Warszawa, 10 września 2007 r.

Zasady przygotowania, realizacji i rozliczania projektów systemowych Ośrodków Pomocy Społecznej, Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie oraz Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 Warszawa, 10 września 2007 r.

SPIS TREŚCI 1. PODSTAWA PRAWNA... 2 2. INFORMACJE OGÓLNE... 3 2.1. CEL WYTYCZNYCH... 3 2.2. KONTEKST WYTYCZNYCH... 3 2.3. PODSTAWOWE ELEMENTY WYTYCZNYCH... 4 3. PLAN DZIAŁANIA DLA PRIORYTETU VII... 4 3.1. ZAKRES PLANU DZIAŁANIA... 4 3.2. PRZYGOTOWANIE PLANU DZIAŁANIA... 6 4. ZADANIA BENEFICJENTA OŚRODKÓW POMOCY SPOŁECZNEJ I POWIATOWYCH CENTRÓW POMOCY RODZINIE - W PROJEKCIE SYSTEMOWYM NA RZECZ ROZWOJU I UPOWSZECHNIANIA FORM AKTYWNEJ INTEGRACJI I PRACY SOCJALNEJ... 9 4.1 BENEFICJENCI I ODBIORCY PROJEKTU... 9 4.2 WSPÓLNA REALIZACJA PROJEKTU PRZEZ BENEFICJENTÓW... 10 4.3 SPOSÓB REALIZACJI ZADAŃ W RAMACH PROJEKTU... 10 5. PROJEKT SYSTEMOWY W CZĘŚCI DOTYCZĄCEJ ROZWOJU FORM AKTYWNEJ INTEGRACJI... 13 5.2 INSTRUMENTY AKTYWNEJ INTEGRACJI... 17 5.3 POSTĘPOWANIE PRZY REALIZACJI KONTRAKTÓW SOCJALNYCH, PROJEKTÓW AKTYWNOŚCI LOKALNEJ I WSPARCIA DZIAŁAŃ NA RZECZ INTEGRACJI SPOŁECZNEJ I ZAWODOWEJ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH... 20 6. PROJEKT SYSTEMOWY W CZĘŚCI DOTYCZĄCEJ UPOWSZECHNIANIA AKTYWNEJ INTEGRACJI I PRACY SOCJALNEJ... 21 6.1 ZAKRES DZIAŁANIA... 21 6.2 ZASADY WSPIERANIA DZIAŁANIA... 22 6.3 ZASADY WSPARCIA... 22 7. PROJEKT W ZAKRESIE PODNOSZENIA KWALIFIKACJI KADR POMOCY I INTEGRACJI SPOŁECZNEJ ORAZ SPECJALISTYCZNEGO DORADZTWA... 23 8. ZASADY FINANSOWANIA PROJEKTÓW SYSTEMOWYCH... 24 8.1 ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PROJEKTÓW SYSTEMOWYCH... 24 8.2 ZASADY KONSTRUOWANIA BUDŻETU PROJEKTÓW SYSTEMOWYCH... 25 8.3 ZATWIERDZANIE PROJEKTÓW SYSTEMOWYCH... 27 8.4 ROZLICZANIE I MONITOROWANIE PROJEKTÓW SYSTEMOWYCH... 27 ZAŁĄCZNIKI... 29 ZAŁĄCZNIK 1 - ZADANIA INSTYTUCJI POŚREDNICZĄCEJ W PRZYGOTOWANIU PLANU DZIAŁANIA... 29 ZAŁĄCZNIK 2 - SPOSÓB STOSOWANIA ALGORYTMU PODZIAŁU ŚRODKÓW W PROJEKCIE SYSTEMOWYM POMIĘDZY JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO... 31 ZAŁĄCZNIK 3 - PRZYKŁADOWY ALGORYTM PODZIAŁU ŚRODKÓW W PROJEKCIE SYSTEMOWYM POMIĘDZY JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO... 32 ZAŁĄCZNIK NR 4 - ZASADY WSPARCIA DZIAŁAŃ NA RZECZ INTEGRACJI SPOŁECZNEJ I ZAWODOWEJ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH... 34 ZAŁĄCZNIK NR 5 - INSTRUKCJA WYPEŁNIANIA WNIOSKU O DOFINANSOWANIE PROJEKTU SYSTEMOWEGO... 35 ZAŁĄCZNIK 6 - WZÓR UMOWY RAMOWEJ... 42 1

1. Podstawa prawna 1. Art. 28 ust. 1, pkt 2 ustawy z dnia 6 grudnia 2006 roku o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. Nr 227, poz. 1568), określa, iż realizacja projektu systemowego odbywa się na podstawie odrębnych przepisów dotyczących beneficjentów systemowych. 2. Ustawa w art. 35 ust. 3 określa jednocześnie, iż minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego, w celu zapewnienia zgodności sposobu wdrażania programów operacyjnych z prawem Unii Europejskiej oraz spełniania wymagań określanych przez Komisję Europejską, a także w celu zapewnienia jednolitości zasad wdrażania programów operacyjnych, może wydać wytyczne dotyczące programów operacyjnych. 3. Wytyczne zostały opracowane na podstawie następujących aktów prawnych: a) rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999 (DZ. U. UE z dnia 31 lipca 2006 r., L 210/25) zwane dalej rozporządzeniem ogólnym ; b) rozporządzenie Komisji (WE) nr 1828/2006 z dnia 8 grudnia 2006 r. ustanawiające szczegółowe zasady wykonywania Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiającego szczegółowe przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Fundusz Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1260/1999 (DZ.U UE z dnia 27 grudnia 2006 r., L 371/1) zwane dalej rozporządzeniem implementacyjnym ; c) ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. Nr 227, poz. 1658) zwana dalej ustawą o zasadach prowadzenia polityki rozwoju ; d) ustawa z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2005 r., Nr 249, poz. 2104 z późn. zm.), oraz następujących dokumentów: a) Program Operacyjny Kapitał Ludzki, zaakceptowany przez Radę Ministrów przyjęty przez Radę Ministrów; b) Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, wydany przez Ministra Rozwoju Regionalnego; c) Krajowy Program Zabezpieczenie Społeczne i Integracja Społeczna 2006-2008 zaakceptowany przez Radę Ministrów. 4. Wytyczne należy stosować z uwzględnieniem aktów prawnych i dokumentów wymienionych powyżej oraz w oparciu o odpowiednie przepisy ustawodawstwa krajowego i wspólnotowego a w szczególności w oparciu o ustawę z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej oraz: a) ustawę z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi; b) ustawę z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej; c) ustawę z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty; 2

