opracowanie powstało w ramach projektu WIEDZA PLUS

Analiza wyników badania studentów pod kątem dokształcania, zdobywania praktyki zawodowej oraz planów opracowanie powstało w ramach projektu WIEDZA PLUS Kompleksowy monitoring potencjału i barier regionalnego rynku Projekt realizowany w ramach Priorytetu 2 Wzmocnienie Rozwoju Zasobów Ludzkich w Regionach, Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004 2006 Działanie 2.1 Rozwój umiejętności powiązany z potrzebami regionalnego rynku pracy i możliwości kształcenia ustawicznego w regionie Projekt realizowany w województwie śląskim Projekt realizuje: ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. 99-300 Kutno ul. Grunwaldzka 5 tel. 024/355 77 00 fax. 024/355 77 01 lub 03 www.asm-poland.com.pl www.wiedzaplus.org Wszelkich informacji na temat realizacji projektu Wiedza Plus i niniejszego raportu udziela Kierownik Projektu Pani Izabela Kowalska tel.024/355 77 35 i.kowalska@asm-poland.com.pl 1

SPIS TREŚCI SPIS TABEL I WYKRESÓW....3 1. WSTĘP... 4 1.1 Informacja o projekcie WIEDZA PLUS...4 1.2 Cele i metodologia badania...6 2. CHRAKTERYSTKA SOCJODEMOGRAFICZNA BADANYCH STUDENTÓW...8 3. WYBÓR KARIER EDUKACYJNYCH.. 11 3.1 Kierunek studiów......11 3.2 Rodzaj i tryb studiów... 12 3.3 Czynniki decydujące o wyborze danego kierunku studiów....13 4. DOSKONALENIE ZAWODOWE 16 4.1 Ocena poziomu przygotowania przez uczelnię absolwenta do wykonywania pracy zawodowej... 16 4.2 Przydatność praktyk w uzupełnianiu kwalifikacji zawodowych... 17 4.3 Mocne strony wynikające z odbywania praktyk zawodowych... 18 4.4 Słabe strony wynikające z odbywania praktyk zawodowych... 20 4.5 Doświadczenie zawodowe studenta... 23 4.6 Stopień uczestnictwa w kursach/szkoleniach dokształcających... 24 4.7 Ocena wartości poszczególnych rodzajów kursów/szkoleń... 28 4.8 Stopień samokształcenia studentów... 31 5. ZAMIERZENIA ZAWODOWE..32 5.1 Plany zawodowe studentów na okres roku po ukończeniu studiów... 33 5.2 Zawód, w jakim studenci zamierzają podjąć pracę... 34 5.3 Ocena szans na znalezienie pracy w swoim zawodzie na regionalnym i ogólnopolskim rynku pracy... 36 5.4 Najczęstsze formy poszukiwania pracy przez studentów... 39 5.5 Plany zawodowe studentów po zakończeniu edukacji... 40 5.7 Oczekiwania studentów wobec przyszłej pracy... 42 5.8 Możliwość wyjazdu zagranicę w celach zarobkowych... 43 6. PODSUMOWANIE..46 ZAŁĄCZNIK nr 1 Kwestionariusz..49 ZAŁĄCZNIK nr 2 Klasyfikacja kierunków studiów..56 2

SPIS TABEL I WYKRESÓW Wykres 1 Wiek respondentów... 9 Wykres 2 Pochodzenie respondentów... 9 Wykres 3 Rodzaje uczelni... 10 Wykres 4 Kierunek studiów... 11 Wykres 5 Rodzaj studiów... 12 Wykres 6 Tryb studiów... 13 Wykres 7 Czynniki decydujące o wyborze danego kierunku... 14 Wykres 8 Ocena poziomu przygotowania przez uczelnię absolwenta do wykonywania pracy zawodowej... 16 Wykres 9 Ocena poziomu przygotowania przez uczelnię absolwenta do wykonywania pracy zawodowej a kierunek studiów... 17 Wykres 10 Stopień odbywania praktyk zawodowych podczas studiów... 18 Wykres 11 Korzyści wynikające z odbywania praktyk zawodowych podczas studiów... 19 Wykres 12 Negatywne strony odbywania praktyk zawodowych... 21 Wykres 13 Doświadczenie zawodowe studentów... 23 Wykres 14 Doświadczenie zawodowe studentów wg rodzaju uczelni... 24 Wykres 15 Stopień uczestnictwa w kursach... 25 Wykres 16 Planowane kursy, szkolenia... 27 Wykres 17 Ocena wartości poszczególnych rodzajów kursów/szkoleń... 29 Wykres 18 Kryterium brane pod uwagę przy ocenie wartości kursów/szkoleń... 30 Wykres 19 Stopień rozwijania dodatkowych umiejętności w ramach samokształcenia... 31 Wykres 20 Plany zawodowe studentów na okres roku po ukończeniu studiów... 33 Wykres 21 Plany zawodowe studentów na okres roku po ukończeniu studiów a kierunek studiów... 34 Wykres 22 Zawód w jakim studenci zamierzają podjąć pracę... 35 Wykres 23 Zawód w jakim studenci zamierzają podjąć pracę a kierunek studiów... 35 Wykres 24 Ocena szans na znalezienie pracy w swoim zawodzie na regionalnym i ogólnopolskim rynku pracy... 37 Wykres 25 Planowane miejsce podjęcia pracy po ukończeniu nauki... 39 Wykres 26 Najczęstsze formy poszukiwania pracy przez studentów... 40 Wykres 27 Plany zawodowe studentów po zakończeniu edukacji... 41 Wykres 28 Oczekiwania studentów wobec przyszłej pracy... 43 Wykres 29 Możliwości wyjazdu za granicę w celach zarobkowych... 44 Wykres 30 Możliwości wyjazdu za granicę w celach zarobkowych a kierunek studiów... 45 Tabela 1 Korzyści płynące z odbywania praktyk wg kierunku studiów... 20 Tabela 2 Negatywne strony odbywania praktyk wg rodzajów uczelni... 21 Tabela 3 Negatywne strony odbywania praktyk wg kierunków studiów... 22 Tabela 4 Rodzaj odbytych kursów wg kierunku kształcenia... 26 Tabela 5 Rodzaj planowanych kursów wg kierunku kształcenia... 28 Tabela 6 Kryteria oceny kursów wg kierunku studiów... 30 Tabela 7 Ocena przygotowania przez szkołę absolwentów do pracy zawodowej... 32 Tabela 8 Plany zawodowe studentów a motywy wyboru kierunku studiów... 36 Tabela 9 Kierunek kształcenia a rynek pracy... 38 Tabela 10 Plany zawodowe studentów wg kierunku studiów... 41 Tabela 11 Plany zawodowe studentów i związane z nimi oczekiwania... 42 3

1. WSTĘP 1.1. Informacja o projekcie WIEDZA PLUS Projekt badawczy Kompleksowy monitoring potencjału i barier regionalnego rynku pracy - Wiedza Plus realizowany jest na terenie województwa śląskiego w ramach Priorytetu 2 Wzmocnienie Rozwoju Zasobów Ludzkich w Regionach, Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004 2006, działanie 2.1 Rozwój umiejętności powiązany z potrzebami regionalnego rynku pracy i możliwości kształcenia ustawicznego w regionie. Realizacja projektu Wiedza Plus nadzorowana jest przez Wojewódzki Urząd Pracy w Katowicach. Ostatecznymi beneficjentami projektu, a więc jednostkami wykorzystującymi jego wyniki są instytucje monitorujące rynek pracy województwa śląskiego. Zgodnie z ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy do jednostek tych zalicza się publiczne służby zatrudnienia (wojewódzkie i powiatowe urzędy pracy), Ochotnicze Hufce Pracy, agencje zatrudnienia, instytucje szkoleniowe oraz instytucje dialogu społecznego i partnerstwa lokalnego. Główne cele projektu to: rozpoznanie potrzeb regionalnego rynku pracy, ocena dynamiki zachodzących zmian, przeprowadzenie analizy adekwatności potencjału ludzkiego i systemu szkoleniowego do obecnych i przyszłych wymagań regionalnego rynku pracy, zbudowanie modelu komunikowania się między instytucjami monitorującymi rynek pracy. Rezultatami projektu Wiedza Plus będą następujące analizy regionalnego rynku pracy i raporty z wynikami badań przeprowadzonych wśród pracodawców, pracujących, uczniów szkół ponadgimnazjalnych i studentów: Analiza sytuacji na lokalnym rynku pracy, Analiza systemu ofert edukacyjnych i szkoleniowych na terenie województwa śląskiego, Prognoza zapotrzebowania na określone zawody i lista poszukiwanych zawodów, Raport z badania potrzeb i oczekiwań pracodawców względem przyszłych i obecnych pracowników, 4

