, czyli co wiemy o getcie warszawskim z dokumentów Podziemnego Archiwum Getta? projekt lekcji muzealnej w Żydowskim Instytucie Historycznym przeznaczonej dla uczniów liceum czas trwania 90 min. Cele ogólne: uświadomić uczniom, że historie pojedynczych ludzi są fragmentem historii ogółu; że drobne, codzienne działania mogą wpływać na los całej społeczności; że każdy może robić coś pożytecznego, nawet w sytuacji beznadziejnej; Cele szczegółowe: Uczeń wie, czym zajmowała się grupa Oneg Szabat, umie wymienić 3 nazwiska osób związanych z nią (Ringelblum, Wasser, Gutkowski) i scharakteryzować działalność jednej z niej; Uczeń wie, czym było Podziemne Archiwum Getta Warszawskiego, jak przetrwało wojnę i gdzie jest obecnie przechowywane oraz jakie jest jego znaczenie dla poznania losów ludności żydowskiej. Uczeń umie wyciągać informacje ze źródeł aktowych i analizować je. Uczeń wie, co to było getto warszawskie, zna podstawowe fakty z jego historii, potrafi wymienić różne formy oporu podejmowanego w getcie warszawskim. Uczeń ma podstawowe wyobrażenie o realiach życia codziennego getta warszawskiego. Metody: rozmowa nauczająca praca w grupach wybór i analiza dokumentów z ekspozycji oglądanie filmu prezentacja postaci Materiały: karty pracy ucznia film Przebieg lekcji: 1. Rozmowa nauczająca
P: Co to jest getto? U: Dzielnica zamknięta. W czasie II wojny światowej Niemcy tworzyli zamknięte dzielnice dla Żydów. P: Kogo tam zamykano? Kto to jest Żyd? U: Wyznawca judaizmu; osoba narodowości żydowskiej; P: Naziści stosowali kryterium rasy, według nich Żydem była osoba, której 4 lub 3 dziadkowie należeli do gminy żydowskiej; stworzyli też kategorie pół- Żydów i ćwierć-żydów. W getcie warszawskim znalazły się poza Żydami religijnymi i narodowymi Polacy, którzy nie czuli żadnego związku z religią, kulturą, narodowością żydowską. Gdzie w Warszawie było getto? [pokazujemy mapę i spis ulic przy wejściu na ekspozycję prosimy ucznia o opisanie granic getta] P: Jak wielu ludzi było w getcie? (W Polsce mieszkało przed wojną 32 mln ludzi, w tym 3,5 mln Żydów) uczniowie wymieniają różne liczby; P: Przed wojną w Warszawie mieszkało ponad 300 tys. Żydów, ale przesiedlono do niej Żydów z terenów wcielonych do Rzeszy Śląska, Poznańskiego, częściowo z Łodzi; z małych miasteczek blisko Warszawy; w końcu z Niemiec i krajów zachodnich. Wiosną 1941 r. w getcie warszawskim przebywało 460 tys. ludzi. Gęstość zaludnienia wynosiła 9 osób na izbę. Getto w Warszawie zostało zamknięte 15 listopada 1940 r. Można wyróżnić 4 etapy jego istnienia. Do 22 lipca 1942 istniało wielkie getto gęsto zaludnione; ludzie w nim głodowali, chorowali, umierali masowo; ci, którzy mogli, próbowali żyć normalnie, pracować, uczyć się. Drugi etap to czas wielkiej akcji od 22 lipca do 21 września 1943 r. W tym czasie ok. 280 tys. mieszkańców getta Niemcy wywieźli do obozu zagłady w Treblince i tam zamordowali w komorach gazowych. W getcie jest to czas blokad domów przez policję i transportów na Umschlagplatz i do obozu zagłady w Treblince. Następny okres to czas getta szczątkowego. Po wielkiej akcji Żydzi w getcie pracowali w fabrykach niemieckich zamienionych w rodzaj obozów pracy. Ostatni okres to powstanie w getcie 19 kwietnia 16 maja 1943 r., kiedy grupy uzbrojonej młodzieży podjęły walkę z Niemcami. Niemcy spalili wtedy getto dom po domu. Ostatnim aktem pacyfikacji getta było wysadzenie w powietrze wielkiej synagogi na Tłomackiem. Stała ona tam, gdzie Błękitny Wieżowiec. Wybuch znacznie uszkodził budynek, w którym teraz jesteśmy, ale nie zniszczył go. A teraz mam pytanie do was: jak myślicie, skąd ja to wszystko wiem? U: Z książek, dokumentów, gazet, fotografii, relacji ludzi, filmów, z pozostałości po budynkach, przedmiotów. P: Historię piszą historycy w oparciu o różne źródła informacji. Dlatego w sytuacji, gdy chcemy, żeby coś zostało zapamiętane, musimy przekazać informację w różny sposób. Chcę wam dzisiaj pokazać, jak ludzie, którzy byli w getcie, starali się przekazać prawdę o potwornych rzeczach tam się dziejących światu i potomnym.