d) ustawę z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych; e) ustawę z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego; f) ustawę z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie; g) ustawę z dnia 13 czerwca 2003 roku o zatrudnieniu socjalnym; h) ustawę z dnia 20 kwietnia 2004 o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy; i) ustawę z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych; j) ustawę z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii; k) ustawę z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie; l) ustawę z marca 2006 r. o spółdzielniach socjalnych. 2. Informacje ogólne 2.1. Cel wytycznych Niniejsze wytyczne stanowią określenie zasad przygotowania, realizacji oraz rozliczania projektów systemowych w ramach Działania 7.1. w Priorytecie VII - Promocja integracji społecznej. 2.2. Kontekst wytycznych 1. Przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 29 listopada 2006 roku Program Operacyjny Kapitał Ludzki zawiera Priorytet VII - Promocja integracji społecznej obejmujący działania polityki integracji społecznej, których celem jest zapewnienie równego dostępu do zatrudnienia osobom zagrożonym wykluczeniem społecznym, wykluczonym oraz dyskryminowanym na rynku pracy, a także podwyższenie ich statusu zawodowego i społecznego, poprzez przygotowanie ich do wejścia na rynek pracy i integracji z rynkiem pracy.. 2. W ramach Priorytetu VII przewiduje się realizację projektów systemowych, polegających na dofinansowaniu zadań publicznych określonych w odrębnych przepisach (art. 28 ust. 1 pkt 2 ustawy) 3. Przy realizacji projektu systemowego w Priorytecie VII przyjęto następujące założenia: a) zadania realizowane w projekcie systemowym będą planowane przez Instytucję Pośredniczącą w Planie działania we współpracy z instytucją wdrażającą (Instytucją Pośredniczącą II stopnia) przy wsparciu Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej; b) zadania określone w projekcie systemowym realizowane będą przez regionalne ośrodki polityki społecznej, powiatowe centra pomocy rodzinie oraz ośrodki pomocy społecznej a także partnerów społeczno gospodarczych uczestniczących w działaniach partnerskich; c) zadania określone w projekcie systemowym adresowane są do osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, na rzecz przywrócenia ich do zatrudnienia lub uzyskania zdolności do zatrudnienia oraz jednoczesnej integracji ze 3

społeczeństwem. W konsekwencji ma to doprowadzić do powrotu tych osób na rynek pracy; d) zadania określone w projekcie systemowym adresowane są również do instytucji pomocy i integracji społecznej działających na terenie regionu, celem wzmocnienia i doskonalenia kadr tych instytucji oraz podniesienia skuteczności ich funkcjonowania i jakości realizowanych usług; e) zadania określone w projekcie systemowym realizowane będą poprzez: (i) (ii) stosowanie instrumentów aktywnej integracji obejmujących działania w sferze aktywizacji zawodowej, społecznej, edukacyjnej i zdrowotnej; poprzez zatrudnienie dodatkowych pracowników działających w sferze aktywnej integracji; (iii) szkolenie i specjalistyczne doradztwo dla pracowników i wolontariuszy instytucji pomocy i integracji społecznej. 4. Typy realizowanych projektów, typy beneficjentów oraz grupy docelowe, do których adresowane są projekty zapisane zostały w Szczegółowym Opisie Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki oraz niniejszych wytycznych. 2.3. Podstawowe elementy wytycznych 1. Do podstawowych elementów wytycznych należy: określenie zasad programowania Działania i Poddziałań; określenie zasad przygotowania projektu systemowego; określenie zadań beneficjentów systemowych oraz innych instytucji w zakresie realizacji projektu systemowego; określenie narzędzi i instrumentów projektu systemowego; określenie zasad finansowania projektów systemowych; określenie zasad rozliczania i monitorowania projektu systemowego. 2. Wytyczne zawierają ogólne zasady przygotowania projektu systemowego oraz sposób indykatywnego podziału środków dla poszczególnych beneficjentów systemowych w ramach projektu systemowego. 3. Plan działania dla Priorytetu VII 3.1. Zakres Planu działania 1. Dla Priorytetu VII Promocja integracji społecznej, Instytucja Pośrednicząca we współpracy z Instytucją wdrażającą (Instytucją Pośredniczącą II stopnia) przy wsparciu regionalnego ośrodka polityki społecznej przygotowuje Plan działania obejmujący działania wchodzące w skład Priorytetu. 2. Plan działania przygotowywany jest na zasadach określonych w dokumencie Zasady dokonywania wyboru projektów w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki z zastrzeżeniem niniejszych wytycznych. 3. Zgodnie ze Szczegółowym Opisem Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Priorytet VII składa się z trzech działań obejmujących trzy typy projektów systemowych i trzy typy projektów konkursowych: 4

