Miejsce na naklejkê z kodem (Wpisuje zdaj¹cy przed rozpoczêciem pracy) KOD ZDAJ CEGO MWO-W2A1P-021 EGZAMIN MATURALNY Z WIEDZY O SPO ECZEÑSTWIE Instrukcja dla zdaj¹cego Czas pracy 90 minut 1. Proszê sprawdziæ, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 12 stron. Ewentualny brak nale y zg³osiæ przewodnicz¹cemu zespo³u nadzoruj¹cego egzamin. 2. Proszê uwa nie czytaæ wszystkie polecenia. 3. Odpowiedzi trzeba zapisaæ czytelnie w miejscu na to przeznaczonym przy ka dym zadaniu. 4. Proszê pisaæ tylko w kolorze niebieskim lub czarnym; nie pisaæ o³ówkiem. 5. Nie wolno u ywaæ korektora. 6. B³êdne zapisy nale y wyraÿnie przekreœliæ. Wszelkie notatki nale y sporz¹dzaæ tylko w brudnopisie, który nie bêdzie oceniany. 7. Obok ka dego zadania podana jest maksymalna liczba punktów, któr¹ mo na uzyskaæ za jego poprawne rozwi¹zanie. 8. Podczas pisania mo na korzystaæ z tekstu Konstytucji RP. 9. Do ostatniej kartki arkusza do³¹czona jest karta odpowiedzi, któr¹ wype³nia egzaminator. yczymy powodzenia! ARKUSZ II MAJ ROK 2002 Za rozwi¹zanie wszystkich zadañ mo na otrzymaæ 40 punktów (Wpisuje zdaj¹cy przed rozpoczêciem pracy) PESEL ZDAJ CEGO
2 Egzamin maturalny z wiedzy o spo³eczeñstwie Zadanie 23. (9 pkt) Zapoznaj siê z fragmentem Kodeksu Pracy i odpowiedz na podane ni ej pytania. Art. 22. 1. Przez nawi¹zanie stosunku pracy pracownik zobowi¹zuje siê do wykonywania pracy okreœlonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. 11. Zatrudnienie w warunkach okreœlonych w 1 jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez wzglêdu na nazwê zawartej przez strony umowy. 2. Pracownikiem mo e byæ osoba, która ukoñczy³a 18 lat. Na warunkach okreœlonych w dziale dziewi¹tym pracownikiem mo e byæ równie osoba, która nie ukoñczy³a 18 lat. (...) Art. 25. 1. Umowê o pracê zawiera siê na czas nie okreœlony, na czas okreœlony lub na czas wykonania okreœlonej pracy. 2. Ka da z umów, o których mowa w 1, mo e byæ poprzedzona umow¹ o pracê na okres próbny, nie przekraczaj¹cy 3 miesiêcy. Art. 251. Zawarcie kolejnej umowy o pracê na czas okreœlony jest równoznaczne w skutkach prawnych z zawarciem umowy o pracê na czas nie okreœlony, je eli poprzednio strony dwukrotnie zawar³y umowê o pracê na czas okreœlony na nastêpuj¹ce po sobie okresy, o ile przerwa miêdzy rozwi¹zaniem poprzedniej a nawi¹zaniem kolejnej umowy o pracê nie przekroczy³a jednego miesi¹ca. (...) Art. 29. 1. Umowa o pracê powinna byæ zawarta na piœmie, z wyraÿnym okreœleniem rodzaju i warunków umowy, a w szczególnoœci powinna okreœlaæ: 1) rodzaj pracy i miejsce jej wykonywania oraz termin rozpoczêcia pracy, 2) wynagrodzenie odpowiadaj¹ce rodzajowi pracy. 3. Je eli umowa o pracê nie zosta³a zawarta na piœmie, pracodawca powinien niezw³ocznie, nie póÿniej jednak ni w ci¹gu 7 dni od dnia rozpoczêcia pracy, potwierdziæ pracownikowi na piœmie rodzaj umowy i jej warunki. Art. 32. 1. Ka da ze stron mo e rozwi¹zaæ za wypowiedzeniem umowê o pracê zawart¹ na: 1) okres próbny, 2) (uchylony), 3) czas nie okreœlony. 2. Rozwi¹zanie umowy o pracê nastêpuje z up³ywem okresu wypowiedzenia. Art. 39. Pracodawca nie mo e wypowiedzieæ umowy o pracê pracownikowi, któremu brakuje nie wiêcej ni 2 lata do osi¹gniêcia wieku emerytalnego, je eli okres zatrudnienia umo liwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osi¹gniêciem tego wieku. (...) Art. 41. Pracodawca nie mo e wypowiedzieæ umowy o pracê w czasie urlopu pracownika, a tak e w czasie innej usprawiedliwionej nieobecnoœci pracownika w pracy, je eli nie up³yn¹³ jeszcze okres uprawniaj¹cy do rozwi¹zania umowy o pracê bez wypowiedzenia. Art. 41. 1. W razie og³oszenia upad³oœci lub likwidacji pracodawcy, nie stosuje siê przepisów art. 38, 39 i 41, ani przepisów szczególnych dotycz¹cych ochrony pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwi¹zaniem umowy o pracê. 2. W razie og³oszenia upad³oœci lub likwidacji pracodawcy, umowa o pracê zawarta na czas okreœlony lub na czas wykonania okreœlonej pracy mo e byæ rozwi¹zana przez ka d¹ ze stron za dwutygodniowym wypowiedzeniem. (...)
