SPRAWOZDANIE MERYTORYCZNE Z DZIAŁALNOŚCI TOWARZYSTWA NA RZECZ ZIEMI W 2009 ROKU I. Informacje ogólne o organizacji Adres: ul. Leszczyńskiej 7, 32-600 Oświęcim Tel./fax: 033 8441934, 842 21 20 e-mail: biuro@tnz.most.org.pl www.tnz.most.org.pl REGON: 070606892 Data wpisu do rejestru: 1.06.1994 rok Nr w rejestrze KRS: 0000045778 Zarząd : Robert Wawręty (prezes), Piotr Rymarowicz (wiceprezes), Andrzej Krawczyński (skarbnik), Mateusz Ledwoń (sekretarz), Andrzej Ścierski (członek zarządu) Komisja Rewizyjna : Paweł Adamus, Anna Potaczek, Tomasz Walkowicz (do 29.06.2009) Najważniejsze cele statutowe Towarzystwa to: zachowanie, ochranianie i odtwarzanie dziedzictwa przyrodniczego, pobudzanie świadomości ekologicznej społeczeństwa oraz kształtowanie korzystnych dla środowiska naturalnego postaw i zachowań obywatel, ochrona zdrowia i życia ludzi przed szkodliwym oddziaływaniem zanieczyszczeń, działanie na rzecz zmniejszania ilości wytwarzanych zanieczyszczeń oraz proekologicznego zagospodarowania odpadów, upowszechnianie wiedzy oraz podejmowanie przedsięwzięć na rzecz ekologicznych metod ochrony przeciwpowodziowej i zwiększania naturalnej retencji, ułatwianie dostępu do informacji o środowisku oraz podejmowanie działań na rzecz rozwoju demokracji lokalnej, pobudzanie aktywności społecznej i dalszego upodmiotowienia społeczeństwa, przeciwdziałanie korupcji, a także upowszechnianie oraz ochrona wolności i praw człowieka. Towarzystwo realizuje swoje cele poprzez prowadzenie działalności odpłatnej i nieodpłatnej. W zakres działalności nieodpłatnej wchodzą: 1) Prowadzenie działań mających na celu objęcie ochroną prawną obiektów cennych przyrodniczo. 2) Odpowiednie kształtowanie środowiska oraz reintrodukcja lub w uzasadnionych przypadkach introdukcja cennych gatunków. 3) Planowanie i realizacja projektów renaturalizacyjnych - renaturyzacyjnych oraz rewitalizacyjnych obiektów przyrodniczych. 4) Wykonywanie zabiegów i rozwiązań chroniących oraz zwiększających różnorodność biologiczną. 5) Wykup, dzierżawa gruntów lub stosowanie innych form opieki w stosunku do terenów cennych przyrodniczo. 6) Propagowanie proekologicznych metod ograniczania ilości zanieczyszczeń i zagospodarowania odpadów. 7) Promocja ekologicznych metod ograniczania powodzi i zwiększania naturalnej retencji. 8) Organizowanie i propagowanie ekoturystyki. 9) Tworzenie warunków dla rozwoju rolnictwa ekologicznego. 10) Powoływanie punktów informacyjnych oraz ośrodków edukacyjnych. 11) Prowadzenie ogólnodostępnych pracowni internetowych i udostępnianie Internetu. 12) Współpraca z instytucjami, organizacjami oraz osobami fizycznymi w kraju i za granicą posiadającymi podobne cele działania. 13) Doradztwo oraz tworzenie banków informacji. 14) Organizowanie spotkań, szkoleń, wykładów, sympozjów, konferencji, warsztatów, wystaw i innych przedsięwzięć o charakterze edukacyjnym i popularyzatorskim. 15) Działalność wydawnicza i poligraficzna. 16) Studia i badania oraz monitoring przyrodniczy. 17) Opracowywanie raportów o stanie środowiska i planów ochrony środowiska, dokumentacji przyrodniczych, opinii, ekspertyz, strategii, programów itp. 1