2. Poszukiwania na ekspozycji Dzielimy klasę na 3 grupy. Każda grupa otrzymuje kartę pracy dotyczącą jednej z następujących osób: 1) Emanuel Ringelblum, 2) Hersz Wasser oraz 3) Eliasz Gutkowski. W każdej jest 6 wersów na wymienienie 6 eksponatów. Karta wygląda następująco: HERSZ WASSER (lub RINGELBLUM lub GUTKOWSKI) dokument/eksponat czego dowiadujemy się o Herszu Wasserze? Jakie informacje o getcie przekazuje nam ten dokument? biogram Prosimy uczniów, by bardzo uważnie obejrzeli ekspozycję i wynotowali w pierwszej kolumnie wszystkie dokumenty, eksponaty, wzmianki, fotografie, w których pojawia się nazwisko osoby przypisanej do ich grupy. Niech znajdą też biogram. Wzmianek ma być minimum sześć. Najlepiej niech się podzielą, aby nie musiał każdy oglądać całej ekspozycji, tylko fragmenty. Są 4 dokumenty, biogram oraz liczne cytaty z kroniki dot. Emanuela Rigelbluma; Jest 14 wzmianek o Wasserze, 8 o Gutkowskim 1. 3. Analiza dokumentów Prosimy uczniów o wypełnienie drugiej kolumny. Pracują w tych samych grupach. 4. Film Po wypełnieniu drugiej kolumny zbieramy wszystkich w sali kinowej i puszczamy film o getcie. Zapowiadamy przedtem, że obejrzenie filmu ma ułatwić wypełnienie trzeciej kolumny. Prosimy, by byli uważni na to i wypełniali nawet w czasie trwania filmu. 5. Prezentacja Każda grupa wybiera przedstawiciela. 1 Dokładny opis dokumentów z ekspozycji w załączniku.
Prosimy, żeby każda grupa zaprezentowała swojego bohatera: przedstawiciel odpowiada na pytanie: kim był Ringelblum, Wasser, Gutkowski, czego dowiedzieliśmy się o nich z dokumentów. Jest to czas na wyjaśnienie pojęć pojawiających się w dokumentach: karta żywnościowa, przepustka, kibuc, syjoniści, seder, komitet domowy; i żeby komentować zjawiska. Pytamy, co łączy te trzy postaci? Praca w Oneg Szabat. P: Skąd pochodzą dokumenty, które widzieliście na wystawie? Jak myślicie? U: Z Archiwum Ringelbluma. P: Jakie dokumenty są w Archiwum? U: Karty żywnościowe, listy, zaproszenia, obwieszczenia, zaświadczenia, legitymacje, relacje, wiersze, statystyki, fotografie, gazety. P: Po co je zbierano i chowano? U: Żeby przekazać informacje o getcie. P: Czy to się udało? U: Tak. P: O większości gett w Polsce wiemy mało wiemy, to co zachowało się w dokumentach niemieckich lub we wspomnieniach ludzi, którzy przeżyli getto. Dzięki pracy członków Oneg Szabat i dzięki temu, że Archiwum zakopali, a po wojnie odnaleźli o getcie warszawskim wiemy bardzo dużo. Cel grupy przekazać informację, zachować pamięć został osiągnięty. To było kilkanaście osób, a dzięki nim informacje o getcie dotarły do wolnego świata w czasie wojny i po wojnie. ZAŁĄCZNIK Opis dokumentów z ekspozycji EMANUEL RINGELBLUM dokument/eksponat liczne cytaty z Kroniki getta warszawskiego zaproszenie do Teatru Eldorado na In rejdł 10.12.1940 jaką informację o E.R. przekazuje? E.R. był kronikarzem getta warszawskiego; dokładnie zapisywał wydarzenia w getcie; E.R. chodził do teatru na bezpłatnych biletach; teatry grały w jęz. Jakie informacje o getcie przekazuje nam ten dokument? wielu ludzi prowadziło zapiski, kroniki, pamiętniki; dzięki nim wiemy, co się działo w getcie; w getcie były teatry, kawiarnie, lokale rozrywkowe; ludzie zamożniejsi starali się
