Wspólnotowe regu³y prawa konkurencji i ich znaczenie dla polskich sêdziów

Wspólnotowe regu³y prawa konkurencji i ich znaczenie dla polskich sêdziów

Wspólnotowe reguły prawa konkurencji i ich znaczenie dla polskich sędziów Dieter Jalowietzki Krzysztof Jaros Siegfried Klaue Hans-Peter Vennemann Warszawa 2007

Niniejsza publikacja jest finansowana ze œrodków Unii Europejskiej w ramach projektu Transition Facility 2004 (PL/IB/FI/02) Ochrona Konkurencji ISBN 978-83-60632-06-2 Urz¹d Ochrony Konkurencji i Konsumentów Plac Powstañców Warszawy 1 00-950 Warszawa tel. 22 55 60800 www.uokik.gov.pl Warszawa 2007

Słowo wstępne Poni szy podrêcznik powsta³ w ramach projektu umowy bliÿniaczej TF2004/IB/FI/02 Ochrona konkurencji. Miêdzy listopadem 2005 r. a kwietniem 2007 r. odby³y siê 33 szkolenia w prawie wszystkich regionach Polski, podczas których przeszkolono ponad 700 sêdziów s¹dów cywilnych i administracyjnych, referendarzy i asesorów w stosowaniu wspólnotowych przepisów prawa konkurencji oraz pomocy publicznej, co stanowi³o istotny element tego projektu. Uzyskane przy tej okazji cenne doœwiadczenia oraz liczne dyskusje z uczestnikami przyczyni³y siê do opracowania niniejszego podrêcznika. Przyœwiecaj¹ mu dwa cele jego pierwszym zadaniem jest pomóc czytelnikowi w stworzeniu ogólnego pogl¹du na te kompleksowe zagadnienia prawne. Jest on przy tym œwiadomie dostosowany do potrzeb sêdziego, który w ramach zawis³ego postêpowania zostaje po raz pierwszy skonfrontowany z zagadnieniami prawa konkurencji, czy prawa pomocy publicznej. Ma to umo liwiæ mu, w przypadku powstania w¹tpliwoœci, stwierdzenie w jak najkrótszym czasie, czy zagadnienia te maj¹ istotne znaczenie dla orzeczenia i czy regu³y te winny zostaæ zastosowane do stanu faktycznego, odnoœnie którego ma byæ wydane orzeczenie. Dlatego te du y nacisk po³o ono na wyraÿne ukazanie zadañ i obowi¹zków sêdziego w ramach stosowania wspólnotowych regu³ konkurencji. Ponadto niniejszy podrêcznik ma pokazaæ sêdziemu istniej¹ce mo liwoœci uzyskania, w ramach postêpowania zwi¹zanego z prawem konkurencji, pomocy ze strony instytucji europejskich Komisji oraz s¹dów wspólnotowych. Aby ca³¹ tê materiê pomieœciæ w granicach rozs¹dnej objêtoœci, podrêcznik ten z koniecznoœci ograniczono do spraw najistotniejszych. Nie mo e on bo te nie jest to jego zadaniem zastêpowaæ pog³êbionej lektury literatury fachowej i miarodajnego orzecznictwa, gdyby dla rozstrzygniêcia sporu prawnego zagadnienia prawa konkurencji okaza³y siê istotne. ywimy nadziejê, i znajdzie on odbiorców w gronie sêdziów, a przede wszystkim, e spotka siê on z zainteresowaniem i zachêci do dalszego zajmowania siê t¹ wa n¹, a tak e 3

fascynuj¹c¹ materi¹ prawn¹. Autorzy podrêcznika pragn¹ wyraziæ szczególne podziêkowania dla pracowników Urzêdu Ochrony Konkurencji i Konsumentów: Pani Beaty Œwietlik, Pana Paw³a Mareckiego, Pana Marka Rzotkiewicza i Pana Nikodema Szadkowskiego za cenn¹ pomoc przy prze³o eniu niniejszej publikacji na jêzyk polski. Berlin / Warszawa, kwiecieñ 2007 roku Dieter Jalowietzki / Krzysztof Jaros / Siegfried Klaue / Peter Vennemann 4

Spis treści A Stosowanie unijnych regu³ prawa konkurencji przez polskie s¹dy... 8 I. Wprowadzenie........ 9 1. Rozporz¹dzenie 1/2003 i jego znaczenie dla sêdziów krajowych..... 11 2. Zasady ogólne...... 14 2.1 Bezpoœredni skutek........ 14 2.2 Zasada nastêpstwa......... 14 3. Wyznaczenie rynku w³aœciwego............. 15 3.1 Rynek w³aœciwy w ujêciu przedmiotowym.......... 16 3.2 Rynek w³aœciwy w ujêciu geograficznym............ 17 3.3 Rynek w³aœciwy w ujêciu czasowym.... 18 3.4 Obliczenie udzia³ów w rynku........... 18 II. Zakaz zmów kartelowych, art. 81 ust. 1 WE... 19 1. Adresaci normy..... 19 2. Œrodki ograniczania konkurencji............ 20 3. Ograniczanie konkurencji....... 22 4. Odczuwalnoœæ ograniczania konkurencji.... 23 5. Wp³yw na handel miêdzy Pañstwami Cz³onkowskimi... 24 III. Skutki prawne naruszenia art. 81 ust. 1 WE... 26 IV. Wy³¹czenie spod zakazu zmów kartelowych, art. 81 ust. 3 WE........ 27 1. Wp³yw obiektywnie pozytywny............. 28 2. Proporcjonalny udzia³ konsumentów w wytworzonym zysku........ 28 3. Koniecznoœæ ograniczenia konkurencji...... 29 4. Zasada braku wykluczenia istotnej konkurencji......... 29 V. Wy³¹czenia grupowe... 30 VI. Nadu ywanie pozycji dominuj¹cej, art. 82 WE............. 31 1. Wprowadzenie..... 31 2. Przes³anki art. 82 WE.......... 32 2.1 Pozycja dominuj¹ca........ 32 2.1.1 Pozycja dominuj¹ca jednego przedsiêbiorstwa............ 33 2.1.2 Kolektywna pozycja dominuj¹ca.............. 34 3. Nadu ywanie pozycji dominuj¹cej.......... 34 3.1 Praktyki eksploatacyjne..... 35 3.2. Praktyki utrudniaj¹ce...... 36 5