18) Lobbing wśród przedstawicieli władz ustawodawczych i wykonawczych wszystkich szczebli w zakresie realizacji celów statutowych. 19) Inicjowanie i popieranie zrównoważonego rozwoju we wszelkich przejawach życia społecznego i gospodarczego. 20) Wspieranie techniczne i finansowe głównie organizacji pozarządowych oraz instytucji zajmujących się ochroną środowiska, ochroną praw zwierząt lub podejmujących działania na rzecz upowszechniania i ochrony wolności, a także praw człowieka, a w szczególnych przypadkach innych organizacji i instytucji działających w sferze zadań publicznych. 21) Upowszechnianie i ochrona praw konsumenckich. 22) Udział w postępowaniach administracyjnych dotyczących spraw związanych z ingerencją w środowisko naturalne. 23) Występowanie do właściwych - wg kompetencji - władz lokalnych, wojewódzkich i krajowych oraz sądów z wnioskami o zastosowanie środków prowadzących do usunięcia zaistniałego zagrożenia środowiska, zaniechania naruszania środowiska, przywrócenia stanu poprzedniego lub naprawy zaistniałych szkód. 24) Składanie organom administracji wniosków i zastrzeżeń do projektów planów zagospodarowania przestrzennego i do decyzji administracyjnych mających wpływ na środowisko oraz opiniowanie przedsięwzięć z punktu widzenia ich zgodności z interesami ochrony przyrody i zdrowia ludności. 25) Prowadzenie innych niezbędnych działań służących realizacji celów statutowych. W zakres działalności odpłatnej, w przypadku nieprzyznania dotacji lub jej przyznania w stopniu niepokrywającym całości niezbędnych kosztów, wchodzi działalność wyszczególniona w ustępie 2 punkt 1-4, 6-21 oraz 25. Towarzystwo na rzecz Ziemi nie prowadzi działalności gospodarczej i nie uzyskuje jednocześnie z tego tytułu żadnych przychodów. II. Informacje o zrealizowanych projektach W 2009 roku w ramach działalności nieodpłatnej Towarzystwo realizowało 3 projekty, które uzyskały wsparcie finansowe ze środków Funduszu Inicjatyw Obywatelskich, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie, Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Fundacji Fundusz Partnerstwa. Ponadto w ramach działalności odpłatnej zorganizowało wizytę studyjną dla organizacji Hulladék Munkaszövetség (HuMuSz) z Węgier. Działalność nieodpłatna 1. KAMPANIA DOŚĆ EKSPLOATACJI KRUSZYWA Z KORYTA WISŁY Okres realizacji: 1.02.2009-31. 12.2009 Celem projektu było ograniczenie pozyskiwania kruszywa z koryt rzek, w szczególności koryta Wisły, w wieloletniej perspektywie jedynie do niezbędnych przypadków. Ponadto: 1) Upowszechnienie wiedzy o negatywnych skutkach eksploatacji kruszywa z koryt rzek. 2) Promocja stanowiska TNZ w zakresie koniecznych zmian w przepisach dot. eksploatacji kruszywa z koryt rzek. 3) Uwzględnienie stanowiska Towarzystwa w nowelizowanej ustawie Prawo Wodne. 4) Uporządkowanie sytuacji w zakresie pozyskiwania kruszywa z koryt rzek (w wieloletniej perspektywie). 5) Ograniczenie negatywnych skutków eksploatacji kruszywa z koryt rzek, przeanalizowanie możliwości kompensacji. 