Obserwacja, podstawowa umiejętność w profilaktyce utonięć

MICHNIEWICZ Romuald 1 MICHNIEWICZ Iwona 2 Obserwacja, podstawowa umiejętność w profilaktyce utonięć WSTĘP Utonięcie, od zawsze było w statystykach na całym świecie, jedną z najczęstszych przyczyn niezamierzonych śmierci. Jedynie w wypadkach drogowych ginie więcej osób [30, 31; 5, s. 85-89; 6, s. 637-641; 8, s. 1045-1049; 19, s. 53-67.] Autorytety (naukowcy i praktycy) w ratownictwie wodnym, od lat starają się znaleźć sposób, by zapobiegać tragediom, wydarzającym się w wodzie. Nie wszystkich można uratować. Szczególnie, gdy mamy do czynienia z pływaniem w miejscach niestrzeżonych, pod wpływem alkoholu, brawurą, etc. Jednak przerażające są dane o liczbie utonięć, w miejscach strzeżonych przez wykwalifikowanych ratowników. Szczególnie trudne do zaakceptowania są te sytuacje, w których do utonięcia dochodzi na niewielkich basenach (25 metrów), ze stałym dozorem ratowniczym [23, s. 250-253]. Dlaczego ratownicy zbyt późno reagują na wypadek? Dlaczego o leżącym na dnie człowieku, ratownicy dowiadują się dopiero po interwencji innych uczestników kąpieli? W czym należy upatrywać słabości? Co zmienić? Nad czym pracować, by zwiększyć bezpieczeństwo w miejscach strzeżonych? Jakiej umiejętności lub wiedzy brakuje ratownikom? Z wieloletnich badań i praktyki wynika, że nie potrafią oni obserwować akwenu i mają błędne pojęcie o zachowaniu tonącego [15, s. 24-28; 18, s. 28-30]. Wychodząc z założenia, że polska kadra ratownicza jest bardzo słabo przygotowywana w czasie kursów do pełnienia głównej, profilaktycznej funkcji na akwenie obserwacji [15,18], postanowiono sprawdzić w praktyce, czy ratownicy są w stanie w krótkim (30-sekundowym) oglądzie strzeżonego akwenu, odnaleźć osobę tonącą. Twierdzenie takie, znajduje uzasadnienie w oparciu o analizę zarówno polskich standardów szkoleniowych, w tym m.in. wymagania wynikające z aktów prawnych [27], ale także dostępnej literatury, pomijającej kwestie obserwacji, jako istotnego elementu umiejętności ratowniczych [32, s. 71-72]. Wykaz (kanon) podstawowych umiejętności ratunkowych, wymaganych od ratowników WOPR, w przywołanej pozycji zawiera jedynie: skoki ratownicze, pływanie ratunkowe, nurkowanie i pływanie pod wodą, opanowanie tonącego, holowanie osoby ratowanej, wyciąganie (wynoszenie) ratowanego z wody, transport ratowanego na lądzie, czynności medyczne, wiosłowanie, rzut kołem ratunkowym (rzutką), umiejętności taktyczne w ratowaniu tonących. Spis ten, winien w pierwszym punkcie zawierać prowadzenie obserwacji. Wszystkie bowiem kolejno wymienione umiejętności są wtórne do tego najważniejszego elementu. Podstawą do opracowania schematu badawczego, był materiał zebrany przez Pia i artykuły oparte o jego wyniki [24, s. 164-167; 25, s. 52-55; 26]. W wielu miejscach na świecie uznanie umiejętności obserwacji kąpieliska za podstawę profilaktyki, powodzenia i skuteczności akcji ratunkowej, stało się istotnym elementem szkolenia kadr ratowników wodnych [4, s. 437-439; 9, s. 61-66; 12, s. 62-68]. Pierwsze symptomy tonięcia pozostają nierozpoznane przez zdecydowaną większość polskich [20], ale też na przykład greckich ratowników [2]. Niespełna 30% z nich potrafi zauważyć tę fazę. Zastosowana metoda badawcza oparta została na podobnym eksperymencie, przeprowadzonym w USA, a zrealizowanym przez Jeff Ellis and Associates. Badanie polegało na zanurzeniu manekina ludzkiej postaci na dnie basenu i