PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA BIOLOGIA POZIOM ROZSZERZONY Opracowany w oparciu o program DKOS 4015 5/02 ZAKRES WYMAGAŃ NA POSZCZEGÓLNE STOPNIE KLASA II DZIAŁ PROGRAMOWY I. Badania komórek KONIECZNE (dopuszczający) - podaje % zawartość wody w żywych organizmach - porównuje zawartość wody w organizmie roślinnym i zwierzęcym - wymienia właściwości wody ważne dla prawidłowego funkcjonowania - omawia rolę wody w funkcjonowaniu - wymieniam podstawowe składniki chemiczne komórki - wymienia pierwiastki zaliczane do mikro- i makroelementów - wymienia pierwiastki biogenne - określa znaczenie kilku pierwiastków zaliczanych do makroelementów - wymienia związki organiczne wchodzące w skład żywego - wyjaśnia rolę poszczególnych PODSTAWOWE (dostateczny) - wyjaśnia podstawowe właściwości fizykochemiczne wody - wyjaśnia pojęcia: osmoza, roztwór izotoniczny, hipotoniczny i hipertoniczny - omawia budowę chemiczną poszczególnych związków organicznych (monosacharydu, polisacharydu, aminokwasu, białka, tłuszczu) - pisze schematycznie wiązanie peptydowe - omawia strukturę I-o rzędową białka ROZSZERZAJĄCE (dobry) - wyjaśnia rolę makroelementów w prawidłowym funkcjonowaniu - przedstawia, w jaki sposób można wykryć w materiale roślinnym glukozę, skrobię, białko i tłuszcz DOPEŁNIAJĄCE (bardzo dobry) - omawia rolę mikroelementów w organizmie - charakteryzuje objawy niedoboru wybranych pierwiastków zaliczanych do makroelementów - omawia strukturę II, III i IV-o rzędową białka WYKRACZAJĄCE (celujący)
II. Komórka jako podstawowa jednostka budulcowa związków organicznych (cukrów, białek, tłuszczowców) - pisze ogólny wzór cząsteczki cukru prostego, aminokwasu - wymienia założenia teorii komórkowej budowy organizmów - wymienia składniki plazmatyczne i nieplazmatyczne komórki strukturalne komórki eukariotycznej - przyporządkowuje poszczególnym organellom ich funkcje - rysuje schemat komórki eukariotycznej - wyróżnia na schematach poszczególne organelle komórkowe - wymienia składniki wchodzące w skład cytoplazmy - wymienia właściwości i rolę cytoplazmy - wykonuje schematyczne rysunki: jądra komórkowego, mitochondrium, chloroplastu, aparatu Golgiego, rybosomu, ER - nazywa elementy budowy mitochondrium - wymienia etapy oddychania wewnątrzkomórkowego - przeprowadza obserwację mikroskopową komórek zwierzęcych () i dokumentuje wyniki obserwacji w formie rysunku - wyjaśnia pojęcia: zol, żel retikulum endoplazmatycznego - określa rolę poszczególnych rodzajów retikulum i określa rolę poszczególnych plastydów - określa rolę poszczególnych organelli komórki roślinnej i zwierzęcej - omawia właściwości cytoplazmy - omawia budowę jądra komórkowego transportu przez błony plazmatyczne - wymienia różnice między transportem biernym a aktywnym - przedstawia skład chemiczny ściany komórkowej - udowadnia analizując model komórki, że człowiek należy do organizmów eukariotycznych - wyjaśnia rolę ATP w metabolizmie komórki - rysuje model budowy jądra komórkowego - przedstawia i rysuje ultrastruktrę chloroplastu, rybosomu, mitochondrium i aparatu Golgiego - charakteryzuje rodzaje ruchów cytoplazmy oraz czynniki mające wpływ na te ruchy - przedstawia rysunkiem schematycznym rodzaje ruchów cytoplazmy - charakteryzuje model błony płynnej mozaiki - wykonuje rysunek schematyczny błony komórkowej w ujęciu modelu płynnej mozaiki - wyjaśnia różnice między pojęciami: chromatyna, chromosom, chromatyda - analizuje związek budowy jądra z funkcją, którą pełni - identyfikuje na schematach fazy podziałów komórkowych - wyjaśnia, dlaczego komórkę uważamy za otwarty układ termodynamiczny - udowadnia współzależność komórkowych procesów metabolicznych - analizuje strukturę chemiczną ATP - udowadnia, dobierając odpowiednie argumenty, że mitochondria i plastydy zaliczane są do organelli autonomicznych - wyróżnia euchromatynę i heterochromatynę - analizuje strukturę cytoplazmy z uwzględnieniem białkowych struktur włóknistych - omawia znaczenie składu soku komórkowego transkrypcja oraz translacja - analizuje proces biosyntezy białka - ilustruje schematem podziały komórkowe - charakteryzuje w oparciu o schematyczne rysunki przebieg mejozy - analizuje podziały chromatyny w cyklu życiowym oraz zmiany ilości DNA i liczby chromosomów w kolejnych - identyfikuje (np. na elektrogramie) jądro komórkowe i rybosomy - wymienia i omawia stadia pierwszego podziału mejotycznego - proponuje sposób sprawdzenia właściwości osmotycznych komórki
