Dolnośląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego we Wrocławiu Dyrektywa azotanowa w Polsce Ewa Grzyś Dział Systemów Produkcji Rolnej Standardów Jakościowych i Doświadczalnictwa 2013 r.
Dyrektywa Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. dotyczącą ochrony wód przed zanieczyszczeniem powodowanym przez azotany pochodzące ze źródeł rolniczych Dyrektywa Azotanowa podstawowy dokument Unii Europejskiej dotyczący ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzące ze źródeł związanych z rolnictwem. Dyrektywa Azotanowa precyzuje pod adresem krajów członkowskich Unii Europejskiej następujące wymagania: monitorowanie zawartości azotanów w wodach powierzchniowych i podziemnych, wyznaczenie stref szczególnej wrażliwości na skażenie wód azotanami, ustanowienie dobrowolnych kodeksów dobrej praktyki rolniczej, sprecyzowanie obligatoryjnych zabiegów agrotechnicznych w strefach szczególnej wrażliwości.
Zgodnie z Dyrektywą Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991 Każde państwo członkowskie UE wyznacza na terytorium swojego kraju obszary, gdzie wody zostały zanieczyszczone związkami azotu pochodzenia rolniczego. Wyznaczonym obszarem może być: terytorium całego kraju: Niemcy, Dania, Austria, Finlandia, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Litwa, Malta i Słowenia lub jego część: Włochy, Grecja, Belgia, Francja czy Polska.
Dyrektywa Azotanowa w Polsce Ustawa Prawo wodne, Rozporządzenie MŚ z dnia 23 grudnia 2002r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych Rozporządzenie MŚ z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych, Rozporządzenia Dyrektorów Regionalnych Zarządów Gospodarki Wodnej wprowadzające programy działań.
Wody wrażliwe wg rozporządzenia MŚ wody zanieczyszczone śródlądowe wody powierzchniowe, a w szczególności wody, które pobiera się lub zamierza się pobierać na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia i wody podziemne, w których zawartość azotanów wynosi powyżej 50mg NO 3 /dm 3 ; śródlądowe wody powierzchniowe, wykazujące eutrofizację, którą skutecznie można zwalczać przez zmniejszenie dawek dostarczanego azotu. Obszary szczególnie narażone wody zagrożone zanieczyszczeniem śródlądowe wody powierzchniowe, a w szczególności wody, które pobiera się lub zamierza się pobierać na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia i wody podziemne, w których zawartość azotanów wynosi od 40 do 50 mg NO 3 /dm 3 i wykazuje tendencję wzrostową; śródlądowe wody powierzchniowe, wykazujące tendencję do eutrofizacji, którą skutecznie można zwalczać przez zmniejszenie dawek dostarczanego azotu. obszary, z których pochodzą zanieczyszczenia wód
Dyrektywa Azotanowa w Polsce sporządzenie wykazu wód wrażliwych i obszarów szczególnie narażonych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych przygotowanie i wdrożenie programów działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych opracowanie zbioru zasad właściwej praktyki rolniczej monitorowanie jakości wód powierzchniowych i podziemnych oraz ocena stanu eutrofizacji
Wyznaczanie Obszarów Szczególnie Narażonych Wyznaczanie wód wrażliwych - zanieczyszczonych lub - zagrożonych zanieczyszczeniem na podstawie państwowego monitoringu środowiska gdzie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych norm zawartości związków azotu lub pojawiła się eutrofizacja
Wyznaczanie Obszarów Szczególnie Narażonych Wyznaczanie obszaru, z którego pochodzi zanieczyszczenie - na podstawie wyników analizy MRiRW nt. stanu rolnictwa w Polsce wraz z oceną presji rolniczej i jej wpływu na stan wód
Dyrektywa Azotanowa w Polsce 2004-2008 21 OSN - ok. 2% kraju 2008-2012 19 OSN - ok. 1,5% kraju 2012-2016 48 OSN - ok. 4,5% kraju 10 województw: Dolnośląskie, Kujawsko-pomorskie, Lubelskie, Łódzkie, Mazowieckie, Podlaskie, Pomorskie, Warmińsko-mazurskie, Wielkopolskie, Zachodniopomorskie Źródło RZGW we Wrocławiu
Dyrektywa azotanowa w Polsce Źródło: Wszystko, co warto wiedzieć o wdrażaniu dyrektywy azotanowej w Polsce, KZGW 2008
Program działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych dla obszarów szczególnie narażonych Celem programu jest: zapobieganie pogorszeniu stanu wód poprawa stanu wód, w których pogorszenie już nastąpiło W latach 2012-2016 na wszystkich wyznaczonych w Polsce OSN obowiązują jednakowe wymogi Programu działań.