3.2.1 Dyskryminacja....... 37 3.2.2 Odmowa stosunków handlowych lub dostaw............. 37 3.2.3. Dostêp do infrastruktury kluczowej i w³asnoœci przemys³owej........ 38 3.2.4. Ceny drapie cze..... 38 3.2.5. Umowy o wy³¹cznoœæ............ 39 3.2.6. Systemy rabatowe... 39 3.2.7. Klauzule o zakazie konkurencji.............. 39 3.2.8. Transakcje wi¹zane.............. 40 3.2.9. Tzw. no yce kosztowo-cenowe... 40 3.2.10. Subsydiowanie krzy owe....... 41 4. Negatywny wp³yw na handel miêdzypañstwowy........ 41 VII. Prawo konkurencji i prawo w³asnoœci przemys³owej....... 41 VIII. Kontrola koncentracji przedsiêbiorstw......... 42 B Stosowanie unijnych regu³ pomocy publicznej przez polskie s¹dy... 44 I. Wprowadzenie........ 45 II. Definicja pojêcia pomocy publicznej........... 47 1. Sprzyjanie.......... 47 1.1. Sprzedawanie pañstwowych nieruchomoœci gruntowych poni ej ceny rynkowej...... 47 1.2. Dzia³anie na rzecz przedsiêbiorstw publicznych.... 48 2. Pomoc przyznawana przez pañstwo lub z zasobów pañstwowych.... 48 3. W³aœciwoœæ adresatów ( niektóre przedsiêbiorstwa )... 49 3.1. Adresaci normy.... 49 3.2. Selektywnoœæ...... 50 4. Zak³ócanie konkurencji......... 51 5. Negatywny wp³yw na handel miêdzy Pañstwami Cz³onkowskimi.... 51 III. Dopuszczalnoœæ pomocy publicznej............ 52 1. Pomoc publiczna dla ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw (MŒP)..... 53 2. Pomoc publiczna w zakresie zatrudnienia... 54 3. Pomoc publiczna na szkolenia.............. 54 4. Pomoc publiczna na inwestycje regionalne.............. 55 IV. Procedura kontroli pomocy publicznej przez Komisjê...... 55 V. Zadania polskich s¹dów w postêpowaniach dotycz¹cych pomocy publicznej..... 57 1. Ochrona praw konkurenta...... 58 1.1. Przed wydaniem decyzji Komisji....... 58 1.2. Po wydaniu decyzji Komisji............ 59 2. Windykacja bezprawnej pomocy publicznej............. 60 2.1. Niemo liwoœæ zwrotu...... 61 2.2. Ochrona zaufania beneficjenta pomocy publicznej.............. 61 3. Powództwo o wykonanie œwiadczenia....... 62 6

C Wspó³praca zeuropejskim Trybuna³em Sprawiedliwoœci... 63 I. Wprowadzenie........ 63 II. Zakres........ 65 1. Zapytania, które mog¹ byæ przek³adane..... 65 2. S¹dy uprawnione do przedk³adania zapytañ............. 66 III. Dyskrecjonalne i obowi¹zkowe zapytania prawne.......... 66 IV. Forma i treœæ zapytania prawnego............. 67 V. Skutki orzeczeñ ETS... 68 Za³¹czniki... 69 I. Instrukcja stosowania art. 81 WE.............. 69 II. Instrukcja stosowania art. 82 WE.............. 72 III. Instrukcja stosowania art. 87 i 88 WE......... 74 7

Część A Stosowanie unijnych reguł prawa konkurencji przez polskie sądy Artyku³ 81 (1) WE Niezgodne ze wspólnym rynkiem i zakazane s¹ wszelkie porozumienia miêdzy przedsiêbiorstwami, wszelkie decyzje zwi¹zków przedsiêbiorstw i wszelkie praktyki uzgodnione, które mog¹ wp³ywaæ na handel miêdzy Pañstwami Cz³onkowskimi i których celem lub skutkiem jest zapobie enie, ograniczenie lub zak³ócenie konkurencji wewn¹trz wspólnego rynku, a w szczególnoœci te, które polegaj¹ na: a) ustalaniu w sposób bezpoœredni lub poœredni cen zakupu lub sprzeda y albo innych warunków transakcji; b) ograniczaniu lub kontrolowaniu produkcji, rynków, rozwoju technicznego lub inwestycji; c) podziale rynków lub Ÿróde³ zaopatrzenia; d) stosowaniu wobec partnerów handlowych nierównych warunków do œwiadczeñ równowa nych i stwarzaniu im przez to niekorzystnych warunków konkurencji; e) uzale nianiu zawarcia kontraktów od przyjêcia przez partnerów zobowi¹zañ dodatkowych, które ze wzglêdu na swój charakter lub zwyczaje handlowe nie maj¹ zwi¹zku z przedmiotem tych kontraktów. (2) Porozumienia lub decyzje zakazane na mocy niniejszego artyku³u s¹ niewa ne z mocy prawa. (3) Jednak e postanowienia ustêpu 1 mog¹ zostaæ uznane za nie maj¹ce zastosowania do: ka dego porozumienia lub kategorii porozumieñ miêdzy przedsiêbiorstwami, ka dej decyzji lub kategorii decyzji zwi¹zków przedsiêbiorstw, ka dej praktyki uzgodnionej lub kategorii praktyk uzgodnionych, które przyczyniaj¹ siê do polepszenia produkcji lub dystrybucji produktów b¹dÿ do popierania postêpu technicznego lub gospodarczego, przy zastrze eniu dla u ytkowników s³usznej czêœci zysku, który z tego wynika, oraz bez: a) nak³adania na zainteresowane przedsiêbiorstwa ograniczeñ, które nie s¹ niezbêdne do osi¹gniêcia tych celów, b) dawania przedsiêbiorstwom mo liwoœci eliminowania konkurencji w stosunku do znacznej czêœci danych produktów. 8