Egzamin maturalny z wiedzy o spo³eczeñstwie 3 1. Jaki rodzaj relacji miêdzy pracownikiem a pracodawc¹ jest w rozumieniu Kodeksu Pracy stosunkiem pracy? 2. Ile razy pracodawca mo e zawrzeæ z tym samym pracownikiem umowê o pracê na czas okreœlony? 3. Co powinno byæ okreœlone w umowie o pracê? 4. Pan Kowalski jest architektem w biurze projektowym Domy i Biurowce z Krakowa. Domy i Biurowce wygra³y przetarg na zaprojektowanie nowej siedziby warszawskiej firmy Produkcja i Handel. Pan Kowalski od tego czasu nie zajmuje siê niczym innym jak tylko projektowaniem biurowca dla Produkcji i Handlu: przeniós³ siê do Warszawy, godzinami rozmawia o swoim projekcie z zarz¹dem Produkcji i Handlu. Czy pana Kowalskiego i firmê Produkcja i Handel ³¹czy stosunek pracy? Uzasadnij krótko swoj¹ odpowiedÿ.
4 Egzamin maturalny z wiedzy o spo³eczeñstwie 5. Wkrótce po oddaniu nowej siedziby firma Produkcja i Handel popad³a w k³opoty finansowe i zbankrutowa³a. Wszyscy jej pracownicy otrzymali wymówienia. Pani Kamiñska w przysz³ym roku mia³a przejœæ na emeryturê, za ¹da³a wiêc od w³aœcicieli Produkcji i Handlu odszkodowania za bezprawne zwolnienie z pracy pracownika, który podlega szczególnej ochronie w okresie przedemerytalnym. Czy pani Kamiñska ma szansê na odszkodowanie? Uzasadnij krótko swoj¹ odpowiedÿ. Zadanie 24. (12 pkt) Przeanalizuj dane zawarte w tabelach i tekœcie interpelacji i odpowiedz na podane ni ej pytania. Tabela 1. Procent uczniów, którzy w ci¹gu ostatnich 12 miesiêcy u ywali narkotyków lub brali udzia³ w prywatkach z narkotykami - badania w pierwszych klasach szkó³ ponadpodstawowych w jednej z dzielnic du ego miasta. 1996 1998 U ywanie narkotyków w czasie ostatnich 12 mies. 14,2 16,7 Udzia³ w prywatkach z narkotykami w czasie ostatnich 12 mies. 38,2 47,6 Tabela 2. Procent uczniów, którzy wskazali miejsca, gdzie mo na kupiæ narkotyki - badania ogólnopolskie w pierwszych i trzecich klasach szkó³ ponadpodstawowych. Pierwsze klasy Trzecie klasy Nie znam takich miejsc 51,1 44,9 Ulica, park 20,5 24,2 Szko³a 24,1 28,9 Dyskoteka, bar 29,6 39,3 Mieszkanie dealera 18,3 19,1 Inne miejsce 5,0 4,4
Egzamin maturalny z wiedzy o spo³eczeñstwie 5 Tabela 3. Procent uczniów, którzy chocia raz w yciu u ywali narkotyków - badania ogólnopolskie w pierwszych i trzecich klasach szkó³ ponadpodstawowych. Pierwsze klasy Trzecie klasy 1995 1999 1995 1999 Konopie 10,1 15,1 17,1 22,4 Amfetamina 2,9 7,4 2,8 10,5 LSD 1,9 4,0 2,7 3,5 Kokaina 0,8 1,9 0,8 1,8 Heroina 0,8 5,7 0,6 6,8 Ecstasy 0,8 2,8 0,6 2,7 Fragment interpelacji poselskiej nr 745 z 3 kadencji Sejmu. Cyt. Narkomania w naszym kraju nie jest ju problemem marginalnym. Obecnie rynek narkobiznesu rozwin¹³ siê i swoje kolejne ofiary zdobywa w sposób podstêpny. Powszechnie znany jest fakt, e narkotyki rozprowadzane s¹ ju w szko³ach podstawowych, kiedy to m³ody cz³owiek podatny jest na wp³yw otoczenia. W³aœnie w okresie, kiedy nastolatek prze ywa kryzys wartoœci dotychczasowych autorytetów poszukuje nowych wartoœci. Niestety, szko³y nie reaguj¹ w odpowiedni sposób na nowe zjawisko. Nauczyciele czêsto przyznaj¹, e problemu nie dostrzega siê, nie wykazuje, poniewa wp³ynê³oby to na obraz szko³y w oczach spo³eczeñstwa czy dane statystyczne. Problem, wiêc nie istnieje w œwiadomoœci w³adz szko³y [...]. W zwi¹zku z tym do szkó³ docieraj¹ dealerzy, którzy ½promuj¹½ narkotyk. Licz¹c na ciekawoœæ m³odzie y, czy chêæ zaimponowania rówieœnikom, bezp³atnie dostarczaj¹ narkotyki do momentu, kiedy jednostka siê uzale nia. 1. Okreœl, wynikaj¹ce z tabeli nr1 tendencje dostêpnoœci i wielkoœci spo ycia narkotyków.