Raport z badania pracujących w zakresie planów i kierunków dalszego kształcenia i dokształcania, Raport z badania uczniów szkół ponadgimnazjalnych pod kątem kierunków dokształcania i zdobywania praktyki zawodowej oraz planów zawodowych na przyszłość, Raport z badania studentów pod kątem kierunków dokształcania i zdobywania praktyki zawodowej oraz planów, Analiza zbieżności prowadzonych w regionie przedsięwzięć w zakresie podwyższania umiejętności i kwalifikacji zawodowych. Ponadto w ramach projektu zorganizowane zostaną warsztaty z udziałem instytucji zaangażowanych w monitorowanie regionalnego rynku pracy w celu wymiany informacji z dziedziny zatrudnienia i kształcenia oraz wypracowania modelu służącego ciągłej wymianie informacji pomiędzy tymi instytucjami. Rezultaty projektu zostaną rozpowszechnione wśród wszystkich instytucji rynku pracy za pośrednictwem strony internetowej, publikacji z wynikami a także w trakcie warsztatów, seminariów i konferencji. 5

1.2 Cele i metodologia badania Niniejszy raport to jeden z rezultatów projektu Wiedza Plus zawierający wyniki badania przeprowadzonego wśród studentów uczelni wyższych. Celem badania było: poznanie kierunków dalszego kształcenia i dokształcania osób uczących się w szkołach wyższych, sposobów zdobywania przez nich praktyki zawodowej, oraz posiadanych przez studentów planów związanych z ich dalszym rozwojem zawodowym. W badaniu wzięło udział 908 studentów reprezentujących wszystkie uczelnie publiczne i niepubliczne z terenu województwa śląskiego. Próbę do badania dobrano proporcjonalnie do rzeczywistej liczby studentów studiujących na poszczególnych uczelniach istniejących na terenie województwa śląskiego. W badaniu uczestniczyli studenci dwóch ostatnich lat studiów: w przypadku studiów licencjackich słuchacze 2 i 3 roku, zaś w przypadku magisterskich - 4 i 5 roku. W związku z wystąpieniem w badaniu nadpróby (zakładana próba 900 studentów, zrealizowana 908) wyniki poddano ważeniu, tak aby liczebność w próbie zrealizowanej była równa liczebności próby założonej. W ten sposób osiągnięto strukturę próby odzwierciedlającą strukturę populacji, co pozwala na wnioskowanie odnoszące się do całego województwa śląskiego. Terenowa faza badania została zrealizowana w okresie kwiecień maj 2005 r. metodą wywiadów bezpośrednich przy pomocy kwestionariusza wywiadu (załącznik nr 1) przygotowanego na potrzeby badania. Po zakończeniu realizacji wywiadów przeprowadzono kontrolę badania polegającą na merytorycznej analizie wypełnionych kwestionariuszy i sprawdzeniu poprawności wypełnienia wszystkich pytań zawartych w ankiecie. Taką kontrolą została objęta cała próba badawcza. W dalszej kolejności przeprowadzono kontrolę badania, która polegała na telefonicznym kontakcie z respondentami. W trakcie tej kontroli pracownik Działu Kontroli ASM zadał respondentom następujące pytania: czy wywiad się odbył i czego dotyczył. Kontrola objęła 6

10% próby. Wywiady do kontroli telefonicznej zostały wybrane metodą losową, a jej wyniki zostały udokumentowane w kartach kontroli badania. Niniejsze opracowanie, z wyjątkiem wstępu, składa się z pięciu rozdziałów dotyczących: 1 Charakterystyki socjodemograficznej badanych studentów, 2. Wyboru karier edukacyjnych, 3. Doskonalenia zawodowego, 4. Planów zawodowych, 5. Podsumowania. Wyrażamy nadzieję, iż wyniki badania pomogą Państwu w codziennej pracy przy planowaniu działań związanych z dokształcaniem i polityką zatrudnienia absolwentów szkół wyższych. 7

2.CHRAKTERYSTKA SOCJODEMOGRAFICZNA BADANYCH STUDENTÓW W ciągu ostatniego dziesięciolecia nastąpił nie notowany do tej pory w Polsce boom na edukację. Młodzi ludzie ukończenie szkoły wyższej zaczęli traktować jako konieczność, która stanowi przepustkę do kariery i osiągnięcia sukcesu zawodowego. Opinię tę potwierdzają wyniki badań pracodawców z województw śląskiego, którzy pytani o minimalne wymagania jakie musi spełniać kandydat na stanowisko specjalisty lub kierownicze wymieniali m.in. właśnie wykształcenie wyższe. W województwie śląskim od dłuższego czasu notowany jest ciągły wzrost liczby studentów. I tak na przykład na regionalnych uczelniach w roku akademickim 1998/1999 kształciło się ponad 158 tys. studentów, podczas gdy pięć lat później ich liczba wzrosła o ponad 11 tys. Wśród wszystkich osób studiujących w województwie w roku 2003/2004 55,4% stanowiły panie. Inną charakterystyczną tendencją (zarówno dla całej Polski jaki i Śląska) jest fakt, iż przeważająca liczba osób uczęszczających do szkół wyższych pochodzi z miast. Uzyskane w badaniu wyniki odzwierciedlają sytuację panującą w województwie. W badaniu wzięło udział 900 studentów. Ponad połowę (53,5%) respondentów stanowiły kobiety. Najwięcej studentów mieściło się w przedziale wiekowym 21-24 lata, stanowiąc łącznie 84,1% ogółu respondentów. Taki rozkład demograficzny jest konsekwencją doboru próby do badania, osoby w tym przedziale wiekowym są na 4 lub 5 roku studiów magisterskich lub 3 roku studiów licencjackich. 8

Wykres 1 35 Wiek respondentów [N=900; wskazania w %] 30 29,9 25 20 19,1 19,9 15 15,2 10 5 0 0,2 3,8 7,9 2,3 1,6 19 lat 20 lat 21 lat 22 lata 23 lata 24 lata 25 lat 26 lat powyżej 26 lat Ponad 80,0% kształcących się w szkołach wyższych województwa śląskiego pochodzi z terenów miejskich, w tym najczęściej z miast, w których liczba mieszkańców mieści się w przedziale od 100 do 500 tys. (43,7%). Pozostali badani (17,4%) rekrutują się z obszarów wiejskich. Fakt, iż duża liczba studentów wywodzi się z obszarów miejskich jest między innymi związana z tym, iż województwo śląskie jest jednym z najsilniej zurbanizowanych regionów naszego kraju. Wykres 2 Pochodzenie respondentów [N=900; wskazania w %] miasto od 20 do 100 tys.mieszkańców 25,9% miasto od 100 do 500 tys.mieszkańców 43,7% miasto do 20 tys.mieszkańców 10,4% wieś 17,4% miasto powyżej 500 tys.mieszkańców 2,6% 9

Blisko trzy czwarte studentów z województwa śląskiego uczęszcza do państwowych uczelni, a 28% osób kształci się w prywatnych szkołach wyższych. Wykres 3 Rodzaj uczelni [N=900; wskazania w %] państwowa 71,9% prywatna 28,1% 10