Stosowanie unijnych reguł prawa konkurencji przez polskie sądy Artyku³ 82 WE Niezgodne ze wspólnym rynkiem i zakazane jest nadu ywanie przez jedno lub wiêksz¹ liczbê przedsiêbiorstw pozycji dominuj¹cej na wspólnym rynku lub na znacznej jego czêœci, w zakresie, w jakim mo e wp³ywaæ na handel miêdzy Pañstwami Cz³onkowskimi. Nadu ywanie takie mo e polegaæ w szczególnoœci na: a) narzucaniu w sposób bezpoœredni lub poœredni nies³usznych cen zakupu lub sprzeda y albo innych nies³usznych warunków transakcji; b) ograniczaniu produkcji, rynków lub rozwoju technicznego ze szkod¹ dla konsumentów; c) stosowaniu wobec partnerów handlowych nierównych warunków do œwiadczeñ równowa nych i stwarzaniu im przez to niekorzystnych warunków konkurencji; d) uzale nianiu zawarcia kontraktów od przyjêcia przez partnerów zobowi¹zañ dodatkowych, które ze wzglêdu na swój charakter lub zwyczaje handlowe nie maj¹ zwi¹zku z przedmiotem tych kontraktów. I. Wprowadzenie Swobodna konkurencja pomiêdzy przedsiêbiorstwami jest jednym z g³ównych filarów europejskiej polityki gospodarczej. Konkurencja to proces, dziêki któremu przedsiêbiorstwa stale musz¹ ulepszaæ i rozwijaæ swoje produkty i us³ugi, je eli chc¹, aby ich oferta rynkowa odnios³a sukces. Proces ten równoczeœnie prowadzi do tego, e ceny produktów innowacyjnych musz¹ byæ utrzymywane na niskim poziomie, poniewa kupuj¹cy, w wiêkszoœci przypadków, maj¹ wybór pomiêdzy ró nymi oferentami podobnych lub takich samych produktów. Bezpoœrednio korzystaj¹ z tego nie tylko konsumenci. Powsta³y w ten sposób bodziec sprawia, e w³aœnie europejskie przedsiêbiorstwa zaliczane s¹ do najbardziej innowacyjnych i odnosz¹cych najwiêksze sukcesy na ca³ym œwiecie. Pozytywne oddzia³ywanie konkurencji mo na osi¹gn¹æ jednak tylko tam, gdzie swobodna konkurencja rzeczywiœcie funkcjonuje. W tym celu musi byæ chroniona przed zak³óceniami, które abstrahuj¹c od sytuacji, w której zajmuj¹ce dominuj¹c¹ pozycjê na rynku przedsiêbiorstwo wykorzystuje tê pozycjê pojawiaj¹ siê w dwojaki sposób. Z jednej strony s¹ to porozumienia pomiêdzy przedsiêbiorstwami, które œwiadomie rezygnuj¹ z konkurowania na rzecz skoordynowanego dzia³ania na rynku. Z drugiej strony jest to pomoc publiczna, poprzez któr¹ organy w³adzy pañstwowej gwarantuj¹ okreœlonym przedsiêbiorstwom lepsz¹ pozycjê w stosunku do ich konkurentów. Jakkolwiek oba te rodzaje ingerencji 9

Część A na pierwszy rzut oka bardzo siê od siebie ró ni¹, to jednak maj¹ ten sam skutek. Sprawiaj¹, e dane przedsiêbiorstwa przestaj¹ odczuwaæ koniecznoœæ podejmowania sta³ych i konsekwentnych wysi³ków i na d³u sz¹ metê prowadz¹ do tego, e przedsiêbiorstwa te mog¹ oferowaæ przestarza³e produkty po zawy onych cenach, nie ponosz¹c przy tym strat w walce konkurencyjnej. Wady takiego rozwi¹zania dla u ytkownika s¹ oczywiste. W celu utrzymania pozytywnego oddzia³ywania konkurencji, Wspólnota Europejska stworzy³a system zapewniaj¹cy niezak³ócon¹ konkurencjê na rynku wewnêtrznym (art. 3 (g) WE). Traktat Ustanawiaj¹cy Wspólnotê Europejsk¹ (dalej WE) zawiera, jako g³ówne zasady konkurencji, w art. 81 ust. 1 WE zakaz zawierania porozumieñ pomiêdzy przedsiêbiorstwami, które ograniczaj¹ lub eliminuj¹ konkurencjê i przewiduje dla takich porozumieñ je eli zostan¹ one zawarte w formie umów niewa noœæ cywilnoprawn¹ (art. 81 ust. 2 WE). Art. 82 WE zakazuje przedsiêbiorstwom o pozycji dominuj¹cej na rynku jej nadu ywania na niekorzyœæ podmiotów zg³aszaj¹cych popyt, podczas gdy art. 87 i nast. WE zawieraj¹ zasadniczy zakaz udzielania pomocy publicznej (na ten temat patrz czêœæ B). Te podstawowe przepisy przedstawiaj¹ we wzglêdnie prosty i przejrzysty sposób pierwotne prawo WE. Dla potrzeb ich zastosowania przyjêto liczne rozporz¹dzenia Rady i Komisji. Stanowi¹ one prawo pochodne WE. Najwa niejszym przepisem wykonawczym jest Rozporz¹dzenie 1/2003 w sprawie wprowadzenia w ycie regu³ konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 WE. Reguluje ono postêpowanie w sprawach praktyk ograniczaj¹cych konkurencjê, uprawnienia Komisji do przeprowadzania kontroli, tryb udostêpnienia informacji i wys³uchania zainteresowanych przedsiêbiorstw, ustanie obowi¹zku zg³aszania porozumieñ kartelowych, rolê i udzia³ Pañstw Cz³onkowskich, zastosowanie zdecentralizowane, wymierzanie grzywien. Prawo pierwotne i prawo pochodne by³o na przestrzeni ponad 40lat interpretowane i rozwijane przez praktykê decyzyjn¹ Komisji Wspólnot Europejskich (Komisji) Dyrekcji Generalnej ds. Konkurencji a przede wszystkim przez s¹dy wspólnotowe Europejski Trybuna³ Sprawiedliwoœci (ETS) i S¹d Pierwszej Instancji (SPI). Ponadto istnieje obecnie wiele obwieszczeñ i komunikatów Komisji. Aczkolwiek, œciœle rzecz bior¹c, chodzi przy tym o zawê enie zakresu uznania Komisji, która nie mo e sobie roœciæ prawa do tego, by obwieszczenia i komunikaty wi¹za³y s¹dy krajowe, lecz te akty prawa wewnêtrznego mog¹ zostaæ uwzglêdnione w przypadku wiêkszoœci postêpowañ przed s¹dami krajowymi jako istotn¹ pomoc. W ramach systemu, okreœlonego przez Rozporz¹dzenie 1/2003, realizacja zakazu zawierania niedozwolonych porozumieñ i zakazu nadu ywania pozycji dominuj¹cej w obrêbie wspólnego rynku jest obowi¹zkiem nie tylko organów wspólnotowych, lecz tak e krajowych organów ochrony konkurencji w Polsce Urzêdu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz s¹dów 10

