PNEUMOKOKOM O co pytają rodzice?

SZCZEPIENIA PRZECIWKO PNEUMOKOKOM O co pytają rodzice? Odpowiada dr n. med. Hanna Czajka

Paulina Holtz Ambasador Kampanii Szczepisz = Chronisz. Stop Pneumokokom Dlaczego została Pani ambasadorem kampanii Szczepisz = Chronisz. Stop Pneumokokom? Jestem wielką zwolenniczką szczepień. Uważam, że nie ma skuteczniejszej metody walki z chorobami niż profilaktyka. Sama mam dwójkę maluchów i wiem, jak często rodzice poszukują informacji na temat ochrony zdrowia swojego dziecka. Inicjatywa, jaką jest kampania Szczepisz = Chronisz. Stop Pneumokokom daje możliwość zdobycia pełnej wiedzy o zakażeniach pneumokokowych i możliwościach profilaktyki. Chciałabym pokazać wszystkim rodzicom, iż warto nie bać się i zaufać szczepieniom. Pamiętajmy: Szczepisz = Chronisz dr n. med. Hanna Czajka Kierownik Pediatrycznej Poradni Szczepień dla Dzieci z Grup Wysokiego Ryzyka, Wojewódzki Specjalistyczny Szpital Dziecięcy im. św. Ludwika w Krakowie Szanowni Państwo Decyzje o rozszerzeniu zakresu uodpornienia dziecka przeciwko chorobom zakaźnym są podejmowane przez rodziców w ostatnich latach coraz częściej. Do szczepień zalecanych, finansowanych przez rodziców, należą między innymi szczepienia przeciwko zakażeniom wywoływanym przez bakterie Streptococcus pneumoniae, czyli pneumokoki. Zakażenia tymi bakteriami wywołują inwazyjną chorobę pneumokokową (IChP), w czasie której bakteria, dostając się do krwi lub płynu mózgowo-rdzeniowego, wywołuje sepsę lub zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Pneumokoki wywołują także zapalenia płuc i ucha środkowego. Koalicjanci kampanii Szczepisz = Chronisz Stop Pneumokokom: Lekarze mają świadomość, że jako rodzice jesteście Państwo poddawani każdego dnia ofensywie medialnej, także w istotnej dla Was kwestii zdrowia dziecka. Odbieracie różnorodne, często otwarcie sprzeczne informacje na temat bezpieczeństwa i skuteczności szczepień. Aby choć w części rozwiać te wątpliwości i obawy oddajemy do Waszych rąk ten poradnik. Sponsor kampanii: 2 3

