Materiały edukacyjne przygotowane w ramach programu Socrates Grundtvig Action 1, Law through Experience / 116881-CP-1-2004-SK-GRUNDTVIG-G11 TEMAT: PRAWA, OBOWIĄZKI, ODPOWIEDZIALNOŚĆ LEKCJA 2: (Autork: Sevastiana Lagonika Komentarze prawnika: Vassilis Papastergiou, Sevastiana Lagonika) Naucz się chronić swoje prawa Cele: Ćwiczenie umiejętności prezentacji i wysławiania się. Promowanie umiejętności współpracy. Zamierzenia: Uczestnicy uczą się na konkretnych przykładach tego, do jakich praw stosuje się termin naruszenia prawa oraz jakie są sposoby wynagrodzenia szkody. Metody: studium przypadku, praca w grupie, odgrywanie ról/ scenek (opcjonalnie) oraz dyskusja. Czas: 90-120 minut. ZaleŜnie od grupy moŝna rozbić ten czas na więcej niŝ jedną sesję. Materiały: długopisy, tablica typu flipchart, karty z opisem historii (kopia historii analizowanej przez grupę powinna być dostępna dla kaŝdego z członków tej grupy), Europejska Konwencja Praw Człowieka (lub Powszechna Deklaracja Praw Człowieka). Procedura: 1
Wersja uproszczona: Podziel klasę na trzy grupy i przekaŝ im tablice flipchart. KaŜda z grup powinna otrzymać jedną historię oraz Europejską Konwencję Praw Człowieka (lub Powszechną Deklarację Praw Człowieka). Zadaniem kaŝdej z grup jest starannie przeczytać otrzymane historie, nazwać te prawa, które według nich zostały złamane oraz rozwaŝyć, w jaki sposób kaŝda z poszkodowanych stron powinna być chroniona przed naruszaniem jej praw (zapisują wszystkie wyniki na kartkach tablicy flipchart). Na pracę w grupach powinno wystarczyć dwadzieścia minut. Następnie kaŝda z grup musi wybrać swoich rzeczników, którzy odczytają na głos całej klasie fabułę historii i przedstawią wyniki uzyskane przez swoją grupę. NaleŜy przeznaczyć trochę czasu na ewentualne komentarze ze strony innych grup lub na dyskusje pomiędzy grupami na tematy, które zostaną ustalone na podstawie kaŝdej historii. Na zakończenie kaŝdej z trzech prezentacji i dyskusji, ty jako trener powinieneś dokonać podsumowania, przekazując klasie prawidłowe informacje zebrane na podstawie Uwag prawnika. Pierwsza wersja (alternatywna): Podziel klasę na trzy grupy i przekaŝ kaŝdej z nich długopisy i papier do notowania. KaŜda z grup powinna otrzymać do analizy tylko jedną historię oraz Europejską Konwencję Praw Człowieka (lub Powszechną Deklarację Praw Człowieka). Poinformuj grupy, Ŝe ich zdaniem jest omówienie swojej historii, a bardziej szczegółowo, opracowanie na jej podstawie fabuły i bohaterów. Po wykonaniu tego zadania grupy będą odgrywać scenki (role). KaŜda z grup powinna się skoncentrować wyłącznie na własnej historii nie ujawniając jej innym grupom. Daj uczestnikom trzydzieści minut (lub więcej czasu, w razie potrzeby) na pracę grupową. Role odgrywane przez członków kaŝdej z grup powinny być wybrane losowo. Po kaŝdej scence poproś wszystkie grupy o połączenie i zainicjuj dyskusję, stawiając im następujące pytania (zdawaj pytania pojedynczo): Czy sądzisz, Ŝe w tym przypadku doszło do naruszenia praw? Jeśli tak, nazwij prawa, które w Twojej opinii zostały naruszone i umotywuj w sposób zwięzły swoją opinię (np. naruszenie wolności osobistej i bezpieczeństwa, itp.) W jaki sposób poszkodowane strony powinny starać się o ochronę swoich praw? Po zakończeniu dyskusji dotyczącej kaŝdej ze scenek, dokonaj podsumowania lekcji, przekazując klasie informacje zawarte w Uwagach prawnika. Druga wersja (alternatywna): Podziel klasę na trzy grupy. KaŜda z grup powinna otrzymać do analizy tylko jedną historię oraz Europejską Konwencję Praw Człowieka (lub Powszechną Deklarację Praw Człowieka). Poinformuj grupy, Ŝe ich zdaniem jest omówienie swojej historii, a bardziej szczegółowo, opracowanie na jej podstawie fabuły i bohaterów. Po wykonaniu tego zadania będą odgrywać scenki. KaŜda z grup powinna się skoncentrować wyłącznie na własnej historii nie ujawniając jej innym grupom. Daj uczestnikom trzydzieści minut (lub więcej w razie potrzeby) na pracę grupową. Role odgrywane przez członków kaŝdej z grup powinny być wybrane losowo. Ty, jako trener powinieneś podjąć szybką decyzję dotyczącą tego, która grupa zacznie odgrywanie scenek jako pierwsza. Przed rozpoczęciem kaŝdej ze scenek powinieneś przekazać pewne pytania (patrz poniŝej) dwóm innym grupom, które będą odgrywać rolę 2