a) W Działaniu 7.1 Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji realizowane są następujące projekty systemowe: (i) (ii) projekt systemowy z zakresie rozwoju i upowszechniania aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej; projekt systemowy w zakresie rozwoju i upowszechniania aktywnej integracji przez powiatowe centra pomocy rodzinie; (iii) projekt systemowy w zakresie podnoszenia kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej oraz specjalistycznego doradztwa, którego beneficjentem systemowym są regionalne ośrodki polityki społecznej; b) W działaniu 7.2 Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej realizowane są dwa typy projektów konkursowe: (i) projekt konkursowy w zakresie aktywizacji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, którego beneficjentem są wszystkie podmioty; (ii) projekt konkursowy w zakresie wsparcia podmiotów ekonomii społecznej, którego beneficjentem są wszystkie podmioty; c) W działaniu 7.3 Inicjatywy lokalne na rzecz aktywnej integracji realizowane są projekty konkursowe w zakresie inicjatyw lokalnych na rzecz aktywnej integracji, którego beneficjentem są wszystkie podmioty; d) Projekty systemowe 2a (i) i (ii) są wobec siebie komplementarne stanowiąc w istocie jeden projekt systemowy rozdzielony z uwagi na alokacje środków na struktury gminne i powiatowe oraz katalog osób wymagających wsparcia. 4. Plan działania w Priorytecie VII powinien zawierać: a) opis wybranych obszarów integracji społecznej wymagających wsparcia w danym roku, a w tym diagnozę sytuacji oraz zidentyfikowane potrzeby, preferowane formy wsparcia oraz cele przewidziane do osiągnięcia w wyniku realizacji wybranych form wsparcia b) zwięzły opis typów projektów systemowych, informację o projektodawcach realizujących dany typ projektów systemowych, krótki opis planowanych działań z uzasadnieniem, określenie grup docelowych oraz szacunkowy budżet planowany na realizację wybranego typu projektów systemowych wraz z planowanym % udziałem wkładu własnego; c) plan finansowy w ramach poszczególnych Działań i Poddziałań z podziałem na projekty systemowe i projekty konkursowe z podaniem źródeł ich finansowania; d) zestaw regionalnych wskaźników produktu opracowanych na poziomie Priorytetu VII przez Instytucję Zarządzającą, pozwalających monitorować stopień osiągania celów określonych na poziomie Priorytetu VII w danym roku; e) załączniki do Planu działania: (i) (ii) podział środków w projekcie systemowym pomiędzy jednostki samorządu terytorialnego, podział środków na upowszechnienie pracy socjalnej pomiędzy jednostki samorządu terytorialnego (gminy). 5

3.2. Przygotowanie Planu działania 1. W ramach wdrażania Priorytetu VII przez województwo, Instytucja Pośrednicząca we współpracy z Instytucją Wdrażającą (Instytucją pośredniczącą II stopnia) przy wsparciu Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej utworzonego na podstawie art. 113, w związku z art. 21 ustawy z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej przygotowuje Plan działania realizując następujące zadania: a) dokonuje analizy bilansu potrzeb w zakresie pomocy społecznej; b) określa cele operacyjne Planu działania i wskaźniki ich realizacji w oparciu o wojewódzką strategię polityki społecznej, oraz cele i wskaźniki określone w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki oraz Szczegółowym Opisie Priorytetów PO KL; c) określa sposób podziału środków w projekcie systemowym pomiędzy jednostki samorządu terytorialnego; d) określa podział środków na upowszechnienie pracy socjalnej w ramach projektu systemowego dla gmin. e) określa sposób podziału środków na projekt systemowy i konkursowy; f) określa wysokość wkładu własnego dla poszczególnych projektów. g) określa kryteria wyboru projektów konkursowych; 2. Regionalny ośrodek polityki społecznej wspiera Instytucję Pośredniczącą w przygotowaniu Planu działania poprzez: a) sporządzenie bilansu potrzeb w zakresie pomocy społecznej; b) przedstawienie propozycji sposobu podziału środków na projekty systemowe i projekty konkursowe, bądź opiniowanie na wniosek Instytucji Pośredniczącej propozycji przygotowanej przez IP w tym zakresie. c) przedstawienie propozycji podziału środków w projekcie systemowym pomiędzy jednostki samorządu terytorialnego; d) przedstawienie wniosku z propozycją podziału środków na upowszechnienie pracy socjalnej; e) przedstawienie propozycji szczegółowych kryteriów strategicznych w kryteriach wyboru projektów konkursowych. 3. Regionalny ośrodek polityki społecznej w ramach sporządzania bilansu potrzeb w zakresie pomocy społecznej gromadzi dane niezbędne do przygotowania Planu działania; a) w bilansie potrzeb należy wyróżnić: (i) szacunkową liczbę klientów pomocy społecznej na dany rok; (ii) szacunkową liczbę klientów pomocy społecznej z powodu bezrobocia; (iii) szacunkową liczbę osób, wobec których można podjąć działania aktywizacyjne (np. poprzez zawarcie kontraktów socjalnych) w danym roku (biorąc pod uwagę kryteria dla grup docelowych, określone w niniejszych wytycznych); (iv) bilans i potrzeby finansowe w części dotyczącej zasiłków okresowych, zasiłków celowych i pomocy na ekonomiczne usamodzielnienie; 6