zaproszenie dla żony na otwarcie sierocińca Dobra Wola żydowskim; E.R. był w getcie z żoną; brała udział w otwarciu sierocińca, co może wskazywać, że ona i mąż byli zaangażowani jakoś w sprawę powstawania sierocińców żyć normalnie w getcie były i powstawały wciąż nowe sierocińce; ludzie umierali osierocając dzieci lub nie byli w stanie utrzymać rodzin; otwarcie nowego sierocińca było ogromnym wyzwaniem finansowym; kto mógł to robić? Rada Żydowska? Organizacje społeczne? zaproszenie dla obojga na seder do Domu Sierot Korczaka (adres zam. Leszno 18) E.R. mieszkał na Leszno 18; Ringelblumowie znali Korczaka i wizytowali jego dom sierot; obchodzili żydowskie święta; Korczak to jedna z najsłynniejszych postaci getta; pedagog, pisarz, wychowawca w domu sierot; zginął razem z dziećmi w Treblince; co to jest seder? Czy obchodzono święta w getcie? zaproszenie do kibucu Haszomer Hacair (Nalewki 23) na zakończenie seminarium biogram E.R. utrzymywał kontakty z Haszomer Hacair, czyli był syjonistą; 1900-1944, historyk, członek Poalej Syjon Lewicy, działacz ŻSS, twórca podziemnego archiwum Haszomer urządzał seminaria; miał kibuc w getcie na Nalewkach; co to jest kibuc? co to jest syjonizm? HERSZ WASSER dokument/eksponat zaświadczenie o zatrudnieniu w ŻSS czego dowiadujemy się o H.W.? pracował w Żydowskiej Samopomocy Społecznej Jakie informacje o getcie przekazuje nam ten dokument? istniała w getcie organizacja opieki
karta żywnościowa dla Blumy Wasser pismo Komitetu Domowego opodatkowujące na biednych 20.03.1941 legitymacja ŻSS uprawniająca do obiadów w kuchni ludowej (adres; rok ur.) zaproszenie na akademię otwierającą akcję pomocy zimowej 01.1941 pokwitowanie wpłaty 5 zł na akcję pomocy zimowej zaproszenie do kibucu Dror miał żonę Blumę korzystali z kart żywnościowych zapłacił podatek Komitetu Domowego, brał udział w pomocy społecznej mieszkał przy ulicy. urodził się korzystał z kuchni ludowej przy ulicy, ponieważ był pracownikiem opieki społecznej był obecny na akademii otwierającej akcję pomocy zimowej; był zapewne jakoś w nią zaangażowany jako pracownik ŻSS zapłacił niewielką składkę na rzecz akcji zimowej utrzymywał kontakty z ruchem syjonistycznym, był zapraszany na ich imprezy społecznej; czy ta pomoc była potrzebna? Kto jej potrzebował? Jak wielu ludzi musiało z niej korzystać? Czy była wystarczająca? żywność w czasie okupacji była reglamentowana; były specjalne kartki dla Żydów; ile na te kartki dostawano żywności? Czy można było za to przeżyć? Jak sobie radzono? istniały Komitety Domowe mieszkańcy jednego budynku znali się między sobą i pomagali sobie nawzajem, m.in. nakładając podatki na trochę zamożniejszych mieszkańców; w getcie istniały kuchnie ludowe; tanie lub darmowe jadłodajnie sponsorowane przez organizacje opieki społecznej; korzystało z nich wielu ludzi; warunki życia w getcie pogarszały się zimą; do głodu dochodził mróz; organizowano specjalne akcje pomocowe część funduszów akcji opieki społecznej pochodziło z datków prywatnych, nawet niewielkich w getcie były kibuce, czyli grupy młodzieży mieszkały i pracowały razem i przygotowywały się do życia w Izraelu; istniała organizacja Dror