włączeniu stopera, który odmierzał czas reakcji ratowników uczestniczących w badaniu, od chwili zanurzenia manekina do momentu podjęcia czynności ratowniczych [1, s. 70-72; 3, s. 14-16]. Celem badania było ustalenie czasu reakcji ratownika na 1 Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Prezydenta St. Wojciechowskiego w Kaliszu, Wydział Rehabilitacji i Sportu; 62-800 Kalisz; ul. Nowy Świat 4, Ratownictwo Wodne Rzeczpospolitej, 62-800 Kalisz, ul. Łódzka 19, tel. 781 71 71 71, biuro@rwr.pl 2 Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Prezydenta St. Wojciechowskiego w Kaliszu, Wydział Rehabilitacji i Sportu; 62-800 Kalisz; ul. Nowy Świat 4, Ratownictwo Wodne Rzeczpospolitej, 62-800 Kalisz, ul. Łódzka 19, tel. 781 71 71 71, biuro@rwr.pl 845

zaistniałą sytuację tonięcia, oraz poznanie schematów podejmowanych przez nich czynności ratunkowych. Ten cykl badań nad czujnością wykorzystany został przez Poseidon Technolgies (www.poseidon-tech.com) do stworzenia systemu kamer i monitorów, instalowanych na kąpieliskach. Elektroniczne urządzenia służą do wykrywania przypadków tonięcia. Informacja o takiej sytuacji pojawia się na ekranie monitora znajdującego się przy stanowisku ratownika. Maszyna sygnalizuje dźwiękiem wypadek i wskazuje precyzyjnie jego miejsce [14]. Bynum [7] nazwał tę współpracę maszyn i ludzi rywalizacją, choć jest to tylko dobrze pojęte rozumienie podnoszenia bezpieczeństwa osób pływających. Każdy rodzaj naukowego, technicznego i szkoleniowego wspierania kadry ratowniczej jest w pełni uzasadniony, gdyż od tego w dużej mierze zależy życie i zdrowie osób korzystających z kąpieli, na strzeżonych akwenach. Ważne są także prawne regulacje. To od jakości, spójności i adekwatności aktów prawnych [16, s. 12-22; 17, s. 5-6] zależy, jak zapisane będą podstawowe kwestie, dotyczące szkolenia, sposobu pełnienia dyżuru, obowiązków ratownika, jego odpowiedzialności etc. Podwaliną do postawienia hipotez w omawianym poniżej materiale, oraz ustalenia parametrów badania [22, s. 59-61], były wyniki, uzyskane na ośmioosobowej, pilotażowej grupie ratowników. To próbne badanie przeprowadzono w 2013 roku, w Kaliszu, na pływalni Delfin. Cele pracy Głównym celem badania było ustalenie, jak ratownicy widzą (czy w ogóle widzą) dorosłą osobę, leżącą na dnie niecki basenu, w zależności od miejsca, z którego prowadzą obserwację a także pracując na zmęczeniu lub w osłabieniu. Cele szczegółowe, to udzielenie odpowiedzi, na następujące pytania: 1. Czy ratownicy, pełniący służbę, na całorocznej pływalni, są w stanie zauważyć osobę tonącą, która znajduje się pod wodą, a) wiedząc, b) nie wiedząc, w którym miejscu wydarza się tonięcie? 2. W jaki sposób należy pełnić dyżur (wypełniać obowiązki ratownicze), by najefektywniej zapewniać bezpieczeństwo uczestnikom kąpieli? 3. Jak szkolić nowe kadry ratownicze, do pracy w zawodzie ratownika wodnego? MATERIAŁ I METODY BADAŃ Zastosowane metody: 1. Ilościowe eksperyment 2. Jakościowe obserwacja i obserwacja uczestnicząca (jawna) Wykorzystane narzędzia: arkusz obserwacyjny. Sprzęt wykorzystany do badania: Manekin postaci ludzkiej, kolorze skóry zbliżonym do naturalnej, z ruchomymi stawami, ubrany w spodenki kąpielowe koloru granatowego, o parametrach: 1. Wzrost 165 cm 2. Waga 25 kg (po pełnym zalaniu wodą 75 kg) Nazwa producencka: wodny manekin ratunkowy dorosły RKO, mgr 07123434 (dystrybutor: firma Medline Sp. z o.o., Zielona Góra). Hipotezy badawcze 1. Ratownicy zarówno wiedząc, jak też nie wiedząc, w którym miejscu został usytuowany tonący (manekin), nie są w stanie zauważyć człowieka z wielu miejsc, w których pełnią służbę. 