Wykład 20 Ks. Mirosław Łanoszka Dar Mądrości (Księga Mądrości) Prowadzący: Kolejne dzieło literackie naleŝące do zbioru biblijnych pism mądrościowych to Księga Mądrości. Co moŝemy powiedzieć na temat pochodzenia tego utworu? Wykładowca: Księga Mądrości jest pismem deuterokanonicznym, którego nie ma w Biblii hebrajskiej. Utwór ten został napisany po grecku i znajduje się jedynie w księgozbiorze Septuaginty, gdzie nosi tytuł Mądrość Salomona (Sofia Salomonos). Wulgata, czyli łaciński przekład Biblii, nazwała to dzieło Księgą Mądrości (Liber Sapientiae), co znalazło swoje odzwierciedlenie w języku polskim. Grecki tytuł księgi, Mądrość Salomona, mógłby sugerować, Ŝe autorem tego pisma jest słynący z wielkiej mądrości król, jednak dzisiaj powszechnie przyjmuje się, Ŝe Księga Mądrości powstała w epoce hellenistycznej, w Ŝydowskim środowisku diaspory aleksandryjskiej w I w. przed Chr., a więc wspaniały okres panowania Salomona przeminął juŝ wieki wcześniej. JeŜeli zgodzimy się z sugestiami niektórych egzegetów, Ŝe powstanie pisma moŝna datować na drugą połowę I w. przed Chr., to Księga Mądrości byłaby najmłodszym utworem Starego Testamentu. Miejscem powstania tego pisma jest Egipt, prawdopodobnie Aleksandria, stanowiąca waŝny ośrodek naukowy ówczesnego świata śródziemnomorskiego, a takŝe miasto gromadzące jedną z najliczniejszych Ŝydowskich wspólnot. Autor Księgi Mądrości, chociaŝ podaje się za Salomona, pozostaje anonimowym śydem, o którym moŝemy jedynie powiedzieć, Ŝe był człowiekiem wykształconym i obeznanym w hellenistycznej filozofii i kulturze. Ten Ŝydowski myśliciel adresuje swoje pismo głównie do Izraelitów zamieszkujących aleksandryjską diasporę, którzy doświadczają prześladowań ze strony śydów-odstępców w wierze (apostatów) (Mdr 2,1-12), a przede wszystkim ze strony egipskiego środowiska (Mdr 15,4; 16,1;17,2), sprzyjającemu konfrontacji dwóch odmiennych religii monoteizmu Ŝydowskiego i politeizmu pogańskiego, a takŝe ścieraniu się kultury hebrajskiej i hellenistycznej. Prowadzący: Jaką naukę przekazuje swoim Ŝydowskim współwyznawcom autor Księgi Mądrości? Wykładowca: Anonimowy autor Księgi Mądrości to człowiek odnoszący się z szacunkiem do religii Ŝydowskiej i kochający naród izraelski. Jest przekonany, Ŝe Izrael ma do wypełnienia wobec całego świata wyjątkowe posłannictwo, polegające na głoszeniu wszystkim Prawa BoŜego. Jednak swoje nauczanie kieruje przede wszystkim do swoich Ŝydowskich współwyznawców, ostrzegając ich przed złem bałwochwalstwa, a takŝe innymi zagroŝeniami, jakie niesie dla wiary śydów pogańska kultura hellenistyczna. Sam Ŝywiąc głęboką cześć dla patriarchów narodu wybranego, pragnie przywiązać do bogatego dziedzictwa wiary ojców, mieszkających z dala od ojczystej ziemi członków diaspory Ŝydowskiej. Autor Księgi Mądrości zachęca swoich rodaków do wierności w Ŝyciu, którego wzór został przedstawiony na kartach Starego Testamentu. Wykazuje on absurdalność wszelkich form bałwochwalstwa, a więc kultu sił przyrody (Mdr 13,1-9), oddawania boskiej czci wytworom rąk ludzkich, czyli róŝnym