anabolizmu i katabolizmu - nazywa elementy strukturalne jądra komórkowego i rybosomu - podaje rolę jądra komórkowego - wymienia składniki budujące błony plazmatyczne - podaje właściwości charakteryzujące błony plazmatyczne - określa rolę błon plazmatycznych - określa rolę składników nieplazmatycznych - definiuje mitozę i określa jej rolę - rozróżnia na rysunkach proces mitozy - wymienia etapy podziałów komórkowych - wyjaśnia, co to jest chromosom - wyjaśnia określenie: N, 2n, 3n - oblicza liczbę chromosomów w komórkach haploidalnych i diploidalnych - definiuje pojęcie mejoza - rozróżnia na rysunkach proces mejozy - wymienia różnice w budowie komórki roślinnej i zwierzęcej - podaje skład soku komórkowego - wyróżnia ścianę pierwotną i wtórną - wykazuje różnice w budowie ściany pierwotnej i wtórnej inkrustacja, adkrustacja - rysuje schemat budowy mitochondrium - identyfikuje mitochondrium wśród innych organelli - porównuje zysk energetyczny fazy beztlenowej i tlenowej oddychania - wymienia funkcje jądra komórkowego i tworzących je struktur oraz rybosomów - wyjaśnia sposób rozmieszczenia DNA w jądrze komórkowym oraz budowę chromosomu - wylicza fazy w cyklu życiowym komórki - omawia przebieg kariokinezy - określa istotę i znaczenie mejozy replikacja - wymienia i rozróżnia rodzaje cytokinez - rozróżnia na rycinach podział mitotyczny i mejotyczny - ocenia biologiczne - porównuje przebieg mitozy i mejozy fazach cyklu komórkowego - projektuje tabele umożliwiające porównanie mitozy i mejozy
III. Metabolizm metabolizm, enzym - wymienia kierunki metabolizmu - omawia istotę poszczególnych kierunków metabolizmu - omawia budowę chemiczną enzymu - określa rolę enzymu w metabolizmie - wyjaśnia rolę ATP - wyjaśnia pojęcie fotosynteza - podaje miejsce lokalizacji - podaje warunki niezbędne dla prawidłowego przebiegu - omawia rolę jako procesu o znaczeniu biologicznym i przyrodniczym oddychania oddychania zewnętrznego i wewnętrznego - wymienia główne etapy oddychania komórkowego - wymienia substraty i produkty oddychania tlenowego i beztlenowego znaczenie mitozy i mejozy - określa rolę apoenzymu i koenzymu - wyjaśnia pojęcia: energia aktywacji, grupa prostetyczna - definiuje pojęcie chemosynteza - wymienia etapy - podaje lokalizację faz - pisze równanie barwników czynnych w procesie - wyjaśnia rolę barwników w procesie - wyjaśnia rolę dwutlenku węgla w procesie - wyjaśnia, że oddychanie jest procesem katabolicznym - wymienia etapy oddychania komórkowego tlenowego fermentacji - wymienia substraty i produkty poszczególnych etapów oddychania komórkowego (tlenowego) - omawia istotę katalizy enzymatycznej -omawia wpływ ph, temperatury oraz stężenia substratu i enzymu - przedstawia procesy związane z fazą świetlną i ciemnościową - charakteryzuje wpływ czynników wewnętrznych i zewnętrznych na proces chemosyntezy - wymienia przykłady organizmów zdolnych do przeprowadzania procesu chemosyntezy - charakteryzuje przebieg oddychania beztlenowego - porównuje zysk energetyczny oddychania tlenowego i beztlenowego - porównuje oddychanie i fotosyntezę - wymienia klasy enzymów - analizuje mechanizm katalizy enzymatycznej - wyjaśnia współzależność przemian metabolicznych w organizmie - wyjaśnia współzależność przemian metabolicznych w organizmie - podaje warunki niezbędne dla prawidłowego przebiegu - omawia rolę jako procesu o znaczeniu biologicznym i przyrodniczym - określa znaczenie chemosyntezy - porównuje proces i chemosyntezy - wyjaśnia znaczenie cyklu Krebsa w przemianach metabolicznych - porównuje oddychanie tlenowe i beztlenowe - omawia istotę i znaczenie łańcucha oddechowego - omawia cykl mocznikowy - wyjaśnia, w jaki sposób dochodzi do długu tlenowego i gromadzenia się znacznych ilości kwasu mlekowego w mięśniach oraz dostrzega związki przyczynowoskutkowe w tym procesie IV. Odżywianie się - wymienia podstawowe - omawia czynniki - charakteryzuje budowę - dostrzega związek pomiędzy - przeprowadza