3.WYBÓR KARIER EDUKACYJNYCH Młody człowiek rozpoczynając studia na określonym kierunku jednocześnie wykonuje swój pierwszy krok determinujący późniejszą karierę zawodową. Inwestuje swój czas, energię i pieniądze, dlatego też krok ten powinien być głęboko przemyślany. Mimo, iż obecnie nietrudno zdobyć dodatkowe wykształcenie to jednak nakłady, które zostały już poniesione decydują o tym, że ewentualna decyzja o przekwalifikowaniu się nie jest prosta do podjęcia, a w przypadku niektórych osób niemożliwa. 3.1 Kierunek studiów 1 Co trzeci student reprezentował kierunek nauki społeczne, gospodarka i prawo (m.in. nauki społeczne, psychologia, socjologia i badania kulturoznawcze), z kolei co piąty nauki techniczne (m.in. mechanika, robotyka). Więcej niż 10,0% młodych ludzi z województwa śląskiego studiuje naukę (m.in. biologia, chemia, fizyka - 15,2%) oraz nauki humanistyczne i sztukę (m.in. grafika, historia sztuki, aktorstwo, filologie, teologia - 12,5%). Pozostali studenci kształcą się na następujących kierunkach: kształcenie (m.in. pedagogika, wychowanie fizyczne - 8,7%), usługi (m.in. turystyka, transport, ochrona środowiska - 7,0%) i nauki medyczne (m.in. medycyna, stomatologia - 3,6 %). Można domniemywać, że wynik ten jest powiązany z ofertą edukacyjną, gdyż w minionym dziesięcioleciu rozwój uczelni wyższych wiązał się przede wszystkim z poszerzaniem oferty kierunków o specjalności związane z zarządzaniem, marketingiem, biznesem, bankowością i informatyką. Wykres 4 Kierunek studiów [N=900; wskazania w %] nauki społeczne, gospodarka i prawo 33,8 nauki techniczne 19,3 nauka 15,2 nauki humanistyczne i sztuka 12,5 kształcenie usługi 7,0 8,7 nauki medyczne 3,6 0 5 10 15 20 25 30 35 40 1 Kierunki studiów sklasyfikowane zostały wg głównych 7 kategorii: kształcenie, nauki humanistyczne i sztuka, nauki społeczne, gospodarka i prawo, nauka, nauki techniczne, nauki medyczne i usługi. Szczegółowy wykaz kierunków wchodzących w skład ww. kategorii znajduje się w załączniku nr.2. (Dz. U. Nr. 222 poz. 1868 20.12.2002) 11

3.2 Rodzaj i tryb studiów Najpopularniejsze wśród młodych ludzi są studia magisterskie i licencjackie odbywające się w trybie dziennym, na które uczęszcza odpowiednio 54,6% i 32,0% badanych z województwa śląskiego. Pozostałe rodzaje studiów reprezentowane są przez mniej niż 5,0% studentów. Wykres 5 Rodzaj studiów [N=900; wskazania w %] magisterskie dzienne 54,6 licencjackie dzienne licencjackie zaoczne magisterskie zaoczne magisterskie uzup.dzienne inżynierskie dzienne magisterskie uzup.zaoczne magisterskie wieczorowe licencjackie wieczorowe 4,4 2,9 2,5 1,9 0,9 0,4 0,3 32,0 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 Na najpopularniejsze studia magisterskie dzienne najczęściej uczęszczają badani z kierunków nauki techniczne (82,9%) i nauki medyczne (84,4% - co wynika z faktu, iż nie istnieje na żadnej uczelni medycyna, którą można studiować zaocznie lub wieczorowo). W przypadku pozostałych kierunków, liczba osób, która wybrała ten rodzaj studiów, waha się od 37,6% (nauki społeczne, gospodarka i prawo) do 57,9% (kształcenie). Zdecydowana większość studentów odbywa naukę w trybie dziennym (91,0%). Naukę w systemie zaocznym wybrało 8,2% młodych ludzi, natomiast zaledwie 0,8% respondentów studiuje wieczorowo. Ogólnie studenci studiów dziennych stanowią mniejszą grupę (92 tys. 2003/2004 województwo śląskie) niż studenci studiów zaocznych i wieczorowych (nieco ponad 100 tys. 2003/2004 województwo śląskie) 2. Jednak uzyskany wynik jest związany z faktem, iż badanie było przeprowadzane w dni powszednie, stąd niski udział studentów studiów zaocznych. 2 Rocznik statystyczny GUS, 2004. 12

Wykres 6 Tryb studiów [N=900; wskazania w %] zaoczne 8,2% wieczorowe 0,8% dzienne 91,0% 3.3 Czynniki decydujące o wyborze danego kierunku studiów Blisko 70% młodych ludzi wybrało kierunek studiów kierując się własnymi zainteresowaniami. O istocie tego czynnika świadczy ilość wskazań kształtująca się, w zależności od specjalności na poziomie od 55,1% (kierunek nauki społeczne, gospodarka i prawo oraz nauki techniczne) do 84,8% (kierunek kształcenie). Pozostałe kryteria wyboru danego kierunku studiów to elementy drugorzędne, najczęściej współwystępujące z czynnikiem kluczowym i tak na przykład dla ponad dwukrotnie mniejszej liczby osób (29,3%) decyzja o kierunku dalszego kształcenia wiązała się z nadzieją na większe szanse na znalezienie pracy. Co piąty badany stwierdził, że o jego wyborze zdecydował przypadek. Podjęcie decyzji o nauce na wybranym wydziale, nierzadko wiązało się również z przygotowaniem uzyskanym w szkole średniej do tego typu studiów (19,0%), prestiżem (16,3%) czy popularnością kierunku (10,1%). Znaczenie miała ponadto pomoc i wpływ innej osoby, z której skorzystało 13,4% badanych. Pozostałe czynniki uzyskały mniej niż 10% wskazań. 13

Wykres 7 Czynniki decydujące o wyborze danego kierunku studiów [N=900; wskazania w %] moje zainteresowania większe szanse na znalezienie pracy przypadek przygotowanie średniej szkoły prestiż kierunku pomoc innej osoby w podjęciu decyzji popularność kierunku inne odpowiadająca procedura rekrutacyjna na tym kierunku/uczelni studiują znajomi ograniczony wybór kierunków kontynuuję tradycję rodzinną studiując mogę pracować 7,2 5,8 3,5 10,1 9,9 9,2 9,2 13,4 16,3 20,6 19,0 29,3 67,0 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Zaskakującym jest tak silne zdeterminowanie decyzji o kierunku kształcenia czynnikiem własnych zainteresowań. Należy sobie postawić pytanie dlaczego w dobie silnej konkurencji rynkowej i wysokiego poziomu bezrobocia wybór kształcenia nie opiera się na bardziej racjonalnych przesłankach? Być może ma to związek z faktem braku zintegrowanego sytemu doradztwa zawodowego lub/oraz banku informacji na temat zawodów rozwojowych, który zawierałby prognozy dotyczące popytu na pracowników posiadających konkretne kwalifikacje. W tym miejscu nasuwa się pytanie na ile czynniki, które studenci brali pod uwagę dokonując wyboru kierunku studiów, okazały się celne i mają (bądź będą miały) przełożenie na ich dalsze decyzje edukacyjne bądź zawodowe? Okazuje się, że wybór studiów będący następstwem własnych zainteresowań (czynnik priorytetowy dla studentów) był na tyle trafny, że aż 66,4% osób kierujących się nim, zamierza podjąć pracę w zawodzie, czyli kontynuować wcześniejsze decyzje związane z kształtowaniem własnej kariery. Osoby, które kierowały się prestiżem kierunku, większą szansą na znalezienie pracy czy kontynuacją rodzinnej tradycji niemal w równie dużym stopniu (ponad 65%) dotrwały w swoim wyborze i również deklarują podjęcie pracy zgodnej z kierunkiem kształcenia. Jednocześnie analiza pokazuje, że wśród osób, decydujących się na studia przez przypadek, zanotowano najniższy odsetek planujących pracę w zawodzie (45,5%). 14