6) Zaprzestanie eksploatacji kruszywa z Wisły w Broszkowicach, gm. Oświęcim. W ramach realizacji projektu przeprowadzono następujące działania: 1.1. Monitoring Dokonano analizy pozwoleń wodnoprawnych na eksploatację osadów z koryt rzecznych z lat 2008-2009 w kontekście nakładania się miejsc poboru z obszarami Natura 2000. Zakres analizy obejmował eksploatację kamieni rzecznych, żwiru, piasku z koryta rzeki Wisły oraz jej dopływów. Uzyskane wyniki pozwoliły na przygotowanie raportu Przegląd decyzji i prowadzonych postępowań administracyjnych związanych z poborem osadów z koryt rzek a sieć Natura 2000. Praca pozwoliła stwierdzić, że wydawanie zezwoleń na eksploatację osadów odbywa się z reguły bez ocen oddziaływania na środowisko. Zwrócono uwagę urzędom na nieprawidłowość takiego postępowania, w szczególności w przypadku realizacji przedsięwzięć w granicach lub sąsiedztwie obszarów Natura 2000. Wyniki raportu są dostępne na stronach internetowych TnZ. 1.2. Działania prawne 2
A. W porozumieniu z przedstawicielem mieszkańców, Towarzystwo wystąpiło do Sądu Rejonowego w Oświęcimiu Wydziału II Karnego zgłaszając udział przedstawiciela organizacji, w postępowaniu przeciwko osobie oskarżonej o uszkodzenie od bliżej nieustalonego dnia maja 2008 roku do 4 czerwca 2009 roku w Broszkowicach gruntu pod śródlądowymi wodami powierzchniowymi oraz prowadzenie robót zagrażających wałom przeciwpowodziowym i polegających na wydobyciu kruszywa, tj. o przest. z art 190 ust. l i art. 191 ustawy z dnia 18 lipca 2001 roku prawo wodne w zw. z art. II 2 kk. B. W związku z wnioskiem PHU LECH L. H. Bętkowscy S.J., Wawrzeńczyce dot. poboru osadów (niepoprawnie zwanych we wniosku kruszywem lub przemiałami) z koryta rzeki Wisły km 30+550-31+250 30+300 miejsce Okleśna Towarzystwo wystąpiło do Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Krakowie wskazując na konieczność zbadania, czy planowane przedsięwzięcie nie spowoduje obniżenia (wcięcia) koryta i obniżenia poziomu wód gruntowych, co w efekcie może mieć negatywny wpływ na: SOO Wiślisko (PLH12_50) poprzez obniżenie poziomu wody w starorzeczu (zmniejszenie powierzchni chronionego siedliska), pośrednio na OSO Dolina Dolnej Skawy, gdyż obniżenie poziomu Wisły może to uniemożliwić lub utrudnić pobór wody z Wisły w okresach deficytu wody przez Rybacki Zakład Doświadczalny w Zatorze, stopień wilgotności terenów nadrzecznych, a co za tym idzie na populację derkacza. W związku z tym Towarzystwo wystąpiło o przeprowadzenie oceny wpływu przedsięwzięcia na obszary Natura 2000. Jednocześnie Towarzystwo wskazało na istnienie analogicznych zagrożeń w przypadku wszystkich przedsięwzięć związanych z poborem osadów w koryta rzeki Wisły, w szczególności realizowanych na wysokości i powyżej przylegających do Wisły ostoi sieci Natura 2000. C. Wystąpiono z wnioskiem o przyznanie statusu strony w związku z planami eksploatacji osadów z koryta Soły. 1.3. Zorganizowanie konferencji 26 listopada w Instytucie Ochrony Przyrody w Krakowie zorganizowano konferencję Środowiskowe i społeczne skutki eksploatacji osadów z dolin rzek, w której łącznie wzięło udział 47 osób w tym przedstawiciele gmin, organów ochrony środowiska i organizacji pozarządowych. Podczas konferencji podjęto próbę systematyzacji kwestii związanych z eksploatacją osadów z dolin rzecznych w zależności od miejsca (koryto rzeki, strefa zalewowa, strefa