I. Odpowiedzialność cywilna członków organów spółek kapitałowych ubezpieczenie Directors and Officers (D&O) Sebastian Sikorski Spis treści. Wprowadzenie... Geneza ubezpieczenia D&O... D&O w Polsce.... Zakres podmiotowy ubezpieczenia... 3 Ubezpieczenie spółki... 4 Dwa warianty ubezpieczenia... 4 3. Charakter prawny i zakres ubezpieczenia. Główne wyłączenia odpowiedzialności ubezpieczyciela... 5 Treść umowy... 7 4. Problematyka czasowego działania ubezpieczenia... 8 5. Koszty ubezpieczenia i sposób zawarcia umowy... 9 6. Wykonywanie umowy ubezpieczenia, wypadek ubezpieczeniowy, specyfika świadczenia ubezpieczeniowego... 9 7. Podsumowanie...
I. Odpowiedzialność cywilna członków organów spółek kapitałowych ubezpieczenie.... Wprowadzenie Geneza ubezpieczenia D&O Analizując problematykę odpowiedzialności członków organów spółek kapitałowych, nie sposób pominąć kwestii ubezpieczenia. Istnieje bowiem realne ryzyko wyrządzenia szkody przez osoby pełniące funkcje w tych organach zarówno samej spółce, jak i jej wspólnikom, akcjonariuszom, wierzycielom czy wreszcie osobom trzecim. Ubezpieczenie obejmuje więc wszystkie zachowania, które mogą powodować szkodę, nie zaś tylko działania prowadzące do niewypłacalności spółki wobec jej wierzycieli. W praktyce obrotu wykształciło się zatem ubezpieczenie będące rodzajem ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej przeznaczone dla osób zasiadających w organach zarządzających spółek kapitałowych, zwane również od swojej angielskiej nazwy ubezpieczeniem Directors and Officers (D&O). Ubezpieczenie to powstało w Wielkiej Brytanii już w latach 30. XX wieku. 0 0 lat później rozwinęło się w Stanach Zjednoczonych. Przedsiębiorcy zaczęli dostrzegać korzyści wynikające z tego rodzaju ubezpieczenia. Podjęli zatem działania mające wpłynąć na stanowe organy ustawodawcze, aby wydały akty prawne będące podstawą ubezpieczania się od ryzyka wyrządzenia szkody spółce przez osoby nią zarządzające. Ostatecznie nastąpiło to w 960 r. poprzez zmianę w interpretacji przepisów prawa. Obecnie Stany Zjednoczone są największym rynkiem dla tego typu ubezpieczeń 3. D&O w Polsce W naszym kraju D&O pojawiło się po transformacji ustrojowej w związku z wejściem na polski rynek koncernów międzynarodowych oferujących menedżerom tego typu ochronę ubezpieczeniową. Następnym krokiem w rozwoju tego rodzaju ubezpieczeń było ich pojawienie się w ofercie ubezpieczycieli działających na naszym rynku 4. Tego typu ubezpieczenie zwane jest w Polsce OC menadżerów, OC członków władz lub dyrekcji spółek kapitałowych, OC członków władz i funkcjonariuszy 5. Dotychczas nie cieszyły się one jednak u nas dużym zainteresowaniem, takim jak w krajach zachodnich. Przyczyn takiego stanu rzeczy było kilka. W piśmiennictwie wskazuje się przede wszystkim na bierną postawę wspólników i akcjonariuszy w dochodzeniu odszkodowania od członków zarządu, niekorzystne rozwiązania podatkowe klasyfikujące składki na ubezpieczenie jako przychód osoby ubezpieczonej przez spółkę, jak również K. Osajda, Odpowiedzialność cywilna członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o., Warszawa 008, s.. D. Wajda, Ubezpieczenia Directors and Officers (D&O), Prawo spółek 007, nr 3, s. 47. 3 Tamże. 4 D. Walerjan, T. Żak, Odpowiedzialność członków zarządu spółek kapitałowych oraz praktyczne sposoby jej ograniczenia, Warszawa 00, s. 0. 5 A.S. Nartowski, Kilka uwag w kwestii ubezpieczenia D&O w polskich realiach, Nasz Rynek Kapitałowy 00, nr 6 (38), s. 6
