Bibliotheca Kolbiana Teksty tarego Testamentu / / na uroczystości i św ięta maryjne
Iwona Zielonka (ur. 1970) - doktor teologii, biblista, specjalista nauk o rodzinie, specjalista Public Relations. Autorka artykułów naukowych i popularnonaukowych. Członek zwyczajny Stowarzyszenia Biblistów Polskich, rzecznik Porozumienia Rady Dyrektorów Szkół Nowej Ewangelizacji. Od 20 łat zaangażowana w dzieło Nowej Ewangelizacji. Przeprowadziła ponad 300 rekolekcji, kursów ewangelizacyjnych, dla parafii, wspólnot i ruchów kościelnych, seminariów duchownych, zgromadzeń zakonnych w Polsce, Europie, Azji i Ameryce Północnej. Brała udział w wielu audycjach radiowych i telewizyjnych o tematyce biblijnej i ewangelizacyjnej. Wieloletni pracownik Biura Prasowego i Sekretariatu Konferencji Episkopatu Polski. Obecnie wykładowca Pisma Świętego na Wydziale Teologicznym UKSW w Ośrodku Naukowo-Badawczym w Niepokalanowie i w WSD Misjonarzy św. Rodziny. Konsultant ds. Nowej Ewangelizacji, terapeuta chrześcijański i Diecezjalny Doradca Życia Rodzinnego. Wydawnictwo Ojców Franciszkanów Niepokalanów ISBN 978-83-7766-020-1 9 788377 660201
Spis treści BIBLIOTHECA KOLBIANA Grzegorz Bartosik OFMConv... 11 PRZEDMOWA ks. Waldemar Chrostowski... 13 WPROWADZENIE... 15 ROZDZIAŁ I. NOWA EWA: RDZ 3,9-15 - THEOTOKOS: Lb 6,22-26... 35 1.1 Niepokalana - Nowa Ewa: Rdz 3,9-15... 35 1.1.1 Uroczystość Niepokalanego Poczęcia NMP... 40 1.1.1.1 Geneza i uzasadnienie dogmatu o Niepokalanym Poczęciu... 40 1.1.1.2 Istota i treść dogmatu o Niepokalanym Poczęciu M aryi... 42 1.1.1.3 Kult Matki Bożej jako Niepokalanie Poczętej... 43 1.1.1.4 Fundamentalne treści... 44 1.1.2 Kobieta i Jej Potomstwo: Rdz 3,9-15... 46 1.1.2.1 Kompozycja Księgi Rodzaju i czas jej powstania... 46 1.1.2.2 Miejsce perykopy Rdz 3,9-15 w strukturze Księgi Rodzaju 48 1.1.2.3 Struktura Rdz 3,15-20... 48 1.1.3 Tekst Rdz 3,9-15 i jego przekład... 49 1.1.4 Egzegeza... 51 1.1.4.1 Szukanie człowieka: Rdz 3,9-13... 51 1.1.4.2 Wyrok: Rdz 3,14-19... 72 1.1.5 Teologia... 81 1.1.5.1 Interpretacja Protoewangelii... 81 1.1.5.2 Ojcowie Kościoła a Protoewangelia... 84 1.1.5.3 Maryja - nowa Ewa... 91 1.1.6 Perykopa Rdz 3,9-15 odczytywana w kluczu maryjnym... 98 1.1.7 Wnioski... 112 1.2 Błogosławiona Theotokos: Lb 6,22-27... 114 1.2.1 Uroczystość Świętej Bożej Rodzicielki M aryi... 116 1.2.1.1 Geneza Święta... 116 1.2.1.2 Dogmat o Bożym Macierzyństwie Maryi... 117 1.2.1.3 Świadectwo Ojców Kościoła... 119