posągom, władcom i zmarłym (Mdr 13,10), a takŝe kultu zwierząt (15,14-19). Księga Mądrości poddaje w ten sposób ostrej krytyce pogańską religijność, przekonując w ten sposób Ŝydowskich współwyznawców, Ŝe jedynie słuszną drogą w Ŝyciu jest zachowywanie depozytu wiary objawionej. Prowadzący: W jaki sposób autor Księgi Mądrości ukazuje znaczenie mądrości w Ŝyciu człowieka? Wykładowca: Księga ta, w kilku początkowych rozdziałach (1-5), ukazuje znaczenie mądrości dla Ŝycia teraźniejszego i przyszłego człowieka sprawiedliwego oraz bezboŝnego. Autor tego dzieła wykazuje błędne myślenie ludzi bezboŝnych, którzy Ŝyją tak, jakby Boga nie było. Koncentrują się oni tylko na ziemskim wymiarze Ŝycia, sprowadzając istnienie ludzkie tylko do wymiaru materialnego. Ludzie ci 1
uwaŝają, Ŝe moment śmierci oznacza powrót człowieka do elementów pierwotnych, z których powstał. Autor w postawie bezboŝnych ukazał pogańską wizję Ŝycia, która jest zamknięta na moŝliwość dalszej egzystencji po śmierci cielesnej (Mdr 2,1-5). Taki sposób myślenia sprawia, Ŝe ludzie bezboŝni negują nieśmiertelności duszy i lekcewaŝą wszelkie normy moralne. Skoro doczesne Ŝycie stanowi wszystko, co jest dostępne dla człowieka, to trzeba korzystać z niego za wszelką cenę (Mdr 2,6-11), łącznie z prześladowaniem ludzi sprawiedliwych, którzy licząc się z obecnością Boga w świecie, stają się dla bezboŝnych wyrzutem sumienia. Na tle błędnej postawy ludzi bezboŝnych autor Księgi Mądrości ukazuje człowieka sprawiedliwego, który cieszy się znajomością Boga (Mdr 2,13), jest dzieckiem Pańskim (Mdr 2,13), chwali się, Ŝe Bóg jest jego Ojcem (Mdr 2,16) oraz wierzy w Ŝycie pozagrobowe, w którym Bóg nagrodzi jego dobre czyny, a grzeszący bezboŝni zostaną ukarani (Mdr 2,16). Autor Księgi Mądrości pokazuje jednak, Ŝe mając pozytywną alternatywę na Ŝycie, bezboŝni nie chcą ani jej przyjąć, ani nawet reflektować nad zasadami Ŝycia sprawiedliwych. Jedyne rozwiązanie, jakie w ich mniemaniu pomoŝe im zagłuszyć wyrzuty sumienia z powodu złego Ŝycia, to sprowadzenie na człowieka prawego prześladowań, włącznie z pozbawieniem go Ŝycia. Jednak Księga Mądrości mówi wyraźnie, Ŝe: śycie ludzi uczciwych jest w ręku Boga, nie dosięgnie ich udręka. Głupiec sądzi, Ŝe umarli, ich śmierć uwaŝa za tragedię, odejście z tego świata za zupełną klęskę, a oni doświadczają pokoju (Mdr 3,1-3). A zatem, bezboŝni pobłądzili w swoim myśleniu na temat Boga, który jest Panem Ŝycia i śmierci. Ludzie sprawiedliwi otrzymają nagrodę wiecznego i niezniszczalnego Ŝycia, po doświadczeniach doczesnego cierpienia, które ma dla nich charakter próby i oczyszczenia, będą na zawsze zjednoczeni z Bogiem. Stąd wniosek, Ŝe kierowanie się BoŜą mądrością w Ŝyciu doczesnym ma znaczenie dla przyszłego Ŝycia. Prowadzący: Czy Księga Mądrości, jak wskazuje jej tytuł, wnosi jakiś szczególny wkład w biblijne nauczanie na temat tajemnicy mądrości? Wykładowca: Zdecydowanie tak. Centralna część Księgi Mądrości (6-9) przekazuje naukę na temat pochodzenia, natury oraz darów mądrości. Wykład na temat istoty mądrości stanowi kulminacyjny moment