nadzalewowa), najczęściej spotykanych powodów i uzasadnień oraz metod i skutków jej prowadzenia. Przedstawiono również podstawowe uwarunkowania prawne, aktualnie funkcjonujące procedury wydawania pozwoleń dla tego typu przedsięwzięć a także czynniki niezbędne do oszacowania rzeczywistej opłacalności takich działań. Uczestnicy konferencji, w tym przedstawiciele organizacji ekologicznych, zgodzili się ze stanowiskiem, że eksploatacja osadów z koryt rzek jest dopuszczalna tylko po przeprowadzeniu oceny oddziaływania na środowisko i w sytuacji, gdy akumulacja przewyższa erozję. 1.4. Opracowanie i wydanie broszury informacyjnej Opracowano i wydano w nakładzie 1000 egz. broszurę Eksploatacja osadów z koryt rzek. Broszura została przesłana lub osobiście przekazana do wydziałów środowiska Urzędów Marszałkowskich, Regionalnych Zarządów Gospodarki Wodnej, Regionalnych Dyrekcji Ochrony Środowiska i oddziałów Polskiego Związku Wędkarskiego. 2. EMISARIUSZE LOKALNEJ AKTYWNOŚCI OBYWATELSKIEJ I UMACNIANIE WSPÓŁPRACY NA RZECZ OCHRONY ŚRODOWISKA Okres realizacji: 01.07.2009 31.12.2009 (etap I) Celem projektu jest udzielenie pomocy, w szczególności pomocy prawnej, lokalnym grupom mieszkańców obszarów wiejskich zagrożonym istnieniem lub planami realizacji instalacji potencjalnie uciążliwych dla zdrowia i/lub lokalnego środowiska, ich wzmocnienie i integracja, a także wsparcie działalności interwencyjnej TnZ. W ramach realizacji przeprowadzono następujące działania: 2.1. Przygotowanie Podręcznika lokalnej aktywności obywatelskiej Został opracowany i wydany Podręcznik lokalnej aktywności obywatelskiej zawierający schematy postępowania w poszczególnych przypadkach zagrożeń lokalnego środowiska i pozytywne przykłady skutecznych działań na rzecz lokalnego środowiska. W szczególności podręcznik zawiera: 3
Przykłady działań interwencyjnych. Udział w postępowaniach dotyczących środowiska - praktyczny poradnik prawny. Wprowadzenie do części prawnej. Zakładanie stowarzyszeń. Podstawowe prawa strony w postępowaniu administracyjnym. Dostęp do informacji publicznej i dostęp do informacji o środowisku. Udział społeczny w najważniejszych procedurach wymagających udziału społeczeństwa. Rys prawa wspólnotowego - Dyrektywa EIA. Rys prawa wspólnotowego - dyrektywy ptasia i siedliskowa. Realizacja przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko lub obszary Natura 2000 według prawa polskiego. Ustawa o ochronie przyrody. Pozwolenia zintegrowane. Szkody w środowisku. Prawo prasowe. Wzory wniosków i pism. Podręcznik został wydany w nakładzie 2 tys. egz. i dotychczas przekazano go uczestnikom warsztatów dla społeczności lokalnych w Białymstoku, Jeleniewie, Ustce i Orchowie. Ponadto (w ilości 30-60 egzemplarzy celem dalszej dystrybucji) otrzymało go 20 grup lokalnych, organizacji i inne zainteresowane osoby/podmioty: Dystrybucja będzie kontynuowana do końca 2010 r. 2.2. Identyfikacja zagrożonych miejsc Spośród ok. 15 zgłoszeń dokonano wyboru 5 grup mieszkańców i lokalizacji, w których występują zagrożenia środowiska i/lub interesów obywateli. Za miejsca wymagające objęcia pełną pomocą przewidzianą w projektach uznano: Jeleniewo, Orchowo, Ustkę, Jeleniewo