pobieranie i przetwarzanie surowców energetycznych oraz budulcowych. strategie odżywiania w świecie istot żywych - wylicza główne składniki pokarmowe i źródła witamin, makro-, mikro- i ultraelementów procesu odżywiania - wymienia potrzeby pokarmowe autotrofów i heterotrofów - określa źródła energii dla autotrofów i heterotrofów - wymienia związki organiczne zawarte w pokarmie heterotrofów - określa rolę poszczególnych związków organicznych występujących w pokarmie heterotrofów - wymienia grupy heterotrofów ze względu na rodzaj pobieranego pokarmu - wymienia kilka witamin - wymienia podstawowe źródła witamin - określa rolę dowolnie wybranych witamin w funkcjonowaniu - wymienia odcinki przewodu pokarmowego - definiuje pojęcie: trawienie warunkujące zachowania wartości przez produkty żywnościowe - analizuje informacje żywieniowe zawarte w tabelach lub na wykresach - ocenia konsekwencje zdrowotne niedoboru witamin - wylicza podstawowe błędy w żywieniu - omawia rolę prawidłowej diety w profilaktyce osteoporozy - ocenia wartość odżywczą produktów oraz własnych posiłków - uzasadnia konieczność zachowania higieny i estetyki przygotowywania i spożywania posiłków - przewiduje i zna konsekwencje niewłaściwego odżywiania się - wyjaśnia rolę poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego - określa związek pomiędzy budową a funkcją poszczególnych elementów układu pokarmowego - omawia rolę poszczególnych składników pokarmowych - rozróżnia enzymy biorące udział w trawieniu i wie, w których odcinkach są wydzielane chemiczną białek, tłuszczy i węglowodanów - wyjaśnia, co to są aminokwasy egzo- i endogenne - analizuje etapy trawienia i wchłaniania białek, tłuszczów i cukrów - charakteryzuje rolę krążenia wrotnego - zna rolę wątroby - uzasadnia potrzebę indywidualnego doboru składników diety - podaje źródła witamin: E, K, B oraz określa skutki ich niedoboru - omawia etapy trawienia białek, cukrów, tłuszczy w przewodzie pokarmowym - omawia rolę wątroby i trzustki u - charakteryzuje przystosowania w budowie poszczególnych odcinków układu pokarmowego do pełnionej roli budową, a funkcją poszczególnych elementów układu pokarmowego - podaje anatomiczne i fizjologiczne przystosowania odcinków układu pokarmowego do pobierania, trawienia i wchłaniania pokarmu - ocenia skutki stosowania konserwantów w żywności - dowodzi, że wątroba to centrum metaboliczne - analizuje mechanizm kontroli zjawiska głodu i sytości - przewiduje negatywne skutki braku lub nadmiaru składników odżywczych - omawia czynniki wpływające na mechanizm pobierania wody - omawia metaboliczne i fizjologiczne znaczenie witamin - wyjaśnia pojęcie proenzymy - charakteryzuje przemiany końcowych produktów trawienia po wchłonięciu do krwi doświadczenia wykrywające związki organiczne w pokarmie - wyszukuje i prezentuje materiały dotyczące hipotez mówiących o powstawaniu i funkcji wyrostka robaczkowego - przewiduje skutki złego funkcjonowania wątroby - przygotowuje i przeprowadza seminarium na temat: Nieprawidłowe nawyki żywieniowe oraz ich konsekwencje zdrowotne - omawia możliwości leczenia chorób układu pokarmowego - ocenia na podstawie etykiet produktów spożywczych stopień modyfikacji żywności
