Tematyka kolokwium zaliczeniowego z historii matematyki i informatyki INFORMATYKA 1. Podstawowe typy komunikacji międzyludzkiej słuŝące w czasach staroŝytnych (Babilon, Chiny, Indie) przekazywaniu i archiwizowaniu informacji. Narodziny pierwszych systemów rynkowych, które poprzez działalność rynkową i gospodarczą umoŝliwiają po raz pierwszy grupowanie przedmiotów o wspólnych cechach im przysługujących, takie grupowanie odbywające się na rynku w procesie ekwiwalentnej wymiany towarów prowadzi do mierzenia wartości towarów przy pomocy wzorcowych towarów o dokładnie wyróŝnionych cechach (własnościach), podobnie w gospodarce mierzy się działania ludzkie i wyniki tych działań ilością zuŝywanych zasobów materialnych i zasobów pracy, dzięki temu kształtuje się system iteracyjny procedur mierzenia. Początkowo, w Babilonii, Egipcie, Chinach i Indiach, są to systemy jednostek miar oraz systemy zliczania. Systemy te słuŝą jedynie do dokumentowania działalności gospodarczej, w tym sprawowania władzy (na przykład słuŝą temu pomiary czasu i pomiary astronomiczne). Nie znane są jeszcze wtedy Ŝadne procedury poznawcze, czy reguły myślenia, wspomagające mierzenie lub zliczanie. 2. Systemy iteracyjne powtarzalne wykonywanie operacji oraz powtarzalne wchodzenie w relacje systemy powtarzalnych działań ludzi składające się na systemy działań w gospodarce rynkowej i technicznej. Dlaczego systemy zliczania, mierzenia i liczenia są systemami iteracyjnymi? Urządzenia liczące jako systemy iteracyjne: liczydła, mechanizmy kół zębatych, uŝycie taśm perforowanych do sterowania mechanizmami, instrumentami muzycznymi i maszynami. 3. Komputer jako fizyczna realizacja systemu iteracyjnego: co w systemach iteracyjnych jest pamięcią (RAM, ROM) i rejestrami (wejście, wyjście, akumulator). Na przykładzie liczydła pokazać, jak realizowane jest zapamiętywanie i rejestry. 4. Algorytmicznych charakter zadań obliczeniowych w czasach staroŝytnych i w średniowieczu. Pochodzenie nazwy algorytm. Powstanie współczesnej teorii algorytmów. ALGORYTM (sredniowieczno-łac. algorithmus, od przydomka perskiego matematyka Abu Ğafara Muhammada Ibn Mūsà al-huwãrizmī zw. Al-
Chwarizmi, zmieniony pod pływem gr. na arithmos) dokładny opis postępowania gwarantujący osiągniecie określonego rezultatu w skończonej ilości elementarnych kroków. 5. Geometryczne konstrukcję jako system iteracyjny obliczeń. 6. Astrolabium jako mechanizm obliczający połoŝenie planet i inne modele układu słonecznego. 7. Pierwsze mechanizmy kół zębatych zdolne do wykonywania operacji dodawania i odejmowania liczb: Blaise Pascal, Gotfryd Leibniz. 8. Automatyczne krosno (1805) sterowane za pomocą perforowanej taśmy papierowej: J. Maria Jacquard (1752-1834). 9. Pierwsze urządzenie zwane tabulatorem (1890 biuro spisu ludności Stanów Zjednoczonych) do mechanicznego sporządzania róŝnych zestawień danych tekstowych i liczbowych: Herman Hollerith (1860-1929). 10. Maszyna analityczna Ch. Babbage a (1792-1871), będąca pierwowzorem pierwszego komputera ASCC (nazywanego takŝe MARK I) zaprojektowanego w latach 1939-1944 przez Howarda H. Aikena (1900-1973) był on pracownikiem koncernu IBM (poprzednikiem IBM była firma Tabulating Machine Company, załoŝonej przez samego Holleritha). 11. Wpływ logiki formalnej i podstaw matematyki na powstanie teoretycznych podstaw konstrukcji i działania komputera: model teoretyczny komputera John von Neumanna (1903-1957), model teoretyczny sterowania Norberta Wienera (cybernetyka), model teoretyczny maszyny obliczeniowej Turinga. 12. Pierwsza całkowicie elektroniczna maszyna obliczeniowa ENIAC (ang. Electronic Numerical Integrator And Calculator). 13. Pierwsza generacja komputerów (1946-1959). Pierwsza generacja to komputery budowane przy wykorzystaniu lamp radiowych od połowy lat czterdziestych do końca lat pięćdziesiątych.