Stosowanie unijnych reguł prawa konkurencji przez polskie sądy Pañstw Cz³onkowskich. Ponadto zarówno art. 81 i 82 WE, jak i wydane w swoich zakresach rozporz¹dzenia ustanawiaj¹ indywidualne prawa dla przedsiêbiorstw i ich konkurentów, na które mog¹ siê oni bezpoœrednio powo³ywaæ we wszystkich postêpowaniach zwi¹zanych z prawem konkurencji 1. Aby w obrêbie ca³ego Rynku Wewnêtrznego przepisy te posiada³y taki sam skutek, maj¹ one charakter nadrzêdny w stosunku do krajowych przepisów prawa konkurencji, a zatem tak e w stosunku do prawa polskiego 2. Dlatego te ich znajomoœæ ma decyduj¹ce znaczenie zarówno dla sêdziów orzekaj¹cych w sprawach cywilnych, jak i administracyjnych, a ich efektywna ochrona jest istotnym zadaniem s¹dów krajowych. 1. Rozporządzenie 1/2003 i jego znaczenie dla sędziów krajowych Przed wejœciem w ycie Rozporz¹dzenia 1/2003 w dn. 1 maja 2004 r. unijne i krajowe regu³y konkurencji by³y w stosunku do siebie autonomicznymi porz¹dkami prawnymi, z których ka dy posiada³ w³asne regulacje, a czêœciowo te ró ne rozumienie pojêæ. O ile praktyki przedsiêbiorstw wp³ywa³y na handel miêdzy Pañstwami Cz³onkowskimi, musia³y byæ mierzone dwiema ró nymi miarami (tzw. teoria dwóch barier, niem. Zwei-Scharnken-Theorie). Przy tym (zwyk³a) nadrzêdnoœæ europejskiego prawa konkurencji nakazywa³a, aby zakazanych przez nie praktyk nie dopuszcza³o prawo krajowe, a tak e, aby dzia³ania wy³¹czone spod zakazu nie mog³y byæ zakazywane. W praktyce prawo europejskie na szczeblu krajowym stosowane by³o tylko wtedy, kiedy zamierzony skutek prawny nie wynika³ ju z prawa krajowego. Kontrola koncentracji przedsiêbiorstw o znaczeniu wspólnotowym by³a i tak zastrze ona dla Komisji i w tym zakresie zmiany nie nast¹pi³y. W przypadku koncentracji o znaczeniu wspólnotowym nadal obowi¹zuje monopol decyzyjny Komisji oraz ramy prawne Rozporz¹dzenia 139/2004 w sprawie kontroli koncentracji (na ten temat patrz rozdzia³ VIII.). W zakresie prawa kartelowego nast¹pi³y znacz¹ce zmiany wraz z wejœciem w ycie Rozporz¹dzenia 1/2003. Krajowe organy ochrony konkurencji i s¹dy s¹ obecnie zobowi¹zane do tego, aby oprócz prawa krajowego stosowaæ równie art. 81 i 82 WE w postêpowaniach, w których nale y oceniæ dzia³alnoœæ przedsiêbiorstwa, które mo e ograniczaæ konkurencjê miêdzy Pañstwami Cz³onkowskimi (art. 3 ust. 1 Rozporz¹dzenia 1/2003). Odnosz¹c siê do szerokiej wyk³adni, której przedmiotem sta³o siê pojêcie wp³ywu na 1 ETS, orzeczenie z dnia 28.02.1991 r. w sprawie C-234/89 Delimitis. 2 ETS, orzeczenie z dnia 13.02.1969 r. w sprawie 14/68 Walt Wilhelm. 11

Część A handel miêdzypañstwowy w praktyce Komisji 3 i w orzeczeniach s¹dów europejskich 4, tylko przypadki o œcis³ym znaczeniu lokalnym lub regionalnym bêd¹ wchodziæ w rachubê dla wy³¹cznego zastosowania prawa krajowego. W przypadku równoleg³ego zastosowania przepisów obu systemów, regulacje europejskie posiadaj¹ charakter nadrzêdny. Prawo krajowe nie mo- e prowadziæ ani do bardziej, ani do mniej restrykcyjnej oceny (art. 3 ust. 2 Rozporz¹dzenia 1/2003). Wyj¹tkiem jest jedynie obszar nadzoru nad jednostronnymi dzia³aniami przedsiêbiorców, mog¹cymi naruszaæ konkurencjê. W celu uniemo liwiania i œcigania jednostronnych praktyk ograniczaj¹cych konkurencjê dozwolone s¹ surowsze regulacje krajowe. Nakaz spójnoœci nie odnosi siê ponadto do takich postanowieñ krajowych, które w sposób przewa aj¹cy d¹ ¹ do celu odmiennego ni ten, do którego prowadz¹ art. 81 i 82 WE (art. 3 ust. 3 Rozporz¹dzenia 1/2003). Zgodnie z preambu³¹ rozporz¹dzenia Pañstwa Cz³onkowskie nadal mog¹ stosowaæ przepisy skierowane przeciwko nieuczciwym praktykom handlowym. Pierwotne prawo unijne (art. 81, 82 WE) nie zosta³o w swojej zawartoœci materialnej zmienione przez Rozporz¹dzenie 1/2003, zmieni³o siê jednak jego stosowanie. O ile poprzednio wy³¹czenie spod zakazu art. 81 ust. 1 WE zak³ada³o konstytutywny akt Komisji (art. 9 ust. 1 Rozporz¹dzenia 17/62), to obecnie porozumienie ograniczaj¹ce konkurencjê uznaje siê zmocy prawa za wy³¹czone spod zakazu, je eli spe³nione s¹ warunki wymienione w art. 81 ust. 3 WE (tzw. system legalnych wyj¹tków). Dla przedsiêbiorstw oznacza to nios¹c¹ pewne ryzyko samoocenê w³asnego postêpowania, a dla krajowych s¹dów i urzêdów ochrony konkurencji odpowiedzialnoœæ sprawdzenia spe³nienia przes³anek zawartych w art. 81 ust. 3 WE. Warunki dla wy³¹czenia powinna przedstawiæ i udowodniæ za ka dym razem ta strona, która siê na nie powo³uje (art. 2 zdanie 2 Rozporz¹dzenia 1/2003). To roz³o enie ciê aru dowodu obowi¹zuje nie tylko w przypadku postêpowañ cywilnych, w których dochodzi siê roszczeñ o odszkodowanie, zaniechanie, usuniêcie lub wykonanie zobowi¹zania, lecz dla wszystkich krajowych rodzajów postêpowania, w których stosuje siê prawo konkurencji. Nadrzêdny charakter prawa unijnego oddzia³uje na interpretacjê i pojmowanie prawa krajowego nie tylko w przypadku zastosowania równoleg- ³ego. Je eli na szczeblu wspólnotowym przyjêto dane znaczenie pojêæ, musi siê tak te staæ w przypadku wy³¹cznego zastosowania prawa krajowego, je eli mamy zapobiec niespójnoœci w obrêbie krajowego porz¹dku prawnego. Dlatego te konieczne bêdzie przejêcie do prawa krajowego nie tylko 3 Porównaj w tej sprawie obwieszczenie Komisji Wytyczne dotycz¹ce koncepcji wp³ywu na handel zawartej w artyku³ach 81 i 82 Traktatu Dziennik Urzêdowy z dnia 27.4.2004 r., nr C 101, str. 81. 4 ETS, orzeczenie z dnia 25.10.2001 r. w sprawie C-475/99 Ambulanz Glöckner. 12