V. Wymiana gazowa wentylacja warunkująca oddychanie tlenowe. trawienia mechanicznego i chemicznego samożywność, cudzożywność, autotrofy, heterotrofy, pokarm, dietetyka, dieta, anoreksja, bulimia, osteoporoza - wymienia podstawowe rodzaje diet oraz na czym polega dieta zrównoważona - wymienia czynniki negatywne wpływające na jakość żywności - wymienia odcinki układu pokarmowego oraz gruczoły trawienne, wskazując na schemacie ich położenie - podaje funkcje poszczególnych narządów układu pokarmowego - omawia rolę enzymów trawiennych - omawia drogę transportu wody u roślin budowy układu oddechowego - rozpoznaje na modelach, w atlasach anatomicznych narządy układu oddechowego - wyjaśnia rolę płuc w wymianie gazowej - wymienia źródła i - zna skutki awitaminozy i hiperwitaminozy - wymienia mechanizmy pobierania wody przez rośliny transpiracja, parcie korzeniowe, - wyjaśnia rolę poszczególnych związków organicznych w pokarmie heterotrofów - porównuje potrzeby pokarmowe autotrofów i heterotrofów - wymienia witaminy rozpuszczalne w wodzie i tłuszczach - podaje źródła witamin: A, C, D, B - określa niedobory witamin: A, D, B, C - udowadnia, że oddychanie jest procesem katabolicznym - charakteryzuje budowę układu oddechowego w powiązaniu z funkcją oddychania u - wymienia cechy narządów układy oddechowego umożliwiające efektywną wymianę gazową - wyjaśnia związek pomiędzy oddychaniem i jego tempem a zapotrzebowaniem energetycznym - określa przyczyny alergii i - omawia najczęstsze choroby układu oddechowego oraz możliwości ich zapobiegania - rozróżnia przyczyny chorób układu oddechowego i dobiera odpowiednie przykłady - wyjaśnia zależność między ciśnieniem krwi, tętnem a intensywnością i objętością - planuje oraz przeprowadza doświadczenie obrazujące mechanizm ruchów oddechowych i wymiany gazowej - przewiduje wyniki przeprowadzonych doświadczeń i dokumentuje je
VI. Daleki transport i odporność ustrojowa. czynniki zanieczyszczające powietrze - wylicza choroby spowodowane przez zanieczyszczenie powietrza - wyjaśnia, na czym polega szkodliwy wpływ dymu tytoniowego na zdrowie - - wymienia płyny ustrojowe - wymienia składniki krwi - określa rolę erytrocytów, leukocytów, trombocytów - wymienia funkcje krwi i układu krążenia układu krwionośnego - rozpoznaje poszczególne elementy narządów oddychania u zwierząt w zależności od środowiska życia - porównuje skład powietrza wdychanego i wydychanego - wyjaśnia związek pomiędzy oddychaniem a odżywianiem - nazywa najczęściej występujące choroby układu oddechowego oraz ich przyczyny profilaktyka chorób układu oddechowego - podaje rolę erytrocytów w transporcie tlenu - omawia wymianę gazową w pęcherzykach płucnych - charakteryzuje funkcję przepony w oddychaniu - wyjaśnia pojęcie dług tlenowy - omawia przyczyny powstawania alergii - omawia rolę leukocytów - opisuje kierunek przepływu w dużym i małym krwiobiegu - rozpoznaje na modelach, w atlasach anatomiczne narządy układu krwionośnego - analizuje wyniki badania krwi - porównuje budowę i funkcje tętnic, żył i naczyń włosowatych podaje przykłady chorób będących ich następstwem - określa ogólne zasady profilaktyki chorób układu oddechowego - udowadnia związek między paleniem tytoniu a występowaniem chorób układu oddechowego - omawia mechanizm pobierania wody przez rośliny transpiracji - wylicza cechy narządów układu krwionośnego umożliwiające efektywny transport wewnątrzustrojowy - porównuje funkcje krwi i limfy - omawia obieg mały i duży krwi w organizmie - wyjaśnia wpływ wysiłku fizycznego na częstotliwość tętna oddechów - uzasadnia potrzebę indywidualnego doboru ćwiczeń oddechowych - potrafi zainteresować klasę przygotowanymi informacjami na temat przyczyn innych chorób układu oddechowego, takich jak azbestoza, choroba papuzia - analizuje współdziałanie układu krwionośnego i limfatycznego - ocenia rolę krążenia wieńcowego - planuje i przeprowadza pomiary tętna i ciśnienia tętniczego, dokumentuje wyniki pomiarów i interpretuje je - analizuje mechanizm automatyzmu pracy serca - analizuje mechanizm rozwoju choroby nadciśnieniowej, - proponuje odpowiednią argumentację dotyczącą konieczności stosowania profilaktyki chorób układu krążenia - interpretuje nieprawidłowości pracy serca, zwaną trzepotaniem przedsionków - proponuje działania indywidualne i społeczne, które mogłyby przyczynić się do zwolnienia tempa