Dokonując syntezy należy stwierdzić, iż występuje duża potrzeba prowadzenia systemowych działań z zakresu doradztwa zawodowego mających na celu pomoc w rozwijaniu świadomości młodego człowieka w zakresie posiadanych przez niego umiejętności, uzdolnień, predyspozycji do wykonywania określonego zawodu itp. Tak, aby wszelkie wybory edukacyjne i zawodowe dokonywane były w sposób świadomy i przemyślany, a nie jedynie na podstawie zainteresowania, prestiżu kierunku, czy za namową najbliższych. 15

4. DOSKONALENIE ZAWODOWE Doskonalenie zawodowe jest niezbędnym elementem edukacji, bez którego staje się ona systemem wypuszczającym na rynek pracy wyedukowanych bezrobotnych, tym samym negatywnie na niego wpływając. Stąd kreowanie właściwego podejścia do kształcenia powinno opierać się na założeniu, iż uzyskaną wiedzę absolwent powinien z powodzeniem zastosować w praktyce. 4.1 Ocena poziomu przygotowania przez uczelnię absolwenta do wykonywania pracy zawodowej Większość osób wyraża zadowolenie z poziomu przygotowania absolwentów przez śląskie uczelnie do wykonywania pracy zawodowej twierdząc, że odbywa się to na bardzo dobrym (10,2%) lub raczej dobrym (57,4%) poziomie. Z punktu widzenia przygotowania do zawodu, uczelnia nie spełnia oczekiwań 5,2% ogółu badanych (bardzo źle - 1,4% i raczej źle 3,8%). Pozostali respondenci (27,1%) nie posiadają sprecyzowanej opinii w tym względzie. Wykres 8 Ocena poziomu przygotowania przez uczelnię absolwenta do wykonywania pracy zawodowej [N=900; wskazania w %] ani dobrze, ani źle 27,1% raczej źle 3,8% bardzo źle 1,4% bardzo dobrze 10,2% raczej dobrze 57,4% 16

O bardzo wysokim poziomie starań uczelni, mającym na celu zapewnienie absolwentom przygotowania do zawodu, najczęściej wypowiadali się studenci z kierunku nauki humanistyczne i sztuka (14,7%), najrzadziej zaś badani reprezentujący usługi (1,6%). Odwrotna opinia o bardzo i raczej złym przygotowaniu w największym stopniu pochodziła od respondentów z kierunków nauki społeczne, gospodarka i prawo (8,1%), w najmniejszym zaś od studentów z kierunku kształcenie (2,6%) i nauki techniczne (2,3%). Wykres 9 Ocena poziomu przygotowania przez uczelnię absolwenta do wykonywania pracy zawodowej a kierunek studiów [wskazania w %] 100% 90% 80% 70% 2,6 31,4 0,9 3,5 20,1 5,2 2,9 27,4 0,7 3,6 26,8 1,2 1,1 24,7 6,3 37,5 6,4 35,0 60% 50% 40% 30% 53,3 60,9 56,6 58,9 59,2 46,9 57,1 20% 10% 0% 12,8 kształcenie 14,7 nauki 7,8 nauki 10,0 nauka (N=137) 13,8 nauki 9,3 1,6 nauki medyczne usługi (N=63) (N=78) humanistyczne i społeczne, techniczne (N=32) sztuka (N=113) gospodarka i (N=174) prawo (N=304) bardzo dobrze raczej dobrze ani dobrze, ani źle raczej źle bardzo źle 4.2 Przydatność praktyk w uzupełnianiu kwalifikacji zawodowych W praktykach zawodowych odbywających się w czasie trwania studiów wzięło udział 59,5% badanych. Uczestnictwo w tego typu doświadczeniu w największym stopniu objęło badanych z kierunków: nauki medyczne (96,9%) i kształcenie (83,5%) co jest powiązane z faktem, iż bez odbycia praktyk studenci tych specjalności nie mogą myśleć o pomyślnym ukończeniu studiów. Najrzadziej zaś, możliwość skorzystania z praktyk mieli studenci nauk społecznych, gospodarki i prawa (48,7%) oraz nauki (51,6%). Dodatkowo warto zaznaczyć, że respondenci z uczelni państwowych częściej (65,3%) aniżeli z prywatnych (44,7%) brali udział w praktykach zawodowych, co może być wynikiem większego skoncentrowania kierunków zawodowych (które zakładają przeprowadzenie praktyk) w szkołach państwowych. 17

Wykres 10 Stopień odbywania praktyk zawodowych podczas studiów [wskazania w %] 100% 3,1 90% 16,5 80% 70% 40,5 42,7 51,3 48,4 32,6 38,0 60% 50% 96,9 40% 30% 20% 59,5 83,5 57,3 48,7 51,6 67,4 62,0 10% 0% ogółem (N=900) kształcenie nauki nauki nauka (N=137) nauki nauki medyczne usługi (N=63) (N=78) humanistyczne i społeczne, sztuka (N=113) gospodarka i techniczne (N=174) (N=32) prawo (N=304) tak nie 4.3 Mocne strony wynikające z odbywania praktyk zawodowych Praktyki zawodowe odbywane przez studentów mają na celu umożliwienie osobom młodym poznanie środowiska pracy, uzyskanie praktycznych umiejętności oraz zweryfikowanie i uzupełnienie wiedzy uzyskanej w trakcie edukacji szkolnej. Główne założenia praktyk zawodowych przyniosły zakładane rezultaty. Świadczą o tym odczucia ponad połowy respondentów, którzy za zalety tej formy zdobywania doświadczenia uznali przede wszystkim możliwość poznania środowiska pracy (67,6%) i uzupełnienia wiedzy teoretycznej (50,7%). Równie często akcentowaną przez badanych mocną stroną praktyk było upatrywanie szans na zatrudnienie w firmie, w której mają one miejsce (51,7%). Pozostałe zalety wiążą się zarówno ze sferą merytoryczną tego typu doskonalenia zawodowego (poznanie procedur, przepisów 27,2%; poznanie kultury organizacyjnej firmy -14,5%), jak również oznaczają korzyści natury personalnej (możliwość wpisania do CV 35,2%; poznanie nowych ludzi 25,5%; odpoczynek od obowiązków na uczelni - 9,2%; dodatkowe źródło dochodów 3,7%). 18

Wykres 11 Korzyści wynikające z odbywania praktyk zawodowych [N=535; wskazania w %] poznanie środowiska pracy 67,6 szanse na zatrudnienie w firmie uzupełnienie wiedzy teoretycznej 51,7 50,7 możliwość wpisania w "CV" 35,2 poznanie procedur, przepisów poznanie nowych ludzi 27,2 25,5 poznanie kultury organizacyjnej firmy 14,5 stanowią rozrywkę, odpoczynek 9,2 dodatkowe źródło dochodów brak korzyści 3,7 2,2 0 10 20 30 40 50 60 70 80 W podziale na kierunek studiów odpowiedzi studentów dotyczących korzyści wynoszonych z praktyk daje się zauważyć pewien trend, tzn. osoby z kierunków, na których możliwość korzystania z tej formy zdobywania doświadczenia zawodowego była najrzadsza (nauk społecznych, gospodarki i prawa oraz nauki por. wykres nr 10) w największym (odpowiednio 61,8% i 61,2%) stopniu uznały iż staż zwiększa szanse na zatrudnienie w firmie, w której się go odbywa. Natomiast odpowiedzi wskazujące na fakt, iż praktyki pozwalają poznać środowisko pracy, są cennym uzupełnieniem wiedzy oraz pozwalają poznać procedury i obowiązujące przepisy najczęściej wskazywane były przez studentów nauk medycznych. 19

