Nie ma zysku bez ryzyka Odpowiedzialność cywilna członków zarządu spółek kapitałowych w kontekście dopuszczalnych granic ryzyka biznesowego Kubas Kos Gaertner -Adwokaci Al. Armii Ludowej 26 (budynek Focus) 00-609 Warszawa
KWESTIE WPROWADZAJĄCE : 1. RODZAJE ODPOWIEDZIALNOŚCI i. prywatnoprawna (cywilnoprawna): wewnętrzna (wobec spółki i jej wspólników); zewnętrzna (wobec wierzycieli spółki i osób trzecich); ii. publicznoprawna (poza prawem prywatnym): administracyjnoprawna (prawo administracyjne); karna (kodeks karny, karny-skarbowy, pozakodeksowe prawo karne);
KWESTIE WPROWADZAJĄCE : 2. PRZYPOMNIENIE OGÓLNYCH PRZESŁANEK ODPOWIEDZIALNOŚCI (1) i.źródła obowiązków członków zarządu: ustawa (kodeks spółek handlowych i pozakodeksowe przepisy prawa handlowego, np. ustawa o KRS); akty organiczne spółki (statut spółki akcyjnej, umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, itp.); regulaminy funkcjonowania organów spółki; umowy konstruujące stosunek zatrudnienia (kontrakty menedŝerskie); umowy wspólników, które członek zarządu zobowiązał się przestrzegać (np. joint venture agreements); ii.bezprawność jako podstawowa przesłanka odpowiedzialności iii.kryterium winy wina w postaci lekkomyślności i niedbalstwa, zamiar ewentualny;
KWESTIE WPROWADZAJĄCE: 2. PRZYPOMNIENIE OGÓLNYCH PRZESŁANEK ODPOWIEDZIALNOŚCI (2) iv.mierniki staranności (standardy zarządzania); SA Katowice 5.11.1998 (ACa 322/1998): Staranność sumiennego kupca powinna uwzględniać : (a) przewidywanie skutków załoŝonych działań, (b) podejmowanie dostępnych środków faktycznych lub prawnych w celu wywiązania się z zobowiązania, (c) wykazywanie zapobiegliwości, sumienności, ostroŝności i dbałości dla osiągnięcia rezultatu zgodnego z interesami spółki.
KWESTIE WPROWADZAJĄCE: 3. ZNACZENIE ABSOLUTORIUM (1) i. Co do zasady wyłącza odpowiedzialność członka zarządu za szkodę względem spółki. ii. Udzielenie/odmowa nie jest powiązane z mandatem zarządcy.
KWESTIE WPROWADZAJĄCE: 3. ZNACZENIE ABSOLUTORIU (2) Orzeczenie SA Katowice 5.11.2004 (I ACa 540/2004): iii.( ) sama odmowa udzielenia absolutorium nie jest równoznaczna z odpowiedzialnością członka zarządu i nie przesądza o działaniu lub zaniechaniu sprzecznym z prawem lub postanowieniami statutu spółki. iv.nie moŝna skutecznie domagać się ustalenia nieistnienia odpowiedzialności powoda z tytułu wszystkich nieskonkretyzowanych zdarzeń i zachowań mogących ewentualnie w przyszłości prowadzić do odpowiedzialności członka zarządu za szkodę wyrządzoną działaniem lub zachowaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami statutu.
KWESTIE WPROWADZAJĄCE: 4. PODZIAŁ KOMPETENCJI W ZARZĄDZIE A ODPOWIEDZIALNOŚĆ JEGO POSZCZEGÓLNYCH CZŁONKÓW Orzeczenie SA Katowice 5.11.1998 (ACa 322/1998): i. Znaczny stopień samodzielności biura maklerskiego oraz jego wyodrębnienie finansowo-organizacyjne, które zezwalały mu na samodzielne podejmowanie decyzji, nie wyłączało go spod nadzoru organów banku, a kierujący biurem był powołany i odwoływany przez zarząd banku. ii. Powierzenie nadzoru jednemu członkowi zarządu banku nad działalnością biura z reguły nie powinno zwalniać pozostałych członków zarządu od odpowiedzialności w tym zakresie.