2. Dostrzeżenie epizodu tonięcia, gdy ratownicy nie wiedzą, gdzie znajduje się tonący znacznie zmniejsza szansę na efektywne udzielenie pomocy takiej osobie (czas reakcji znacznie się wydłuża, bądź w ogóle nie jest podejmowana akcja ratownicza). 3. Ratownik winien: a) stale przemieszczać się wokół akwenu, którego strzeże, b) ograniczać zajmowanie niskich pozycji (np. siedzącej), 846

c) unikać zatrzymywania się w miejscach, gdzie budowle, atrakcje wodne i inne czynniki powodują ograniczenie widoczności niecki, d) unikać rozmów z innymi ratownikami i uczestnikami kąpieli, e) prowadzić stałą, baczną obserwację strzeżonego akwenu. 4. Należy wprowadzić element nauczania obserwacji jako standard (chociaż ten zakres nie występuje jako obowiązkowy w przepisach) w szkoleniu ratowników wodnych. 5. Należy wprowadzić na każdym obiekcie element edukacji społecznej w formie symulowanych akcji ratowniczych (podobnych do akcji z zakresu p.poż w szkołach i innych instytucjach), w której brać będą udział zarówno ratownicy jak i klienci. Przebieg badania Pływalnię o wymiarach 25 m X 10,5 m., podzielono umownie 3 na 4, równe części. Na wszystkich torach były założone liny torowe. Badanie rozpoczynano o godz. 20.00 a kończono o 22.00. W czasie trwania badania, na obiekcie na badanej niecce, przebywało (pływało, bawiło się) od 3 do 14 klientów aqaparku. Były to zatem warunki zupełnie naturalne, bez interwencji badaczy w zwyczajowe zachowania uczestników kąpieli. Godziny były wybrane z uwagi na zmęczenie ratowników, tuż przed zakończeniem dyżuru, po całym dniu pracy. Uczestnicy badania W badaniach udział wzięło łącznie 68 ratowników, uczestników centralnych szkoleń instruktorskich. Wielu z nich posiadało duży i bardzo duży staż, doświadczenie w pracy na różnych akwenach oraz szereg przydatnych kwalifikacji (szkoleń) w ratownictwie wodnym. Uczestnicy od wczesnych godzin (od 8.00), brali udział w zajęciach teoretycznych i praktycznych, realizując program szkolenia Instruktorów ratownictwa. Zatem ich stan można porównać do tego, w jakim jest ratownik na dyżurze o tak późnej porze (zmęczenie, znużenie, oczekiwanie na koniec zawodowych obowiązków). Próba I. Ratownicy wiedzą, gdzie jest tonący. Badani byli ustawiani wokół niecki basenu w taki sposób, aby nie mogli konsultować własnych spostrzeżeń, tj. w odległości ok. 2 metrów od siebie, z naciskiem na całkowity zakaz rozmów w czasie badania. Każdy z nich miał do dyspozycji plastikowe krzesło, takie, na jakich siadają ratownicy pracujący na obiekcie. Na otrzymanym arkuszu z rzutem na pływalnię, mieli w pierwszej kolejności zaznaczyć swoją pozycję (otaczając kółkiem odpowiednią literę R). Manekin był układany kolejno w każdej ze stref. Ratownicy obserwowali manekina przez 30 sekund. Taki czas przyjęto, uwzględniając zalecenia organizacji ratowniczej Ellis and Associates, która ustaliła zasadę zwaną 10/20, w oparciu o wyniki badań Shawn i DeRosa [29]. Opracowany przez ten zespół system monitoringu obszaru akwenu, polega na takim sposobie obserwowania, aby w czasie 10 sekund od zauważenia zagrożenia, ratownik był w stanie w ciągu kolejnych 20 sekund dotrzeć do tego miejsca. Ta technika jest nauczana w czasie szkoleń ratowników [13, s. 277-284]. Na potrzeby badania