Utrzymanie w sprawnym stanie urządzeń, zawierających tysiące lamp nie było rzeczą prostą. Lampy są duŝe i zuŝywają bardzo duŝo energii elektrycznej. Odrębną sprawą był brak języków programowania, które pozwoliłyby w prosty sposób na określenie zadania, które komputer miał wykonać. Komputery pierwszej generacji wykorzystywane były głównie do przetwarzania informacji, tabulacji danych i do obliczeń naukowych. Ich rozmiary i moŝliwości wywierały w tym okresie wielkie wraŝenie - prasa określała je mianem gigantycznych mózgów. Dane przechowywano w maszynach pierwszej generacji głównie na bębnach magnetycznych a programy wprowadzano do pamięci przy pomocy dziurkowanej (perforowanej, jak to się fachowo mówiło) taśmy lub dziurkowanych kart. Nie było to zadanie łatwe, gdyŝ taśmy i karty były skutecznie niszczone przez niezbyt sprawnie działające czytniki. Od czasu do czasu maszyny te wymagały opukania gumowym młotkiem w celu udroŝnienia wadliwie pracujących styków. 14. Druga generacja komputerów (przełom lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych): maszyny analogowe, maszyny cyfrowe. Druga generacja to komputery budowane w latach 1959-1964 z wykorzystaniem tranzystorów. Wynalazek tranzystora, za który J. Bardeen, W.H. Brattain i W.Shockley otrzymali nagrodę Nobla, zrewolucjonizował wiele dziedzin Ŝycia, od elektroniki uŝytkowej po komputery. Tworzenie bardziej złoŝonych urządzeń w oparciu o lampy próŝniowe nie jest po prostu moŝliwe ze względu na ich zawodność i duŝy pobór mocy. W ksiąŝkach z nurtu fantastyki naukowej z tego okresu pisano o całych miastach, będących ogromnymi komputerami, ale nawet pisarze science-fiction nie przewidzieli urządzeń półprzewodnikowych. Komputery na tranzystorach były mniejsze, tańsze, zuŝywały znacznie mniej prądu i były bardziej niezawodne, dzięki czemu moŝna było je stosować do zagadnień, wymagających dłuŝszych obliczeń. W komputerach drugiej generacji pojawiły się pamięci ferrytowe, złoŝone z malutkich magnesików w kształcie pierścieni, nanizanych na siatkę drutów. Prąd, przepływający przez druty, mógł zmienić namagnesowanie pierścienia, zapisując w ten sposób dwie moŝliwości: namagnesowany lub nie. Dostęp do tak przechowywanych danych moŝliwy jest w ciągu milionowych części sekundy, podczas gdy dostęp do danych zapisanych na bębnie magnetycznym wymaga tysięcznych części sekundy. Wprowadzenie pamięci ferrytowych oznaczało więc ogromne przyspieszenie obliczeń. Zmieniając stan namagnesowania pamięci ferrytowe wydawały wysokie dźwięki. Na komputery wyposaŝone w pamięci ferrytowe opracowano nawet specjalne programy demonstracyjne odtwarzające w czasie pracy skomplikowane utwory muzyczne, np. Taniec z szablami. Do przechowywania duŝej ilości danych na dłuŝszy okres czasu stosowano taśmy magnetyczne. Typowe zastosowania tych komputerów to przetwarzanie informacji, księgowość i obliczenia naukowo-inŝynierskie.