(v) bilans zatrudnienia (w tym pracowników socjalnych, innych pracowników, np. księgowi) realizujących zadania z zakresu projektu systemowego oraz zapotrzebowania na szkolenia pracowników pomocy społecznej i wolontariuszy; b) bilans potrzeb jest przygotowywany do dnia 30 czerwca 1 roku poprzedzającego realizację Planu działania na podstawie informacji przekazanych przez samorządy powiatowe i gminne zgodnie z przepisami o pomocy społecznej oraz przekazywany w formie raportu wraz z rekomendacjami dotyczącymi: (i) obszarów wsparcia, (ii) preferowanych formy wsparcia, (iii) celów przewidzianych do osiągnięcia w wyniku realizacji wybranych form wsparcia, do Instytucji Pośredniczącej do dnia 15 lipca danego roku. 4. Regionalny ośrodek polityki społecznej przedstawia propozycje sposobu podziału środków na projekty systemowe i projekty konkursowe bądź opiniuje na wniosek Instytucji Pośredniczącej propozycję przygotowaną przez IP w tym zakresie. a) Instytucja Pośrednicząca może otrzymać propozycję podziału środków na projekty systemowe i projekty konkursowe z regionalnego ośrodka pomocy społecznej i w tym celu: (i) (ii) (iii) Instytucja Pośrednicząca określa limity finansowe dla poszczególnych Działań w ramach Priorytetu VII i przekazuje je do regionalnego ośrodka polityki społecznej; w ramach określonych limitów regionalny ośrodek polityki społecznej przygotowuje propozycję alokacji na dany rok, z podziałem na projekty systemowe i projekty konkursowe; w propozycji regionalny ośrodek polityki społecznej powinien ująć wybrane rodzaje typów projektów oraz uzasadnić dokonany podział; (iv) propozycję podziału środków na projekty systemowe i projekty konkursowe regionalny ośrodek pomocy społecznej przedstawia Instytucji Pośredniczącej w terminie określonym przez Instytucję Pośredniczącą. b) Instytucja Pośrednicząca może zwrócić się z wnioskiem do regionalnego ośrodka polityki społecznej o opinię przygotowanego przez IP podziału środków na projekty systemowe i projekty konkursowe w ramach Priorytetu VII. 5. Regionalny ośrodek polityki społecznej przedstawia Instytucji Pośredniczącej do dnia 15 września 2 propozycję podziału środków w projekcie systemowym pomiędzy jednostki samorządu terytorialnego. a) podstawą podziału środków projektu systemowego w zakresie form aktywnej integracji jest algorytm lub inna oparta na obiektywnych kryteriach -metoda podziału wsparcia finansowego dla beneficjentów systemowych; 1 Nowy termin określony zostanie w zmianach do ustawy o pomocy społecznej i obowiązywać będzie od 2008 roku. 2 Lub w innym terminie określonym przez Instytucję Pośredniczącą. 7

b) podstawowymi elementami w przygotowywaniu podziału środków dla beneficjentów systemowych są: (i) potrzeby w zakresie aktywnej integracji; (ii) możliwości organizacyjne w realizacji projektu; (iii) wkład finansowy samorządu terytorialnego; c) przy obliczaniu podziału środków na gminy i powiaty powinno się uwzględnić: (i) liczbę mieszkańców gminy i powiatu; (ii) (iii) liczbę osób korzystających z pomocy społecznej w gminie z powodu bezrobocia; liczbę osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w powiecie (uchodźców, osób opuszczających placówki opiekuńczo wychowawcze i rodziny zastępcze); zgodnie z art. 19 ust. 6 9 ustawy o pomocy społecznej; (iv) liczbę osób niepełnosprawnych objętych integracją zawodową w powiecie (lub liczbę osób niepełnosprawnych w powiecie); (v) ocenę możliwości organizacyjnych (liczba pracowników socjalnych); (vi) inne wskaźniki określone przez Instytucję Pośredniczącą z własnej inicjatywy lub na wniosek regionalnego ośrodka polityki społecznej; d) przy konstruowaniu algorytmu lub innej metody podziału należy obowiązkowo stworzyć rezerwę w wysokości co najmniej 20% alokacji na gminy z podziałem na: (i) sfinansowanie kosztów zatrudnienia w ramach zadania upowszechniania pracy socjalnej; (ii) dodatkowe wsparcie dla projektów realizowanych przez beneficjentów w partnerstwie; e) alokacja środków na cele określone w ppkt d) lit. (i) dokonywana jest na przez Instytucję Pośrednicząca na podstawie propozycji regionalnego ośrodka polityki społecznej, który składa go do Instytucji Pośredniczącej do dnia 15 września 3. 6. Określenie wkładu własnego przez Instytucję Pośredniczącą przy poszczególnych typach projektów powinno uwzględniać: a) konieczność zapewnienia wkładu własnego w Priorytecie VII w wysokości określonej w porozumieniu zawartym z Instytucją Zarządzającą; b) możliwość zróżnicowania wkładu własnego w poszczególnych typach projektów, w stosunku do elementów projektu systemowego (inna wysokość wkładu może dotyczyć części w zakresie rozwoju aktywnej integracji, inna w stosunku do upowszechniania pracy socjalnej i aktywnej integracji), c) preferencję dla projektów realizowanych w partnerstwie. 7. Procedurę przygotowania Planu Działania z określeniem terminów oraz zadań poszczególnych podmiotów i instytucji określa załącznik nr 1 do wytycznych, zaś 3 lub w innym terminie określonym przez Instytucje Pośredniczącą. 8