Po co są w ogóle szczepienia? Wieloletnie i konsekwentne stosowanie szczepionek przeciwko chorobom zakaźnym, które przez wieki dziesiątkowały ludzkość, powodując zgony lub kalectwo, doprowadziło do eliminacji zachorowań lub znacznego ograniczenia ich liczby. Sytuacja epidemiologiczna w USA na początku XX w. i pod jego koniec dowodzi obniżenia liczby zgonów w wyniku zachorowań na te choroby o blisko 100%. Na przykład ospa prawdziwa powodowała w XX w. 48 164 zgony rocznie, a w 2000 roku nie było ich zupełnie. Na poliomyelitis (polio) umierało rocznie 16 316 dzieci, a w 2000 roku nie odnotowano żadnego takiego przypadku. Liczba zgonów z powodu błonicy w USA wyniosła w 2000 roku cztery, podczas gdy w XX w. na tę chorobę umierało średnio 176 885 dzieci rocznie. Stosowane na świecie szczepionki są dobrodziejstwem dla ludzkości. Czy choroby zakaźne są nadal niebezpieczne? Tak, choroby zakaźne w dalszym ciągu mogą stanowić zagrożenie dla życia. W roku 2002 w grupie dzieci do 5. roku życia odnotowano na świecie następujące liczby zgonów z powodu wymienionych w poniższym wykresie chorób zakaźnych. 1 Na pierwszym miejscu widnieją zgony wywołane przez bakterię Streptococcus pneumoniae (pneumokok), którym można skutecznie zapobiegać poprzez szczepienia. PNEUMOKOKI ODRA ROTAWIRUS H. influenzae (Hib) KOKLUSZ TĘŻEC ŻÓŁTA GORĄCZKA MENINGOKOKI BŁONICA WZW typu B POLIO 15 000 10 000 4 000 1 000 100 480 000 402 000 386 000 294 000 198 000 716 000 Dlaczego należy szczepić dzieci, skoro większość chorób, przeciwko którym szczepimy, zostało już wyeliminowanych? Szczepienia znacząco zmniejszyły liczbę zachorowań dzieci na choroby zakaźne i uratowały, w skali światowej, średnio 3 miliony dzieci rocznie. W przypadku zaniechania szczepień, a tym samym zmniejszenia liczby osób uodpornionych istnieje niebezpieczeństwo powrotu epidemii, co miało miejsce na przykład w 1995 roku na Ukrainie, kiedy to na błonicę zachorowało ok. 5000 osób, a zmarło ponad 200. 2 Czy wszyscy ludzie otrzymujący szczepionkę są uodpornieni? Często rodzice poddają w wątpliwość efektywność szczepień, która ich zdaniem wobec braku 100% pewności zabezpieczenia jest argumentem przemawiającym przeciwko ich prowadzeniu. Prawdą jest, że niektóre osoby nie odpowiadają na szczepienie, jednak znacząca większość (ponad 90%) dzieci wytwarza po szczepieniu odporność i jest chroniona przed groźnymi chorobami. Należy podkreślić, że większym ryzykiem zachorowania są objęte te dzieci, które nie zostały zaszczepione. 0 100000 200000 300000 400000 500000 600000 700000 800000 1. WHO Global Immunization Vision and Strategy, April 2005, www.who.int/vaccines/givs/english/global_imm._data_en.pdf 2. Nekrassowa L.S. i wsp.: Epidemic of diphtheria in Ukraine, 1991-1997 Journal of Infectious Diseases, 2000; 181: S 35-40 4 5

Czy podanie więcej niż jednej szczepionki w tym samym czasie nie jest groźne dla zdrowia dziecka? Nie występuje takie zagrożenie. Wyniki prowadzonych na przestrzeni ostatnich kilku lat badań klinicznych nad szczepionkami wprowadzanymi do powszechnego użytku potwierdzają ich bezpieczeństwo i skuteczność również przy równoczesnym podawaniu (tzn. w tym samym dniu), ale w różne miejsca. Dowiedziono bowiem, że układ odpornościowy dziecka może rozpoznać i odpowiedzieć jednocześnie na setki tysięcy, a nawet miliony antygenów zawartych w szczepionce. Ponadto współczesne szczepionki zawierają mniejszą liczbę składników niż szczepionki stosowane dawniej. 3 Dlaczego warto szczepić przeciwko pneumokokom? Pneumokoki powodują groźne dla zdrowia i życia choroby, takie jak: zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, sepsę, zapalenie płuc. Infekcje pneumokokowe leczy się coraz trudniej, ponieważ bakterie te stają się coraz bardziej oporne na antybiotyki. Zagrażają one szczególnie niemowlętom i małym dzieciom, które mają słabszy układ odpornościowy. Czy zakażenia pneumokokowe to problem incydentalny, dotyczący tylko niewielkiej grupy dzieci? Niestety nie. Na ciężkie choroby pneumokokowe na świecie każdego roku umiera do 1 miliona dzieci poniżej 5 roku życia. 4 W Polsce pneumokoki są powszechne, a nosicielstwo tych bakterii dotyczy ponad 60% dzieci uczęszczających do żłobków i przedszkoli. 5 3. Red Book 2006 Report of the Committee on Infectious Diseases AAP 27th Edition 4. Weekly Epidemiological Record, No. 12, 23 March 2007, 94-104. 5. Sulikowska A., Grzesiowski P., Taraszkiewicz M., Hryniewicz W.: Nosicielstwo nosogardłowe Streptococcus pneumoniae u dzieci do 5 roku życia w wybranych środowiskach w Warszawie. Pediatria Polska 2003; 78: 377-384 6 7