. Zakres akres podmiotowy pod iotowy ubezpieczenia relatywnie niewielką wiedzę na temat tego typu ubezpieczenia. 87% najwyższej kadry kierowniczej w Polsce słyszało o ubezpieczeniu D&O, ale stosowną polisę miało jednak tylko 7% z nich wynika z raportu PZU SA dotyczącego D&O opracowanego we wrześniu 00 r. Połowa z ubezpieczonych nie znała jednak zakresu ochrony, a co dziewiąty nawet swego ubezpieczyciela. Nie bez znaczenia jest także poziom kultury korporacyjnej oraz to, czy właściciel powierzył zarząd niezależnym menadżerom, czy też włada organizacją samodzielnie. Istotna jest także skala działalności przedsiębiorstwa. Zmiany zaczęły się w 008 r., na co wskazują dane opublikowane na stronie internetowej Rzecznika Ubezpieczonych. Wynika z nich, że znacznie wzrosło zainteresowanie tymi ubezpieczeniami, szczególnie w branży budowlanej i sektorze finansowym. Chociaż oczywiście udział składek pochodzących z tych ubezpieczeń pozostaje nadal niewielki na tle innych 3. Roczne składki z tytułu omawianego ubezpieczenia to kilkadziesiąt mln zł, przy około 0 mld zł zebranych ogółem przez ubezpieczycieli majątkowych. Jako powód wzrostu zainteresowania tego rodzaju ubezpieczeniem wskazuje się przede wszystkim kryzys na rynkach finansowych zapoczątkowany właśnie w 008 r. W szczególności zaś problemy wielu polskich spółek w związku ze stratami spowodowanymi korzystaniem z opcji walutowych 4.. Zakres akres podmiotowy pod iotowy ubezpieczenia Ubezpieczenie D&O jest przeznaczone przede wszystkim dla członków zarządu spółek kapitałowych. Ochroną w ramach tego ubezpieczenia mogą być objęte także inne osoby pełniące następującej funkcje: członka rady nadzorczej, członka komisji rewizyjnej, prokurenta, pełnomocnika spółki, pracownicy piastujący wysokie stanowiska np. dyrektorzy spółki 5. Należy w tym miejscu podkreślić, że ubezpieczenie to może obejmować osoby zajmujące wskazane powyżej funkcje w całej grupie kapitałowej. Oczywiście możliwe jest także ograniczenie kręgu osób ubezpieczonych do jednej lub kilku spółek wchodzących w skład takiej grupy. Interesujące jest, że w obecnie występujących na rynku ubezpieczeniach D&O spotykane są również takie, które chronią także członków organów spółek D. Wajda, s. 48. P. Bogucki, Ubezpieczenia D&O specjalistyczny produkt dla menadżerów, Gazeta Ubezpieczeniowa 009, września. 3 www.rzu.gov.pl/aktualnosci-z-rynku/ubezpieczenia-majatkowe 4 D. Walerjan, T. Żak, op. cit., s. 0. 5 D. Wajda, op. cit., s. 49. 3
I. Odpowiedzialność cywilna członków organów spółek kapitałowych ubezpieczenie... niebędących w grupie kapitałowej (jako spółka matka bądź spółka córka), w których to władzach wykonują funkcję osoby jedynie delegowane do tych spółek. Ubezpieczenie spółki Z powyższego wynika, że ubezpieczenie D&O zawierane jest zwykle na rzecz osób fizycznych pełniących określone funkcje w spółce. W praktyce zdarza się jednak, że w niektórych warunkach pod pojęciem ubezpieczonego rozumie się także spółkę. Jest to o tyle zrozumiałe, że chroni ono majątek spółki, a ponadto spółka zazwyczaj opłaca składkę. Na tym tle interesująca jest kwestia dotycząca likwidatorów spółki. Bez wątpienia z chwilą otwarcia likwidacji ubezpieczyciel ponosi odpowiedzialność za likwidatorów, którymi są zwykle członkowie zarządu art. 76 oraz art. 463 ustawy z 5.9.000 r. Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz.U. z 03 r., poz. 030 ze zm.; dalej KSH). Niektórzy ubezpieczyciele w swoich ogólnych warunkach ubezpieczeń wprost wykluczają likwidatorów z zakresu pojęciowego ubezpieczony. Jak słusznie wskazuje się w piśmiennictwie taka praktyka jest o tyle niezrozumiała, że ubezpieczyciel z tytułu ubezpieczenia likwidatorów nie ponosi większego ryzyka, niż to ma miejsce w przypadku ubezpieczenia członków zarządu 3. Dwa warianty ubezpieczenia Podczas analizy kręgu osób, które mogą zostać objęte ubezpieczeniem D&O, należy wskazać na konstrukcję prawną powstającą w przypadku tego ubezpieczenia. Po pierwsze ubezpieczenie to może działać niejako automatycznie. Dzieje się tak, gdy ubezpieczenie swoim zakresem obejmuje krąg osób zajmujących określone funkcje w spółce bez wskazania jednak na to, kto te funkcje w danym czasie pełni. Oczywiście w takim przypadku ubezpieczyciele wymagają zazwyczaj powiadomienia o wystąpieniu zmian w gronie tych osób. Jest to bardzo praktyczne rozwiązanie, ponieważ w ten sposób eliminuje się konieczność zawierania umowy ubezpieczenia D&O przy każdorazowej zmianie w składzie osobowym danego organu spółki. Po drugie ubezpieczenie to może chronić konkretne osoby (wskazane z imienia i nazwiska) zajmujące określone funkcje w spółce 4. Spotykany jest także podział, zgodnie z którym pierwszy ze wskazanych powyżej wariantów określa się jako strukturalny, a drugi jako klasyczny 5. Oczywiście nie trudno się domyśleć, że pierwszy wariant jest korzystniejszy dla ubezpieczającego ze względu na uproszczenie procedury zawierania umowy ubezpieczenia, co ma znaczenie zwłaszcza w przypadku dużej rotacji osób na tych stanowiskach w spółce. Ponadto nie ma w tym przypadku ryzyka, że dana osoba powołana do określo- P. Sukiennik, Produkt na miarę czasów, cz. I., Miesięcznik Ubezpieczeniowy 0 r., maj, s. 3. D. Wajda, Ubezpieczenia..., s. 49. 3 Tamże. 4 D. Walerjan, T. Żak, op. cit., s. 03. 5 K. Osajda, op. cit., s. 3. 4
3. Charakter harakter prawny i zakres ubezpieczenia. Główne łówne wyłączenia wył czenia odpowiedzialności ubezpieczyciela nej funkcji w spółce nie zostanie zaakceptowana przez ubezpieczyciela. Drugi wariant jest korzystniejszy dla ubezpieczyciela, który może dokładnie zweryfikować osobę, na przykład pod względem jej wykształcenia czy doświadczenia zawodowego, co w konsekwencji pozwala lepiej oszacować ryzyko związane z ewentualną koniecznością zapłaty odszkodowania. W praktyce konstrukcja ta może okazać się korzystniejsza również dla samego ubezpieczającego. W przypadku osób o bardzo wysokich kwalifikacjach zawodowych można przecież negocjować składki, zwłaszcza gdy spółka korzysta z wielu innych rodzajów ubezpieczeń u tego samego ubezpieczyciela. W piśmiennictwie interesujący przykład przywołuje D. Wajda, który wskazuje, że objęcie ubezpieczeniem D&O konkretnych osób pełniących określone funkcje w spółce ma również inną zaletę z punktu widzenia ubezpieczyciela. Zmiana członka zarządu czy rady nadzorczej na inną osobę nie musi bowiem być i często nie jest korzystna. W praktyce określona osoba może zostać odwołana z uwagi na zbytnią dociekliwość bądź brak zgody na określone działania. W konsekwencji w spółce może zostać dokonana czystka umożliwiająca wspólnikowi czy akcjonariuszowi większościowemu przeprowadzenie działań, w wyniku których uzyska on określone korzyści, natomiast spółka poniesie stratę. Ryzyko ubezpieczyciela byłoby zatem ograniczone, gdyby w przypadku zmian w organach spółki ubezpieczeniem były obejmowane każdorazowo konkretne osoby. Podsumowanie analizy zakresu podmiotowego tego ubezpieczenia prowadzi do wskazania, że to najczęściej spółki wykupują polisy D&O konkretnym osobom. Zdecydowanie rzadziej występuje sytuacja, w której to sam zainteresowany na przykład członek zarządu zawiera umowę ubezpieczenia D&O na wypadek wyrządzenia przez siebie szkody spółce, którą zarządza. 