przykład algorytmu stanowiącego propozycję podziału środków w projekcie systemowym pomiędzy jednostki samorządu terytorialnego stanowi załącznik nr 2 do niniejszych wytycznych. 4. Zadania beneficjenta ośrodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie - w projekcie systemowym na rzecz rozwoju i upowszechniania form aktywnej integracji i pracy socjalnej. 4.1 Beneficjenci i odbiorcy projektu Beneficjentami projektu, czyli jednostkami realizującymi projekt są następujące podmioty: 1. W poddziałaniu 7.1.1 gminnej jednostki organizacyjne ośrodki pomocy społecznej o których mowa w art. 110 ustawy o pomocy społecznej, w przypadku działań: a) na rzecz aktywizacji osób bezrobotnych, poszukujących pracy lub nie pozostających w zatrudnieniu, korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej. Dotyczy to w szczególności: (i) osób długotrwale korzystających ze świadczeń pomocy społecznej (powyżej 12 miesięcy); (ii) osób niepełnosprawnych; (iii) osób po zwolnieniu z zakładu karnego lub innej placówki penitencjarnej (do 1 roku od jej opuszczenia); (iv) osób bezdomnych; (v) osób nieaktywnych zawodowo z uwagi na macierzyństwo lub opiekę nad osobami zależnymi; (vi) osób wykazujących bezradność w sprawach opiekuńczo wychowawczych; (vii) osób uzależnionych od alkoholu lub innych środków odurzających, poddających się procesowi leczenia lub po jego zakończeniu w okresie do 1 roku od jego zakończenia b) integracji społecznej młodzieży od 15 do 25 roku życia ze środowisk zagrożonych wykluczeniem społecznym (nie objęte działaniami OHP na podstawie oświadczenia, że nie korzysta ze wsparcia w ramach OHP); 2. W poddziałaniu 7.1.2 - powiatowe jednostki organizacyjne - powiatowe centra pomocy rodzinie - o których mowa w art. 112 ustawy o pomocy społecznej, działające na rzecz aktywizacji osób bezrobotnych, poszukujących pracy lub nie pozostających w zatrudnieniu, korzystających ze świadczeń pomocy społecznej, rozumieniu przepisów o pomocy społecznej. Dotyczy to w szczególności: a) osób niepełnosprawnych 4 ; 4 Zgodnie z art. 35a ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych zadania w zakresie rehabilitacji zawodowej i społecznej realizują wyłącznie powiatowe urzędy pracy i powiatowe centra pomocy rodzinie. W przypadku realizacji działań określonych niniejszą ustawą przez inne jednostki, nie mogą one być beneficjentem projektu. 9

b) opuszczających placówki opiekuńczo-wychowawcze typu rodzinnego i socjalizacyjnego, domy pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie, domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, rodziny zastępcze oraz schroniska dla nieletnich, zakłady poprawcze, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze lub młodzieżowe ośrodki wychowawcze zgodnie z art. 19 ust. 6 ustawy o pomocy społecznej; c) uchodźców, osób z pobytem tolerowanym, oraz osób nie będących obywatelami polskim posiadającymi zezwolenie na osiedlenie się lub zezwolenie na zamieszanie na czas oznaczony, mających trudności z integracją zawodową i społeczną 5. 3. W miastach na prawach powiatu beneficjentami projektu są miejskie ośrodki pomocy społecznej (miejskie ośrodki pomocy rodzinie) realizujące działania wobec osób należących do zakresu ośrodka pomocy społecznej oraz powiatowego centrum pomocy rodzinie. W dalszej części gdzie jest mowa o zadaniach OPS lub PCPR to rozumie się przez to również zadania i uprawnienia tych jednostek. 4. Narzędzia i instrumenty dostępne są dla wszystkich osób określonych w pkt. 1 i 2. nie pozostających w zatrudnieniu. W przypadku osób bezrobotnych, poszukujących pracy, nie pozostających w zatrudnieniu kryterium zarejestrowania się w powiatowym urzędzie pracy nie jest warunkiem uczestniczenia w projekcie. Stwierdzenie braku zatrudnienia potwierdzane jest wyłącznie przez pracownika socjalnego, na podstawie wywiadu środowiskowego, o którym mowa w przepisach o pomocy społecznej. 4.2 Wspólna realizacja projektu przez beneficjentów 1. Projekty w zakresie aktywnej integracji mogą być realizowane w drodze współdziałania pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego na zasadach określonych w ustawie z dnia z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym oraz ustawie z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym; 2. Umowa, porozumienie lub statut regulujące zasady współdziałania mogą określać uzgadnianie działań, wspólnej realizacji zadań jak również określenia przejęcia zadań beneficjenta w zakresie zarządzania i rozliczania projektu systemowego przez jedną jednostkę samorządu terytorialnego na terenie obejmującym więcej niż jedna gminę lub powiat. 3. W przypadku realizacji projektu przez kilka jednostek samorządu terytorialnego jako jednego beneficjenta, Instytucja Pośrednicząca przyznaje takiemu beneficjentowi dodatkowe środki finansowe pochodzące z rezerwy, o której mowa w pkt 3.2, ppkt 5d. 4. Instytucja Pośrednicząca jest obowiązana poinformować beneficjentów o możliwości wspólnej realizacji projektów i związanych z tym wszelkich konsekwencjach do dnia 30 września roku poprzedzającego realizację projektu. 4.3 Sposób realizacji zadań w ramach projektu 1. Beneficjenci mogą realizować działania z zakresu projektu systemowego: a) samodzielnie, lub 5 Do czasu zmiany ustawy o pomocy społecznej stosuje się art. 91-95 ustawy o pomocy społecznej dotyczące wyłącznie uchodźców. 10