Gdzie na świecie prowadzi się szczepienia przeciwko pneumokokom i jakie dają one efekty?* Szczepienia przeciwko pneumokokom dają wysokie zabezpieczenie przed najcięższymi postaciami inwazyjnej choroby pneumokokowej (IChP), takimi jak sepsa lub zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Stąd w krajach, w których zostały wprowadzone szczepienia gwałtownie spadła liczba tych chorób. Do krajów, w których szczepienia są elementem narodowych programów szczepień należą: Bahrajn, Belgia, Cypr, Dania, Francja, Grecja, Hiszpania (Madryt), Holandia, Irlandia, Katar, Kuwejt, Lichtenstein, Luksemburg, Niemcy, Norwegia, Słowacja, Szwajcaria, Turcja, Węgry, Wielka Brytania, Włochy Barbados, Bermudy, Kanada, Meksyk, Urugwaj, USA Australia, Nowa Zelandia, RPA 9-letnie obserwacje potwierdziły, że stosowanie skoniugowanej szczepionki pneumokokowej spowodowało znaczący spadek liczby zachorowań na pneumokokowe zapalenie płuc nie tylko w grupie dzieci szczepionych, ale także u ich nieszczepionego rodzeństwa, rodziców i dziadków, a także znaczny spadek wizyt z powodu ostrego zapalenia ucha środkowego. Takie zjawisko nazywamy efektem populacyjnym, gdzie jedno zaszczepione dziecko = ochrona dwóch niezaszczepionych osób Kiedy należy rozpocząć szczepienia przeciwko pneumokokom? Zakażenie pneumokokiem, zwanym czasem cichym zabójcą, rozpoczyna się najczęściej od zapalenia ucha środkowego lub innej infekcji, która nagle przechodzi w postać inwazyjną, taką jak posocznica (sepsa) lub zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Na tym etapie choroba sieje spustoszenie i nawet w ciągu kilku godzin może doprowadzić do śmierci. Następstwami ciężkiej, inwazyjnej choroby pneumokokowej (IChP) są uszkodzenia słuchu, powikłania neurologiczne czy wodogłowie. Najbardziej zagrożone zachorowaniem na IChP są dzieci poniżej 2. roku życia stąd szczepienia przeciwko pneumokokom powinny być rozpoczęte jak najwcześniej, poczynając od drugiego miesiąca życia. Takie działania są rekomendowane przez polskie i światowe autorytety w zakresie szczepień. Szczepienie rozpoczynane jest w pierwszym półroczu życia dziecka w ponad 30 krajach, w których wprowadzono je do Narodowych Programów Szczepień. Moje dziecko nie wybiera się do żłobka, nie ma w domu starszego rodzeństwa, unikamy hipermarketów czy nie lepiej zatem zastosować szczepionkę przeciwko pneumokokom później i w mniejszej liczbie dawek? Największym ryzykiem zachorowania na najbardziej groźne postaci choroby, takie jak posocznica (sepsa), zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych objęte są dzieci w pierwszych dwóch latach życia. Do zakażeń dochodzi najczęściej u dotąd zdrowych dzieci w wieku 6-18 miesięcy. Odraczanie szczepień grozi zatem narażeniem dziecka na zachorowanie w najbardziej dla niego niebezpiecznym okresie. Dom nie chroni przed zakażeniami pneumokokowymi, pneumokokami można zarazić się wszędzie. * Dotyczy 7 walentnej szczepionki skoniugowanej 8 9

