Opracowała: Iwona Szpat na podstawie wykładu P. Katarzyny Drzewieckiej-Tymkiewicz wygłoszonego podczas spotkania nauczycieli, zorganizowanego przez doradcę metodycznego P. Jolantę Smętek Motywowanie uczniów drogą do sukcesu Ogromna rola motywacji w procesie edukacyjnym została już dawno potwierdzona przez liczne badania psychologiczne. Zmotywowanie uczniów do nauki nie jest łatwym zadaniem. Jak zmusić dziecko do nauki? Jak przedstawić treści, aby zainteresować nimi uczniów i zapewnić sobie ich zaangażowanie? Te pytania zadają sobie rodzice, marzący o doskonałych wynikach swoich dzieci, jak i nauczyciele pragnący sukcesów wychowanków. Ale zmusić się nie da. Jedyne, co możemy zrobić, to pomóc dziecku, aby samo chciało. Motywacja to proces wewnętrzny, który warunkuje działania człowieka. Wyznacza kierunek czynności oraz ilość energii jaką na realizację danego działania człowiek jest w stanie poświęcić. Rozróżniamy: o motywację wewnętrzną, rozumianą jako tendencję do podejmowania i kontynuowania działania ze względu na osobistą satysfakcję lub przyjemność; o motywację zewnętrzną, czyli tendencję do podejmowania i kontynuowania działania ze względu na pewne konsekwencje związane z postępowaniem. Na działania podejmowane przez ucznia mogą wpływać motywy dodatnie, które warunkują dążenie do osiągnięcia określonych dla jednostki pozytywnych celów, np. pochwały, nagrody, dobrej oceny, popularności w grupie, jak też motywy ujemne, prowadzące do unikania negatywnych dla ucznia celów, np. krytyki, kary, złej oceny, odrzucenia przez grupę.
Motywy uczenia się nie są jednakowe w toku edukacji, zmienia się tym samym stosunek dzieci do nauki. W klasach początkowych dzieci po prostu chcą się uczyć. Przyjemność sprawia im wszystko, co jest związane ze szkołą, a przede wszystkim to, co jest nowe. Na etapie klas III-IV ważna staje się dla dzieci pozycja zajmowana przez nie w szkole powiązania z grupą rówieśniczą. Tutaj coraz większą rolę zaczynają odgrywać oceny. Czynniki motywujące ucznia do nauki: chęć bycia najlepszym, wsparcie rodziców, zainteresowanie tematem, miły i życzliwy nauczyciel, zachęty i pochwały, ciekawie prowadzone lekcje, możliwość otrzymania dobrej oceny, stosowanie metod aktywizujących, praca w grupach, praca na trzech kanałach: wzrok, słuch, dotyk, dobra atmosfera w klasie, inne. Czynniki osłabiające motywację dziecka do uczenia się: brak zainteresowania ze strony rodziców, mało wymagający nauczyciel, wygórowane wymagania, brak pomocy ze strony nauczyciela, lekceważenie ucznia, nudne lekcje, słaba ocena,
lęk przed ocenianiem, niesprawiedliwe ocenianie, porównywanie uczniów, trudny temat, inne. W oparciu o literaturę, zajmującą się motywowaniem ucznia można stwierdzić, że decydujące znaczenie dla podnoszenia motywacji mają: - wyraźnie określone cele nauczania, właściwa organizacja zajęć, ukazywanie korzyści płynących z uczenia się; - stosowanie metod aktywizujących, sprzyjających rozwijaniu samodzielnego, krytycznego myślenia oraz budzeniu zainteresowań; - stwarzanie właściwej atmosfery w klasie; - wspieranie ucznia, stosowanie właściwych wymagań, docenianie jego osiągnięć, przyjazny, polegający na zaufaniu stosunek nauczyciela do ucznia. Nauczyciel dysponuje systemem wzmocnień w postaci nagród i kar. Może on zwiększyć prawdopodobieństwo wystąpienia pożądanych zachowań, przez ich skojarzenie z pozytywnymi emocjami, a eliminować niechciane przez zastosowanie bodźców wywołujących nieprzyjemne odczucia. Siła oddziaływania tych wzmocnień może zależeć od wielu czynników. Jednym z nich jest autorytet nauczyciela. Im większym cieszy się on poważaniem, tym mocniejszy jest też wpływ nagród i kar, których udziela. Idealna jest sytuacja, gdy uczniowie postrzegają wychowawcę jako osobę życzliwą i obiektywną. W pracy z uczniem ważną i silną techniką wzmocnień werbalnych jest pochwała, która powinna: - być natychmiastowa,