3. Charakter harakter prawny i zakres ubezpieczenia. Główne wyłączenia odpowiedzialności ubezpieczyciela Czytelne przedstawienie charakteru ubezpieczenia D&O wymaga odwołania się do podstawowej funkcji, jaką pełni ono w obrocie. Z punktu widzenia osoby ubezpieczonej ubezpieczenie tego typu zapewnia ochronę jej majątku osobistego. Oznacza to, że jeśli zostaną skierowane roszczenia, na przykład przez spółkę wobec członka zarządu objętego ubezpieczeniem D&O, to powstała szkoda zostanie co do zasady naprawiona ze środków pochodzących właśnie z tego ubezpieczenia. Z perspektywy spółki natomiast istnieje wyższy stopień pewności naprawienia szkody. W praktyce bowiem mogłoby się D. Wajda, op. cit., s. 49. D. Walerjan, T. Żak, op. cit., s. 03. 5
I. Odpowiedzialność cywilna członków organów spółek kapitałowych ubezpieczenie... okazać, że majątek osobisty członka organu spółki lub osoby działającej w jej imieniu jest niewystarczający do pokrycia szkody dla samej spółki, bądź w sytuacji, kiedy spółka pokrywa szkody wobec osób trzecich za działania członka swojego organu lub pełnomocnika czy prokurenta, a następnie kieruje przeciw nim roszczenie regresowe. Patrząc na ubezpieczenie D&O przez pryzmat produktów ubezpieczeniowych oferowanych na rynku, należy stwierdzić, że ubezpieczenie to zawiera w sobie elementy różnych ich rodzajów. Tytułem przykładu można tutaj wskazać ubezpieczenie ochrony prawnej czy też ubezpieczenie typu assistance. Takie konstruowanie poszczególnych rodzajów ubezpieczeń jest oczywiście dopuszczalne przede wszystkim z punktu widzenia swobody umów wyrażonej na gruncie art. 353 ustawy z 3.4.964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 04 r. poz. ; dalej KC). Nie zmienia to jednak faktu, że z prawnego punktu widzenia ubezpieczenia D&O jest umową ubezpieczenia w rozumieniu przepisów KC. Oznacza to, że na podstawie umowy ubezpieczenia dany ubezpieczyciel zobowiązuje się spełnić określone świadczenie, tj. zapłacić odszkodowanie. Realizacja następuje w sytuacji wystąpienia zdarzenia (wypadku ubezpieczeniowego) przewidzianego w umowie ubezpieczenia, którego następstwem jest powstanie szkody. Natomiast ubezpieczający zobowiązany jest do zapłacenia składki. W tym miejscu należy wskazać, że w przypadku umowy ubezpieczenia D&O jej przedmiotem jest odpowiedzialność cywilna ponoszona przez ubezpieczonego za szkody wyrządzone osobom trzecim w tym w szczególności spółce w związku z nienależytym wykonywaniem powierzonych obowiązków. Osoba ubezpieczona ponosi odpowiedzialność cywilną zarówno zgodnie z prawem powszechnie obowiązującym zwłaszcza w KSH, KC, Kodeksie pracy czy też ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, jak i aktami wewnętrznymi, tj. umową bądź statutem spółki lub też jej regulaminem. Podstawowe znaczenie dla członków organów spółek kapitałowych będą miały dwa przepisy. W przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością będzie to przepis art. 93 KSH. Natomiast w przypadku spółki akcyjnej art. 483 KSH. Przepisy te wskazują członków organów spółki oraz likwidatorów jako odpowiedzialnych za szkodę wyrządzoną sprzecznym z prawem działaniem bądź zaniechaniem, o ile można przypisać im winę. W piśmiennictwie wątpliwości budzi natomiast możliwość objęcia ubezpieczeniem D&O odpowiedzialności członka zarządu wynikającego na przykład z przepisu art. 99 KSH, a więc w przypadku, kiedy odpowiedzialność członka zarządu nie ma charakteru odszkodowawczego. Ubezpieczeniem D&O co do zasady można objąć działania bądź zaniechania wywołujące szkodę. Tymczasem objęcie odpowiedzialnością ubezpieczyciela przypadku określonego w przywołanym przepisie art. 99 KSH powoduje wręcz gwarancyjny charakter odpowiedzialności. Dlatego przyjmuje się, że odpowiedzialność za Tamże, s. 0. P. Sukiennik, op. cit., s.. 6