Jeżeli moje dziecko nie należy do grupy ryzyka, jest zdrowe i nie choruje to czy warto je szczepić? Głównym czynnikiem ryzyka jest wiek dziecka. Najczęściej, jak już wcześniej wyjaśniałam, zachorowania na IChP występują w ciągu dwóch pierwszych lat życia. Przynależność do grup ryzyka (np. wcześniactwo, choroby serca, zaburzenia odporności) lub uczęszczanie do żłobka czy przedszkola, jak również posiadanie rodzeństwa w wieku do 5 lat potęgują tylko istniejące zagrożenie. Czy nie lepiej zaszczepić dziecko po ukończeniu 2. roku życia i zastosować tańszą szczepionkę polisacharydową? Szczepionki skoniugowane przeciwko pneumokokom, które można stosować już od 2. miesiąca życia dziecka, zapewniają mu ochronę w okresie, w którym jest najbardziej narażone na zachorowanie. Jedynie szczepionki skoniugowane stymulują odporność, a także prowadzą do powstania pamięci immunologicznej u dzieci poniżej 2. roku życia. Szczepionka polisacharydowa nie jest zalecana u tych pacjentów. Natomiast u dzieci starszych i dorosłych szczepionkę polisacharydową zarejestrowano tylko w grupach wysokiego ryzyka. Czy szczepionki skoniugowane przeciwko pneumokokom są bezpieczne? Bezpieczeństwo 7 walentnej szczepionki pneumokokowej zostało udokumentowane nie tylko w badaniach klinicznych, ale także w jej codziennym stosowaniu podczas realizacji narodowych programów szczepień. Do tej pory na świecie ponad 50 milionów dzieci zostało zaszczepionych 7 walentną szczepionką pneumokokową. 6 Obecna na polskim rynku 7 walentna szczepionka skoniugowana charakteryzuje się wysokim profilem bezpieczeństwa i skuteczności, które zostały sprawdzone w ciągu 9 lat doświadczeń w zwalczaniu chorób pneumokokowych na świecie. Zarejestrowana jest ona w ponad 90 krajach, a w przeszło 30 jest elementem narodowych programów szczepień. W 2009 roku została zarejestrowna inna szczepionka skoniugowana - 10 walentna. 6. Weekly Epidemiological Record, No. 43, 24 October 2008 10 11

Czy meningokoki stanowią poważniejsze zagrożenie dla rozwoju posocznicy/sepsy niż pneumokoki? Obie bakterie wywołują groźne dla zdrowia i życia dziecka choroby. Zakażenia pneumokokowe stanowią szczególne zagrożenie zwłaszcza dla niemowląt i małych dzieci, podczas gdy meningokoki typu C sporadycznie występują u dzieci w 1. roku życia, a liczba zachorowań wzrasta u dzieci w wieku od 1 do 4 lat oraz u nastolatków, a zwłaszcza pomiędzy 15 a 17 rokiem życia. Jakie jest prawidłowe dawkowanie skoniugowanych szczepionek przeciwko pneumokokom? Zgodnie z wytycznymi polskich i światowych specjalistów w zakresie szczepień wszystkie dzieci powinny rozpocząć cykl szczepień w drugim miesiącu życia. Wówczas schemat szczepienia przedstawia się następująco: Wiek dziecka Liczba dawek Informacja o dawkowaniu 2 6 miesiąc 3 + 1 Trzy dawki, przy zachowaniu odstępu przynajmniej 1 miesiąca pomiędzy dawkami. Czwartą dawkę zaleca się w drugim roku życia. Jeśli Twoje dziecko jest starsze i nie zostało zaszczepione pełnym cyklem, możesz je także ochronić przed pneumokokami stosując poniższe schematy. Nie ryzykuj i nie czekaj aż dziecko będzie starsze. Im młodsze dziecko, tym słabszy układ odpornościowy i większe ryzyko zachorowania. Wiek dziecka Liczba dawek Informacja o dawkowaniu 7 11 miesiąc 2 + 1 Dwie dawki, przy zachowaniu odstępu przynajmniej 1 miesiąca pomiędzy dawkami. Trzecią dawkę zaleca się w drugim roku życia. 12 23 miesiąc 24 59 miesiąc* 2 1 Dwie dawki przy zachowaniu odstępu przynajmniej 2 miesięcy pomiędzy dawkami. Jednorazowa dawka. * Dotyczy 7 walentnej szczepionki skoniugowanej. Dawkowanie szczepionek skoniugowanych zawsze konsultuj z lekarzem. 12 13