przyjęto, że jeśli ratownik intensywnie skanując wyznaczoną strefę przez 30 sekund (łączny czas zasady 10/20), zlokalizuje tonącego (jest w stanie w ogóle go zauważyć), to w ciągu kolejnych kilku sekund może udzielić mu pomocy. Czy pomoc okaże się skuteczna i efektywna, to już kwestia powodu, dla którego osoba znalazła się na dnie (przyczyny niezależne od wody czy też typowe tonięcie) a także czasu przebywania pod wodą i zaistniałych w związku z tym, zmian w organizmie. Badani otrzymali arkusz obserwacyjny, zawierający grafikę, na którą nanosili swoje odpowiedzi, zaznaczając kółkiem lub skreśleniem właściwy wybór, zgodnie z wzorem: W widzę, NW nie widzę, WC widzę częściowo. Każdy z nich dokonywał 30 sekundowej obserwacji w dwóch pozycjach: najpierw siedząc, potem stojąc. Po upływie 70 sekund (łącznie 2 próby: stojąc i siedząc plus zapis wyniku obserwacji), manekin był przekładany do kolejnej strefy. 3 Strefy nie zostały technicznie (fizycznie) oznaczone, jednak uczestnicy badania wiedzieli, jaki jest obszar każdej z nich, gdyż badający dokładnie wskazali punkty, zgodnie z którymi przebiegały linie podziału. 847

Rys. 1. Rzut na parametry badania. Linie czerwone liny torowe, linie żółte umowne strefy podziału pływalni, R - ratownicy Ta próba (w czterech powtórzeniach), zawsze jednoznacznie wykazywała, że stojąc ma się lepszy zakres widzenia, w związku z tym, kolejne próby wykonywane były wyłącznie w tej pozycji. Ratownicy pozostawali na swoich stanowiskach. Zmianie ulegało wyłącznie położenie manekina. Próba II. Ratownicy nie wiedzą, gdzie jest tonący. Manekin był układany kolejno w jednej ze stref, jednak, ratownicy nie widzieli w której (każdy z nich otrzymał białe, bawełniane prześcieradło, którym musiał zakryć głowę i tułów, na czas przekładania manekina). Taki rodzaj zasłony uznano za najodpowiedniejszy, gdyż nie powodował ucisku oczu (np. opaską), badani nie musieli tracić czasu na przywrócenie dobrego widzenia (co mogłoby następować po zaciskaniu opaski), był łatwy i szybki do samodzielnego nałożenia i zdjęcia, a także zapewniał całkowite odcięcie obrazu badani okryci do pasa nie mieli szans zobaczyć, gdzie położony był manekin. Rys. 2. Sposób okrycia badanych, w celu wyeliminowania możliwości podejrzenia miejsca, w którym znajdował się tonący Po wyjściu z wody osoby przenoszącej manekina, uczestnicy otrzymywali sygnał do zdjęcia nakryć i rozpoczęcia skanowania obszaru niecki, w celu określenia miejsca położenia manekina. 848

Badani każdorazowo dokonywali adnotacji na arkuszach obserwacyjnych. Nie byli oni w trakcie badania informowani, gdzie znajduje się manekin. Dopiero po zakończeniu wszystkich prób przeanalizowano z nimi miejsca, w których układany był manekin. Tak więc wpisy w kartach odzwierciedlają faktyczne stany. Pomiędzy czterem próbami, za każdym razem mieli obowiązek nakrycia się prześcieradłem, na czas zmiany miejsca położenia manekina. Łącznie, badani odnotowali 544 wyniki obserwacji, wiedząc, gdzie jest tonący oraz 272 odczyty, gdy nie było wiadomo, gdzie leży manekin. WYNIKI Uzyskane wyniki są materiałem wystarczającym, do wnioskowania w obrębie przyjętych hipotez. W opinii wszystkich uczestników badania, ratowników wyszkolonych w różnych miejscach w kraju, obraz jaki wyłonił się z zebranego materiału a także na podstawie ich własnych wrażeń i spostrzeżeń, można określić jako szokujący. Tabelaryczne ujęcie uzyskanych wyników, z kolejnych prób, pozwala