Stosowanie unijnych reguł prawa konkurencji przez polskie sądy uznanych w prawie europejskim w¹skich interpretacji stanu faktycznego, lecz tak e w czêœci w¹skiego (pojêcie przedsiêbiorstwa), a w czêœci szerokiego (pojêcie porozumienia) rozumienia poszczególnych przes³anek. Ze zdecentralizowanego stosowania europejskich regu³ konkurencji wynikaj¹ pewne zagro enia dla jednolitego stosowania prawa. W postêpowaniach przed krajowymi organami antymonopolowymi Komisja mo e zapobiegaæ im w ten sposób, e przejmuje dan¹ sprawê, a co za tym idzie, wy³¹cza w³aœciwoœæ organu krajowego (art. 11 ust. 6 Rozporz¹dzenia 1/2003). Komisja nie posiada natomiast porównywalnej mo liwoœci oddzia- ³ywania na krajowe postêpowania cywilne. Wprawdzie Komisja mo e siêgn¹æ po rozstrzygany w tym postêpowaniu przedmiot sporu i uczyniæ go przedmiotem w³asnego postêpowania, jednak e nie s¹ z tym zwi¹zane mo - liwoœci oddzia³ywania na w³aœciwoœæ s¹du krajowego. Lukê tê wype³nia art. 16 Rozporz¹dzenia 1/2003. Zgodnie z nim s¹dy krajowe nie mog¹ wydawaæ orzeczeñ sprzecznych z decyzjami Komisji dotycz¹cymi tego samego przedmiotu sporu. Regulacja ta nie oznacza œcis³ego zwi¹zania s¹du krajowego decyzj¹ Komisji, stanowi jednak o tym, by decyzja ta by³a brana pod uwagê. Je eli s¹d krajowy nie chce przychyliæ siê do oceny dokonanej przez Komisjê, wówczas nie mo e wprawdzie wydaæ sprzecznego z ni¹ orzeczenia, jednak posiada prawo skierowania do ETS wniosku o orzeczenie w trybie prejudycjalnym (art. 234 WE) i zaakceptowania rozstrzygniêcie tej spornej kwestii, co jest wi¹ ¹ce równie dla Komisji. Dzia³anie blokuj¹ce art. 16 Rozporz¹dzenia 1/2003 nie odnosi siê do przypadków o takim samym stanie faktycznym. Jednak e, wyra ona przez Komisjê w przypadku równoleg³ego prowadzenia sprawy wyk³adnia prawa ma skutek o tyle, e sama ju staje siê przes³ank¹ do wyst¹pienia o orzeczenie w trybie prejudycjalnym. Sêdzia krajowy winien uwzglêdniaæ nie tylko wydane ju decyzje Komisji, lecz równie takie, które Komisja dopiero zamierza wydaæ (art. 16 ust. 1 zdanie 2 Rozporz¹dzenia 1/2003). Zasadne jest zatem wystosowanie zapytania do Komisji, czy toczy siê tam postêpowanie z identycznym przedmiotem sporu. Je eli tak jest, nale y zawiesiæ krajowe postêpowanie przed s¹dem cywilnym i poczekaæ na wydanie przez Komisjê koñcowej decyzji. Równie w tym przypadku s¹d krajowy mo e zwróciæ siê do ETS zgodnie z art. 234 WE. Je eli sêdzia krajowy stosuje europejskie prawo konkurencji, mo e on uzyskaæ od Komisji informacje i opinie (art. 15 ust. 1 Rozporz¹dzenia 1/2003). Zasady, zgodnie z którymi odbywa siê ta wspó³praca, s¹ okreœlone szczegó³owo w obwieszczeniu Komisji 5. Zgodnie z tym Komisja do³o y starañ, aby odpowiedzieæ na w³aœciwe wnioski w terminie miesi¹ca od ich 5 Obwieszczenie Komisji nt. wspó³pracy pomiêdzy Komisj¹ a s¹dami pañstw cz³onkowskich UE przy zastosowaniu artyku³ów 81 i 82 Traktatu, Dziennik Urzêdowy WE z dnia 27.4.2004 r., nr C 101, str. 54. 13