6 Teksty Starego Testamentu w czytaniach mszalnych na uroczystości i święta maryjne 1.2.1.4 Kult... 123 1.2.1.5 Fundamentalne treści... 125 1.2.2 Błogosławieństwo kapłańskie - Lb 6,22-27... 127 1.2.2.1 Tło historyczne Księgi Liczb... 127 1.2.2.2 Krytyka literacko-tekstualna... 128 1.2.2.3 Miejsce perykopy 6,22-27 w strukturze Księgi Liczb... 129 1.2.2.4 Kontekst Lb 6,22-27... 131 1.2.3 Tekst Lb 6,22-26 i jego przekład... 132 1.2.4 Egzegeza... 133 1.2.5 Teologia... 139 1.2.5.1 Stosowanie formuły błogosławieństwa... 140 1.2.5.2 Kapłańskie Błogosławieństwo - Nesiat Kapayim... 141 1.2.5.3 Błogosławieństwo w centrum tradycji hebrajskiej... 143 1.2.5.4 Moc i magia a błogosławieństwo i przekleństwo... 145 1.2.6 Perykopa Lb 6,22-27 odczytywana w kluczu maryjnym... 147 1.2.6.1 Błogosławieństwo Kapłańskie - Pobłogosławiona przez Arcykapłana Nowego Przymierza... 148 1.2.6.2 Błogosławieństwo Kapłańskie a Magnificat M aryi... 148 1.2.7 Wnioski... 151 ROZDZIAŁ II. ŻYCIE ZIEMSKIE MARYI... 155 2.1 Jutrzenka nadziei... 156 2.1.1 Święto Narodzenia Najświętszej Maryi Panny - 8 w rześnia... 156 2.1.1.1 Geneza święta... 156 2.1.1.2 Rodowód Maryi... 159 2.1.1.3 Kult... 163 2.1.1.4 Fundamentalne treści... 164 2.1.2 Mesjasz będzie pochodził z Betlejem: Mi 5,l-4 a... 165 2.1.2.1 Miejsce tekstu Mi 5,l-4a w kontekście Księgi Micheasza... 165 2.1.2.2 Kim jest Mikajah?... 167 2.1.2.3 Cel i przedmiot proroctwa... 169 2.1.2.4 Kontekst perykopy Mi 5,l-4a i miejsce strukturze księgi... 171 2.1.2.5 Kontekst bezpośredni... 173
Spis treści 7 2.1.3 Tekst Mi 5,1-4a i jego przekład... 174 2.1.4 Egzegeza Mi 5,1-4... 175 2.1.5 Teologia... 191 2.1.6 Perykopa Mi 5,1-4a odczytywana w kluczu maryjnym... 195 2.1.7 W nioski... 195 2.2 F iat- 196 2.2.1 Uroczystość Zwiastowania Pańskiego - 25 marca... 168 2.2.1.1 Geneza święta... 196 2.2.1.2 Kult... 198 2.2.1.3 Fundamentalne treści... 199 2.2.2 Znak Emmanuela: Iz 7,10-14... 201 2.2.2.1 Tło perykopy Iz 7,10-14... 201 22.2.2 Miejsce Iz 7,10-14 w strukturze Księgi Izajasza... 204 2.2.2.3 Kontekst historyczny Iz 7,10-14... 205 2.2.3 Tekst Iz 7,10-14 i jego przekład... 206 2.2.4 Egzegeza Iz 7,10-14... 207 2.2.4.1 Znaczenie n ó S y ń - różnice w tłumaczeniach... 214 2.2.4.2 U W... 232 2.2.5 Spory teologiczne i kontrowersje wokół Iz 7,10-14... 236 2.2.6 Wnioski... 242 2.2.7 Perykopa Iz 7,10-14 odczytywana w kluczu maryjnym... 246 2.3 Maryja Córa Syjonu... 252 2.3.1 Święto Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny - 31 maja... 252 2.3.1.1 Geneza... 252 2.3.1.2 Fundamentalne treści... 253 2.3.1.3 Ojcowie Kościoła o Nawiedzeniu N M P... 254 2.3.2 Córa Syjonu: So 3,14-18... 256 2.3.2.1 So 3,14-18 w kontekście Księgi... 256 2.3.2.2 So 3,14-18 w kontekście celów proroctwa Sofoniasza... 259 2.3.2.3 Kontekst bezpośredni i miejsce So 3,14-18 w strukturze księgi... 260 2.3.3 Tekst So 3,14-18 i jego przekład... 263 2.3.4 Egzegeza... 264