Prawdziwe i fałszywe poglądy na temat szczepienia dzieci przeciwko zakażeniom pneumokokowym Aktualny kalendarz szczepień obowiązkowych i wybranych* zalecanych Fałsz Prawda Wiek dziecka 7 11 miesiąc Szczepienia obowiązkowe 2 + 1 Szczepienia zalecane przeciwko Inwazyjnej Chorobie Pneumokokowej Szczepienia powinny być zalecane głównie dzieciom uczęszczającym do żłobka lub do przedszkola. Dziecko, które nie ma rodzeństwa i nie choruje, można zaszczepić później. Szczepienia powinny być zalecane przede wszystkim niemowlętom i rozpoczynane w 2-3 miesiącu życia, a także nieszczepionym uprzednio dzieciom w wieku do 5 lat, zwłaszcza przed rozpoczęciem uczęszczania do żłobka/przedszkola. Szczepimy niemowlęta w pierwszym półroczu życia, przed wzrostem zachorowań na sepsę i zapalenie opon, które przypada na 6-18 miesiąc życia. w ciągu 24 godz. po urodzeniu 2. miesiąc przełom 3. i 4. miesiąca wzw typu B I dawka gruźlica wzw typu B II dawka błonica, tężec, krztusiec I dawka Haemophilus influenzae typu B I dawka błonica, tężec, krztusiec II dawka poliomyelitis I dawka Haemophilus influenzae typu B II dawka skoniugowana szczepionka przeciwko pneumokokom I dawka skoniugowana szczepionka przeciwko pneumokokom II dawka W pierwszym roku życia dziecka kalendarz szczepień jest zbyt obciążony. Szczepienie przeciwko pneumokokom, dołączone do szczepień wg obowiązkowego programu szczepień ochronnych, nie powoduje żadnych komplikacji dla układu odporności dziecka. przełom 5. i 6. miesiąca błonica, tężec, krztusiec III dawka poliomyelitis II dawka Haemophilus influenzae typu B III dawka skoniugowana szczepionka przeciwko pneumokokom III dawka 7. miesiąc wzw typu B III dawka Meningokoki stanowią poważniejsze zagrożenie rozwoju posocznicy/sepsy niż pneumokoki. Każda z tych bakterii jest groźna dla zdrowia, a nawet życia dziecka. 13-14 miesiąc odra, świnka, różyczka I dawka skoniugowana szczepionka przeciwko pneumokokom Szczepionka przeciwko pneumokokom z uwagi na małą liczbę serotypów daje ochronę jedynie przeciwko chorobom górnych i dolnych dróg oddechowych. Szczepionka przeciwko pneumokokom zawiera wyselekcjonowane serotypy, które chronią przed groźnymi chorobami, takimi jak sepsa, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapaleniem płuc i ucha środkowego. 16-18 miesiąc błonica, tężec, krztusiec IV dawka poliomyelitis III dawka Haemophilus influenzae typu B IV dawka dawka uzupełniająca * ponadto zalecane są szczepienia m.in. przeciwko: grypie, meningokokom, ospie wietrznej, rotawirusom, wzw A 14 15

Pamiętaj! Pneumokoki zagrażają zdrowiu i życiu Twojego dziecka. Powodują groźne dla zdrowia i życia choroby: zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, sepsę, zapalenie płuc. Najbardziej narażone są dzieci poniżej 2 roku życia. Dom nie chroni Twojego dziecka przed zagrożeniem. Pneumokokami można zarazić się wszędzie. Infekcje pneumokokowe leczy się coraz trudniej. Bakterie te uodporniły się na powszechnie stosowane antybiotyki. W ponad 30 krajach na świecie szczepi się obowiązkowo dzieci już od 2 miesiąca życia do 5 roku życia. Nie ryzykuj i nie czekaj, aż dziecko będzie starsze! Im młodsze dziecko, tym słabszy układ odpornościowy i większe ryzyko zachorowania. Zapytaj swojego lekarza o sprawdzoną szczepionkę przeciwko pneumokokom.