publiczności. Poinformujesz ich, Ŝe będą mieli do dyspozycji około pięć do dziesięciu minut na pracę grupową po zakończeniu scenki, a w tym czasie będą musieli odpowiedzieć na zadane pytania. Ten czas zostanie wykorzystany przez grupę, która właśnie odgrywała scenkę, aby mogła wyjść ze swoich ról (patrz: Wskazówki dla trenera). 1. Czy sądzisz, Ŝe w tym przypadku doszło do naruszenia praw? Jeśli tak, nazwij prawa, które w Twojej opinii zostały naruszone i umotywuj w sposób zwięzły swoją opinię (np. naruszenie wolności osobistej i bezpieczeństwa, itp.) 2. W jaki sposób poszkodowane strony powinny starać się o ochronę swoich praw? Po zakończeniu dyskusji dotyczącej kaŝdej ze scenek, dokonaj podsumowania lekcji, przekazując klasie informacje zawarte w Uwagach prawnika. Pełniąc rolę trenera powinieneś znać niektóre sposoby, jakimi osoby poszkodowane mogą poszukiwać zadośćuczynienia w przypadku naruszenia ich praw (patrz: Uwagi prawnika). Na przykład osoba opisywana w pierwszej historii moŝe: Poinformować o zaistniałej sytuacji Inspekcję Pracy, Zgłosić sprawę na najbliŝszym posterunku policji, Skierować pismo do stosownego Ministerstwa, ZaskarŜyć sprawę do sądu, ubiegając się o odszkodowanie. (MoŜna takŝe skontaktować się z innymi instytucjami pomocowymi, takimi jak Rzecznik praw Obywatelskich - w przypadku osób zatrzymanych oraz pacjentów lub z organizacjami pozarządowymi takimi jak Amnesty International - w przypadku pracowników fabryki, a takŝe poprosić się o bezpłatną pomoc prawną w ramach Legal Aid, jeśli dana osoba jest niezamoŝna). 1. Historia o fabryce Fabryka przetwórstwa płodów rolnych znajduje się w regionie o wysokim bezrobociu, gdzie dostępnych jest niewiele miejsc pracy oraz gdzie kontrola ze strony Inspekcji Pracy jest prowadzona w bardzo niewielkim stopniu. Pracodawca wymaga od swoich pracowników wzrostu wydajności produkcji. ObraŜa ich a nawet uŝywa przemocy fizycznej w stosunku do mniej sprawnych lub wolniejszych pracowników, szczególnie kobiet lub osób starszych. Degraduje takŝe pracowników, którzy nie wykazują się odpowiednią wydajnością (według ustalonych przez niego standardów)i, kierując ich aŝ do tak upokarzających prac jak mycie toalet, szorowanie podłogi, etc. Jak moŝna chronić tych pracowników? 2. Historia o włamaniu Policja zaaresztowała trzy osoby pod zarzutem włamania do domu, a dokładniej mówiąc, oskarŝa ich o obrabowanie piętnastu domów. Złapano ich na gorącym uczynku podczas jednego z włamań a policja ma pewne poszlaki, które sugerują, Ŝe mogli być zamieszani takŝe w inne przypadki włamań. Chcąc obciąŝyć aresztowanych odpowiedzialnością za wszystkie 3
piętnaście włamań, policja prowadzi ich przesłuchania. Ale przesłuchania te nie dają oczekiwanych rezultatów, dlatego teŝ funkcjonariusze policji odwołują się do innych środków: bicia zatrzymanych, przetrzymywania ich bez kontaktu z innymi, izolacji. Co mogą zrobić oskarŝeni? 3. Historia o domu opieki społecznej Pielęgniarki pracujące w domu opieki społecznej, w którym przebywają osoby upośledzone psychicznie, otrzymują polecenie od administracji, aby pozbawić moŝliwości poruszania się, umieścić w izolacji oraz aby podać dodatkowe ilości leków osobom, których zachowanie stwarza problemy (nadmiernie krzyczą, niszczą mienie, itp.). Jednak krewny jednego z pacjentów odwiedza tę instytucję i jest świadkiem całej sytuacji. Co moŝe zrobić ten krewny? Wskazówki dla instruktora/ trenera: Po zakończeniu kaŝdej scenki naleŝy pozostawić uczestnikom nieco czasu, aby mogli wyjść ze swoich ról. Zapytaj ich jak się czuli odgrywając daną rolę. Zapytaj publiczność, jak się czuła podczas obserwacji tych scenek. Odgrywanie ról to metoda, która wymaga starannego