Tabela nr 1. Korzyści płynące z odbywania praktyk w podziale na kierunki studiów (w%) Zwiększają szanse na zatrudnienie w firmie, w której się odbywają Pozwalają poznać środowisko pracy Praktyki to cenne uzupełnienie wiedzy teoretycznej Pozwalają poznać nowych ludzi Stanowią rodzaj rozrywki, odpoczynku od uczelnianych obowiązków Pozwalają poznać procedury, przepisy obowiązujące w praktyce Umożliwiają poznanie kultury organizacyjnej firmy Można "wpisać" praktyki w CV Stanowią dodatkowe źródło dochodów finansowych Student nie wynosi żadnych korzyści w związku z praktykami z kierunek kształcenie % 38,0 75,8 65,0 24,3 10,6 27,2 16,7 28,8 4,6 1,5 nauki humanistyczne i sztuka % 31,7 74,1 60,9 31,6 6,0 38,2 6,0 25,8 1,5 nauki społeczne, gospodarka i prawo % 61,8 61,7 36,2 30,8 8,0 27,5 16,2 38,9 4,7 2,7 nauka % 61,2 69,7 49,8 27,8 13,7 17,9 8,5 37,4 4,1 2,8 nauki techniczne % 56,4 61,5 52,1 14,5 12,0 19,7 23,1 40,2 4,3 3,4 nauki medyczne % 32,2 87,1 70,9 9,7 3,2 58,1 6,5 16,1 3,2 usługi % 53,8 64,1 46,1 38,5 5,1 23,1 10,3 43,6 2,6 4.4 Słabe strony wynikające z odbywania praktyk zawodowych Pomimo szeregu wymienionych zalet, okazuje się, że praktyki nie do końca spełniają oczekiwania studentów. Dowodem tego są wskazane przez respondentów wady praktyk, które po przeanalizowaniu można sklasyfikować w trzy kategorie. Jedna, związana jest z niespełnieniem ambicji i oczekiwań studentów, co jest rezultatem otrzymywania przez praktykantów zbyt prostych zadań (47,1 %), nudzenia się podczas praktyk (21,6%) i braku możliwości nauczenia się czegokolwiek (9,1%). Druga wiąże się z odczuciami studentów dotyczącymi negatywnego nastawienia pracowników firmy do praktykantów (28,3%) oraz traktowaniu ich jako niechcianej konieczności (23,0%). Do tego dochodzą również mankamenty organizacyjne, takie jak zbyt krótki czas trwania praktyk (40,2%) i brak konkretnego programu, według którego realizowany byłby ten typ przygotowania do zawodu (35,4%). 20

Wykres 12 Negatywne strony odbywania praktyk zawodowych [N=535; wskazania w %] otrzymywanie prostych, błahych zadań 47,1 trwają za krótko 40,2 brak programu praktyk 35,4 niechętne nastawienie do praktykantów 28,3 brak zaświadczeń z tytułu odbycia praktyk praktykanci traktowani są jak niechciana konieczność studenci nudzą się 23,0 21,6 23,9 brak możliwości zatrudnienia w danej firmie 14,4 brak negatywnych stron nie można się niczego nauczyć 9,1 11,1 0 10 20 30 40 50 Bez względu na rodzaj szkoły studenci są podobni w swoich ocenach dotyczących wad praktyk. Jest jednak czynnik, który wyraźnie różnicuje te dwie grupy młodych ludzi, a mianowicie ponad 30% osób uczących się w szkołach prywatnych twierdzi, że na praktykach nudzi się, podczas, gdy taką samą opinię posiada jedynie 19% studentów uczelni państwowych. Tabela nr 2. Negatywne strony odbywania praktyk wg rodzajów uczelni (w%) Pracownicy firm są niechętnie nastawieni do praktykantów Praktykanci otrzymują tylko błahe, proste zadania Niczego nie można się nauczyć Trwają za krótko Studenci nudzą się podczas praktyk Firmy traktują praktykantów jako niechcianą konieczność Nie ma określonego programu praktyk, który byłby realizowany Nie otrzymuje się świadectw, certyfikatów z tytułu odbycia p Nie ma możliwości zatrudnienia w danej firmie Nie ma negatywnych stron odbywania praktyk zawodowych Rodzaj uczelni prywatna % 25,7 46,0 6,2 37,2 30,1 21,2 37,2 23,0 13,3 11,5 państwowa % 29,0 47,4 9,9 41,0 19,3 23,4 34,9 24,1 14,7 11,0 W podziale na kierunki studiów największy odsetek kształcących się na niemal wszystkich specjalnościach twierdzi, że do największych wad praktyk zaliczyć można fakt, iż praktykanci otrzymują do wykonania tylko błahe zadania, które nie wpływają w zasadniczy sposób na 21

poszerzanie umiejętności zawodowych oraz to, że brak jest określonego planu, wg którego byłyby realizowane. Ponadto studenci zauważają, że odbywanym przez nich stażom towarzyszy mało przyjazna postawa etatowych pracowników firmy. Tabela nr 3. Negatywne strony odbywania praktyk wg kierunku studiów (w%) Pracownicy firm są niechętnie nastawieni do praktykantów Praktykanci otrzymują tylko błahe, proste zadania Niczego nie można się nauczyć Trwają za krótko Studenci nudzą się podczas praktyk Firmy traktują praktykantów jako niechcianą konieczność Nie ma określonego programu praktyk, który byłby realizowany Nie otrzymuje się świadectw, certyfikatów z tytułu odbycia p Nie ma możliwości zatrudnienia w danej firmie Nie ma negatywnych stron odbywania praktyk zawodowych % kształcenie 27,4 41,0 6,1 47,3 16,8 25,8 21,2 33,4 16,5 13,6 nauki humanistyczne i sztuka 15,2 24,2 7,5 39,4 15,2 16,9 21,3 21,2 19,9 21,1 nauki społeczne, gospodarka i prawo 23,4 59,1 6,1 40,2 27,6 16,1 51,0 20,1 13,4 6,7 nauka 34,7 51,5 14,0 47,2 15,3 29,0 27,7 30,5 11,1 8,5 nauki techniczne 29,1 53,0 11,1 44,4 16,2 23,1 34,2 23,1 10,3 12,8 nauki medyczne 38,6 35,5 6,5 16,1 45,2 38,6 38,8 12,9 25,7 9,7 usługi 48,8 33,4 15,4 23,0 25,7 30,8 38,5 25,7 15,3 7,7 Analizując słabe strony praktyk zawodowych, można wywnioskować, że wprowadzenie programu stażów z docelowymi wytycznymi mogłoby z jednej strony poprawić formę ich organizacji, a z drugiej przyczynić się do podniesienia satysfakcji wśród studentów (którzy chłonni wiedzy, za minus uznają otrzymywanie zbyt prostych poleceń). Istotne wydaje się również zawarcie porozumienia pomiędzy uczelnią a firmą/instytucją, w której praktyki mają miejsce. Być może w ten sposób nabrałyby one właściwego im znaczenia i stanowiłyby bardziej kompletną formę nabywania kompetencji zawodowych. Ponadto jeśli student odbywa praktyki z obowiązku, tylko dlatego, że wynikają one z toku studiów, to tak jest również traktowany w firmie niechętnie i z przymusu. Dlatego przy tworzeniu pozytywnej atmosfery wokół praktyk i staży powinno się kreować potrzebę ich odbywania jako elementu umożliwiającego zebranie doświadczenia zawodowego oraz jako możliwość zdobycia zatrudnienia w danej firmie. Wśród przedsiębiorców natomiast jako sposobu na zyskania darmowej, ale jednocześnie wysoko zmotywowanej siły roboczej. 22