na szybki ogląd tego, co zostało zdiagnozowane. Pierwsza tabela zawiera porównanie, ja zmienia się widoczność manekina w pozycji stojącej i siedzącej (w tym samym punkcie obserwacyjnym), gdy wiedzieli, gdzie znajduje się tonący. Tab. 1. Porównanie wyników pozycji siedzącej i stojącej R1 R68 X 4 strefy siedząc R1 R68 X 4 strefy stojąc liczbowo procentowo liczbowo procentowo W 44 16,18 72 26,47 NW 108 39,70 72 26,47 WC 120 44,12 128 47,05 Przerażające wydawać się może to, że niezależnie od zajmowanej przez ratownika pozycji, w tak wielu przypadkach, mimo wiedzy, gdzie znajduje się tonący nie byli w stanie go zobaczyć. Niemal 40% przypadków nie jest zauważalna w pozycji siedzącej i ponad 26% przypadków nie jest rejestrowanych wzrokiem, przez stojącego ratownika. Samo podniesienie aparatu wzroku (z pozycji siedzącej do stojącej czyli o kilkadziesiąt centymetrów), spowodowało poprawę dostrzegania tonącego o ponad 14%. Wpatrywanie się w konkretny punkt, przy niewielkiej liczbie pływających, wiedząc, że na dnie jest człowiek i nie mogąc go zauważyć było bardzo frustrujące dla badanych ratowników. Z badania wynika jednoznacznie, że epizod tonięcia, bez jakichkolwiek oznak (wołania, machania) jest prawie niemożliwy do zarejestrowania przez ratownika, gdyż przez kilka godzin dyżuru, nikt nie jest w stanie utrzymać maksymalnej czujności. Wszystkie, niekorzystne czynniki (zmęczenie, hałas, temperatura, wilgotność i inne zakłócenia), zwiększają ryzyko utonięcia osoby, nie sygnalizującej wcześniejszych trudności w wodzie. Śmierć lub nieodwracalne zmiany zdrowotne, zachodzą w ciepłej (basenowej) wodzie w 3-4 minuty. Jeszcze trudniejsze do zaakceptowania są wyniki, uzyskane z drugiej części badania, to znaczy z obserwacji 30 sekundowej, bez wiedzy, gdzie szukać tonącego. Tab. 2. Wyniki próby II ratownicy nie wiedzą, gdzie znajduje się tonący R1 R68 X 4 strefy liczbowo procentowo W 38 13,97 NW 135 49,63 WC 99 36,4 Niecałe 14% badanych, było w stanie w ciągu 30 sekund zlokalizować dorosłą osobę, leżącą na dnie niecki basenu (mniejszego niż standardowe basen 5 torowy). Połowa badanych nie znalazła w tym czasie tonącego (wiedząc, że gdzieś jest). Ciekawy okazał się wynik częściowego diagnozowania miejsca, w którym znajdować się miał tonący. Otóż z ponad 36% takich wyników aż 849

17% było nietrafnie oznaczonych. Zatem te błędne wskazania zwiększają odsetek wskazań, kwalifikujących się do niezauważonych. Reasumując: uznać można, że 66% wszystkich wyników, to epizody nieuchwycone przez ratownika. WNIOSKI Przyjęte hipotezy zweryfikowano w następującym zakresie: 1. Ratownicy niezależnie od tego czy wiedzą, czy nie wiedzą, gdzie znajduje się osoba tonąca (na dnie), mają problem ze wzrokowym ustaleniem miejsca, w którym leży ta osoba z uwagi na nieodpowiedni punkt obserwacyjny a także różne zakłócenia. 2. Wiedząc, że na dnie niecki jest umiejscowiony tonący, prawie połowa uczestników badania (do ponad 66%), nie była w stanie określić tego punktu (nie widziała manekina). Nie widząc problemu, nie podejmą akcji ratunkowej. 3. W celu zwiększenia szans na zauważenie epizodu tonięcia, ratownicy powinni stale przemieszczać się wokół akwenu, którego strzegą. 4. Dla lepszej widoczności obserwowanej powierzchni, ratownicy muszą ograniczać zajmowanie niskich pozycji (np. siedzącej). 5. Ratownicy powinni unikać zatrzymywania się w miejscach, gdzie budowle, atrakcje wodne i inne czynniki powodują ograniczenie widoczności niecki. 