teologicznego pogłębienia pojęcia mądrości w tekstach starotestamentowych. Bardzo waŝne miejsce w tej sekcji zajmuje charakterystyka przymiotów mądrości (Mdr 7,22-8,1), która została dokonana przy pomocy symboliki liczb. Autor wylicza 21 cech mądrości, gdzie liczba 7 oznacza doskonałość, a 3 pełnię, zatem 21 symbolizuje pełną doskonałość. Dzięki wymienionym przymiotom, które opisują naturę mądrości, dowiadujemy się, Ŝe ma ona udział w istocie samego Boga, rodząc się z Niego jako BoŜe tchnienie (Mdr 7,25-26). To sam Bóg stanowi źródło mądrości, która uczestniczy w Jego mocy i świętości. Mądrość moŝe odnawiać świat i działać w duszach ludzi oddanych Bogu dla ich dobra. Mądrość jest darem Boga dla kaŝdego człowieka, którego moŝe uczynić BoŜym przyjacielem. ZauwaŜamy w tych określeniach, Ŝe autor natchniony przypisuje mądrości przymioty Boga, a nawet moŝna mówić o jej osobowym charakterze. Mądrość, która uczestniczy w naturze samego Boga (Mdr 7,25-26), jawi się jako typ osoby Boskiej, która objawiła się w Jezusie Chrystusie. MoŜna zatem powiedzieć, Ŝe Księga Mądrości uczestniczy w znacznym stopniu w przygotowaniu umysłu ludzkiego na przyjęcie objawienia tajemnicy Trójcy Świętej. Mądrość to droga do Ŝycia, a nie ma innej drogi prowadzącej do pełni Ŝycia w wieczności jak tylko osoba Jezusa Chrystusa, Syna BoŜego. Ks. Piotr Łabuda Ostatnia z Ewangelii... Prowadzący: Jaki cel przyświecał autorowi czwartej Ewangelii. Wykładowca: Ewangelia Jana jest złoŝonym dziełem, stąd teŝ i odpowiedź na pytanie o cel tego dzieła jest kwestią niezwykle złoŝoną. Bardziej zasadnym wydaje się mówić nie tyle o celu, co raczej o celach powstania czwartej Ewangelii. 2
Cel zasadniczy Ewangelii autor określa w zakończeniu dzieła: wiele innych znaków, których nie zapisano w tej ksiąŝce, uczynił Jezus wobec uczniów. Te zaś zapisano, abyście wierzyli, Ŝe Jezus jest Mesjaszem, Synem BoŜym, i abyście wierząc, mieli Ŝycie w imię Jego (J 20,30-31). Zasadniczymi zatem celem czwartej Ewangelii jest ukazać znaki i mowy Jezusa Chrystusa, Syna BoŜego, by wierzono, Ŝe Jezus jest Mesjaszem. A zatem Nie po to, aby czytelnicy zaczęli wierzyć, ale by ich wiarę ugruntować, umocnić. Wskazuje na to tak treści jak i budowa Ewangelii. Stąd teŝ autor rozpoczyna Ewangelię od prologu o wzniosłej treści teologicznej o preegzystencja Jezusa. MoŜna jednak mówić o pewnych celach drugorzędnych czwartej Ewangelii. Pośród nich warto wymienić zamiar autora, by ukazać postać i dzieło św. Jana Chrzciciela, który został przez niego ukazany przede wszystkim jako Poprzednik Chrystusa, który nie jest światłością, ale tylko tym, który daje świadectwo o światłości (J 1,6-7.15). Jezus był wcześniej od niego (J 1,30). Stąd teŝ i dwukrotne wyznanie Jana, Ŝe Jezus jest Mesjaszem (J 3,28; J 3,30). Niektórzy badacze czwartej Ewangelii wskazują równieŝ na elementy i cel polemiczny dzieła w stosunku do gnozy i doketyzmu 1. Prowadzący: Do kogo czwarta Ewangelia była skierowana? Wykładowca: Wydaje się, iŝ Jan szczególnie zainteresowany był misją w świecie pogańskim. Stąd teŝ autor czwartej