4.5 Doświadczenie zawodowe studenta Mniej niż połowa studentów (46,1%) posiada inne niż praktyki, doświadczenie zawodowe. W zależności od kierunku studiów liczba osób, składająca taką deklarację oscyluje w granicach od 31,2% (nauki medyczne) do 52,9% (nauki techniczne). Z kolei najliczniejszą grupę osób, nie posiadającą innego doświadczenia, stanowią studenci nauk medycznych, wśród których aż 68,8% wyraża takie przekonanie. Wykres 13 Doświadczenie zawodowe studentów [wskazania w %] 100% 90% 14,2 15,1 24,0 9,1 22,3 15,5 6,3 80% 70% 39,6 38,2 41,6 31,6 68,8 49,2 60% 39,4 35,2 50% 40% 30% 20% 46,1 46,7 36,5 49,3 42,5 52,9 31,2 44,5 10% 0% ogółem (N=900)kształcenie (N=78) nauki nauki nauka (N=137) nauki humanistyczne społeczne, techniczne i sztuka gospodarka i (N=174) (N=113) prawo (N=304) nauki medyczne (N=32) usługi (N=63) tak nie trudno powiedzieć Najlepsze przygotowanie do zawodu, rozpatrując naukę w toku dziennym (w takim trybie uczy się największa liczba respondentów), oferują studia inżynierskie, gdzie blisko trzy czwarte studentów (70,6%) może pochwalić się posiadaniem innego rodzaju doświadczenia zawodowego. Analiza pokazuje więc, że studia typu zawodowego, gdzie dużą rolę przywiązuje się do ćwiczeń praktycznych (zarówno terenowych jak i laboratoryjnych), zapewniają osiągnięcie przez studentów podstawowych kwalifikacji i nabycia określonego pułapu umiejętności praktycznych. Można również zauważyć prawidłowość, iż badani odbywający naukę w systemie wieczorowym bądź zaocznym częściej, niż studiujący dziennie, posiadają doświadczenie zawodowe. Co jest oczywiście związane z faktem, iż osoby te mają możliwość podejmowania pracy. 23

Ponadto w podziale na rodzaj uczelni można stwierdzić, że studenci szkół państwowych posiadają mniejsze doświadczenie zawodowe niż ich koledzy ze szkół prywatnych, aż 16,4% z nich w ogóle nie potrafiło określić, czy takowe posiada. Wykres 14 Doświadczenie zawodowe studentów wg rodzaju uczelni [wskazania w %] 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 8,7 43,5 16,4 38,1 30% 20% 10% 47,8 45,5 0% prywatne państwowe tak nie trudno powiedzieć 4.6 Stopień uczestnictwa w kursach/szkoleniach dokształcających Jednym z celów strategii lizbońskiej, którą powinno realizować każde z państw członkowskich Unii Europejskiej jest potrzeba ustawicznego kształcenia (life long learning) tymczasem ponad połowa badanych (55,6%) w ciągu ostatnich dwóch lat nie brała udziału w żadnym szkoleniu/kursie. Co może być tego przyczyną? Być może przeświadczenie, że uczelnia zapewnia dostateczną wiedzę i nie ma potrzeby indywidualnego uczestnictwa w dodatkowych kursach, a także brak chęci do dokształcania, czyli mała świadomość konieczności ciągłego pogłębiania posiadanej wiedzy. Niebagatelną rolę odgrywa również kwestia finansowania szkolenia oraz wygospodarowania czasu niezbędnego do uczestniczenia w fakultatywnych zajęciach. Biorąc pod uwagę odpowiedzi wszystkich studentów (N=900) najbardziej oblegane przez nich były szkolenia językowe (26,4%), kursy na prawo jazdy (18,6%) oraz obsługi komputera (8,6%), które (jak zostanie wykazane w dalszej części raportu) stanowią największą wartość dla respondentów głównie ze względu na ich istotność dla pracodawców. 24

Wykres 15 Stopień uczestnictwa w kursach/szkoleniach [N=900; wskazania w %] nie odbywałem kursów kurs językowy prawo jazdy obsługa komputera inne kursy, szkolenia rozwój osobisty specjalistyczne kursy zawodowe bezwzrokowe pisanie na komputerze obsługa urządzeń biurowych marketing finanse, księgowość sprzedaż, obsługa klienta 3,2 2,8 1,7 1,5 1,5 1,5 6,3 3,3 8,6 18,6 26,4 55,6 zarządzanie zasobami ludzkimi kurs szybkiego czytania zarządzanie jakością obsługa maszyn i urządzeń ubezpieczenia obsługa koparek, dźwigów itp. 1,2 1,0 1,0 0,9 0,7 0,1 0 10 20 30 40 50 60 Nauka języków w formie kursowej najczęściej wybierana była przez studentów kierunków społecznych, gospodarki i prawa (28,7%) oraz nauk technicznych (32,8%). Osoby uczące się w zakresie nauk technicznych stanowią również największy odsetek wśród studentów, którzy uczestniczyli w kursach prawa jazdy. Natomiast szkolenia z obsługi komputera i informatyki największą popularnością cieszyły się wśród studentów nauk. W najmniejszym stopniu z dokształcania kursowego w ogóle korzystały osoby, które zdobywały wiedzę z zakresu nauk medycznych i usług (odpowiednio 38,1% i 34,4%). 25

Tabela nr 4. Rodzaj odbytych kursów wg kierunku kształcenia (w%) kurs językowy obsługa komputera; informatyka kurs bezwzrokowego pisania na komputerze obsługa urządzeń biurowych zarządzanie zasobami ludzkimi obsługa maszyn i urządzeń Marketing, finanse, księgowość, ubezpieczenia sprzedaż, obsługa klienta zarządzanie jakością prawa jazdy kurs szybkiego czytania rozwój osobisty (np. autoprezentacja, kreatywne myślenie) specjalistyczne kursy zawodowe, obsługa maszyn Kierunek studiów kształcenie 26,4 2,5 1,3 2,6 1,3 2,6 1,3 11,3 2,5 1,3 11,5 58,3 nauki humanistyczne i sztuka 20,6 6,1 1,7 1,7 0,9 5,3 1,7 17,2 0,9 2,6 4,4 5,2 59,3 nauki społeczne, gospodarka i prawo 28,7 7,8 3,3 1,6 0,6 0,6 4,2 2,3 1,0 15,7 0,3 3,9 3,3 4,2 57,9 nauka 20,0 15,2 2,9 2,9 1,5 0,7 2,1 0,7 0,7 17,2 3,6 1,4 0,7 5,7 59,7 nauki techniczne 32,8 10,9 3,4 3,5 1,2 5,1 0,6 2,9 33,3 1,1 5,2 4,6 8,6 40,8 nauki medyczne 25,0 3,1 3,1 6,3 65,6 usługi 22,2 8,0 3,2 3,2 3,2 4.8 3,2 14,3 3,2 6,3 6,4 61,9 inne kursy, szkolenia nie odbywał kursów/szkoleń W zakresie planów dotyczących uczestnictwa w kursach lub szkoleniach 53,3% studentów z województw śląskiego zadeklarowało, że ma zamiar wziąć udział w tej formie zdobywania wiedzy. Dla 38,6% z nich będzie to nowość, gdyż wcześniej nie korzystała z tego typu poszerzania umiejętności. Pozostali z tej grupy (61,4%) zaliczają się do aktywnych studentów, którzy będą kontynuowali swój udziału w dodatkowych zajęciach. Największym zainteresowaniem wśród respondentów cieszą się kursy językowe (33,0%), obsługi komputera (10,0%) i na prawo jazdy (9,5%). 26