prowadzenia, a poniewaŝ kwestie podejmowane w ramach tego ćwiczenia są delikatne, powinieneś zawsze przypominać uczestnikom, Ŝe to co widzą lub odgrywają stanowi tylko ich rolę i nie ma nic wspólnego z ich rzeczywistym charakterem. Uwagi prawnika: We wszystkich trzech przykładach istnieją przepisy opisujące podstawy działania administracji, które obowiązują daną administrację: dotyczące interwencji, takich jak intensyfikacja produkcji, stosowania metod przesłuchania oraz stosowania środków uspokajających dozwolonych przez prawo. JednakŜe, gdy granica dopuszczalnych metod działania zostanie przekroczona, mamy do czynienia z naruszeniem praw człowieka. Przypadek 1 Historia fabryki : Kwestia intensyfikacji produkcji i zwiększenia wydajności pracy jest po pierwsze kwestią, która nie dopuszcza interwencji państwowej. Oznacza to, Ŝe Ŝądanie zwiększenia wydajności produkcji nie jest nielegalne. JednakŜe, zwykle obowiązują rozszerzone przepisy dotyczące bezpieczeństwa w miejscu pracy, których naleŝy przestrzegać. Przepisy te są róŝne dla róŝnych obszarów działalności, a w niektórych przypadkach są bardzo szczegółowe. W omawianym przykładzie Inspekcja Pracy moŝe zbadać, czy za celami intensyfikacji produkcji nie stoi naruszenie tych rozszerzonych przepisów. W takim przypadku będzie miała prawo do interwencji i Ŝądania, aby przepisy te były przestrzegane. Jeśli chodzi o obraźliwe zachowania i zmuszanie do upokarzających prac, pracownicy mogą uznać, iŝ stanowi to niekorzystną zmianę warunków pracy. W takim przypadku mają prawo uznać, Ŝe pracodawca wypowiedział im umowę o pracę z własnej winy. Oznacza to, Ŝe mogą opuścić miejsce pracy i zaŝądać odszkodowania. JednakŜe, w naszym przypadku, jest bardzo wątpliwe, czy pracownicy będą chcieli dokonać takiego wyboru, ze względu na wysokie bezrobocie istniejące w tym regionie. Zatem bardziej realne byłoby rozwaŝenie, Ŝe w tym 4
przypadku pracownicy mają prawo nie zgodzić się na obraźliwe zachowanie pracodawcy i zmuszanie do wykonywania upokarzających prac oraz poprosić o ochronę Inspekcję Pracy. Mają takŝe prawo do strajku, aby wymusić na pracodawcy poszanowanie ich godności. Przypadek 2 Historia włamania : Zgodnie z konstytucją grecką (Artykuł 6) oskarŝony ma prawo Ŝądać doprowadzenia do przesłuchującego lub śledczego co najmniej w ciągu 24 godzin od chwili jego aresztowania. Ponadto bicie, przetrzymywanie bez kontaktu z innymi, izolacja są uznawane za torturę. Tortury są zabronione zgodnie z Grecką Konstytucją (Artykuł 7) oraz Kodeksem Karnym (Artykuł 137A). JeŜeli termin, w czasie którego istnieje obowiązek poinformowania oskarŝonego o podstawach jego oskarŝenia, zostanie przekroczony, ma on prawo skarŝyć policję o nielegalne zatrzymanie. W kaŝdym przypadku, gdy zostanie doprowadzony do przesłuchującego, ma prawo do powiadomienia o torturach jakim został poddany, moŝe takŝe prosić o zbadanie przez lekarza i wystąpić z oskarŝeniem przeciwko policji. Istotnym jest takŝe fakt, Ŝe zgodnie z Kodeksem Postępowania Karnego (Artykuł 177), dowody zebrane takimi metodami jak tortury, nie mogą być wykorzystane w sądzie. Przypadek 3 Historia o domu opieki społecznej : Konstytucja grecka (Artykuł 2) uznaje prawo kaŝdego człowieka do godności. Ponadto, juŝ wcześniej stwierdzono, iŝ zakazuje się tortur (Artykuł 7). Grecki Kodeks Karny w sposób wyraźny uznaje, iŝ przedłuŝająca się izolacja jest torturą (Artykuł137, paragraf 3). W omawianym przypadku krewny pacjenta moŝe skarŝyć administrację instytucji o stosowanie tortur i upokarzające praktyki w stosunku do pacjentów. W przypadku gdy pacjent nie został przyjęty do tej instytucji na mocy decyzji sądowej, odwiedzający ma prawo do natychmiastowego zabrania swojego krewnego z tej instytucji. W przeciwnym przypadku musi uzyskać w tym celu zgodę sądu. Ponadto, krewny pacjenta moŝe poprosić władze o kontrolę tego domu opieki społecznej, (tzn. skierować skargę do Ministerstwa Zdrowia) z prośbą, aby odebrano tej instytucji zezwolenie na prowadzenie zakładu. 5