Ewangelii uŝywa języka i terminologii znanej światu hellenistycznemu. Podkreśla uniwersalną misję Jezusa Słowo jest prawdziwym światłem, które oświeca kaŝdego człowieka (J 1,9); Jezus gładzi grzech świata (J 1,29); został On posłany, aby zbawić świat, a nie potępić go (J 3,17), zaś kiedy zostanie wywyŝszony, pociągnie wszystkich do siebie (J 12,32). Rzecz jasna Ewangelia św. Jana kierowana była takŝe do śydów, którzy przyjęli naukę Jezusa, a byli związani z judaizmem. A zatem Ewangelista ma na względzie tak judeochrześcijan jak i nawróconych z pogaństwa. Zajmuje się jednak nie tyle ich pochodzeniem, co raczej umocnieniem ich wiary. Zwraca się do wszystkich chrześcijan, aby, niezaleŝnie od trudności: wierzyli w Jezusa, który jest Mesjaszem i Synem BoŜym, gdyŝ dzięki wierze posiądą Ŝycie wieczne (J 20,31). Prowadzący: Gdzie i kiedy mogła powstać Ewangelia Jana? Wykładowca: Najbardziej prawdopodobne wydają się trzy miejsca, w których mogłoby powstać dzieło Jana: Egipt, Syria bądź Azja Mniejsza. Prowadzący: Które z nich wydaje się być najbardziej prawdopodobnym? Wykładowca: Wszystkie te miejsca są terenami, gdzie przypuszczalnie mogło powstać dzieło janowe. Być moŝe powstawało ono etapami w kilku miejscach? Dziś trudno na ten temat wypowiedzieć się w sposób definitywny. Wielu komentatorów uwaŝa, iŝ ostateczne spisanie Ewangelii Jana miało miejsce w Egipcie, gdzieś w okolicach Aleksandrii. Najstarsze bowiem papirusy świadczą, Ŝe Ewangelia ta była rozpowszechniona w Egipcie juŝ na początku II wieku po Chrystusie. Wyciągnięto z tego wniosek, Ŝe musiała w takim razie powstać na tym terenie. Według innych opinii czwarta Ewangelia mogła powstać w Syrii. Potwierdzeniem takich opinii są pewne podobieństwa między Ewangelią a dziełami powstałymi na terenach Syrii, szczególnie zaś względem listów św. Ignacego Antiocheńskiego, którego uwaŝa się za ucznia czwartego Ewangelisty. Znamienita jednak większość egzegetów wymienia Efez, jako właściwe miejsce, gdzie dokonało się ostateczne zredagowanie i spisanie czwartej Ewangelii. Być moŝe początkowo dzieło to postawało w Antiochii, ostatecznie zaś zostało spisane w Efezie. 1 Doketyzm, to wczesnochrześcijańska herezja, według której Syn BoŜy był tylko pozornie człowiekiem. Ciało Jego uwa- Ŝano za rzeczywistość niebieską albo za ciało tylko podobne do tego, które mają ludzie; uwaŝano nawet, Ŝe to Szymon Cyrenejczyk cierpiał zamiast Syna BoŜego. 3
Prowadzący: Czy rzeczywiście dzieło Jana powstało jako ostatnia spośród ksiąg Ewangelii? Wykładowca: Wszystko wskazuje na to, Ŝe tak. Według znaczącej większości staroŝytnych świadectw czwarta Ewangelia została napisana jako ostatnia. Trudno podać dokładną datę. Wydaje się jednak, iŝ na pewno na początku II wieku czwarta Ewangelia była juŝ znana w Kościołach Egiptu, Rzymu, Syrii oraz Azji Mniejszej. Pomocne przy ustalaniu czasu powstania Księgi Jana są odkrycia archeologiczne. Posiadamy fragmenty czwartej Ewangelii prawie z czasu powstania tej księgi. Niemal cały tekst czwartej Ewangelii (z wyjątkiem 24 wierszy), pochodzi z około 300 roku. Posiadamy