8 Teksty Starego Testamentu w czytaniach mszalnych na uroczystości i święta maryjne 2.3.5 Teologia... 279 2.3.5.1 Córka Syjonu i narodziny nowego lu d u... 283 2.3.5.2 Dzień Pański... 284 2.3.6 Perykopa So 3,14-18 odczytywana w kluczu maryjnym... 284 2.3.7 Wnioski... 289 2.4 Posłaniec Przymierza: Ml 3,1-4... 291 2.4.1 Święto Ofiarowania Jezusa w świątyni - 2 lutego... 291 2.4.1.1 Geneza święta... 291 2.4.1.2 Kult... 293 2.4.1.3 Fundamentalne treści... 294 2.4.2 Posłaniec Przymierza przybędzie do swej świątyni: Ml 3,1-4... 296 2.4.2.1 Perykopa Ml 3,1-4 w kontekście księgi... 296 2.4.2.2 Kontekst historyczny i problematyka... 298 2.4.2.3 Struktura Księgi Malachiasza... 302 2.4.2.4 Kontekst bezpośredni Ml 3,1-4... 306 2.4.3 Tekst Ml 3,1-4 i jego przekład... 308 2.4.4 Egzegeza Ml 3,1-4... 308 2.4.5 Teologia... 319 2.4.6 Perykopa Ml 3,1-4 odczytywana w kluczu maryjnym... 328 2.4.7 Wnioski... 329 ROZDZIAŁ III. ŻYCIE NIEBIESKIE MARYI... 335 3.1 Nowa Arka - niosąca Chrystusa... 335 3.1.1 Uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny... 335 3.1.1.1 Geneza święta... 335 3.1.1.2 Dogmat o Wniebowzięciu NMP... 338 3.1.1.3 Kult... 339 3.1.1.4 Fundamentalne treści... 340 3.1.2 Wprowadzenie Arki do Miasta świętego: 1 Krn 15,3-4.15-16;16,l-2... 341 3.1.2.1 Kontekst 1 i 2 K rn... 341 3.1.2.2 Miejsce 1 Krn 15,3-4.15-16;16,1-2 w strukturze księgi... 343 3.1.2.3 Kontekst bezpośredni... 344 3.1.2.4 Dawid przynosi Arkę... 344
Spis treści 9 3.1.3 Tekst 1 Krn 15, 3-4.15-16; 16,1-2 i jego przekład... 346 3.1.4 Egzegeza 1 Krn 15, 3-4. 15-16; 16, 1-2... 347 3.1.5 Teologia... 359 3.1.5.1 Związek między Arką i Obecnością Boga... 359 3.1.5.2 Arka w Tradycji katolickiej... 363 3.1.5.3 Symbole Maryi w średniowiecznym kulcie liturgicznym 367 3.1.5.4 Theotokos - Theofora... 368 3.1.6 Perykopa 1 Krn 15-16 odczytywana w kluczu maryjnym... 372 3.1.6.1 Maryja - Arka Nowego Przymierza... 372 3.1.6.2 Paralele pomiędzy 1 Krn 15-16 i Łk 1... 375 3.1.6.3 Maryja - pomost między Starym i Nowym Przymierzem... 380 3.1.6.4 Paralele z Apokalipsą Św. Jana... 383 3.1.7 Wnioski... 385 3.2 Matka żyjących: Rdz 3,9-15.20 - Matka Kościoła: J 19,26-27... 389 3.2.1 Święto Najświętszej Maryi Panny Matki Kościoła... 389 3.2.1.1 Geneza Święta... 389 3.2.1.2 Ambroży i Hugo R ahner... 390 3.2.1.3 Kult... 392 3.2.1.4 Fundamentalne treści... 394 3.2.2 Matka żyjących: Rdz 3,9-15.20... 395 3.2.2.1 Tłumaczenie i egzegeza Rdz 3,20... 396 3.2.3 Teologia... 398 3.2.3.1 Nauka Ojców Kościoła... 398 3.2.4 Perykopa Rdz 3,9-15.20 odczytywana w kluczu maryjnym... 407 3.2.5 Wnioski... 410 3.3 Mądrość Córki Syjonu... 412 3.3.1 Uroczystość Najświętszej Maryi Panny Częstochowskiej... 412 3.3.1.1 Geneza... 412 3.3.1.2 Historia obrazu i kult... 413 A. 3.3.2 Kobieta Mądrość: Prz 8,22-35... 416 3.3.2.1 Miejsce tekstu w kontekście Księgi Przysłów... 416 3.3.2.2 Miejsce Prz 8,22-35 w strukturze Księgi Przysłów... 418