żyły, tętnice, transfuzja, odporność, antygen, przeciwciało, alergen, szczepionka - wyjaśnia, na czym polega transport wewnętrzny - wymienia grupy krwi u - potrafi zmierzyć tętno i ciśnienie spoczynkowe - wylicza cztery podstawowe grupy krwi - podaje czynniki chorobotwórcze układu krążenia - omawia rolę ćwiczeń fizycznych w usprawnieniu pracy serca oraz w profilaktyce chorób układu krwionośnego - wyjaśnia, na czym polega profilaktyka chorób układu krążenia - ocenia wpływ nieprawidłowej diety oraz niezdrowego trybu życia na rozwój chorób serca i układu krążenia - uzasadnia szkodliwy wpływ palenia papierosów - omawia drogę transportu wody w roślinie - konstruuje schemat graficzny małego i dużego krwiobiegu oraz krążenia wrotnego automatyzm pracy serca - analizuje pracę serca transportu tlenu i dwutlenku węgla we krwi - dobiera dawców lub biorców krwi (znając ich grupy krwi) - określa czynniki, które mają wpływ na przebieg krzepnięcia krwi - omawia główne strategie obronne - wymienia najważniejsze szczepienia ochronne dzieci i młodzieży odporności swoistej i nieswoistej - analizuje mechanizm reakcji antygenprzeciwciało - wymienia mechanizmy pobierania wody przez rośliny transpiracja, parcie korzeniowe - omawia rolę transpiracji i parcia korzeniowego w pobieraniu wody - rozróżnia oraz porównuje rodzaje naczyń krwionośnych - wyjaśnia przebieg krzepnięcia krwi i istotę konfliktu serologicznego - wymienia najważniejsze osiągnięcia w diagnozowaniu oraz leczeniu chorób układu krążenia - proponuje ćwiczenia usprawniające pracę układu krążenia odrzucania przeszczepu - uzasadnia wpływ wirusa HIV na funkcjonowanie układu odpornościowego - podaje różnice w działaniu szczepionek i surowic - porównuje grupę Rh+ i Rh- miażdżycy naczyń krwionośnych i zawału serca - omawia ogólną budowę przeciwciał - wyjaśnia sposoby uzyskiwania przez organizm odporności sztucznej biernej i czynnej - uzasadnia rolę serologii i transplantologii w życiu - opisuje mechanizm działania wirusa HIV na organizm konfliktu serologicznego - określa prawdopodobieństwo wystąpienia konfliktu serologicznego na podanym przykładzie - omawia istotę najczęściej spotykanych chorób układu krążenia u rozprzestrzeniania się AIDS - przewiduje skutki niezgodności pomiędzy grupami krwi dawcy i biorcy - wykazuje związek czynnościowy układu oddechowego i krwionośnego VII. Utrzymanie - definiuje terminy: - wymienia źródła i rodzaje - omawia mechanizm - wyjaśnia, co to jest dializa, - zapisuje reakcję syntezy
równowagi wodnomineralnej i wydalanie. VIII. Rozmnażanie się, rozwój i związane z nim procesy. wydalanie, osmoza - wymienia i wskazuje na schemacie elementy układu wydalniczego - omawia funkcje układu wydalniczego - wymienia szkodliwe produkty przemiany materii i drogi ich usuwania - wyjaśnia podstawowe zasady profilaktyki chorób nerek i układu wydalniczego gonady, gamety, zaplemnienie, zapłodnienie, embrion, płód, rozmnażanie płciowe, bezpłciowe i wegetatywne - wymienia kilka sposobów rozmnażania wegetatywnego u roślin - wymienia etapy rozwoju zarodkowego zwierząt tkankowych - wymienia narządy i omawia rolę układu rozrodczego męskiego i żeńskiego azotowych produktów przemiany materii - omawia budowę nerki i nefronu - wymienia procesy zachodzące podczas powstawania moczu u filtracji i resorpcji tworzenia moczu pierwotnego i ostatecznego - porównuje skład chemiczne moczu pierwotnego i ostatecznego - wymienia i omawia czynniki sprzyjające występowaniu chorób nerek i układu wydalniczego - analizuje laboratoryjne wyniki badania moczu - wyjaśnia pojęcia: rozdzielnopłciowość, obojnactwo, dymorfizm płciowy rozmnażania płciowego - identyfikuje w atlasie anatomicznym narządy układu rozrodczego - analizuje przystosowania w budowie narządów układu rozrodczego do pełnionych funkcji - analizuje i interpretuje wykres zmian temperatury w kolejnych fazach cyklu menstruacyjnego powstawania moczu pierwotnego i ostatecznego - wymienia składniki moczu pierwotnego i ostatecznego - wyjaśnia związek pomiędzy metabolizmem a