takŝe mały fragment papirusu (6x4 cm), zwany P 52 (Papirus Rylandsa). Jest to fragment Ewangelii według św. Jana z kodeksu pochodzącego z Egiptu z lat 135-150. Inny, równie niezwykle staroŝytny papirus (tzw. Egertona 2), pochodzi równieŝ z Egiptu i zawiera tzw. Ewangelię nieznaną, będącą połączeniem Ewangelii św. Jana i Ewangelii synoptycznych. Na podstawie kaligrafii zastosowanej przy jego spisaniu, która jest podobna do tej, jaka jest na papirusach z tej epoki, moŝna przyjąć, iŝ dzieło to powstało około 125 roku. A zatem czwarta Ewangelia była znana w Egipcie juŝ na początku II wieku. Posiadamy takŝe i inne papirusy (np. Bodmera II i XV papirusy P 66 i P 75 ), które zawierają obszerne fragmenty dzieła Janowego, a powstały przy końcu II wieku. Prowadzący: A moŝe w samej Ewangelii są jakieś wskazówki, które pozwoliłyby ustalić czas powstania Ewangelii Jana. Wykładowca: W samej Ewangelii brak wskazówek chronologicznych, które pozwoliłyby dokładnie określić czas jej powstania. Jedynie w zakończeniu Ewangelii jest mowa o losie ucznia umiłowanego przez Jezusa (J 21,22-23). Powszechnie przyjmuje się, Ŝe ten końcowy fragment zawiera aluzję do śmierci Jana Apostoła. JeŜeli przyjmiemy, Ŝe ów umiłowany uczeń nie Ŝył juŝ w chwili redagowania czwartej Ewangelii, wtedy łatwo wyjaśnić skomplikowany sposób mówienia o jego losie. Jezus nie przyrzekł Janowi, Ŝe nie umrze przed czasem paruzji. Autor zakończenia świadomie wspomina o śmierci umiłowanego ucznia. Był on bowiem uczestnikiem i naocznym świadkiem Wydarzenia Jezusa. Gdy osiągnął podeszły wiek, niektórzy sądzili, Ŝe będzie Ŝył aŝ do powrotu Chrystusa. W chwili jednak ostatecznego redagowania zakończenia czwartej Ewangelii umiłowany uczeń juŝ nie Ŝyje. Jeśli tak, to moŝna przyjąć, Ŝe dzieło zostało zredagowane dosyć późno, czyli wiele lat po wydarzeniach w nim przedstawionych. Mając na uwadze niezwykle dojrzałą teologię janowego dzieła moŝna przyjąć, iŝ czwarta Ewangelia została zredagowana pod koniec epoki Apostołów, czyli w okresie przejścia od Kościoła czasów apostolskich do Kościoła czasów poapostolskich. Większość komentatorów przyjmuje, Ŝe mogło to mieć miejsce między 90 a 100 rokiem. Prowadzący: Jeśli tak, to moŝna przypuszczać, Ŝe poszczególni autorzy, czy teŝ redaktorzy mieli do dyspozycji sporo materiałów źródłowych. Wykładowca: Niektórzy komentatorzy uwaŝają, Ŝe autor czwartej Ewangelii korzystał ze źródeł, które moŝna nawet wyodrębnić. Wydaje się bowiem, Ŝe Ewangelia Jana jest kompilacją wielu źródeł pisanych. Według R. Bultmanna moŝna wyodrębnić trzy zasadnicze źródła: opisy cudów, z którego to źródła redaktor dzieła wybrał opisy siedmiu cudów; zbiór mów zawierających objawienie oraz źródła wspólne z synoptykami. Według innych proces tworzenia się dzieła janowego przebiegał w nieco inny sposób. Najpierw miały powstawać zbiory słów i czynów Jezusa. Czas ten nazywa się okresem przedewangelicznym. Część z 4