10 Teksty Starego Testamentu w czytaniach mszalnych na uroczystości i święta maryjne 3.3.2.3 Miejsce Prz 8,22-35 w rozdziale ósmym i kontekst... 418 3.3.2.4 Struktura perykopy Prz 8,22-35... 419 3.3.3 Tekst Prz 8,22-35 i jego przekład... 421 3.3.4 Egzegeza... 422 3.3.5 Teologia... 452 3.3.5.1 Mądrość jako Stwórca... 454 3.3.5.2 Język stworzenia... 458 3.3.5.3 Terminologia mądrości izraelskiej... 458 3.3.5.4 Znaczenie Mądrości dla współczesnej teologii religii jako tytułu chrystologicznego... 459 3.3.5.5 Mądrość jako Droga, Prawda i Życie... 460 3.3.5.6 Nauka Ojców Kościoła... 461 3.3.5.7 Wykorzystanie obrazu Mądrości identyfikowanej z Maryją w liturgii chrześcijańskiej... 466 3.3.6 Perykopa Prz 8,22-35 odczytywana w kluczu maryjnym... 473 3.3.7 Wnioski... 475 B. 3.3.2 Syjon centrum Świata Iz 2,2-5... 479 3.3.2.1 Księga Izajasza - zagadnienia wstępne... 479 3.3.2.2 Kontekst i miejsce Iz 2,2-4 w strukturze Księgi Izajasza... 481 3.3.2.3 Struktura perykopy Iz 2,2-5... 484 3.3.3 Tekst Iz 2,2-5 i jego przekład... 487 3.3.4 Egzegeza... 488 3.3.5 Teologia... 499 3.3.6 Wnioski... 506 3.3.7 Perykopa Iz 2,2-5 odczytywana w kluczu maryjnym... 513 ZAKOŃCZENIE... 515 Summary... 531 Wykaz tabel... 533 Skróty... 535 BIBLIOGRAFIA... 541 Indeks: Ojcowie Kościoła i pisarze starożytni... 591
Przedmowa /Tismo Święte stanowi duszę teologii i liturgii chrześcijańskiej. W centrum naszej wiary znajduje się prawda o Bogu, który w osobie Jezusa z Nazaretu stał się człowiekiem, objawiając bogactwo swego wewnętrznego życia. Wyznajemy, że Bóg jest Jedyny, lecz istnieje jako Ojciec, i Syn, i Duch Święty. Źródło i najważniejsze oparcie dla poznawania Boga i przylgnięcia do Niego stanowi Pismo Święte, na którego kartach zostały utrwalone najważniejsze etapy historii zbawienia. Jej sedno to życie, działalność i nauczanie oraz męka, śmierć i zm artwychwstanie Jezusa Chrystusa. Coraz głębsze poznawanie Boga staje się możliwe dzięki coraz dojrzalszej wierze i mądrze uprawianej teologii. Coraz głębsze przeżywanie Boga staje się możliwe dzięki coraz dojrzalszej pobożności i p o prawnie przygotowanej liturgii. Wyjątkowe miejsce w historii zbawienia zajmuje Maryja, Matka Jezusa. Aczkolwiek wyraźne wzmianki o Niej znajdujemy w Nowym Testamencie, jednak, analogicznie jak Syn, jest obecna również na kartach pierwszej części Biblii chrześcijańskiej, znanej jako Stary Testament. Nie może być inaczej, skoro - zgodnie ze słowami św. Augustyna - w Starym Testamencie kryje się Nowy, a w Nowym Testamencie wyjaśnia się Stary. Właśnie dlatego