6. W czasie pełnienia dyżuru, ratownicy winni unikać rozmów z innymi ratownikami i uczestnikami kąpieli. Do kontaktów z klientami należy ustanowić jednego ratownika, który w danym momencie nie pełni funkcji obserwatora. 7. Należy zapoznać ratowników z technikami i metodami skutecznej obserwacji i utrzymania koncentracji, na przykład zgodnie z wytycznymi Griffiths [10; 11, s 40-47]. Ten element istotnych umiejętności ratowniczych (obserwacja), powinien być nauczany jako obowiązkowy, na wszystkich szkoleniach ratowników, instruktorów ratownictwa, instruktorów pływania i opiekunów grup (np. w czasie szkoleń opiekunów kolonii). 8. Niezbędne jest rozpoczęcie społecznych kampanii profilaktycznych, które mogą w początkowej fazie przybrać formę symulowanych akcji ratowniczych (podobnych do akcji z zakresu p.poż w szkołach i innych instytucjach). W takich pozorowanych akcjach, doświadczenia i systematyzowania swoich działań (kolejnych czynności), nabierać będą ratownicy, a klienci dowiedzą się jak należy reagować, jak się zachowywać w potencjalnej, realnej sytuacji. PODSUMOWANIE W całym kraju jest coraz więcej dużych, całorocznych obiektów, z wieloma atrakcjami. Można się zatem spodziewać, że przypadków tonięcia i śmierci w wodzie, będzie więcej. Tylko ostatnie miesiące odkryły słabości w przygotowaniu i postępowaniu zespołów ratowniczych (historia z aqaparku w Kutnie, Sopocie [33, 34]). Autorzy od wielu lat starają się zwrócić uwagę całego środowiska wodniackiego na ten niezwykle ważny element, który jest zupełnie pomijany zarówno w prawie, programach szkolenia jak też w praktycznym wykorzystaniu. Ratownicy nie mają wyobrażenia (szczególnie młodzi), o tym, jakie ograniczenia i słabości stanowią o ich zupełnej nieprzydatności do działań profilaktycznych. Dopiero z czasem, z nabywanym doświadczeniem, ratownicy zaczynają rozumieć, na czym polega dobra służba ratownicza. Choć oczywiście zdarzają się przypadki totalnego uśpienia czujności i zaangażowania (jeśli na przykład przez dłuższy okres nie wydarza się śmiertelny wypadek na obiekcie). Po raz kolejny autorzy apelują, by nad koniecznością wprowadzenia nauczania obserwacji pochyliły się wszystkie zainteresowane środowiska. Z całą pewnością najistotniejszym z nich jest ratownictwo wodne i kadra szkoląca przyszłych ratowników. Nie można dalej przygotowywać do tego zawodu, z pominięciem tego najważniejszego zakresu umiejętności. Kolejna kwestia, to rozpoczęcie edukacji społecznej. Początkiem tego typu działań mogą być na przykład, organizowane na strzeżonych akwenach pozorowane akcje, o których konkretnym czasie 850

i przebiegu ratownicy i klienci nie będą poinformowani. Zarówno pływający, jak i zespół ratowniczy, mogąc wielokrotnie uczestniczyć w tego typu zadaniach, z czasem zaczęliby działać systemowo, pragmatycznie, schematycznie. Dzisiaj często w chwili podniesionego alarmu, cała akcja przypomina paniczną gonitwę i wielki chaos (wystarczy tylko wspomnieć akcję z bieżącego roku w Sopocie). Nikt nie wie dokładnie co ma robić, jakie konkretne czynności wykonywać, jak prowadzić nadzór nad pozostałymi osobami w wodzie etc. O takiej edukacji mówi na przykład zespół Schwebel i współ. [28, s. 862-868]. Zmęczenie, obniżenie koncentracji, uwagi, czujności czy norm wydajności ratownika jest procesem naturalnym w warunkach, w jakich pełni służbę. Występujące na obiektach zakłócenia (pytający ludzie, prośby o wydanie