Część A otrzymania. Je eli natomiast sêdzia krajowy wbrew art. 3 Rozporz¹dzenia 1/2003 przy wydawaniu orzeczenia nie uwzglêdni prawa europejskiego i opieraj¹c siê na tym wyda b³êdne orzeczenie, nale y je wprawdzie z mocy prawa przyj¹æ 6, mo e ono jednak wywo³aæ roszczenia o odpowiedzialnoœæ urzêdow¹ w stosunku do danego Pañstwa Cz³onkowskiego. Nie s¹ one ograniczone do dzia³ania umyœlnego lub ra ¹cego niedbalstwa. Ewentualne krajowe ustawowe ograniczenia odpowiedzialnoœci (przywileje sêdziowskie) s¹ w zwi¹zku z tym bezskuteczne 7. Ponadto Komisja w swoim obwieszczeniu w pierwszym rzêdzie przewiduje, e podmioty poszkodowane przez porozumienia kartelowe bêd¹ dochodziæ swoich roszczeñ o odszkodowanie przed s¹dami krajowymi poprzez powództwo cywilnoprawne (ang. private enforcement). Komisja mo e w przypadku postêpowañ zawis³ych wydawaæ stanowiska i wyra aæ siê na temat wyk³adni i zastosowania prawa wspólnotowego. Poprzez intensywn¹ wymianê informacji s¹dów krajowych z Komisj¹ powinny siê poprawiæ szanse na powodzenie takich powództw prywatnych. 2. Zasady ogólne 2.1. Bezpośredni skutek Bezpoœredni skutek art. 81 i 82 WE, jak równie wydanych w tym zakresie rozporz¹dzeñ Komisji i Rady WE prowadz¹ do tego, e zawarte w nich regulacje posiadaj¹ bezpoœredni skutek wobec ka dego przedsiêbiorstwa we Wspólnocie Europejskiej. Chodzi zatem o bezpoœrednio obowi¹zuj¹ce prawo materialne, które bezwzglêdnie musi byæ stosowane przez s¹dy krajowe. Naruszenie zawartego w art. 81 ust. 1 WE generalnego zakazu wszelkiego rodzaju ograniczeñ konkurencji pomiêdzy przedsiêbiorstwami poci¹ga za sob¹ bezpoœredni¹ niewa noœæ odpowiednich umów (art. 81 ust. 2 WE). 2.2 Zasada następstwa W przypadku unijnego prawa konkurencji obowi¹zuje tzw. zasada nastêpstwa albo teoria skutków (ang. effects doctrine), bêd¹ca wyrazem ogólnego prawa miêdzynarodowego. Zgodnie z t¹ zasad¹ ograniczenia konkurencji pomiêdzy przedsiêbiorstwami podlegaj¹ zakazom z art. 81 i 82 WE, kiedy porozumienia te lub praktyki rozci¹gaj¹ siê na Wspólnotê lub na znaczn¹ czêœæ Wspólnoty i wywo³uj¹ tam odczuwalne skutki ekonomiczne. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem ETS obszar jednego Pañstwa Cz³onkows- 6 ETS, orzeczenie z dnia 17.03.2006 r. w sprawie C-234/04 Rosemarie Kapferer. 7 ETS, orzeczenie z dnia 13.07.2006 r. w powi¹zanych sprawach C-295/04 do C-298/04 Manfredi. 14

Stosowanie unijnych reguł prawa konkurencji przez polskie sądy kiego jest traktowany jako znaczna czêœæ Unii Europejskiej 8. Na podstawie tej zasady oddzia³ywania art. 81 ust. 1 WE znajduje te zastosowanie do umów pomiêdzy koreañskimi czy japoñskimi przedsiêbiorstwami w sprawie wspólnej polityki cenowej, o ile ograniczenia te dotycz¹ rynku europejskiego b¹dÿ jego czêœci, nawet je eli porozumienia te zawarte zosta³y w Azji. Inne przyk³ady to choæby koncentracja Boeinga i Douglasa w USA lub stosowanie antykonkurencyjnych praktyk przez Microsoft jako czeœæ globalnej polityki tego przedsiêbiorstwa. Zasada oddzia³ywania obowi¹zuje bezwzglêdnie, zatem przedsiêbiorstwa nie mog¹ w ramach swojej prywatnej autonomii odst¹piæ od niej lub te podporz¹dkowaæ jej obcemu prawu. Natomiast œciœle nale y od tego oddzieliæ kwestiê, czy dzia³anie sporne ma wp³yw na handel miêdzypañstwowy i czy jest on odczuwalny (na ten temat patrz II.4.). 3. Wyznaczenie rynku właściwego Wyznaczenie rynku w³aœciwego ma centralne znaczenie zarówno dla zastosowania art. 81 jak i art. 82 WE, a tak e dla kontroli koncentracji. W praktyce prawa kartelowego wyznaczenie rynku jest nie tylko jednym z najwa - niejszych, ale te czêsto jednym z najbardziej czasoch³onnych zadañ; na tym etapie z regu³y decyduje siê o wyniku wiêkszoœci postêpowañ, zarówno przed s¹dami, jak i przed urzêdami ochrony konkurencji. Pozycja gospodarcza przedsiêbiorstwa, maj¹ca z punktu widzenia prawa konkurencji decyduj¹ce znaczenie dla oceny istotnych dzia³añ, wynika zawsze z odpowiednio okreœlonych rynków na dane produkty lub us³ugi, tzw. rynków w³aœciwych. Przy wyznaczaniu rynku w ramach art. 82 WE nale y oprzeæ siê na postêpowaniu dwustopniowym. W pierwszej kolejnoœci wyznacza siê rynek w³aœciwy pod wzglêdem przedmiotowym i geograficznym. Nastêpnie nale y sprawdziæ kwestiê dominacji na rynku, przy czym decyduj¹c¹ rolê odgrywaj¹ stosunki konkurencji, pozycja na rynku zainteresowanych podmiotów oraz inne czynniki (na ten temat patrz VI.2.1). Rynek w³aœciwy posiada wymiar przedmiotowy, wymiar geograficzny oraz w okreœlonych przypadkach równie wymiar czasowy. Rynek w³aœciwy przedmiotowo odnosi siê do okreœlonych produktów lub us³ug. Rynek w³aœciwy geograficznie obejmuje obszar, w którym dany produkt jest dystrybuowany lub istnieje nañ popyt. Rynek w³aœciwy czasowo tylko sporadycznie odgrywa pewn¹ rolê, je eli mamy do czynienia z produktami sezonowymi lub us³ugami oferowanymi tylko w okreœlonych terminach (przedstawienia teatralne, targi, imprezy sportowe). 8 ETS, orzeczenie z dnia 09.11.1983 r. w sprawie 322/81 Michelin/Komisja. 15