6 Egzamin maturalny z wiedzy o spo³eczeñstwie 2. Spo ycie których dwóch narkotyków wzros³o najbardziej (o ile procent?) w klasach pierwszych i trzecich. 3. Na podstawie danych z tabeli i fragmentu interpelacji poselskiej wymieñ co najmniej cztery przyczyny wzrostu spo ycia narkotyków. 4. Napisz w imieniu Rady Rodziców petycjê do w³adz lokalnych, domagaj¹c¹ siê podjêcia dzia³añ, chroni¹cych dzieci z waszej szko³y przed dealerami. Przedstaw w niej postulowane dzia³ania..
Egzamin maturalny z wiedzy o spo³eczeñstwie 7
8 Egzamin maturalny z wiedzy o spo³eczeñstwie Zadanie 25. (11 pkt) Zapoznaj siê z fragmentem tekstu Johna Locke a i odpowiedz na podane ni ej pytania. 22. Naturalna wolnoœæ cz³owieka sprowadza siê do bycia wolnym od jakiejkolwiek nadrzêdnej w³adzy na ziemi i niepodlegania w zasadach swego postêpowania woli b¹dÿ w³adzy ustawodawczej adnego cz³owieka, a tylko prawu natury. Wolnoœæ cz³owieka w spo³eczeñstwie sprowadza siê do niepodlegania adnej innej w³adzy ustawodawczej, a tylko tej powo³anej na mocy zgody we wspólnocie, ani te panowaniu czyjekolwiek woli, ani ograniczeniom jakiegokolwiek prawa innego ni to, które uchwali legislatywa zgodnie z pok³adanym w niej zaufaniem (...). Wolnoœæ ludzi pod w³adz¹ rz¹du oznacza ycie pod rz¹dami sta³ych praw, powszechnych w tym spo³eczeñstwie i uchwalanych przez powo³an¹ w nim w³adzê ustawodawcz¹. Jest to wolnoœæ do kierowania moj¹ w³asn¹ wol¹ we wszystkich sprawach, w których prawa tego nie zakazuj¹, oraz niepodlegania zmiennej, niepewnej, nieznanej, arbitralnej woli innego cz³owieka. Natomiast wolnoœæ natury nie zna innych ograniczeñ poza prawem natury. John Locke, Dwa traktaty o rz¹dzie, Traktat drugi, Warszawa 1992. 1. Wymieñ dwie formy wolnoœci przedstawione przez autora tekstu. 2. Scharakteryzuj koncepcjê wolnoœci cz³owieka w spo³eczeñstwie, za któr¹ opowiada siê John Locke.
Egzamin maturalny z wiedzy o spo³eczeñstwie 9 3. Na podstawie tekstu przedstaw warunki realizacji wolnoœci jednostki w ramach pañstwa. 4. Przytocz fragment tekstu, który wskazuje, e John Locke by³ przeciwnikiem rz¹dów absolutnych. 5. Krótko wyjaœnij, jakie jest znaczenie myœli J. Locke a dla rozwoju pogl¹dów o pañstwie i spo³eczeñstwie....
10 Egzamin maturalny z wiedzy o spo³eczeñstwie Zadanie 26. (8 pkt) Dokonaj analizy wykresu i odpowiedz na podane ni ej pytania. Wykres ilustruj¹cy wielkoœæ nak³adów inwestycyjnych w Polsce wed³ug sektorów w³asnoœci. 80000 70000 nak³ady inwestycyjne w mln z³ 60000 50000 40000 30000 20000 sektor publiczny sektor prywatny 10000 0 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 rok 1. Okreœl tendencje zmiany wielkoœci nak³adów inwestycyjnych w sektorze publicznym. 2a) Przedstaw, jak zmienia³y siê wielkoœci nak³adów inwestycyjnych w sektorze prywatnym w porównaniu z sektorem publicznym w okresie1989-1999.
Egzamin maturalny z wiedzy o spo³eczeñstwie 11 2b) Wymieñ dwie przyczyny tych zmian w polskiej gospodarce. 3. Wymieñ trzy Ÿród³a finansowania inwestycji wykorzystywane przez przedsiêbiorstwa prywatne: a)... b)... c)...
12 Egzamin maturalny z wiedzy o spo³eczeñstwie BRUDNOPIS