wydalaniem - analizuje mechanizm regulacji wodno-mineralnej płynów ustrojowych - charakteryzuje powstawanie moczu - wymienia I, II i III-o rzędowe cechy płciowe - porównuje rozmnażanie płciowe i bezpłciowe - określa ogólne zasady profilaktyki chorób układu rozrodczego - omawia przebieg oogenezy i spermatogenezy u - omawia przemiany zachodzące podczas bruzdkowania, gastrulacji i organogenezy - omawia cechy rozwoju płodowego - omawia rolę określa warunki jej przeprowadzania oraz znaczenie dla zdrowia - wnioskuje o stanie zdrowia na podstawie analizy moczu - ocenia wpływ nieprawidłowej diety oraz niezdrowego trybu życia na rozwój chorób nerek - wyjaśnia rolę układu wydalniczego w utrzymywaniu homeostazy - charakteryzuje znacznie rozmnażania płciowego spermatogenezy i oogenezy - uzasadnia znaczenie przystosowawcze zróżnicowanej budowy plemników i komórek jajowych bruzdkowanie, gastrulacja i organogeneza - analizuje zjawisko termoperiodyzmu i fotoperiodyzmu - porównuje miejsce przebiegu i rolę mejozy u roślin i zwierząt - omawia cechy rozwoju mocznika - wyjaśnia związek pomiędzy środowiskiem życia, dostępnością wody a rodzajem wydalanego azotowego produktu przemiany materii - ocenia aspekt moralnoetyczny dotyczący transplantacji nerek - potrafi prezentować problem dotyczący torbielowatości nerek, nerki wstrząsowej, mocznicy, wykorzystując różne materiały źródłowe - analizuje mechanizm regulacji wzrostu oraz metabolizmu w różnych okresach rozwojowych - interpretuje w różnych aspektach sposoby i metody antykoncepcji
IX. Ruch i jego podłoże. - omawia wpływ czynników zewnętrznych (stres, choroba, zmiana klimatu) na przebieg cyklu menstruacyjnego - wskazuje miejsce zapłodnienia u - wskazuje miejsce dalszego rozwoju jaja płodowego - określa rolę łożyska podczas rozwoju - wylicza etapy rozwoju pre- i postnatalnego - nazywa metody antykoncepcyjne - uzasadnia konieczność zachowania higieny układu rozrodczego i ciąży - wymienia fazy rozwoju osobniczego wzrost i rozwój - wymienia fazy rozwoju wegetatywnego i generatywnego u roślin - wylicza elementy układu ruchu i funkcje układu kostnego - określa funkcje układu mięśniowego - wylicza przyczyny zmęczenia mięśni - omawia antagonizm mięśni szkieletowych poszczególnych etapów rozwoju zarodkowego zwierząt tkankowych - omawia cechy rozwoju zarodkowego - wymienia fazy porodu i omawia jego przebieg - charakteryzuje rolę łożyska - analizuje przebieg rozwoju zarodkowego i płodowego - wymienia czynniki wywołujące niepłodność - nazywa instytucje, w których młody człowiek może zasięgnąć rady lekarza lub psychologa profilaktyka chorób przenoszonych drogą płciową - wymienia czynniki regulujące wzrost i rozwój roślin - charakteryzuje przejawy i znaczenie ruchu - rozpoznaje rodzaje połączeń kości w szkielecie - opisuje budowę i wymienia funkcje stawu - wyjaśnia związek budowy kości z jej funkcjami - analizuje przystosowania fitohormonów poszczególnych ruchów roślin - omawia rolę fitohormonów w mechanizmie ruchu roślin - wymienia cechy narządów układu kostnego umożliwiające realizację funkcji ruchowej - wymienia główne grupy mięśni - wyjaśnia zasady udzielania pierwszej pomocy przy urazach układu ruchu płodowego - omawia hormonalne podłoże rozwoju układu rozrodczego - omawia hormonalne podłoże biologii rozwoju - rysuje schemat budowy stawu i opisuje go - rozpoznaje na modelach, w atlasach anatomicznych podstawowe mięśnie głowy, szyi, tułowia i kończyn skurczu mięśnia - klasyfikuje mięśnie wg różnych kryteriów podziału - charakteryzuje etapy rozwoju aktywności ruchowej - uzasadnia współdziałanie układu kostnego, mięśniowego i nerwowego w koordynacji ruchowej - demonstruje