Programy uruchamiano wczytując informację z dziurkowanych kart a wyniki odbierano w postaci wydruków. 15. Trzecia generacja komputerów (1965-1975). Trzecia generacja to komputery budowane w latach 1965-1970, działające w oparciu o układy scalone (nazywane w skrócie IC, od angielskiej nazwy Integrated Circuits ). Rozpoczęła ją seria 360 komputerów firmy IBM. Pierwsze urządzenie półprzewodnikowe, spełniające funkcję kilku tranzystorów, zbudował w 1958 i opatentował w rok później Jack Kilby. Pracował on wówczas w firmie Texas Instrument, która jest znanym producentem układów półprzewodnikowych. Te pierwsze obwody scalone określa się mianem SSI (Small Scale of Integration), czyli obwodów o małej skali integracji, gdyŝ zawierały one tylko kilka do kilkunastu struktur półprzewodnikowych na jednej płytce. W tym okresie nastąpił nie tylko znaczny postęp w konstrukcji i niezawodności komputerów, lecz równieŝ w sposobie ich programowania oraz uniezaleŝnieniu programów od konstrukcji komputera, na którym programy te były uruchamiane. W 1965 roku firma DEC (Digital Electronic Company) wprowadziła minikomputer, urządzenie wielkości szafy. Wielkim postępem była moŝliwość uruchamiania programów z terminali - przyłączonych do komputera prostych urządzeń, zawierających klawiaturę i ekran. Terminale umoŝliwiały wielu uŝytkownikom jednoczesne wykonywanie pracy na tym samym komputerze. Pomimo rozpowszechnienia się terminali przechowywanie danych i programów na dyskach magnetycznych było drogie i karty dziurkowane stosowano jeszcze na początku lat 80-tych. Istniał nawet zawód przepisywacza programów na karty dziurkowane. Dopiero z chwilą pojawienia się kolejnej generacji komputerów dziurkowanie kart odeszło do lamusa. Przy końcu tego okresu liczba zainstalowanych komputerów na świecie sięgnęła kilkudziesięciu tysięcy. 16. Czwarta generacja komputerów (1975-1990) Czwarta generacja to komputery budowane na układach scalonych o bardzo duŝym stopniu integracji. Umownie uwaŝa się, Ŝe zapoczątkowała ją w 1971 roku seria 370 komputerów firmy IBM. Mogło by się wydawać, Ŝe nie nastąpił Ŝaden skok jakościowy pomiędzy trzecią i czwartą generacją, pojawiły się jedynie obwody LSI (Large Scale of Integration), wielkiej skali integracji, o znacznie większej liczbie struktur półprzewodnikowych w jednej kostce. Dla technologii budowy komputerów tysiące obwodów w jednej kostce, a potem dziesiątki tysięcy w obwodach VLSI, to duŝa róŝnica. Przede wszystkim pozwoliło to wyeliminować względnie wolne i zawodne pamięci ferrytowe. Ceny komputerów mocno się obniŝyły, dzięki zwiększonej niezawodności elementów konstrukcje komputerów mogły być znacznie bardziej złoŝone, co
pociągnęło za sobą wyraźny wzrost szybkości i poprawę innych parametrów. Komputery zaczęto budować w sposób modułowy. Jednocześnie postępy w oprogramowaniu doprowadziły do tego, Ŝe te same programy moŝna było uŝywać na komputerach produkowanych przez róŝne firmy. Czwarta generacja komputerów obejmuje równieŝ specjalne obwody scalone, zwane mikroprocesorami. Wynalazł je w 1969 roku Ted Hoff, pracujący w firmie Intel. Prawie równocześnie mikroprocesor skonstruował równieŝ Victor Poor, pracujący dla Datapoint Corporation. Szef Intela, Robert Noyce, który