3. Charakter harakter prawny i zakres ubezpieczenia. Główne łówne wyłączenia wył czenia odpowiedzialności ubezpieczyciela tego typu sytuacje powinna być jednoznacznie i bardzo wyraźnie określona w umowie ubezpieczenia D&O. Zasada swobody umów działa również w drugą stronę. Istnieje więc możliwość ograniczenia odpowiedzialności ubezpieczyciela poprzez wprowadzenie do treści samej umowy bądź też do tzw. ogólnych warunków umów (stanowiących integralną jej część) określonych wyłączeń odpowiedzialności. Trudno jest jednak wskazać wyczerpująco katalog warunków, które rzutują na zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela wynikających z umów D&O. Jest to uwarunkowane dwoma czynnikami. Po pierwsze liczbą ubezpieczycieli mających w swojej ofercie tego typu ubezpieczenie. Po drugie potrzebami klienta dotyczącymi m.in. negocjowania warunków umów, ze względu na bardzo indywidualny charakter ubezpieczenia D&O. Można jedynie przykładowo wskazać najczęściej występujące w praktyce wyłączenia odpowiedzialności ubezpieczyciela. Co do zasady wyłączone z tego typu odpowiedzialności będą szkody na osobie, tj. spowodowanie śmierci, uszkodzenia ciała czy też rozstroju zdrowia. Wyłączeniu będą podlegać również szkody wyrządzone w wyniku umyślnego działania bądź zaniechania w związku z popełnieniem przestępstwa lub wykroczenia. Oczywiście, jak słusznie wskazuje się w piśmiennictwie, wina umyślna powinna w takim przypadku być stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu. Odpowiedzialność ubezpieczyciela z ubezpieczenia D&O najczęściej nie obejmie także kar sądowych i administracyjnych, grzywien czy też zobowiązań podatkowych 3. Co ciekawe ubezpieczenie D&O nie obejmuje także co do zasady rozszerzonego zakresu odpowiedzialności wynikającego z kontraktu menadżerskiego zawartego pomiędzy członkiem zarządu a spółką za niezrealizowanie określonych w nim celów. W tym kontekście znaczenie mogą również mieć aspekty formalne związane z realizacją umowy ubezpieczenia na etapie zapłaty odszkodowania. W ramach postanowień umowy ubezpieczyciel można uwarunkować swoją odpowiedzialność od obowiązku niezwłocznego poinformowania o wyrządzeniu szkody bądź też podjęcia działań odpierających roszczenie poszkodowanego 4. Treść umowy Podczas analizy zakresu odpowiedzialności ubezpieczyciela wynikającego z ubezpieczenia D&O z punktu widzenia zdarzeń, jakie mogą być objęte tym ubezpieczeniem, nieodzowne jest wskazanie pewnych elementów umowy. Cechą charakterystyczną umów ubezpieczenia D&O jest bowiem ich podział na sekcje (klauzule) oznaczone zazwyczaj wielkimi literami A, B, C itd. Tego typu oznaczenia zostały wprowadzone dla łatwiej- D. Walerjan, T. Żak, op. cit., s. 04; K. Osajda, op. cit., s. 6. D. Wajda, op. cit., s. 5. 3 D. Walerjan, T. Żak, op. cit., s. 05. 4 Tamże, s. 06. 7
I. Odpowiedzialność cywilna członków organów spółek kapitałowych ubezpieczenie... szego posługiwania się nimi na linii ubezpieczyciel broker czy ubezpieczyciel klient. Najistotniejsze jest jednak to, że klauzule te wyznaczają zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela wynikający z tego typu ubezpieczenia. Klauzule A i B są podstawowe dla ubezpieczenia D&O, ponieważ obejmują ochroną członków organów spółki bądź pełnomocników w przypadku skierowania roszczenia wobec nich przez spółkę z tytułu wyrządzenia jej szkody. W praktyce najczęściej podstawą są przywołane powyżej przepisy art. 93 lub 483 KSH. Należy w tym miejscu jednak podkreślić, że sama klauzula B dotyczy tylko aspektu technicznego przepływu środków. Będzie to miało zastosowanie, gdy spółka zostanie pozwana w związku z odpowiedzialnością wynikającą z art. 46 KC. Zgodnie z tym