X. Reagowanie oraz koordynowanie funkcji życiowych. mięśni szkieletowych odpoczynek bierny i czynny - wymienia najczęstsze przyczyny chorób układy kostnego pobudliwości ruchów u roślin - przedstawia istotę poszczególnych ruchów u roślin - definiuje terminy: bodziec, receptor, neuron, synapsa, pobudliwość, odruch budowy układu nerwowego - określa rodzaj bodźca odziaływującego na poszczególne narządy zmysłu budowy neuronu, określa jego rolę -rysuje schemat budowy neuronu - wymienia narządy zmysłów narządu wzroku w budowie anatomicznej ucha - wymienia wady wzroku układu kostnego do pełnionych funkcji profilaktyka układu ruchu - wymienia czynniki wpływające na powstawanie skrzywień kręgosłupa oraz sposoby zapobiegania im - omawia poszczególne rodzaje ruchów u roślin w oparciu o konkretne przykłady - wyjaśnia pojęcia: zwój nerwowy, ośrodek, nerw, receptor, efektor, odruch warunkowy i bezwarunkowy - określa rolę rogówki, naczyniówki, siatkówki i soczewki w oku u - charakteryzuje wady wzroku i słuchu oraz choroby oczu i uszu - określa rolę poszczególnych elementów w budowie anatomicznej ucha - omawia budowę i funkcje narządów zmysłów strukturalne układu nerwowego i ich funkcje przewodnictwa impulsu nerwowego - porównuje części poszczególnych rodzajów ruchów roślin - wymienia struktury mózgu odpowiedzialne za poszczególne rodzaje pamięci funkcjonowania łuku odruchowego - wymienia odcinki mózgu - określa rolę poszczególnych odcinków mózgu bodziec, impuls nerwowy, synapsa powstawania odruchu warunkowego - określa rolę układu wegetatywnego działania hormonów - wyjaśnia rolę układu hormonalnego w utrzymaniu homeostazy - wykazuje znaczenie ruchów w życiu rośliny proces zapamiętywania i kojarzenia - analizuje mechanizm powstawania pamięci krótko- i długotrwałej - uzasadnia stwierdzenie, że poszczególne piętra mózgu odpowiadają za czynności zautomatyzowane i świadome o różnym stopniu integracji - omawia znaczenie snu - wylicza fazy snu - omawia mechanizm przewodzenia impulsu nerwowego - omawia istotę przewodzenia synaptycznego - wykazuje współdziałanie układu nerwowego i hormonalnego - omawia mechanizm powstawania wrażenia wzrokowego i słuchowego przykładowe ćwiczenia wpływające na rozwój różnych grup mięśni - ocenia wpływ doświadczeń Pawłowa na rozwój neurofizjologii - wyjaśnia związek między stopniem rozwoju układu nerwowego, a rozwojem intelektualnym i emocjonalnym - ocenia wpływ hormonów na homeostazę
XI. Zewnętrzne warstwy ciała organizmów i ich rola. i słuchu - omawia budowę synapsy - zna budowę łuku odruchowego - rysuje schemat łuku odruchowego - wymienia najczęstsze choroby będące konsekwencją długotrwałego stresu - zna zasady higieny i profilaktyki układu nerwowego hormon, gruczoł wewnętrznego wydzielania - omawia budowę układu dokrewnego - wymienia hormony oraz klasyfikuje je stałocieplność, zmiennocieplność, termoregulacja - wymienia przykłady zwierząt stało- i zmiennocieplnych budowy skóry - wymienia podstawowe funkcje skóry - zna podstawowe zasady poszczególnych części mózgu - wymienia i omawia odruchy warunkowe i bezwarunkowe - charakteryzuje przebieg doświadczeń Pawłowa - charakteryzuje choroby układu nerwowego ujemnego sprzężenia zwrotnego - wymienia hormony wydzielane przez gruczoły dokrewne - określa rolę przysadki mózgowej jako nadrzędnego gruczołu wydzielania wewnętrznego - określa rolę hormonów wydzielanych przez tarczycę, trzustkę, jajniki i jądra - definiuje pojęcie homeostaza - charakteryzuje najczęstsze choroby układu dokrewnego strukturalne skóry i wytwory naskórka - wskazuje poszczególne warstwy w budowie skóry - analizuje budowę skóry pod kątem przystosowań do pełnionych funkcji - omawia chemiczną budowę hormonów - wyjaśnia nadrzędną rolę podwzgórza i przysadki mózgowej - przewiduje konsekwencje nadczynności i niedoczynności gruczołów dokrewnych ochronna, czuciowa, wydalnicza i termoregulacyjna funkcja skóry - omawia budowę chemiczną hormonów - wyjaśnia przyczyny różnych chorób związanych z nadczynnością lub niedoczynnością gruczołów układu hormonalnego - analizuje powiązania anatomiczne i funkcjonalne między układem nerwowym, a hormonalnym - ocenia udział skóry w termoregulacji - dokonuje analizy porównawczej pokrycia ciała bezkręgowców i kręgowców - analizuje współdziałanie układów odpowiedzialnych za stałocieplność - analizuje różne sposoby pokrycia ciała
