 13 listopada 1937 r. gen. Wieczorkiewicz zapisał m.in.: ( ) obowiązkowy i inteligentny pracownik ( ). Płk Maciejowski podtrzymał tę opinię 70. Ostatnia opinia zachowana w aktach personalnych Pułkownika pochodzi z października 1938 r., a jej autorem jest gen. Wieczorkiewicz (tabela 2). Szef Departamentu Uzbrojenia płk dypl. inż. Jerzy Englisch z powodu zbyt krótkiego okresu służby opinii nie wydał 71. W połowie czerwca 1938 r. rozkazem ministra SWojsk. płk Czopór przeniesiony został na analogiczne stanowisko w DOK nr I Warszawa 72. W dowództwie korpusu zameldował się 21 lipca i tego dnia objął obowiązki służbowe 73. ocena rocznej pracy Cechy indywidualne Zdolności ogólne i zawodowe osiągnięte wyniki w służbie osiągnięte wyniki osobiste Określenie przydatności służbowej oraz wnioski, co do dalszego użycia oficera Tabela 2. Opinia płk. Edwarda Czopora za 1938 r. Obowiązkowy i inteligentny pracownik. Z pewną inicjatywą i chęcią unormowania swej pracy. W sprawach fachowych orientuje się i sumiennie spełnia swe obowiązki. Dopilnował podniesienia stanu rusznikarni pułkowych i podniósł stan konserwacji broni. Podtrzymuję moją opinię z 1937 r. Nadaje się bardzo dobrze na stanowisku szefa uzbrojenia DOK i powinien pozostać na tym stanowisku. Źródło: Opracowanie własne W czasie służby w Wojsku Polskim pojął za żonę Jadwigę z Budkowskich. Z tego związku 2 października 1920 r. urodziła się Wanda, a 4 stycznia 1924 r. przyszedł na świat Tomasz. Na obecnym etapie badań daty i miejsca śmierci płk. Edwarda Czopora nie udało się ustalić. PODSUMOWANIE Kariera płk. Edwarda Czopora w armii II Rzeczypospolitej Polskiej była podobna do przebiegu służby wojskowej przeciętnego oficera artylerii wywodzącego się z armii rosyjskiej. Czopór nie przeszedł przez szeregi I Brygady Legionów Polskich, nie pracował w Polskiej Organizacji Wojskowej, ani też nie należał do bliskich współpra- - 68 69 70 71 72 73 CAW, KAP. Czopora E., I. 481.C.7469, Roczne uzupełnienie listy kwalifikacyjnej za rok 1934. P. Stawecki, Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1918-1939, Warszawa 1994, s. 205; Idem, Generałowie polscy. Zarys portretu zbiorowego 1776-1945, Warszawa 2010, s. 75 i następne; W. K. Cygan, Oficerowie Legionów, t. III, Warszawa 2006, s. 78; L. Wyszczelski, W obliczu wojny. Wojsko Polskie 1935-1939, Warszawa 2008, s. 75. Tu podany jako Maciejewski, oraz, że kierował departamentem, także w stopniu gen. bryg. CAW, KAP. Czopora E., I. 481.C.7469, Roczne uzupełnienie listy kwalifikacyjnej za rok 1937. CAW, KAP. Czopora E., I. 481.C.7469, Roczna lista kwalifikacyjna za rok 1938. CAW, KAP. Czopora E., I. 481.C.7469, Roczna lista kwalifikacyjna za rok 1938; R. Rybka, K. Stepan, Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939, Kraków 2006, s. 352, 511. DOK Nr I Rozkaz wewnętrzny Nr 1 z 30.08.1938 r. 218

PUŁKOWNIK EDWARD CZOPÓR (1887-?). OFICER II RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ cowników marszałka Polski Józefa Piłsudskiego. Można zaryzykować stwierdzenie, że fakty te w dużej mierze pozbawiły go szansy na generalski awans. Wszystko co osiągnął w przedwrześniowym Wojsku Polskim zawdzięczał wrodzonym zdolnościom oraz ciężkiej i wytrwałej pracy. Przez upór i żelazną konsekwencję w działaniu zyskał szacunek podwładnych i uznanie przełożonych. Piszący te słowa pragnę wyrazić nadzieję, że zamieszczony przyczynek stanie się bodźcem do szerszych badań nad biografią płk. Edwarda Czopora, patrioty, który znakomitą większość swojego życie poświęcił służbie Ojczyźnie. COLONEL EDWARD CZOPÓR (1887-?). OFFICER OF 2ND REPUBLIC OF POLAND. CONTRIBUTION TO BIOGRAPHY Summary The author presents the figure of Colonel Edward Czopór. This officer originally served in the Russian Army and as its soldier took part in World War I. In November 1918 he joined the Polish Army. In the years 1924-1928 he served in educational establishments, where he was promoted to colonel. Then he commanded an artillery regiment. From 1932 until the outbreak of war he served in leadership positions in the ordnance branch. Keywords: Czopór Edward, biographies, officers of 1918-1939 219