przepisem osoba prawna jest zobowiązana do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu. Na przykład gdy otrzyma pozew o zapłatę odszkodowania na rzecz Skarbu Państwa, to właśnie ta klauzula będzie podstawą prawną do wypłacenia odszkodowania. Warto w tym miejscu również wskazać, że obok naprawienia szkody spółce bądź osobie trzeciej przez członka jej organu, ubezpieczenie to może obejmować jeszcze inne dodatkowe aspekty funkcjonalnie ze sobą związane. Można tutaj wskazać na przykład pokrycie środkami z ubezpieczenia kosztów pomocy prawnej, a nawet niezbędnych działań wizerunkowych. 4. Problematyka Proble atyka czasowego działania ubezpieczenia W przypadku D&O podobnie zresztą jak w każdym innym rodzaju ubezpieczenia niezwykle istotny jest okres, w jakim ubezpieczony zostaje objęty ochroną. Oczywiście przez okres ubezpieczenia należy co do zasady rozumieć czas, na który dana umowa została zawarta. W tym czasie muszą jednak co do zasady wystąpić dwa kluczowe elementy warunkujące odpowiedzialność ubezpieczyciela: ) w okresie obowiązywania umowy musi wystąpić wypadek objęty zakresem ubezpieczenia; ) w okresie tym powinno nastąpić także zgłoszenie roszczenia odszkodowawczego, co jest szczególnie istotne. Umowy ubezpieczenia D&O najczęściej zawierane są na rok 3. Może więc wystąpić taka sytuacja, kiedy szkoda wyrządzona przez członka organu spółki zostanie ujawniona po tym okresie. Dlatego obok precyzyjnego określenia wypadków powodujących odpowiedzialności ubezpieczyciela równe ważne jest umieszczenie klauzul czasowych tzw. triggers. Dla ubezpieczonego kluczowe znaczenie będzie właśnie miało wyraźne wskazanie w umowie ubezpieczenia D&O, że o ile przyczyna szkody (czyli wypadek ubezpieczenio- P. Sukiennik, op. cit., s.. Tamże, s.. 3 D. Wajda, op. cit., s. 5. 8
5. Koszty oszty ubezpieczenia i sposób zawarcia umowy u owy wy) oraz jej wystąpienie powinno nastąpić w okresie ubezpieczenia, o tyle samo zgłoszenie roszczenia do ubezpieczyciela może nastąpić właśnie w wyznaczonym dodatkowym okresie. Zamieszczenie więc tego typu klauzuli nie powoduje wydłużenia okresu ochrony wynikającej z umowy ubezpieczenia, a jedynie możliwość skutecznej realizacji uprawnień wynikającej z tej umowy. Warto zwrócić uwagę na możliwość objęcia ochroną wynikającą z ubezpieczenia okresu poprzedzającego zawarcie umowy. Mamy do czynienia wówczas z tzw. klauzulą pokrycia retroaktywnego. Pamiętać jednak należy, że skuteczność ochrony ubezpieczeniowej wynikającej z tej klauzuli uzależniona jest od przesłanek określonych w treści przepisu art. 806 KC. Zgodnie z tym przepisem objęcie ochroną okresu poprzedzającego zawarcie umowy ubezpieczenia (tutaj ubezpieczenia D&O) uzależniona jest od tego, aby żadna ze stron umowy nie wiedziała i przy zachowaniu należytej staranności nie mogła wiedzieć że wypadek ubezpieczeniowy już wystąpił lub, że nie ma już możliwości jego wystąpienia. Gdyby więc z tytułu zawarcia umowy ubezpieczenia opatrzonej klauzulą retroaktywną zgłoszone byłoby roszczenie, a w toku postępowania ubezpieczyciel wykazałby, że strony wiedziały w momencie zawarcia umowy, iż wypadek już nastąpił to ubezpieczyciel mógłby podnieść zarzut, że zawarta umowa jest bezskuteczna, a w konsekwencji mógłby uchylić się od zapłaty odszkodowania. 