b) w partnerstwie: (i) partnerstwie realizacji - co oznacza możliwość zlecenia części zadań podmiotom spoza sektora finansów publicznych w trybie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie lub podmiotom z sektora finansów publicznych w trybie porozumienia; (ii) partnerstwie relacji co oznacza wspólną realizację zadania przez beneficjenta i podmioty spoza sektora finansów publicznych. 2. Działania w zakresie aktywnej integracji realizowane samodzielnie, prowadzone są przez pracownika socjalnego ośrodka pomocy społecznej lub powiatowego centrum pomocy rodzinie. W tym przypadku pracownik socjalny przygotowuje projekt kontraktu socjalnego oraz projektu aktywności lokalnej, który w zakresie planu finansowego akceptowany jest przez kierownika ośrodka pomocy społecznej lub powiatowego centrum pomocy rodzinie. 3. Działania w zakresie aktywnej integracji realizowane w partnerstwie realizacji, zlecane są przez ośrodek pomocy społecznej lub powiatowe centrum pomocy rodzinie podmiotom spoza sektora finansów publicznych na zasadach określonych w przepisach o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie6, lub podmiotom z sektora finansów publicznych (w tym jednostkom samorządu terytorialnego) w trybie porozumienia. 4. Działania w zakresie aktywnej integracji realizowane w partnerstwie relacji prowadzone są poprzez: a) partnerstwo lokalne - stanowiące pisemne porozumienie partnerów publicznych, społecznych i prywatnych realizujących projekt; b) partnerstwo publiczno - społeczne, o którym mowa w przepisach o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie 7. 5. Niezależnie od sposobu realizacji zadań w ramach projektu beneficjenci z terenu powiatu (ośrodki pomocy społecznej i powiatowe centrum pomocy rodzinie) są obowiązani zainicjować zawiązanie partnerstwa zadaniowego z powiatowym urzędem pracy określające zasady współpracy w zakresie realizacji zadań na rzecz aktywnej integracji. W partnerstwie w szczególności można określić: a) zasady współpracy w zakresie procedur postępowania z klientami pomocy społecznej i powiatowych urzędów pracy w tym: (i) wymiany informacji o klientach i realizowanych działaniach; (ii) procedurę w zakresie współpracy ośrodka pomocy społecznej i powiatowego urzędu pracy w realizacji art. 50 ust. 2 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy; b) zasady współpracy w zakresie realizacji i finansowania prac społecznie użytecznych; 6. Zasady w zakresie upowszechniania ofert pracy, upowszechniania informacji o usługach poradnictwa zawodowego i szkoleniach, organizacji robót publicznych oraz zatrudnienia 6 Formuła przewidziana w projekcie ustawy o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (projekt ustawy skierowany przez RM do parlamentu w czerwcu 2007 r.). Do czasu uchwalenia obowiązuje tryb ustawy o pomocy społecznej. 7 Forma przewidziana w projekcie ustawy o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (projekt ustawy skierowany przez RM do parlamentu w czerwcu 2007 r.). 11

socjalnego zgodnie z art. 9 ust. 1 pkt 12 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. 7. Partnerstwo może obejmować więcej parterów oraz określać inne zadania związane ze współpracą publicznych służb zatrudnienia, jednostek organizacyjnych pomocy społecznej w szczególności zadań związanych z realizacją gminnych i powiatowych strategii rozwiązywania problemów społecznych; 8. Inicjatywę zawiązania partnerstwa zgłasza regionalny ośrodek polityki społecznej (współpracując w tym zakresie z regionalnymi ośrodkami EFS oraz innymi podmiotami) który organizuje spotkania z udziałem proponowanych partnerów. 4.4 Wymogi wobec beneficjentów w projekcie systemowym 1. Warunkiem udziału beneficjenta w projekcie jest spełnienie wymogów merytorycznych: a) wymogiem merytorycznym uczestnictwa w realizacji projektu jest posiadanie przez gminę, powiat dokumentu programowego - powiatowej strategii rozwiązywania problemów społecznych lub gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych - w zależności od beneficjenta realizującego program. b) dla beneficjentów nie posiadających strategii w dniu wejścia w życie niniejszych Wytycznych, przewiduje się możliwość finansowania wyłącznie projektu na podstawie wniosku o dofinansowanie, z tym że gmina lub powiat jest obowiązana przyjąć strategię rozwiązywania problemów społecznych nie później niż do 31 grudnia 2008 roku. c) W przypadku nie zrealizowania wymogu posiadania strategii w terminie określonym w ppkt b gmina lub powiat traci możliwość uczestnictwa w projekcie co oznacza wygaśnięcie umowy o dofinansowanie. Wydatki poniesione w okresie trwania projektu są kwalifikowalne po ich rozliczeniu. d) W przypadku gdy gmina lub powiat stworzy dokument programowy - powiatową strategię rozwiązywania problemów społecznych lub gminną strategię rozwiązywania problemów społecznych w terminie późniejszym, ma możliwość ponownego uczestnictwa w projekcie. 2. Warunkiem udziału beneficjenta w projekcie jest spełnienie wymogów organizacyjnych: a) w zakresie zatrudniania odpowiedniej co najmniej 1 pracownika socjalnego na 2000 mieszkańców, nie mniej jednak niż 3 pracowników socjalnych w ośrodku pomocy społecznej. Gminy nie spełniające tego wymogu w dniu wejścia w życie projektu obowiązane są ten obowiązek zrealizować do 31 grudnia 2010 roku 8. b) Powiatowe centra pomocy rodzinie obowiązane są zatrudniać co najmniej jednego doradcę ds. osób niepełnosprawnych (pracownika socjalnego lub doradcę zawodowego specjalizującego się w wsparciu osób niepełnosprawnych). Powiaty nie spełniające tego wymogu w dniu wejścia w życie projektu obowiązane są ten obowiązek zrealizować do 31 grudnia 2010 roku 9. c) w przypadku nie zrealizowania wymogów organizacyjnych określonych w pkt a i b gmina lub powiat traci możliwość uczestnictwa w projekcie. Wydatki poniesione w okresie trwania projektu są kwalifikowalne po ich rozliczeniu. 8 Do liczby pracowników zalicza się pracownika socjalnego zatrudnionych w ramach dofinansowania projektu jak również finansowanych ze środków własnych. 9 Do liczby pracowników zalicza się doradcę ds. osób niepełnosprawnych zatrudnionego w ramach dofinansowania projektu jak również finansowanych ze środków własnych. 12