Część A 3.1. Rynek właściwy w ujęciu przedmiotowym Zasady dla wyznaczania rynku w³aœciwego zosta³y sformu³owane przez Komisjê i ETS; podsumowano je w Obwieszczeniu w sprawie definicji rynku w³aœciwego 9. Zgodnie z tym rynek przedmiotowy obejmuje wszystkie wyroby i/lub us³ugi, które przez konsumentów, z uwagi na ich w³aœciwoœci, ceny i ich przewidziany cel zastosowania traktowane s¹ jako zamienne lub zastêpowalne. Wszystkie produkty, które na podstawie ich celu zastosowania, ceny, jakoœci, serwisu i innych czynników traktowane s¹ przez odbiorców w celu zaspokojenia niezmiennego zapotrzebowania jako szczególnie przydatne, i dlatego w ma³ym tylko stopniu zamienne z innymi produktami, nale y zaliczyæ do jednego i tego samego rynku (koncepcja rynku zapotrzebowania). Zawsze w takim przypadku utrzymuj¹cy siê popyt na okreœlone produkty lub us³ugi jest wa nym kryterium braku ich zamiennoœci 10. W ramach wyznaczenia rynku nale y wyjœæ z za³o enia, e mamy do czynienia z rozs¹dnym konsumentem, co sprawia, e indywidualne preferencje konsumenckie nie odgrywaj¹ roli przy wyznaczaniu rynku. Nale y wspomnieæ, e ETS zwraca mniejsz¹ uwagê na kryterium ceny jest to raczej marginalne kryterium oceny a wiêksz¹ na specyficzne w³aœciwoœci charakterystyczne dla danego produktu lub us³ugi. Przy tym brany jest pod uwagê przede wszystkim cel zastosowania produktu z punktu widzenia odbiorcy 11. W okreœlonych przypadkach do dyspozycji jest tak zwany test SSNIP (ang. small but significant non-transitory increase in price). Bada siê przy tym, czy podmiot zg³aszaj¹cy popyt w razie niewielkiej, ale znacz¹cej i trwa³ej podwy ki ceny przez hipotetycznego monopolistê zmieni³by produkt. W wyniku tego testu do ustalonego w ten sposób rynku w³aœciwego przedmiotowo s¹ przyporz¹dkowywane wszystkie te produkty, które w takim przypadku mog- ³yby byæ zamiennie przyjête przez odbiorcê. W zwi¹zku z tym traktowane s¹ one jako zamienne, poniewa zbyt du a zmiennoœæ powoduje, e zwi¹zany z tym spadek zbytu czyni podniesienie ceny nieop³acalnym. Poza obrêbem ustalonego w ten sposób rynku w³aœciwego pozostaj¹ natomiast te produkty, które pomimo odpowiedniego podniesienia ceny nie zosta³yby przez odbiorców uwzglêdnione jako alternatywne przy zakupie. Przyk³ady wyznaczenia rynków produktów: Samochody: klasa niska, œrednia, wysoka. Ale: bia³y kabriolet z czerwonymi skórzanymi siedzeniami nie nale y do adnego odrêbnego rynku w³aœciwego, lecz stanowi jedynie zwyk³¹ preferencjê konsumenck¹; 9 Obwieszczenie Komisji w sprawie definicji rynku w³aœciwego do celów wspólnotowego prawa konkurencji, Dziennik Urzêdowy WE z dnia 09.12.1997 r., nr C 372, str. 5. 10 ETS, orzeczenie z dnia 14.11.1996 r. w sprawie 333/94 Tetra Pak/Komisja. 11 ETS, orzeczenie z dnia 09.11.1983 r. w sprawie 322/81 Michelin/Komisja. 16

Stosowanie unijnych reguł prawa konkurencji przez polskie sądy Banany / owoce œwie e; Paliwa: benzyna super / benzyna normalna / olej napêdowy / paliwo hybrydowe / biopaliwa / gaz; T³uszcze spo ywcze: oliwa / mas³o / margaryna / s³onina; Patelnie: blaszane / aluminiowe / ze stali szlachetnej / miedziane; Czêœci zapasowe do maszyn: czêœci produkcji rzemieœlniczej / czêœci oryginalne (nie zamienne); Szk³o p³askie / szk³o kszta³towe; Opakowania dla produktów spo ywczych: konserwy rybne i miêsne (zamienne); Perfumy: segment wysokich cen / segment niskich cen; Artyku³y do golenia na mokro / golarki stosowane na sucho; Preparaty witaminowe: ka da grupa witamin (A, B1, B2, C, D itd.) stanowi, z uwagi na ró ne substancje czynne, za ka dym razem osobny rynek. Przyk³ady wyznaczania rynków us³ug: Us³ugi budowlane: budownictwo l¹dowe naziemne / budownictwo podziemne / budownictwo przemys³owe / budowa dróg / budowa sieci kolejowej / budownictwo wodne; Komunikacja promowa: ka dy port przeznaczenia stanowi odrêbny rynek; egluga liniowa / egluga nieregularna; Us³ugi portów lotniczych: s³u by odprawy naziemnej / kontrola lotów. 3.2. Rynek właściwy w ujęciu geograficznym Zgodnie z obwieszczeniem Komisji rynek w³aœciwy geograficznie obejmuje obszar, na którym dane przedsiêbiorstwa uczestnicz¹ w poda y i popycie na produkty lub us³ugi, na którym warunki konkurencji s¹ wystarczaj¹co jednorodne, oraz który mo e zostaæ odró niony od s¹siaduj¹cych obszarów ze wzglêdu na to, e warunki konkurencji na tym obszarze znacznie siê ró ni¹. Punktem wyjœcia dla ka dego geograficznego wyznaczania rynku jest obszar dystrybucji, na którym dany produkt lub us³uga s¹ rozprowadzane. Natomiast nie odgrywa roli miejsce, w którym dany produkt jest wytwarzany, czy te gdzie jest on ostatecznie u ywany. ETS przyjmuje przy tym jednolity rynek wyznaczony geograficznie, kiedy stanowi on obszar na którym obowi¹zuj¹ przepisy jednego Pañstwa Cz³onkowskiego 12. Oprócz homogenicznych warunków konkurencji za kolejne kryteria wyznaczenia przyjmuje siê przyzwyczajenia i mo liwoœci odbiorców, ró nice cenowe pomiêdzy poszczególnymi obszarami oraz przydatnoœæ produktu do transportu. 12 ETS, orzeczenie z dnia 13.11.1975 r. w sprawie 26/75 General Motors/Komisja. 17