tych przekazów została wykorzystana przez synoptyków, pozostałe zostały przyjęte do czwartej Ewangelii. Z czasem te teksty zostały utrwalone na piśmie. Stało się to być moŝe w szkole janowej, nad zapisaniem tych tekstów prawdopodobnie czuwał sam Jan Apostoł. Pierwsze wydanie tekstu Ewangelii zostało z czasem uzupełnione o nowe perykopy, których włączenie miało być odpowiedzią na powstałe problemy i trudności. Po śmierci Ewangelisty ma miejsce ostatnie wydanie Ewangelii będące dziełem ucznia i przyjaciela Mistrza. MoŜna go określić terminem redaktor. Być moŝe owo ostatnie przepracowanie Ewangelii Jana było spowodowane wspomnianą wcześniej śmiercią Jana jak równieŝ powstającymi we wspólnocie kościoła rozłamami. Redaktor włączył pewne, bardzo stare elementy tradycji Janowej, które nie były wcześniej wykorzystane. Będąc jedynie redaktorem niekiedy niezbyt dobrze powiązał nowy materiał ze starym dziełem. Stąd w czwartej Ewangelii widoczne są przesunięcia czy powtórzenia. Wydaje się, iŝ przedstawiony powyŝszy proces powstawania Ewangelii wg św. Jana mo- Ŝe być uznany za wiarogodny i chyba dość bliski prawdy. Ks. Michał Bednarz Biblia podaje zasady postępowania prowadzące do szczęścia Prowadzący: Czy autorzy Biblii przedstawiają jedynie dzieje pewnych ludzi? Wykładowca: Autorzy Pisma Świętego odsłaniają tajemnicę Boga, czyli piszą o tym, kim On jest i co uczynił i co czyni stale dla ludzi. Dzięki Biblii moŝemy Go w pewien sposób poznać. Nie znaczy to, iŝ wszystko juŝ o Nim będziemy wiedzieli. Dzięki Pismu Świętemu poznajemy takŝe, kim jest człowiek i do czego Bóg go przeznaczył. Biblia rzuca równieŝ światło na środowisko, w którym Ŝyjemy, a więc na wartość ziemi i całego wszechświata. Autorzy biblijni starają się takŝe natchnieni przez Ducha Świętego wpływać bezpośrednio na nasze postępowanie. Z tego powodu ukazują pewnych ludzi. W ich postępowaniu moŝemy odkryć siebie, nasze zachowania. Ale w Piśmie Świętym znajdujemy takŝe konkretne wskazania, jak naleŝy Ŝyć. Kiedy Izraelici mówią o tzw. wymiarze egzystencjalnym Biblii, myślą nie tylko o ludzkich postawach, ale takŝe o wskazaniach Ŝyciowych w niej zawartych. Pismo Święte podaje bowiem pewne zasady, których celem jest kształtowanie naszego Ŝycia. Właściwie wszystko zawarte zostało w dwóch podstawowych przykazaniach: miłości Boga i bliźniego. Ale to nie mogło wystarczyć. Człowiek zawsze pytał bowiem o konkretne zasady; o to, jak naleŝy postępować, gdyŝ podane dwa przykazania są bardzo ogólne. Prowadzący: W jaki sposób powinna się w Ŝyciu codziennym objawiać miłość Boga i bliźniego? Wykładowca: W krótkiej audycji nie moŝna podać wszystkich zasad moralnych, które znajdują się na kartach Biblii. Dla przykładu zatrzymajmy się tylko na niektórych z nich, aby zrozumieć, o co w tym wypadku chodzi. Gdy po wyjściu z Egiptu MojŜesz tworzył społeczność narodu izraelskiego, wiedział, Ŝe dzikim, nieokiełznanym szczepom, wędrującym przez pustynię, musi narzucić surowe zasady postępowania, poniewaŝ w przeciwnym wypadku wyniszczą się wzajemnie. I uczył ich miłości a nie zemsty. Hamował dzikie zapędy. MoŜe czasem oburzamy, Ŝe zasady Dekalogu są negatywne; właściwie same tylko zakazy czy nakazy. Oprócz tego w Starym Testamencie znajduje się wiele zasad szczegółowych, które daleko odbiegają od tego, co głosił Jezus. Z tego powodu jesteśmy nimi zgorszeni. Zapominamy, Ŝe autorzy natchnieni mają świadomość, iŝ w jednej chwili nie da się zmienić ludzi, którzy daleko odeszli od Boga. Wiedzą, Ŝe tylko powoli moŝna wpływać na ich postępowanie, jeŝeli oddziaływanie ma być 5