5. Koszty oszty ubezpieczenia i sposób zawarcia umowy u owy Jeśli chodzi o sposób zawarcia umowy, to należy przyjąć, że nie odbiega on od sposobu zawierania innych rodzajów ubezpieczeń. Umowa ubezpieczenia D&O zawierana jest na podstawie wniosku o ubezpieczenie na formularzu danego ubezpieczyciela, do którego taki wniosek jest kierowany. We wniosku tym obok danych identyfikujących ubezpieczającego mogą pojawić się pytania pozwalające ubezpieczycielowi właściwie oszacować ryzyko. Mogą to być pytania o planowane bądź wykonane fuzje, przejęcia kontroli czy też wykonywane operacje we wskazanych krajach. Oczywiście oprócz samego wniosku ubezpieczyciel może wymagać także innej dokumentacji do oceny wspomnianego już ryzyka 3. Zawarcie umowy potwierdzone jest polisą. Należy przy tym zwrócić uwagę, że do niej dołączane są ogólne warunki ubezpieczenia stanowiące integralną część umowy. Zgodnie z przepisem art. 805 KC obowiązkiem ubezpieczającego jest uiszczenie składki, która stanowi koszt ubezpieczenia. Jej wysokość uzależniona jest od szeregu czynników w szczególności od sytuacji finansowej oraz profilu działalności ubezpieczającego. Przede wszystkim zaś od wysokości sumy ubezpieczenia wyznaczającej górną granicę D. Walerjan, T. Żak, op. cit., s. 04 05. D. Wajda, op. cit., s. 5. 3 Tamże, s. 49. 9
I. Odpowiedzialność cywilna członków organów spółek kapitałowych ubezpieczenie... odpowiedzialności ubezpieczyciela. Najczęściej ubezpieczającym członków swoich organów jest sama spółka, wówczas to na niej ciąży obowiązek zapłaty składki. 6. Wykonywanie umowy u owy ubezpieczenia ubezpieczenia wypadek ubezpieczeniowy specyfika świadczenia ubezpieczeniowego Można stwierdzić, że ubezpieczenie D&O jest rodzajem ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Odpowiednie zastosowanie będzie miał zatem przepis art. 8 KC. W przypadku ubezpieczenia D&O ubezpieczyciel na podstawie umowy ubezpieczenia zobowiązuje się do zapłacenia określonego odszkodowania za szkody wyrządzone spółce przez osoby objęte ubezpieczeniem. Wypłata odszkodowania nastąpi więc w przypadku wyrządzenia szkody rozumianej jako wystąpienie straty w spółce albo utratę przez nią korzyści, która została spowodowana wypadkiem (zdarzeniem) przewidzianym umową. Należy w tym miejscu wyjaśnić, że owo zdarzenie wywołujące szkodę jest określane mianem wypadku, wypadku ubezpieczeniowego bądź zdarzenia. To zróżnicowanie wynika z różnych pojęć, którymi posługuje się ustawodawca. Zawsze chodzi jednak o precyzyjnie określone w umowie zdarzenie, w następstwie którego powstała szkoda. Jako przykład takich zdarzeń/wypadków powodujących szkodę w spółce można tutaj wskazać m.in. niewłaściwe zarządzanie spółką, spory związane z zatrudnieniem bądź nieuczciwą konkurencją, naruszenie tajemnicy handlowej. Warto w tym miejscu przypomnieć, że ubezpieczenie D&O obejmuje najczęściej obok obowiązku naprawienia samej szkody również inne niejako towarzyszące wydatki, jak na przykład pomoc prawną czy też działania wizerunkowe. Jest to pewna specyfika tego typu ubezpieczenia, co było już sygnalizowane w tekście przy okazji omawiania klauzul występujących w tego rodzaju umowach ubezpieczenia. Należy pamiętać, że odpowiedzialność ubezpieczyciela jest jednak ograniczona i górną jej granicę wyznacza tzw. suma ubezpieczenia. Oznacza to, że ubezpieczyciel jest zobowiązany do wypłaty odszkodowania pokrywającego wywołaną przez ubezpieczonego szkodę, ale tylko do kwoty wskazanej w umowie ubezpieczenia. Suma ubezpieczenia jest jednym z kluczowych elementów umowy ubezpieczenia D&O podlegającego indywidualnej negocjacji. W tym miejscu należy zwrócić uwagę na dwa istotne aspekty: ) co do zasady suma ubezpieczenia ulega zmniejszeniu w przypadku kolejnych wypłat odszkodowania z danej umowy ubezpieczenia; ) zawierając umowę ubezpieczenia, należy zwrócić uwagę na tzw. udział własny oraz minimalną wysokość szkody, od której powstaje odpowiedzialność ubezpieczyciela (franszyza). Tamże, s. 49. D. Walerjan, T. Żak, op. cit., s. 05. 0