XII. Od stanu zdrowia do stanu choroby. XIII. Choroby. higieny skóry - definiuje terminy: zdrowie, choroba, profilaktyka, alergen, alergia - wylicza zasady udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej - charakteryzuje główne czynniki wpływające na jakość życia i zachowanie zdrowia - wymienia czynniki kancerogenne - zna symptomy mogące świadczyć o chorobie nowotworowej - wymienia zasady profilaktyki chorób nowotworowych - analizuje materiały informacyjne pod kątem zachowania zdrowia, w tym higieny i profilaktyki nowotworowej - wymienia choroby pasożytnicze i sposoby zakażenia się pospolitymi pasożytami - wymienia podstawowe przyczyny chorób cywilizacyjnych, społecznych, zakaźnych, pasożytniczych, zawodowych i alergii - analizuje związek między stylem życia i stanem środowiska przyrodniczego, a stopniem zdrowotności jednostek i społeczeństw - rozpoznaje sytuacje, w których człowiek narażony jest na działanie czynników kancerogennych - wyjaśnia związek stylu życia z prawdopodobieństwem zachorowania na nowotwór - klasyfikuje choroby nowotworowe i charakteryzuje je - charakteryzuje najczęstsze choroby nowotworowe będące konsekwencją nieodpowiedniego stylu życia - analizuje dane statystyczne, dotyczące dynamiki zachorowań na choroby nowotworowe w Polsce i na świecie - omawia cykl rozwojowy wybranego pasożyta - porównuje cykl rozwojowy i przebieg rozwoju wybranych - proponuje sposoby ograniczania negatywnego wpływu wybranych patogenów na organizm - ocenia skuteczność wybranych działań profilaktycznych - wymienia najczęstsze przyczyny zgonów w Polsce i w wybranych krajach Europy i świata - wymienia przykłady chorób nowotworowych - udowadnia, że choroby nowotworowe należą do grupy chorób cywilizacyjnych - zna objawy zakażenia robakami - porównuje i uzasadnia przyczyny zróżnicowania chorób będących przyczyną zgonów w krajach ubogich i cywilizacyjnie rozwiniętych - analizuje wpływ wybranych czynników fizykochemicznych i biologicznych na zaburzenia homeostazy transformacji nowotworowej - wyjaśnia konieczność szczepienia się przed wyjazdem do krajów tropikalnych - ocenia sposoby ochrony przed chorobami inwazyjnymi (robaczyce, malaria) - interpretuje w różnych aspektach znaczenie homeostazy dla prawidłowego funkcjonowania - analizuje materiały drukowane i multimedialne, selekcjonuje je, dokonuje interpretacji oraz uogólnień faktów - przewiduje możliwość zarażenia się pasożytami podczas wycieczek (do lasu, na łąkę, w góry, nad morze), wyjazdów do ciepłych krajów
XIV. Niektóre trucizny i środki psychoaktywne oraz ich wpływ na. - definiuje terminy: trucizna, toksyna, toksykologia, dioksyna - klasyfikuje trucizny - wymienia podstawowe objawy zatrucia - zna zasady przechowywania trucizn - wymienia najczęstsze przyczyny uzależnienia od alkoholu i narkotyków - klasyfikuje środki uzależniające pasożytów - analizuje patogenne oddziaływanie pierwotniaków, robaków i stawonogów na organizm - wymienia i omawia zasady udzielenia pierwszej pomocy przedmedycznej w przypadkach zatrucia - analizuje wpływ substancji toksycznych na funkcjonowanie - przewiduje konsekwencje kontaktu z truciznami - wymienia sposoby profilaktyki i leczenia uzależnień - wymienia biologiczne i społeczne skutki uzależnień powstawania uzależnia i nałogu - rozróżnia gatunki trujące grzybów i roślin - charakteryzuje typowe trucizny wytwarzane przez organizmy i występujące w środowisku - analizuje skutki działania i przedawkowania alkoholu, narkotyków, leków psychoaktywnych - dowodzi szkodliwości oddziaływania różnych środków psychoaktywnych na funkcjonowanie układu nerwowego i innych układów oraz na zachowanie - przewiduje konsekwencje używania środków psychoaktywnych - proponuje sposoby spędzania wolnego czasu, zabawy oraz sposoby rozwiązywania problemów bez pomocy alkoholu i narkotyków UWAGA! Wymagania na kolejne stopnie szkolne tworzą układ hierarchiczny, co oznacza, że wymagania na stopień wyższy zawierają w sobie wymagania na stopień niższy.