Wykres 16 Planowane kursy, szkolenia [N=900; wskazania w %] nie planuję kursów kurs językowy obsługa komputera prawo jazdy inne kursy, szkolenia rozwój osobisty zarządzanie zasobami ludzkimi kurs szybkiego czytania specjalistyczne kursy zawodowe finanse, księgowość bezwzrokowe pisanie na komputerze marketing sprzedaż, obsługa klienta zarządzanie jakością obsługa urządzeń biurowych obsługa koparek, dźwigów itp. ubezpieczenia obsługa maszyn i urządzeń 1,0 0,9 0,4 2,2 2,0 1,9 1,2 3,1 2,7 2,3 4,0 3,3 5,4 5,2 10,0 9,5 33,0 46,7 0 10 20 30 40 50 W podziale na kierunki studiów ponad jedna trzecia studentów kształcenia; nauk humanistycznych i sztuki; nauk społecznych, gospodarki i prawa; nauk technicznych i medycznych chce podjąć wysiłek nauki języków obcych. Ponadto najwięcej osób kształcących się w zakresie usług zamierza odbyć kurs prawa jazdy (12,2%), a kurs szybkiego czytania cieszy się sporym zainteresowaniem wśród studentów nauk humanistycznych i sztuki (8,7%). 27

Tabela nr 5. Rodzaj planowanych kursów wg kierunku kształcenia (w%) kurs językowy obsługa komputera; informatyka kurs bezwzrokowego pisania na komputerze obsługa urządzeń biurowych zarządzanie zasobami ludzkimi obsługa maszyn i urządzeń marketing finanse, księgowość, ubezpieczenia sprzedaż, obsługa klienta zarządzanie jakością prawa jazdy kurs szybkiego czytania rozwój osobisty specjalistyczne kursy zawodowe, obsługa maszyn inne kursy, szkolenia nie planuje odbywać kursów/szkoleń Kierunek studiów kształcenie 33,0 6,4 1,2 1,3 2,5 2,6 1,3 1,3 2,6 10,2 5,0 3,8 2,6 11,5 49,2 nauki humanistyczne i sztuka 33,8 7,8 3,5 0,9 0,9 0,9 12,2 8,7 6,0 1,8 3,5 44,5 nauki społeczne, gospodarka i prawo 34,6 11,4 2,3 1,9 4,9 2,0 2,9 2,3 0,7 10,1 1,6 4,6 1,3 5,2 48,1 nauka 28,0 5,8 2,2 0,7 4,3 1,5 8,0 0,7 3,7 10,7 1,4 4,3 2,9 2,9 52,5 nauki techniczne 38,0 15,5 1,7 1,7 5,7 2,3 4,0 5,8 3,5 4,6 5,2 4,0 5,8 9,8 3,4 37,9 nauki medyczne 34,3 9,4 3,1 3,0 3,1 3,1 9,4 6,3 15,6 40,7 usługi 20,6 6,4 4,7 3,2 1,6 1,6 14,2 3,1 6,3 9,6 8,0 55,6 4.7 Ocena wartości poszczególnych rodzajów kursów/szkoleń Dokonując oceny wartości poszczególnych rodzajów kursów/szkoleń, badani mieli do dyspozycji skalę 1-5, gdzie 1 oznacza bardzo małą korzyść, natomiast 5 bardzo dużą korzyść. Najbardziej cenione i przydatne w praktyce okazały się cztery kursy (ich ocena mieści się w przedziale od 4 do 5, czyli dużej i bardzo dużej korzyści) do których zaliczyć można: kurs językowy (4,6), obsługi komputera (4,2), prawa jazdy (4,3) i rozwoju osobistego (4,1). Najniższą ocenę przydatności uzyskały kursy: obsługi maszyn i urządzeń oraz obsługi koparek i dźwigów, co wydaje się oczywiste ze względu na brak potrzeby zdobywania przez studentów kompetencji w tym zakresie. 28

Wykres 17 Ocena wartości poszczególnych rodzajów szkoleń/kursów [wartość średnia] bardzo duża korzyść 5 4 4,6 4,3 4,2 4,1 3 3,4 3,4 3,3 3,3 3,3 3,3 3,3 3,2 3,2 3,1 3,0 2 bardzo mała korzyść 2,3 2,2 1 kurs językowy prawo jazdy obsługa komputera rozwój osobisty zarządzanie zasobami ludzkimi finanse, księgowość inne kursy, szkolenia sprzedaż, obsługa klienta bezwzrokowe pisanie na komputerze zarządzanie jakością marketing obsługa urządzeń biurowych kurs szybkiego czytania specjalistyczne kursy zawodowe ubezpieczenia obsługa maszyn i urządzeń obsługa koparek, dźwigów itp. Studenci z województwa śląskiego mieli również określić według jakich kryteriów dokonywali ewaluacji różnych typów szkoleń. I tak czynnikiem, który w głównej mierze decydował o wartości danego kursu była możliwość podniesienia szans na znalezienie zatrudnienia (78,8%). Taki rozkład odpowiedzi świadczy o dużym pragmatyzmie młodych ludzi oraz posiadanej przez nich wiedzy na temat aktualnych wymogów rynku pracy. Tym samym można uznać, iż studenci którzy doskonalą swoje kompetencje kierują się potrzebą dostosowania swoich kwalifikacji i umiejętności do potrzeb przyszłej pracy. Ponadto blisko 60% badanych przy ocenie wartości kursów, sugerowało się możliwością rozwoju osobistego, natomiast 46,7% kierowało się zasadą, że każda umiejętność może się kiedyś przydać. 29

Wykres 18 Kryterium brane pod uwagę przy ocenie wartości szkoleń/kursów [N=900; wskazania w %] podnoszenie szans na znalezienie zatrudnienia 78,8 rozwój osobisty 56,2 każda umiejętność może się przydać 46,7 pogłębianie zainteresowań 26,4 podnoszenie kwalifikacji "na wszelki wypadek" podnoszenie kwalifikacji dla satysfakcji posiadanie "papierka" 17,6 21,4 21,5 inne 3,0 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 Dokonując dalszej analizy tego problemu daje się zauważyć, iż czynnik podniesienia szans na znalezienie zatrudnienie jest tym, który uzyskał największy odsetek odpowiedzi bez względu na kierunek studiów. Podobnie jak możliwość rozwoju osobistego poprzez uczestnictwo w różnego rodzaju szkoleniach. Ponadto ponad połowa studentów województwa śląskiego kształcących się w zakresie nauk społecznych, gospodarczych i prawa przy ocenie kursów kieruje się faktem, iż każda umiejętność może okazać się przydatna. Tabela nr 6. Kryteria oceny kursów wg kierunku studiów (w%) podnoszenie szans na znalezienie zatrudnienia rozwój osobisty pogłębianie zainteresowań posiadanie "papierka" podnoszenie kwalifikacji "na wszelki wypadek" każda dodatkowa umiejętność może się kiedyś przydać podnoszenie kwalifikacji dla własnej satysfakcji Kierunek studiów kształcenie 78,4 60,7 31,8 17,8 13,9 33,0 27,8 6,4 nauki humanistyczne i sztuka 71,6 60,6 26,1 13,2 21,7 48,6 18,2 2,6 nauki społeczne, gospodarka i prawo 76,5 56,8 21,2 17,3 24,9 51,7 22,9 3,3 nauka 83,5 51,6 30,2 22,4 12,2 44,7 17,4 3,6 nauki techniczne 81,0 56,9 28,7 16,7 23,6 46,0 16,7 1,2 nauki medyczne 87,5 53,2 31,3 12,5 21,9 46,8 31,2 3,1 usługi 82,5 49,3 28,5 20,6 26,9 42,9 30,2 1,6 inne 30