Program działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych 1. Dział I Informacje podstawowe Rozdział 1 Postanowienia ogólne Rozdział 2 Naruszone standardy jakości środowiska Rozdział 3 Przewidywane efekty wdrożenia Programu 2. Dział II Obowiązki osób prowadzących działalność na OSN w zakresie poprawy praktyki rolniczej 3. Dział III Edukacja prowadzących działalność rolniczą na OSN w zakresie dobrej praktyki rolniczej oraz prowadzenie dla nich specjalistycznego doradztwa 4. Dział IV Kontrola rolniczych źródeł zanieczyszczenia i realizacji przez prowadzących działalność rolniczą na OSN obowiązków określonych w Programie 5. Dział V Sposób monitorowania oraz dokumentowania realizacji Programu i jego efektów
Podmioty, do których skierowane są obowiązki ustalone w Programie Prowadzący działalność rolniczą na OSN Ośrodki Doradztwa Rolniczego Stacje Chemiczno-Rolnicze Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska Wójtowie i Burmistrzowie gmin
Wymogi Programu obowiązującego na OSN stanowią uzupełnienie przepisów obowiązujących w całym kraju Dodatkowe obowiązki osób prowadzących działalność rolniczą na OSN: przestrzeganie okresów stosowania nawozów, dawek i sposobów nawożenia, właściwe magazynowanie nawozów naturalnych, pasz soczystych oraz postępowanie z odciekami, przestrzeganie zasad nawożenia pól na terenie o dużym nachyleniu oraz w pobliżu cieków, ograniczenie stosowania nawozów na glebach podmokłych, zalanych, zamarzniętych, pokrytych śniegiem.
Okresy nawożenia - od dnia wejścia w życie Programu nawożenie, stosuje się w okresach i w warunkach, gdy nie ma zagrożenia, że zawarte w nich składniki mineralne (szczególnie związki azotu) będą wymywane do wód gruntowych lub zmywane do wód powierzchniowych powodując ich zanieczyszczenie
Okresy nawożenia Rodzaj gruntów stałe Nawozy naturalne płynne Nawozy organiczne Nawozy azotowe mineralne Grunty orne Uprawy wieloletnie 1 marca - 15 listopada 1 marca-15 listopada* Łąki trwałe Pastwiska trwałe Użytkowanie zmienne (kośno-pastwiskowe) i wypas kwaterowy 1 marca - 30 listopada 1 marca - 15 kwietnia i 15 października 30 listopada 1 marca - 15 sierpnia 1 marca-15 sierpnia do 85 kg N/ha/rok bezpośrednio po pokosie/wypasie, ale nie później niż do dnia 15 sierpnia Gleby nie uprawiane w tym ugory Nie stosuje się nawożenia przez cały rok * Uwaga: termin 15 listopada nie dotyczy producentów buraków, kukurydzy, którzy zawarli umowę kontraktacyjną na dostawę buraków i kukurydzy po dniu 15 listopada. Dla nich jesienny termin graniczny stosowania nawozów azotowych mineralnych oblicza się dodając 14 dni do terminu dostawy produktów rolnych objętych umową kontraktacyjną, jednak nie później niż po zakończeniu okresu wegetacyjnego w danym regionie.