5. 1. RYZYKO GOSPODARCZE JAKO PRZESŁANKA WYŁĄCZENIA ODPOWIEDZIALNOŚCI CZŁONKA ZARZĄDU ZAŁOśENIA i. Obowiązek pomnaŝania majątku spółki jako podstawowy obowiązek zarządców (takŝe w warunkach ryzyka gospodarczego) ii. Działania menedŝerów nie mogą być dowolne i wyjęte spod weryfikacji pod kątem legalności; iii. Kluczowe ustalenie pojęcia LEGALNOŚCI w kontekście decyzji biznesowych iv. Relewantność kryteriów ekonomicznych (celowość, efektywność, rentowność bądź uzasadnione ryzyko ekonomiczne)?
5.1. RYZYKO GOSPODARCZE W ORZECZNICTWIE SN (1) i. Członek zarządu odpowiedzialny za szkody wyrządzone działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami statutu spółki (zgodnie z art. 293 1 oraz art. 483 1 kodeksu spółek handlowych). ii. iii. Ustalenie bezprawności zgodnie z art. 293 kodeksu wymaga wskazania na czym polega sprzeczność zachowania członka organu spółki z określonym przepisem prawa bądź postanowieniem umowy. Zdaniem SN powinność zachowania musi wynikać wprost z umowy spółki lub z ustawy.
5.1. RYZYKO GOSPODARCZE W ORZECZNICTWIE SN (2) iv. Uchybienie art. 293 2 kodeksu (wymóg dołoŝenia staranności) nie stanowi per se zaniechania sprzecznego z prawem. v. Miernik staranności jest kryterium winy a spełnieniem tego kryterium nie zwalnia Sąd od obowiązku ustalenia bezprawności. vi. Na powodzie obowiązek wykazania bezprawności działania członka organu w następującym rozumieniu: naruszenie określonej normy; szkoda wynikająca z takiego naruszenia; związek przyczynowy pomiędzy naruszeniem a szkodą. vii. Reguła dowodowa w postaci domniemania dotyczy wyłącznie winy z art. 293 kodeksu)!
5.1. RYZYKO GOSPODARCZE W ORZECZNICTWIE SN KONKLUZJE (3) viii.szeroki obszar bezpieczeństwa członków zarządu wyznaczony poprzez aktualną linię orzeczniczą poprzez odwołanie się do skonkretyzowanych ex ante norm powinnościowych. ix. Wątpliwa efektywność linii orzeczniczej. x. Ryzyko odczytania judykatury SN jako bodźca do kazuistycznego formułowania umów spółek.
5.1. RYZYKO GOSPODARCZE W ORZECZNICTWIE SN KONKLUZJE c.d. (4) xi. Iluzoryczność odpowiedzialności członków zarządu wobec spółki? xii. Sąd jako superarbiter gospodarczy? xiii.uprawnienie członków zarządu do podejmowania decyzji biznesowych w oparciu o uznaniowość (w granicach safe harbour )
5.2.RYZYKO GOSPODARCZE - BUSINESS JUDGMENT RULE (1) i. Zobowiązania członka zarządu do lojalności wobec spółki. ii. Odpowiedzialność za wszelkie działania wynikające ze źródeł szkód dla spółki. iii. Domniemanie wzruszalne naleŝytego pełnienia obowiązków.
5.2. RYZYKO GOSPODARCZE - BUSINESS JUDGMENT RULE (2) NIEMOśNOŚĆ POCIĄGNIĘCIA CZŁONKA ZARZĄDU DO ODPOWIEDZIALNOŚCI, POD WARUNKIEM, śe DZIAŁAŁ: a) w granicach ekonomicznej uznaniowości; b) z dochowaniem staranności wynikającej z zawodowego charakteru działalności; c) nie mając przy tym własnego interesu w określonym rozstrzygnięciu; d) nie będąc zaleŝny od podmiotu mogącego mieć taki interes; e) w oparciu o adekwatne informacje dostępne w momencie podejmowania decyzji; f) mając na celu dobro spółki.