Maryja ma też własne i wyjątkowe miejsce w chrześcijańskiej teologii i liturgii. Coraz dojrzalsza mariologia jest nieocenionym wsparciem dla głębszej i dojrzalszej pobożności maryjnej; z kolei bez roztropnej i poprawnej pobożności nie sposób wyobrazić sobie owocnego uprawiania mariologii. Ta świadomość znalazła pełny wyraz na II Soborze Watykańskim, w czym wielka zasługa biskupów polskich, zwłaszcza kard. Stefana Wyszyńskiego, Prymasa Tysiąclecia. W rezultacie odnowy posoborowej, podjętej i rozwijanej przez Pawła VI i Jana Pawła II, mariologia i pobożność maryjna zyskały wiele, wzajemnie siebie potrzebując i nawzajem się wzbogacając. Nowych cennych impulsów do utrw alania więzi między Biblią a liturgią dostarczyła katolickim teologom i duszpasterzom
14 Ks. Waldemar Chrostowski posynodalna adhortacja Benedykta XVI na temat słowa Bożego w życiu i m i sji Kościoła. Książka dr Iwony Zielonki stanowi ważny wkład na rzecz chrześcijańskiego, to znaczy chrystologicznego, a więc również mariologicznego, czytania, rozumienia i objaśniania pierwszej części Biblii, czyli Starego Testamentu. Odbywa się ono podczas liturgii, zwłaszcza w uroczystości i święta maryjne, aczkolwiek nie zawsze bywa wystarczająco pogłębione od strony egzegetycznej i teologicznej. Paradoks polega na tym, że różne trudności nawarstwiły się głównie w ostatnich dziesięcioleciach, zdominowanych przez powszechne stosowanie diachronicznego podejścia do Biblii, preferującego metody historyczno-krytyczne, najczęściej kosztem lektury uwzględniającej treść i perspektywy wiary chrześcijańskiej. Książka została podzielona na trzy rozdziały. Ich układ i zawartość dobrze odzwierciedlają trzy zasadnicze aspekty w spojrzeniu na Maryję i Jej udział w dziele zbawienia. Każdy rozdział i poszczególne paragrafy mają spójny i logiczny schemat, który uwzględnia miejsce wybranego tekstu biblijnego w liturgii Kościoła katolickiego oraz zasadnicze aspekty jego naukowej egzegezy i teologii. Rozprawa została przygotowana ze znawstwem, starannie uwzględniając istniejącą literaturę przedmiotu, tak biblijną, jak liturgiczną, zarówno polsko- jak i obcojęzyczną. Może i powinna być wykorzystana na wiele sposobów, przede wszystkim przez liturgistów i teologów liturgii, a także biblistów, dogmatyków i pastoralistów. Zapewne chętnie i z wielkim pożytkiem sięgną po tę książkę także duszpasterze, zwłaszcza ci, którzy zapalając wiernych do większej czci Najświętszej Maryi Panny, potrzebują i szukają zdrowych pomocy i inspiracji o profilu egzegetyczno-teologicznym, zakorzenionym w Biblii i nią karmionym. Ks. prof. dr hab. Waldemar Chrostowski Przewodniczący Stowarzyszenia Biblistów Polskich Warszawa, 1 sierpnia 2011 r.