Warunki przechowywania nawozów naturalnych oraz postępowanie z odciekami płynne nawozy przechowujemy w taki sposób, aby wycieki nie przedostawały się do gruntu i do wód, należy zapewnić pojemność zbiorników do przechowywania gnojówki i gnojowicy, przez okres, w którym rolnicze ich wykorzystanie nie jest możliwe, odpowiadającą co najmniej 6-miesięcznej produkcji tych nawozów, obornik należy przechowywać w sposób zabezpieczający przed przenikaniem odcieków do wód lub do gruntu lub, w przypadku utrzymywania zwierząt na głębokiej ściółce, w budynku inwentarskim o nieprzepuszczalnym podłożu, nawozy naturalne przechowuje się w odległości większej niż 20 m od: studni, linii brzegu cieków i zbiorników,
Warunki przechowywania nawozów naturalnych oraz postępowanie z odciekami w okresie od 1.03 do 31.10, jednak nie dłużej niż przez 12 tygodni, dopuszcza się złożenie obornika na pryzmie bezpośrednio na gruncie. Pryzmy lokalizuje się poza zagłębieniami terenu, w odległości większej niż 20 m od linii brzegu wód powierzchniowych, na terenach o spadku do 3%, niepiaszczystych i niepodmokłych. W przypadku potrzeby ponownego złożenia obornika na pryzmie w kolejnym sezonie wegetacyjnym, pryzmy lokalizuje się w innym miejscu. Lokalizację pryzmy oraz datę złożenia obornika w danym roku na danej działce rolnik zaznacza na mapie lub szkicu działki,
Warunki przechowywania nawozów naturalnych oraz postępowanie z odciekami jeśli rolnik na OSN posiada nadmierną ilość nawozów naturalnych w stosunku do rzeczywistej pojemności ich przechowywania lub >170 kg N/ha użytków rolnych, musi udokumentować, że nawozy usuwa w sposób nieszkodliwy dla środowiska znalezienie odbiorcy, umowy zbytu, pasze soczyste przechowuje się na zabezpieczonym przed wyciekami gruncie, w silosach, na płytach lub na podkładzie z foli i sieczki oraz pod przykryciem foliowym, kiszonki składuje się w odległości ponad 20 m od linii brzegu wód powierzchniowych oraz źródeł i ujęć wody. Dostosowanie urządzeń do przechowywania nawozów do końca obowiązywania Programu
Zasady nawożenia pół w terenie o dużym nachyleniu w przypadku działek o nachyleniu powyżej 10% zabiegi uprawowe należy wykonywać w kierunku poprzecznym do nachylenia stoku, o ile pozwala na to usytuowanie i powierzchnia działki, orkę należy wykonywać odkładając skiby w górę stoku.
Ograniczenie nawożenia na glebach podmokłych, zalanych, zamarzniętych lub pokrytych śniegiem nawozy stosuje się oraz rolniczo wykorzystuje ścieki na glebach nie zamarzniętych powierzchniowo, nie dotyczy to pierwszej wiosennej dawki nawozów azotowych na uprawach roślin ozimych na glebach zamarzniętych powierzchniowo, jeżeli uzasadniają to względy agrotechniczne.
Nawożenie w pobliżu cieków rozsiewacze nawozów i opryskiwacze myje się oraz wodę z ich mycia rozlewa w odległości większej niż 20 m od brzegu zbiorników i cieków wodnych, 20m wodopoje lokalizuje się poza zbiornikami i ciekami wodnymi.
Dawki i sposoby nawożenia Rolnicy posiadający gospodarstwa do 100 ha użytków rolnych na OSN stosują dawki nieprzekraczające maksymalnych dawek nawożenia azotem dla upraw w plonie głównym określonych w załączniku do Programu, Rolnicy, gospodarujący na powierzchni ponad 100 ha użytków rolnych na OSN. W tych gospodarstwach nie można stosować dawek większych niż wynikające z planu nawożenia, Wszyscy Rolnicy prowadzą dokumentację wszystkich zabiegów agrotechnicznych a w szczególności związanych z nawożeniem (termin, rodzaj, zastosowana dawka pod daną uprawę).
Wszyscy prowadzący działalność rolniczą na OSN zobowiązani są do posiadania: umowy na przekazanie innemu rolnikowi nadwyżki nawozów naturalnych, szkicu mapki składowania obornika bezpośrednio na polu, bilansu azotu i planu nawożenia powierzchnia gospodarstwa powyżej 100 ha użytków rolnych.
KONTROLE Wojewódzcy Inspektorzy Ochrony Środowiska prowadzą kontrolę na podstawie przepisów ustawy z 20.07.1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska w związku z art. 32 ustawy z 10.07.2007 r. o nawozach i nawożeniu, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa cross compliance.
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ
Dolnośląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego we Wrocławiu ul. Zwycięska 8, 53-033 Wrocław email: sekretariat@dodr.pl www.dodr.pl