d) w przypadku, gdy gmina lub powiat zrealizuje wymóg organizacyjny określony w pkt. a i b ma możliwość ponownego uczestnictwa w projekcie. 3. Warunkiem udziału beneficjenta w projekcie jest spełnienie wymogów finansowych, co oznacza posiadanie wkładu własnego w realizacji projektu. 4.5 Zadania beneficjentów zakres wniosku 1. Podstawą udziału beneficjenta w projekcie systemowym przy spełnieniu wymogów merytorycznych, organizacyjnych i finansowych o których mowa w pkt. 4.3., jest przygotowanie wniosku o dofinansowanie projektu 2. Projekt zawarty we wniosku obejmuje: a) formy aktywnej integracji (rozdział 5); b) upowszechnianie aktywnej integracji i pracy socjalnej (rozdział 6). 3. Część a) wniosku przygotowywana jest na podstawie algorytmu, o którym mowa w pkt 3.2, ppkt. 4, zaś część b) wniosku przygotowywana jest na podstawie decyzji Instytucji Pośredniczącej na wniosek regionalnego ośrodka polityki społecznej. 5. Projekt systemowy w części dotyczącej rozwoju form aktywnej integracji 5.1 Narzędzia realizacji projektu Beneficjenci realizują część projektu systemowego w Poddziałaniu 71.1. i 7.1.2. w zakresie rozwoju form aktywnej integracji za pomocą następujących narzędzi: 1. Kontrakt socjalny 10 a) kontrakt socjalny jest pisemną umową pomiędzy osobą korzystająca ze świadczeń pomocy społecznej a pracownikiem socjalnym, mającą na celu określenie sposobu współdziałania w rozwiązywaniu problemów osoby znajdującej się w trudnej sytuacji życiowej, umożliwienia aktywizacji społeczno - zawodowej oraz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. b) kontrakt przewiduje wzajemne zobowiązania stron, w tym możliwości: (i) zastosowania wsparcia finansowego; (ii) pracy socjalnej; (iii) instrumentów aktywnej integracji. c) kontrakty przewidujące wyłącznie wsparcie finansowe i pracę socjalną lub wyłącznie pracę socjalną są traktowane jako realizowane poza programem. W przypadku realizacji kontraktu w ramach realizacji projektu, obowiązkowe jest zastosowanie co najmniej jednego z instrumentów aktywnej integracji 11. Ponadto udzielanie pomocy na podstawie kontraktu socjalnego współfinansowanego ze środków budżetu UE związane jest z prowadzeniem odrębnej sprawozdawczości i monitoringu ich wykorzystania; d) wsparcie finansowe może być dokonywane zgodnie z przepisami o pomocy społecznej według trzech możliwości: 10 Kontrakt socjalny przewidziany jest art. 108 ustawy o pomocy społecznej. 11 Przepis ten nie dotyczy zastosowania prac społecznie użytecznych. 13

(i) w przypadku osoby (rodziny) korzystającej z zasiłku okresowego, o którym mowa w ustawie o pomocy społecznej wsparcie finansowe dla osoby (rodziny), z którą zawarto kontrakt socjalny może być dokonywane poprzez przyznanie części zasiłku okresowego przewyższającej minimalną wysokość zasiłku okresowego. Świadczenie może być przyznane do wysokości 50% różnicy pomiędzy kryterium dochodowym a dochodem tej osoby (rodziny); (ii) w przypadku osoby nie korzystającej z zasiłku okresowego, o którym mowa w ustawie o pomocy społecznej możliwe jest wsparcie finansowe dla osoby, z którą zawarto kontrakt socjalny poprzez przyznanie zasiłku celowego wspierającego działania o charakterze aktywizacyjnym. Zasiłek celowy może być przyznany w szczególności na pokrycie części lub całości kosztów dojazdu do instytucji uczestniczących w działaniach na rzecz aktywnej integracji, w tym dojazdu na szkolenie, staż, przygotowanie zawodowe w miejscu pracy oraz do miejsca zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej; e) praca socjalna jest działaniem realizowanym przez pracownika socjalnego, mającym na celu pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskiwaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie poprzez pełnienie odpowiednich ról społecznych oraz tworzenie warunków sprzyjających temu celowi; f) instrumenty aktywnej integracji zespół instrumentów o charakterze aktywizacyjnym opisanych w pkt. 5.2. g) w przypadku określonych grup odbiorców zamiast kontraktu można zamiennie stosować narzędzie będące odmianą kontraktu socjalnego: (i) w przypadku osób bezdomnych - indywidualny program wychodzenia z bezdomności; (ii) w przypadku uchodźców i imigrantów, o których mowa w pkt. 4.1 - indywidualny program integracyjny; (iii) w przypadku osób opuszczających rodziny zastępcze oraz placówki dla dzieci i młodzieży, o których mowa w pkt. 4.1 - indywidualny program usamodzielnienia. h) w kontrakcie socjalnym wkładem krajowym (budżetu jednostki samorządu terytorialnego) może być: (i) wsparcie finansowe, o którym mowa w ppkt. d); (ii) część kosztów pracy socjalnej na zasadach określonych w pkt 7.1, (iii) wydatki Funduszu Pracy na finansowanie prac społecznie użytecznych. i) współfinansowaniem z Europejskiego Funduszu Społecznego objęte są: (i) instrumenty aktywnej integracji z wyjątkiem wydatków Funduszu Pracy na finansowanie prac społecznie użytecznych (ii) część kosztów pracy socjalnej na zasadach określonych w 8.1. 2. Program aktywności lokalnej 12 12 Program realizowany jest na podstawie art. 110 ust. 10 ustawy o pomocy społecznej zgodnie z którym, Rada gminy, biorąc pod uwagę potrzeby w zakresie pomocy społecznej, opracowuje i kieruje do wdrożenia lokalne programy pomocy społecznej. 14