4.8 Stopień samokształcenia studentów Blisko trzy czwarte studentów z województwa śląskiego czerpie pożytek z dostępnych źródeł i rozwija swoje umiejętności w ramach samokształcenia. Najbardziej aktywne pod tym względem są osoby kształcące się w zakresie nauk technicznych (81,0%), nauki (78,5%), usług (77,8%) oraz nauk humanistycznych i sztuki (77,3%). Z innych, poza obligatoryjnymi, form kształcenia nie korzysta 15,4% ogółu studentów z województw śląskiego, z czego najmniej otwarci na poszerzanie wiedzy w ramach samokształcenia są studenci nauk medycznych (34,4%). W przypadku badanych z tego kierunku, prawdopodobne jest (zważywszy na specyfikę studiów), że czynnikiem blokującym możliwość dokształcania w tej formie jest brak czasu. Wykres 19 Stopień rozwijania dodatkowych umiejętności w ramach samokształcenia [wskazania w %] 100% 90% 80% 70% 11,9 15,4 17,6 15,3 9,5 13,2 12,1 21,9 12,1 9,4 9,7 9,2 9,4 34,4 14,3 8,0 60% 50% 40% 30% 72,8 67,0 77,3 65,9 78,5 81,0 56,2 77,8 20% 10% 0% ogółem (N=900) kształcenie nauki nauki nauka (N=137) nauki (N=78) humanistyczne społeczne, techniczne i sztuka (N=113) gospodarka i (N=174) prawo (N=304) nauki medyczne (N=32) usługi (N=63) tak nie trudno powiedzieć 31

5. ZAMIERZENIA ZAWODOWE Niezwykle istotnym wydaje się poznanie zamierzeń zawodowych studentów jako, że stanowią oni grupę, której decyzje w tym zakresie będą miały bardzo duże konsekwencje dla rynku pracy. Ciekawą zależność daje się zauważyć jeśli weźmiemy pod uwagę ocenę stopnia w jakim szkoła przygotowuje do pracy zawodowej, a podejmowanie przez studentów samokształcenia. Procent osób (68,2%), które zdobywają samodzielnie nowe kwalifikacje i jednocześnie oceniają, że szkoła dobrze lub bardzo dobrze przygotowuje do pracy jest znacznie większy niż procent osób (8,6%) samokształcących się i uważających, że ich uczelnia nie zapewnia dobrego przygotowania do wejścia na rynek pracy. Oznacza to, że studenci, którzy chodzą do szkół lepiej dostosowujących absolwentów do potrzeb rynku pracy są bardziej aktywni, niż ich koledzy uczęszczający do uczelni robiących to gorzej. Być może również uczelnie dobrze oceniane pod tym względem posiadają system kształcenia, który rozbudza potrzebę ustawicznego zdobywania wiedzy. Tabela nr 7. Ocena przygotowania przez szkołę absolwentów do pracy zawodowej a samokształcenie się (w%) W jakim stopniu szkoła przygotowuje do pracy Czy Pan/i samokształci się? zawodowej? tak nie przygotowuje bardzo dobrze 10,6 7,2 przygotowuje raczej dobrze 57,6 60,5 ani dobrze, ani źle 27,0 23,7 przygotowuje raczej źle 3,6 5,7 przygotowuje bardzo źle 1,2 2,9 ogółem 100,0 100,0 32

5.1 Plany zawodowe studentów na okres roku po ukończeniu studiów Ponad trzy czwarte ogółu respondentów po zakończeniu edukacji planuje podjąć pracę. Najbardziej jednomyślni pod tym względem są studenci nauk medycznych (96,9%). Plany związane z kontynuacją nauki (w większości dotyczy to zapewne studentów studiów licencjackich), a co się z tym wiąże odłożeniem decyzji o zatrudnieniu, wyraża co dziesiąty respondent. Wśród nich najliczniejszą grupę stanowią badani z kierunku nauki społeczne, gospodarka i prawo. Jedynie 1,8% studentów śląskich uczelni nie zamierza podejmować pracy po zakończeniu nauki. Wykres 20 Plany zawodowe studentów na okres roku po ukończeniu studiów [N=900; wskazania w %] trudno powiedzieć 9,1% zamierzam kontynuować naukę i nie pracować 11,8% nie zamierzam podejmować pracy 1,8% zamierzam podjąć pracę 77,4% Warto w tym miejscu zatrzymać się nad problemem stosunkowo dużego odsetka osób (9,1%), które nie potrafią odpowiedzieć na pytanie czy po ukończeniu szkoły wyższej podejmą pracę. Taka sytuacja jest związana zapewne z panującym w województwie śląskim dużym bezrobociem. Prawdopodobnie młodzi, którzy nie określili co zamierzają robić po studiach biorą pod uwagę możliwość dalszego kształcenia się (drugi fakultet, doktorat), jeśli napotkaliby duże trudności w znalezieniu pracy. Tezę potwierdza fakt, iż najwięcej niezdecydowanych co do dalszej drogi życiowej jest wśród studentów kierunków (kształcenie, nauki humanistyczne, sztuka, nauki społeczne, gospodarka i prawo), które wypuszczają największe rzesze absolwentów, tym samym utrudniając im wejście na rynek pracy. 33

Wykres 21 Plany zawodowe studentów na okres roku po ukończeniu studiów a kierunek studiów [wskazania w %] 100% 80% 11,3 2,6 13,9 14,6 1,7 10,3 10,1 2,3 16,4 9,3 1,4 10,0 4,6 1,2 6,8 3,1 6,2 1,6 12,7 60% 40% 72,2 73,3 71,2 79,3 87,4 96,9 79,4 20% 0% kształcenie nauki nauki (N=78) humanistyczne i społeczne, sztuka (N=113) gospodarka i prawo (N=304) zamierzam podjąć pracę nie zamierzam podejmować pracy nauka (N=137) nauki nauki medyczne usługi (N=63) techniczne (N=32) (N=174) zamierzam kontynuować naukę i nie pracować trudno powiedzieć 5.2 Zawód, w jakim studenci zamierzają podjąć pracę Pracę w wyuczonym zawodzie planuje podjąć średnio 60,0% studentów z województwa śląskiego. W podziale na poszczególne kierunki na tę opcję wskazało od 47,3% (nauki społeczne, gospodarka i prawo) do 96,8% (kierunek nauki medyczne) studentów. Wykonywanie profesji niezgodnej z kierunkiem kształcenia przewiduje 7,5% badanych, z czego największy odsetek (15,6%) stanowią studenci nauk społecznych, gospodarki i prawa. Co trzeci (!) respondent nie ma jeszcze sprecyzowanych planów i nie podjął decyzji dotyczącej przyszłego zatrudnienia. Najpewniej wiąże się to z faktem trudnej sytuacji na rynku pracy i posiadanej przez młodzież świadomości, iż aktualnie panujące warunki zmuszają absolwentów do wykonywania pracy tej, która akurat jest dostępna, bez względu na posiadane przez siebie kwalifikacje czy aspiracje zawodowe. 34

Wykres 22 Zawód w jakim studenci zamierzają podjąć pracę [N=696; wskazania w %] niezgodny z wyuczonym zawodem 7,5% trudno powiedzieć 32,5% zgodny z wyuczonym zawodem 60,0% Wykres 23 Zawód w jakim studenci zamierzają podjąć pracę a kierunek studiów [wskazania w %] 100% 3,2 90% 80% 70% 26,2 5,3 22,5 4,7 37,2 40,9 28,9 4,6 46,0 60% 50% 15,6 4,5 96,8 40% 30% 20% 68,5 72,8 47,3 54,6 66,5 54,0 10% 0% kształcenie nauki nauki nauka (N=108) nauki nauki usługi (N=50) (N=57) humanistyczne społeczne, techniczne medyczne i sztuka (N=83) gospodarka i (N=152) (N=31) prawo (N=216) zgodny z wyuczonym zawodem niezgodny z wyuczonym zawodem trudno powiedzieć Na uwagę zasługuje fakt, że na poszukiwanie zajęcia zgodnego z wyuczonym zawodem najczęściej decydują się osoby, które podczas wyboru kierunku studiów kierowały się chęcią kontynuacji rodzinnej tradycji (77,6%), własnymi zainteresowaniami lub prestiżem kierunku (ponad 66%). Natomiast osoby, które kształcą się w danym kierunku z powodu ograniczonych możliwości wyboru specjalizacji w ich miejscowości, bądź też zdecydował za nie przypadek w najmniejszym stopniu (odpowiednio 47,2% i 45,5%) chcą pracować w wyuczonym 35