- opisowa, - dotyczyć zachowania dziecka, - nie porównywać z innymi, - nie zawierać stwierdzenia ale. Jeżeli brak jest powodów do pochwał nauczyciel powinien stworzyć odpowiednią sytuację, w której uczeń będzie mógł zasłużyć na nią. Krytyka również może być motywująca, gdy: - jest wybrana odpowiednia pora i miejsce, - uświadomisz danej osobie, że ją cenisz, - krytykujesz zachowanie, a nie ucznia, - podkreślasz dobre cechy danej osoby, - mówisz bez ironii, - wyrażasz troskę o ucznia, - naprowadzasz, wskazujesz co powinien uczeń poprawić. Podniesieniu motywacji służy indywidualizacja nauczania. Aby była możliwa należy brać pod uwagę: specjalne potrzeby edukacyjne uczniów z trudnościami w nauce, specjalne potrzeby uczniów wybitnie zdolnych, szczególne zainteresowania wychowanków, czynności sytuacyjne wpływające na funkcjonowanie uczniów (choroby przejściowe, choroby przewlekłe, problemy rodzinne). ELEMENTARZ SKUTECZNEJ MOTYWACJI (wg Urszuli Grygier) 1. Nawiąż pozytywny kontakt emocjonalny z uczniem. 2. Zwracaj uwagę na werbalny i pozawerbalny sposób komunikowania się z dzieckiem. 3. Zadbaj, aby miejsce do nauki było przyjazne uczniowi.
4. Zastanów się, czy dla Ciebie to, czego uczysz w danym momencie jest interesujące. 5. Wyjaśniaj jaki jest cel uczenia się w kategoriach bliskich uczniom. 6. Pamiętaj, że każdy potrzebuje doświadczyć sukcesu ( na miarę swoich możliwości). 7. Kształtuj u ucznia poczucie własnej skuteczności. 8. Uświadom dziecku zależność praca-wynik. 9. Stosuj prawidłową informację zwrotną. 10. Stosuj różnorodne metody pracy dostosowane do sposobu uczenia się dziecka. 11. Wzbudź zainteresowanie tematem zajęć na ich początku. 12. Uwzględniaj zainteresowania ucznia. Jakie korzyści wynikają z motywowania ucznia do nauki? Dla rodziców aktywne dziecko odnoszące sukcesy (np. dobre oceny), duma z dziecka, satysfakcja, większe możliwości dalszego kształcenia, mniejsze problemy wychowawcze, możliwości uzyskania stypendium. Dla nauczycieli satysfakcja z pracy i chęć podejmowania nowych wyzwań, zadowolenie z osiągnięć uczniów, efektywniejsze wykorzystanie czasu pracy, pochwała od zwierzchników, rodziców, wzrost samooceny. Dla szkoły promocja szkoły, wzrost prestiżu, podniesienie jakości pracy, rozwój,
zwiększony nabór w kolejnych latach szkolnych, dobra atmosfera w szkole, uznanie w środowisku lokalnym. Dla ucznia Uczeń zmotywowany, odnoszący na miarę swoich możliwości sukcesy jest: pewniejszy siebie, aktywny, pogodny, uśmiechnięty, wytrwały w dążeniu do celu, chętny do działania i podejmowania nowych wyzwań, ma poczucie własnej wartości. Podejmowanie wymienionych działań wymaga od nauczyciela rozległych kompetencji, dużego zaangażowania, wiary w możliwości swoje i swoich podopiecznych. Aby motywować innych, sam musi mieć motywację do pracy, być dla wychowanków przykładem. Sztukę motywowania należy więc zacząć od siebie: pracuj z widoczną pasją, zaangażowaniem, entuzjazmem w głosie i gestach, utrzymaj własną motywację do pracy na odpowiednim poziomie, zadbaj o miłą atmosferę podczas zajęć, wzbudzaj sympatię, szacunek i pozytywne nastawienie do nauczanego przedmiotu, dotrzymuj obietnic, troski i kłopoty, zły nastrój odstaw na bok, przekonaj uczniów, że lubisz ich uczyć, bądź cierpliwy i znajdź czas dla swojego ucznia, traktuj go podmiotowo, indywidualnie, obdarzaj zaufaniem,
zawsze oceniaj obiektywnie. Żeby innych zapalić, trzeba samemu płonąć. prof. Zenon Klemensiewicz