sprzętu, nuda, monotonia, etc.) i czynniki tam panujące (wysoka temperatura, panujący hałas, ogromna wilgotność, opary zawierające związki chloru i inne), mają znaczny, negatywny wpływ na organizm, zmysły a tym samym reakcje ratownika. O opóźnieniach w odbieraniu i reagowaniu na bodźce w czasie ratowniczego dyżuru, a w ślad za tym zaniechaniu podejmowania odpowiednich czynności, w konsekwencji których ginęli ludzie na strzeżonych akwenach, pisał Modell [21, s. 650-653]. Jest wiele do zrobienia w poruszanej materii. Czas zmierzyć się z tym wyzwaniem. Naukowe i praktyczne dokonania w tym zakresie, powinny być podstawą do rozpoczęcia intensywnej pracy na tym polu. Streszczenie Śmierć w wodzie jest zazwyczaj tragedią niezamierzoną, a szczególnie bolesną, gdyż jak wynika z analizy wieloletnich statystyk dotyka przede wszystkim najmłodszych i młodych obywateli. Tendencje te, są podobne na całym świecie. Utonięcia zdarzają się najczęściej w miejscach niestrzeżonych, ale wiele wypadków zdarza się każdego roku, na sezonowych kąpieliskach nadzorowanych przez ratowników i na obiektach całorocznych. Te ostatnie zasługują na szczególną uwagę, ze względu na to, że warunki tam panujące (doskonała przejrzystość wody, kadra ratownicza, ograniczona głębokość i zamknięty obszar) zdają się wykluczać możliwość niedostrzeżenia wypadku. Słowa kluczowe: obserwacja, ratownik, tonący, śmierć w wodzie Observation, the basic skill for drowning prevention Abstract Death in water is usually an unintended tragedy, yet particularly painful, since, as long-term analysis of statistics show, it touches the youngest and young people. These tendencies are mostly similar in the whole world. Drowning takes place in unguarded water basins, but multiple accidents take place each year at seasonal water basins attended by life-guards and at whole year water leisure facilities. The latter ones deserve special attention due to the fact that conditions present at those facilities (perfect clarity of water, life guards, limited depth and enclosed area) seem to limit the possibility of failing to notice an accident. What are its causes and how to prevent such situations? This material makes an attempt to answer this and other questions Key words: surveillance, lifeguard, drowning person, death in water BIBLIOGRAFIA 1. Ashburn, Va., Study shows lifeguards can't see everything, always. Data from Vigilance Institute points to environmental, job-related reasons contributing to results. Parks & Recreation 2002, 37 (2). 2. Avramidis, S., Butterly, R., Llewellyn, D., Who Rescues? Lifesaving Risk Assessment of Swimming & other Aquatic Activities. Leeds Metropolitan University postgraduate conference 2006. 3. Brener, J., Oostman, M., Lifeguards Watch but they don t always see! World Waterpark Magazine 2002, 5. 4. Brenner, R.A., and the American Academy of Pediatric Committee on Injury. Violence, and Poison Prevention. Prevention of Drowning in Infants, Children, and Adolescents. Pediatrics 2003. 851