sam ma wielkie zasługi w rozwoju obwodów scalonych, postawił na rozwój mikroprocesorów, dzięki czemu firma Intel jest obecnie jedną z najbogatszych i najwaŝniejszych w tej dziedzinie na świecie. Prawie wszystkie uŝywane do tej pory komputery to urządzenia czwartej generacji. Pojawienie się w końcu lat 70- tych komputerów osobistych stworzyło nową jakość, zasługującą na nadanie im dumnej nazwy nowej generacji. Tak się jednak nie stało. Komputery osobiste, wyposaŝone w przyjazne, graficznie zorientowane oprogramowanie okienkowe, dysponujące duŝą mocą obliczeniową i sprzęŝone ze sobą poprzez sieci komputerowe stanowią istotnie urządzenia nowej generacji, chociaŝ budowane są w oparciu o technologię VLSI. Za początek ery komputerów osobistych uwaŝa się wprowadzenie przez firmę IBM w 1981 roku ich modelu IBM PC, chociaŝ juŝ wcześniej Apple Computers i inne firmy wprowadziły na rynek bardzo udane modele mikrokomputerów. Przy końcu lat 70-tych miałem okazję pracować na komputerze R20 trzeciej generacji, mając jednocześnie za ścianą sprzęt generacji czwartej, do którego trudno się było dopchać. Stare R20 grzało się, warczało, ale jeśli ktoś nauczył się trudnej sztuki operatora systemu (czynności związane z rozpoczęciem pracy po awarii systemu, która zdaŝała się dość często, zabierały godzinę) mógł, a nawet musiał, jeśli chciał coś policzyć, z tą maszyną spędzać całe noce. Czytnik kart co dziesiątą kartę darł na strzępy i trzeba było mieć zapasowe kopie lub szybko dziurkować nowe karty. Elektryczna maszyna do pisania, słuŝąca za konsolę, rozgrzewała się pisząc nieprzerwanie komunikaty o błędach czytnika kart; zapach parującej z niej oliwy przyprawiał o mdłości a warkot dysków, wentylacji i drukarek wierszowych ogłuszał. Dzisiejsi uŝytkownicy komputerów nie mają pojęcia o tych romantycznych czasach. Przejście do komputerów czwartej generacji było prawdziwym skokiem jakościowym. 17. Piąta i szósta generacja komputerów Piąta generacja to pojęcie zupełnie innego rodzaju, gdyŝ nie jest związane z technologią, lecz z samym sposobem funkcjonowania komputera - nie chodzi tu o szybkość, lecz inteligencję. Zagadnienia te omówimy dokładniej w rozdziale o sztucznej inteligencji. Na początku lat 80-tych wysunięto projekty budowy omputerów przetwarzających symbole i formuły logiczne a nie dane tekstowe i
numeryczne. Program ten dał interesujące rezultaty ale do tej pory komputery piątej generacji nie pojawiły się poza naukowymi laboratoriami. Szósta generacja to pojęcie uŝywane czasami do określenia komputerów o nowej architekturze, odbiegającej od klasycznego pomysłu maszyny z rinceton von Neumanna. NaleŜą do niej komputery wektorowe, komputery o bardzo wielu jednocześnie pracujących procesorach, specjalne układy eksperymentalne. Dlatego za pierwszy komputer tej generacji uznać naleŝy wyprodukowany w 1976 roku superkomputer wektorowy Cray 1. Mianem szóstej generacji niektórzy specjaliści określają równieŝ neurokomputery oraz odległe jeszcze projekty budowy biokomputerów, czyli komputerów opartych na związkach biologicznych (węglowych) a nie półprzewodnikowych (krzemowych). Więcej informacji o superkomputerach i innych urządzeniach szóstej generacji znajduje się w końcowych rozdziałach tej ksiąŝki.