skuteczne. Dlatego w Starym Testamencie zawarte są zasady, które budzą czasem nasz sprzeciw. Nie zapominajmy jednak, Ŝe zmieniały one powoli myślenie Izraelitów i miały wpływ na ich postępowanie. Dlatego moralność Hebrajczyków róŝniła się diametralnie od zasad, jakimi kierowały się ludy ościenne. Moralnie zawsze górowali nad narodami, które ich otaczały. Powoli przygotowywali się na to, co miał przynieść oczekiwany Zbawiciel. Prowadzący: A jakie zasady postępowania podają autorzy Nowego Testamentu? Wykładowca: Zwieńczeniem moralności biblijnej jest nauczanie Jezusa, który powiedział: Nie sądźcie, Ŝe przyszedłem znieść Prawo albo Proroków. Nie przyszedłem znieść, ale wypełnić (Mt 5,17). Jak świadczy zwłaszcza Kazanie na Górze, przyszedł, aby udoskonalić zasady, którymi dotychczas kierowali się ludzie. Udoskonalił wszystkie dziedziny moralności. Podał zasady niezwykle wymagające, np. wezwał do pojednania się z bliźnimi, a nawet do miłości nieprzyjaciół (Mt 5,43-48). Równie wygórowane zasady sformułował takŝe w dziedzinie moralności małŝeńskiej. Ale najtrudniejszą częścią nauczania Jezusa są tzw. Błogosławieństwa (Mt 5,3-12). Chrystus poucza w nich, Ŝe szczęście osiąga ten, kto kieruje się zasadami, jakie świat zawsze odrzucał, uznając je za niezgodne z rozumem. Prowadzący: Dokonajmy podsumowania. Wykładowca: Niezbyt nam moŝe odpowiadają zasady Dekalogu i gotowi jesteśmy je odrzucać, gdyŝ w nich Bóg tak uwaŝamy jawi się jako niezwykle surowy nadzorca stawiający tylko zakazy, krępujące rzekomo naszą wolność. Ponadto mamy zbyt wygórowane mniemanie o sobie. UwaŜamy się za doskonałych, którzy nie kierują się prostymi zasadami. Ale czy mamy rację? Czy czasem i nam nie są równieŝ potrzebne hamulce, którymi są przykazania zawarte w Dekalogu? Uznajemy, Ŝe jako uczniów Jezusa obowiązują nas zasady podane przez Niego. Ale bądźmy w tym wypadku konsekwentni do końca. Nauka Chrystusa nie jest z pewnością łatwa i z tego powodu nie oszukujmy się oraz nie usiłujmy tłumaczyć, Ŝe pewne Jego wskazania nas nie obowiązują, gdyŝ są przeznaczone dla jakiejś wybranej grupy, np. zakonnic czy zakonników, którzy w sposób wyjątkowy poświęcają się Bogu. Kazanie na Górze nie jest bynajmniej przeznaczone dla jakiejś elity. Jest skierowane do kaŝdego z nas, o ile chcemy być uczniami Mistrza z Nazaretu. JeŜeli mamy wątpliwości, czy wskazania Jezusa nas obowiązują, przypomnijmy sobie, Ŝe aby osiągnąć coś wielkiego i wspaniałego, trzeba zdobyć się na długotrwały, powaŝny wysiłek. Do wielkich rzeczy nie idzie się drogą łatwą. Zamiast więc zastanawiać się, czy zasady Kazania na Górze nas obowiązują, przeczytajmy je a następnie spróbujmy według nich Ŝyć. Pytanie: Gdzie mogła zostać napisana Ewangelia wg św. Jana? 6