5. Brenner, R.A., Trumble, A.C., Smith, G.S., Kessler, E.P., Overpeck, M.D., Where Children Drown, United States, 1995. Pediatrics 2001, 108(1). 6. Bristow, K.M., Carson, J.B., Warda, L.W., Wartman, R., Childhood drowning in Manitoba: A 10 year review of provincial Pediatric Death Review Committee data. Paediatrics & Child Health 2002, 7(9). 7. Bynum, M., Ready for action: today's aquatic safety personnel are better equipped and prepared than ever, thanks to enhanced technology and training. Athletic business 2004, 28 (12). 8. Fenner, P., Environmental Health: Drowning. Australian Family Physician 2000, 29(11). 9. Fenner, P., Leahy, S., Buhk, A., Dawes, P., Prevention of drowning: visual scanning and attention span in Lifeguards. The Journal of Occupational Health and Safety Safety. Australia and New Zealand 1999, nr 15(1). 10. Griffiths, T. Every 30 minutes. Aquatics International 2001, 13(5). 11. Griffiths, T., Chambers, V., Steel, D., Systematic scanning for lifeguards. Parks & Recreation 1995, 30(2). 12. Griffiths, T., Vogelsong, H., Steel, D., Operation Baywatch.(Results of the 1996 National Lifeguard Survey). Parks & Recreation 1997, 32(11). 13. Hunsucker JL., Davison SJ., Analysis of rescue and drowning history from a lifeguarded waterpark environment. International Journal of Injury Control and Safety Promotion 2011, 18(4):277-84. 14. Jenkins R., Saved by a computer lifeguard. The Times 2005, nr 1. 15. Michniewicz I., Michniewicz R., Czynniki wewnętrzne i zewnętrzne wpływające na skuteczność pracy ratownika. Sporty wodne i ratownictwo 2011, nr 4, s. 24-28. 16. Michniewicz I., Michniewicz R., Nowelizacja ustawy Prawo wodne w zakresie organizacji kąpielisk. Sporty Wodne i Ratownictwo 2011, nr 2. 17. Michniewicz I., Michniewicz R., Nowe przepisy dotyczące ratowników wodnych w przededniu otwarcia sezonu kąpielowego 2012. Bezpieczeństwo Pracy. Nauka i Praktyka 2012, nr 5. 18. Michniewicz R., Michniewicz I., Śmierć na strzeżonym kąpielisku wina ratownika czy systemu szkolenia? Bezpieczeństwo Pracy. Nauka i Praktyka 2011, nr 1, s.28-30. 19. Michniewicz R., Michniewicz I., Utonięcia małych dzieci w przydomowych basenach, Polish Hyperbaric Research 2012, nr 2(39). 20. Michniewicz, R., Wiedza i umiejętności ratowników wodnych a struktura akcji ratowniczych. PWSZ, Kalisz 2011. 21. Modell JH., Prevention of needless deaths from drowning. Southern Medical Journal 2010, nr 103(7). 22. Nowak S., Metodologia badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007. 23. Pelletier AR., Gilchrist J., Fatalities in swimming pools with lifeguards: USA, 2000-2008. Injury Prevention 2011, nr 17(4). 24. Pia, F., Observations on the drowning of nonswimmers. Journal of Physical Education 1974, nr 71(6). 25. Pia, F., (1984). The RID Factor as a Cause of Drowning. Parks & Recreation 1984, nr 19(6). 26. Pia, F., Reflections on lifeguard surveillance programs Drowning: New Perspectives on Intervention and Prevention. CRC Press, LLC 1999. 27. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 czerwca 2012, w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym (Dz. U. 2012 poz. 747). 28. Schwebel DC., Lindsay S., Simpson J., Brief report: a brief intervention to improve lifeguard surveillance at a public swimming pool. Journal of pediatric psychology 2007, nr 32(7). 29. Shawn, P., DeRosa, J.D. 10/20 Protection Rule Make It Work For You. From the Stand. Texas Public Pool Council 2001, nr 4(4). 30. statystyki policji polskiej 2012; 31. WHO, 2003; 32. Wiesner W., Skalski D., Podstawy metodyczne edukacji ratowniczej, Skarszewy-Wrocław 2005. 852

Strony internetowe 33. http://www.tvn24.pl/szef-wopr-przyznaje-sie-dyrekcja-w-szoku-ratowniczka-aquaparku-uczylasie-plywac-po-pracy,430935,s.html 34. http://www.dziennikbaltycki.pl/artykul/3454487,dziewczynka-topila-sie-w-parku-wodnym-wsopocie-jest-w-stanie-krytycznym,id,t.html 853