Część A I tak w sprawie United Brands ró ne warunki ramowe (c³a i podatki) dla wwozu i dystrybucji bananów, które prowadzi³y do ró nych warunków konkurencji, odgrywa³y rolê przy wyznaczaniu rynku w³aœciwego geograficznie 13. Tak e przy wyznaczaniu w³aœciwego rynku w ujêciu geograficznym w ramach art. 82 WE punktem wyjœcia jest funkcjonalne pojêcie dominacji na rynku. Zgodnie z tym wystarczy, je eli obecnoœæ lub zachowanie siê podmiotu dominuj¹cego na rynku w³aœciwym mog¹ mieæ wp³yw na handel miêdzypañstwowy. Nawet bardzo ma³e rynki regionalne, jak porty lotnicze czy morskie lub te miejsca zawodów sportowych mog¹ zatem w okreœlonych warunkach byæ traktowane jako istotne czêœci wspólnego rynku, je eli s¹ one decyduj¹ce dla wykonywania dzia³alnoœci gospodarczej (na ten temat patrz VI.3.2.3). 3.3. Rynek właściwy w ujęciu czasowym Sporadycznie niezbêdne okazaæ siê mo e czasowe wyznaczenie rynków istniej¹cych tylko przejœciowo. Dotyczy to œciœle okreœlonych czasowo lub czêsto zmieniaj¹cych siê ofert, jak np. targi, imprezy sportowe, przedstawienia teatralne i operowe, koncerty. W niektórych przypadkach wymiar czasowy analizowany jest ju przy wyznaczaniu w³aœciwego rynku przedmiotowego, pod k¹tem zaspokojenia sta³ego popytu, a co za tym idzie, trwa³oœci poda y. 3.4 Obliczenie udziałów w rynku W kolejnym etapie po wyznaczeniu rynku w³aœciwego zbadaæ nale y uczestników i ich oddzia³ywanie na rynek. Zsumowaæ nale y obroty wszystkich obecnych na rynku przedsiêbiorstw, wliczaj¹c import na rynek, natomiast nie wliczaj¹c eksportu, poniewa nie ma on znaczenia dla krajowej konkurencji. Za podstawê nale y przyj¹æ obroty netto wszystkich konkuruj¹cych przedsiêbiorstw bez podatku VAT, które po zsumowaniu dadz¹ ca³kowit¹ wielkoœæ rynku. Pozycja rynkowa danego przedsiêbiorstwa okreœlona jest zatem na podstawie jego udzia³u w rynku, w oparciu o wypracowany obrót okreœlonym produktem lub przedmiotow¹ us³ug¹. W praktyce mo e to stwarzaæ pewne problemy, poniewa przedsiêbiorstwa i ich przedstawiciele prawni zak³adaj¹ mo liwie szerokie wyznaczenie rynku. Wyci¹gaj¹ zatem wnioski o ich niskim udziale w rynku, które w pewnych okolicznoœciach mog¹ prowadziæ do wniosku, e nie bêd¹ mia³y w ich przypadku zastosowania regulacje WE dotycz¹ce konkurencji. S¹dy i organy ochrony konkurencji sk³aniaj¹ siê raczej do wê szego wyznaczania rynku z odpowiednio du ym udzia³em uczestnicz¹cych w nim przedsiêbiorstw, szczególnie kiedy na wzglêdzie maj¹ ochronê konkurencji i konsumentów. 13 ETS, orzeczenie z dnia 14.02.1978 r. w sprawie 27/76 United Brands/Komisja. 18

Stosowanie unijnych reguł prawa konkurencji przez polskie sądy II. Zakaz zmów kartelowych, art. 81 ust. 1 WE 1. Adresaci normy Adresatami normy art. 81 WE s¹ przedsiêbiorstwa i zwi¹zki przedsiêbiorstw (stowarzyszenia, izby handlowe i in.). Chocia pojêcie przedsiêbiorstwa nie jest zdefiniowane ani w prawie pierwotnym, ani w prawie pochodnym, jest ono jednolitym pojêciem podstawowym w zakresie unijnego prawa konkurencji i powinno byæ, zgodnie z praktyk¹ decyzyjn¹ i orzecznicz¹ Komisji i ETS, szeroko interpretowane. Zawiera siê w nim zasadniczo ka da jednostka wykonuj¹ca dzia³alnoœæ gospodarcz¹, niezale nie od formy prawnej i rodzaju jej finansowania 14. Jest przy tym obojêtne, czy wykonywane s¹ zadania natury prywatnej, czy te publicznej. Nie zale y to ani od formy prawnej przedsiêbiorstwa (spó³ka akcyjna, spó³ka komandytowa, spó³ka cywilna), ani od tego, czy w ogóle mamy tutaj do czynienia z w³asn¹ osobowoœci¹ prawn¹. Zamiar osi¹gania zysku jest tak samo bez znaczenia jak rodzaj finansowania (ze œrodków prywatnych lub publicznych). Decyduj¹ce jest wy³¹cznie uczestniczenie w obrocie gospodarczym jako dostawca (i / lub) odbiorca towarów lub us³ug (wyk³adnia funkcjonalna). W tym kontekœcie nie ma te znaczenia, czy prawnie samodzielna jednostka posiada równie samodzielnoœæ gospodarcz¹, a zatem tak e spó³ki zale ne w 100% nale y zakwalifikowaæ jako przedsiêbiorstwa. Zgodnie z tym przedsiêbiorstwami w rozumieniu unijnego prawa konkurencji s¹: wszystkie podmioty prowadz¹ce dzia³alnoœæ gospodarcz¹; przedstawiciele wolnych zawodów (architekci, lekarze, adwokaci itd.); artyœci, wynalazcy, zawodowi sportowcy 15 ; podmioty zarz¹dzaj¹ce zbiorowo prawami autorskimi (ZAiKS); spó³ki ksiêgowe. Szczególny problem pojawia siê przy organizacji dystrybucji produktu lub us³ugi poprzez przedstawiciela handlowego lub innego pe³nomocnika ds. dystrybucji. Zasadniczo przedstawiciele handlowi, którzy nie ponosz¹ przy zbycie ryzyka finansowego, s¹ wy³¹czeni z zakazu z art. 81 WE. W praktyce trudno jest jednak e nieraz odró niæ ich od niezale nych handlowców zwi¹zanych umow¹ z producentem. Nie jest przy tym wa ne, jak s¹ oni 14 ETS, orzeczenie z dnia 23.04.1991 r. w sprawie C-41/90 Höfer i Elsner/Macrotron. 15 W przypadku p³ywaków, którzy korzystali ze œrodków dopinguj¹cych, p³ywacy zawodowi zostali potraktowani jako przedsiêbiorstwa, natomiast nie zosta³ za przedsiêbiorstwo uznany Miêdzynarodowy Komitet Olimpijski, który na³o y³ zakaz dzia³a³ on nie z powodów gospodarczych, ale jedynie sportowych, patrz SPI, orzeczenie z dnia 30.09.2004 r. w sprawie T-313/02 Meca-Medina i Majcen. 19