oraz Białystok. W pierwszych 4 przypadkach zaplanowano realizację farm wiatrowych zagrażających m.in. obszarom chronionym w tym obszarom Natura 2000. Z kolei w Białymstoku zaplanowano budowę zakładu termicznego przekształcania odpadów komunalnych o mocy przerobowej 120 tys Mg na rok wraz ze stacją waloryzacji żużla, zestalania i chemicznej stabilizacji popiołów i stałych pozostałości z systemu oczyszczania spalin. Dla tych przedsięwzięć dokonano analizy i ocen oraz prognoz oddziaływania na środowisko ww. planowanych inwestycji. Potwierdziły się przypuszczenia, że raporty lub/i prognozy wpływu na środowisko były sporządzone nierzetelnie. 2.3. Warsztaty dla społeczności lokalnych Dla 5 zidentyfikowanych grup przeprowadzono specjalistyczne warsztaty. Przewodnią problematykę stanowił efektywny udział społeczny w procesach inwestycyjnych. 2.4. Konsultacje prawne i działalność interwencyjna TnZ W trakcie realizacji projektów udzielono 54 porad i konsultacji prawnych. Pomocą prawną objęci byli w z jednej strony przedstawiciele wytypowanych grup lokalnych, a z drugiej mieszkańcy z innych miejscowości z całej Polski zagrożonych inwestycjami uciążliwymi dla środowiska. Ponadto na bieżąco Towarzystwo brało udział w postępowaniach administracyjnych i interwencyjnych dot. następujących, wybranych inwestycji: Mała elektrownia wodna (MEW) na rzece Dunajec w Łącku km 130+600 wraz z konieczną infrastrukturą techniczną. Mała Elektrownia Wodna Mielec w miejscowości Podleszany i Mielec na rzece Wisłoce w km ok. 21 + 455-21+605. Mała elektrownia wodna Kamion Toporów na rz. warcie km 588+720 gm. Wierzchlas pow. Wielu. Budowa Małej Elektrowni Wodnej w miejscowości Pałuszyce na rzece Dunajec w km 2+250 km wraz z Budowa Małej Elektrowni Wodnej na rzece Dunajec w km 186+100 w gminie Nowy Targ w miejscowości Harklowa. Budowa piętrząca na rzece Dunajec w km 187+905 poniżej istniejącego mostu oraz mała elektrownia wodna o mocy instalowanej 375 kw w miejscowości Harklowa. 4
Budowa Małej Elektrowni Wodnej na rzece Dunajec km 37+100 w miejscowości Mikołajowice wraz z Mała Elektrownia Wodna MEW-OSTRÓW na rzece Dunajec w km 33+340 w miejscowości Ostrów gmina Wierzchosławice. Budowa Małej Elektrowni Wodnej na rzece Dunajec km 29+500 w miejscowości Komorów wraz z Budowa małej elektrowni wodnej na rzece Dunajec w sąsiedztwie km 109+500, w mieście Nowy Sącz (brzeg prawy) oraz w miejscowości Świniarsko gm. Chełmiec (brzeg lewy). Rozbudowa drogi gminnej Krzeczów Toporów w ramach projektu Wzmocnienie roli Szlaku Bursztynowego i innych szlaków tematycznych, w zintegrowanym produkcie turystycznym województwa łódzkiego. Działalność odpłatna W ramach działalności odpłatnej w dniach 25-27 maja 2009r. zorganizowano wizytę studyjną dla organizacji Hulladék Munkaszövetség (HuMuSz) z Węgier. Podczas wizyty przedstawiciele HuMuSz wzięli udział w spotkaniu w Krakowskim Holdingu Komunalnym, spotkali się z przedstawicielami organizacji pozarządowych i komitetów mieszkańców, ekspertami z dziedziny gospodarki odpadami i przedstawicielami Towarzystwa. Zwiedzili Kraków i Oświęcim. Piotr Rymarowicz Robert Wawręty Prezes Wiceprezes Oświęcim, 21 marca 2010r. 5