zaproszenie do punktu chalucowego na Nowolipki 7 z okazji 40- lecia Keren Kajemet informacja przy fotografii Szlamka, uciekiniera z Chełmna, że mieszkał w mieszkaniu Wassera zdjęcie, gdy wydobywa Archiwum spod ziemi list z Umschlagplatzu od matki pismo OBW do Hallmana z prośbą o przyjęcie do szopu m.in. Hersza i Blimy legitymacja na przydział żywności przepustka na wyjście do szopu szczotkarzy i Toebbensa 11.1942 biogram utrzymywał kontakty z ruchem syjonistycznym, był zapraszany na ich imprezy Wasser udzielił gościny uciekinierowi z obozu zagłady w Chełmnie, który złożył zeznania na temat masowych morderstw Żydów tamże Wasser przeżył wojnę; jako jeden z najważniejszych współpracowników Oneg Szabat znał miejsce zakopania Archiwum posesję na Nowolipki 68; w 1946 r. odnalazł pierwszą część Archiwum matka Wassera była na Umschlagplatzu i wysłała stamtąd list, prosząc o pomoc; zginęła Wasser z żoną pracowali w szopach miał przepustkę na poruszanie się miedzy różnymi częściami getta po akcji 1912-1981 prawnik, he-chaluc; organizowali oni imprezy okolicznościowe j.w. Chełmno to pierwszy obóz zagłady na ziemiach polskich, od grudnia 1941 r. Niemcy mordowali tam Żydów z ziem wcielonych do Rzeszy m.in. z Łodzi Archiwum Ringelbluma to ogromny zbiór dokumentów zbieranych przez grupę Oneg Szabat w getcie warszawskim Żydzi warszawscy zostali wysłani do obozu zagłady w Treblince i tam zamordowani; Żydów gromadzono na Umschlagplatzu na Stawkach. Czekali tam godzinami na wagony była to ostatnia możliwość uratowania się; wysyłano listy z prośbą o pomoc szopy warsztaty pracy fundowane przez niemieckich przedsiębiorców na terenie getta reglamentacja żywności getto było podzielone na poszczególne szopy
ekonomista, członek Poalej Syjon Leicy, sekretarz Oneg Szabat i Centralnej Komisji Uchodźców ŻSS ELIASZ GUTKOWSKI dokument/eksponat czego dowiadujemy się o E.G.? karta żywnościowa 1940 miał kartę żywnościową, żywność była reglamentowana karta żywnościowa dla dziecka Gabriel (adres) karta żywnościowa dla Luby Gutkowskiej nakaz płatniczy na rzecz przesiedleńców legitymacja ŻSS uprawniająca do obiadów pokwitowanie dla Luby wpłaty na kuchnię ludową E.G. miał syna; mieszkali przy ul..., były oddzielne kartki dla dzieci E.G. miał żonę Lubę E.G. został opodatkowany na rzecz przesiedleńców E.G. był pracownikiem ŻSS i miał prawo do obiadów Luba wpłaciła dotację na kuchnię ludową; legitymacja członkowska E.G. był pracownikiem Jakie informacje o getcie przekazuje nam ten dokument? przesiedleńcy napływali do W-wy z ziem wcielonych do Rzeszy, z małych miasteczek; większość nie mogła liczyć na nikogo pomagały im organizacje żydowskie, które opodatkowały zmożniejszych ŻSS to organizacja opieki społecznej; wiele organizacji miało swoje stołówki, gdzie tanio lub darmo można było dostać obiad; dla wielu był to jedyny posiłek kuchnie ludowe miejsca tanich posiłków opieki społecznej; zupa z kuchni ludowej była jedynym stałym posiłkiem głodujących
ŻSS upoważnienie Rady Żydowskiej do odbioru płatności z tytułu świadczeń na rzecz szpitalnictwa biogram ŻSS E.G. był pracownikiem Rady Żydowskiej 1900-1943, pedagog, działacz Poalej Syjon, uchodźca z Łodzi, pracownik Rady Żydowskiej i ŻSS, drugi sekretarz Oneg Szabat, członek Żydowskiej Organizacji Bojowej Rada Żydowska organ administracji getta