6. ZAGADNIENIE WIĄśĄCYCH POLECEŃ A ODPOWIEDZIALNOŚĆ WOBEC SPÓŁKI (1) i. art. 207 KSH jako źródło obowiązku wykonywania uchwał dotyczące prowadzenia spraw spółki przez członków zarządu. ii. art. 219 2 KSH a art. 375 KSH w spółce z o.o. zakaz wydawania poleceń w zakresie zarządzania spółką skierowany wyłącznie do rady nadzorczej.
6. ZAGADNIENIE WIĄśĄCYCH POLECEŃ A ODPOWIEDZIALNOŚĆ WOBEC SPÓŁKI (2) 6.1. Uchwały niewadliwe i. Niedopuszczalność zarzucania członkom zarządu bezprawności działań brak odpowiedzialności odszkodowawczej wobec spółki (z art. 293 1 k.s.h.). ii.członkowie zarządu nie mogą być gwarantami naprawienia szkód spowodowanych na polecenie wspólników.
6. ZAGADNIENIE WIĄśĄCYCH POLECEŃ A ODPOWIEDZIALNOŚĆ WOBEC SPÓŁKI (3) 6.2. Uchwały niewaŝne i. Zarząd nie powinien wykonać uchwały sprzecznej z prawem. ii. Ewentualne wykonanie uchwały działaniem na własne ryzyko i odpowiedzialność. iii. Członkowie zarządu nie mogą być zwalniani z odpowiedzialności wobec spółki, jeśli powołują się na uchwałę sprzeczną z prawem.
6. ZAGADNIENIE WIĄśĄCYCH POLECEŃ A ODPOWIEDZIALNOŚĆ WOBEC SPÓŁKI (4) iv. Członkom zarządu nie zawsze moŝna przypisać naruszenie wymaganej staranności, poniewaŝ przyczyny niewaŝności są nad wyraz sporne i nie istnieją powody, by z góry zakładać Ŝe staranność zawodowa była poniŝej ustawowego miernika (art. 293 2 k.s.h).
6. ZAGADNIENIE WIĄśĄCYCH POLECEŃ A ODPOWIEDZIALNOŚĆ WOBEC SPÓŁKI (5) 6.3 Uchwały wzruszalne i. Uchwały sprzeczne z umową spółki lub dobrymi obyczajami wiąŝą zarząd dopóty nie zostaną uchylone prawomocnie (art.249 KSH). ii.moc wiąŝąca uchwały nie zaskarŝonej w terminie.
6. ZAGADNIENIE WIĄśĄCYCH POLECEŃ A ODPOWIEDZIALNOŚĆ WOBEC SPÓŁKI (6) 6.3. Uchwały wzruszalne c.d. iii. Wykonanie uchylonej ex post uchwały nie musi prowadzić do powstania odpowiedzialności w przypadku. iv. Brak obowiązku członków zarządu do zaskarŝenia uchwały, która według nich mogła by być sprzeczna z umowa spółki lub z dobrymi obyczajami. v. Wniosek : zgodnie z art. 293 KSH członkowie zarządu mają prawo do powołania się na wykonanie uchylonej uchwały wspólników celem wyłączenia odpowiedzialności wobec spółki za wyrządzone szkody.
Więcej informacji na www.kubas.pl Nasze biura: Kraków: tel.: + 48 12 619 40 40, fax: + 48 12 619 40 52 31-511 Kraków, Nowa Kamienica, ul. Rakowicka 7 email: krakow@kubas.pl Warszawa: tel.: + 48 22 321 83 00, fax: + 48 22 321 83 00 00-609 Warszawa, Budynek "Focus", al. Armii Ludowej 26 email: warszawa@kubas.pl