a) w celu realizacji działań na rzecz aktywizacji społecznej i rozwiązywania problemów społeczności lokalnej w celu zapewnienia współpracy i koordynacji działań instytucji i organizacji istotnych dla zaspokajania potrzeb członków społeczności lokalnej, ośrodek pomocy społecznej, inna jednostka organizacyjna samorządu terytorialnego lub organizacja pozarządowa może zainicjować partnerstwo lokalne, w celu realizacji programów aktywności lokalnej zwanych dalej programami. b) Program aktywności lokalnej skierowany jest do osób w ramach konkretnego środowiska lub członków danej społeczności. Oznacza to, że w ramach programu można prowadzić działania aktywizacyjne adresowane do ludzi mieszkających na pewnej przestrzeni obejmującej obszar gminy: dzielnicy, osiedla, sołectwa, wsi. Może to być środowisko grupy zawodowej, mieszkańców bloku czy nawet kilku rodzin mieszkających w okolicy. c) Program musi określać: (i) cele oraz przewidywane rezultaty; (ii) ocenę zasobów niezbędnych do uzyskania założonych celów; (iii) szczegółowy opis planowanych działań; (iv) czas trwania programu i harmonogram realizacji poszczególnych działań; (v) budżet przewidziany na realizację programu z podziałem na poszczególne kategorie wydatków; (vi) podział odpowiedzialności za realizację poszczególnych części składowych programu; (vii) uzasadnienie realizacji; d) w ramach programu przewiduje się zastosowanie: (i) środowiskowej pracy socjalnej; (ii) instrumentów aktywnej integracji; (iii) działań o charakterze środowiskowym. e) w przypadku realizacji programu w ramach projektu, obowiązkowe jest zastosowanie co najmniej jednego z instrumentów aktywnej integracji 13. Programy przewidujące wyłącznie środowiskową pracę socjalną i działania o charakterze środowiskowym lub wyłącznie środowiskową pracę socjalną są realizowane poza programem. f) środowiskowa praca socjalna - jest działaniem realizowanym przez pracownika socjalnego, mającym na celu pomoc osobom i rodzinom w środowisku we wzmacnianiu lub odzyskiwaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie poprzez pełnienie odpowiednich ról społecznych oraz tworzenie warunków sprzyjających temu celowi; g) instrumenty aktywnej integracji zespół instrumentów o charakterze aktywizacyjnym, opisanych w pkt. 5.2; h) działania o charakterze środowiskowym inicjatywy integracyjne obejmujące: (i) badania, opracowywanie programów, ekspertyz, analiz, wydawnictw i konkursów związanych z przygotowaniem i realizacją programu; 13 Przepis ten nie dotyczy zastosowania prac społecznie użytecznych. 15

(ii) edukację społeczną i obywatelską, w tym organizowanie spotkań, konsultacji, działań edukacyjnych i debat społecznych dla mieszkańców; (iii) organizowanie i inspirowanie udziału mieszkańców w imprezach i spotkaniach w szczególności o charakterze integracyjnym, edukacyjnym, kulturalnym, sportowym, ekologicznym czy turystycznym. i) w programie aktywności lokalnej wkładem krajowym (budżetu jednostki samorządu terytorialnego oraz partnerów programu) może być: (i) finansowanie działań o charakterze środowiskowym; (ii) części kosztów pracy socjalnej na zasadach określonych w pkt 7.1; (iii) wydatki Funduszu Pracy na finansowanie prac społecznie użytecznych. j) współfinansowaniem z Europejskiego Funduszu Społecznego objęte są: (i) instrumenty aktywnej integracji z wyjątkiem wydatków Funduszu Pracy na finansowanie prac społecznie użytecznych; (ii) część kosztów pracy socjalnej na zasadach określonych w pkt 7.1 3. wsparcie działań na rzecz integracji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych a) narzędzie to adresowane jest do osób niepełnosprawnych jako zadanie powiatowego centrum pomocy rodzinie; b) w ramach tego narzędzia możliwe jest sfinansowanie działań na rzecz integracji społecznej i zawodowej realizowanych przez: (i) gminę; (ii) warsztat terapii zajęciowej; (iii) zakład aktywności zawodowej; (iv) organizację pozarządową; (v) inny podmiot działający statutowo na rzecz osób niepełnosprawnych. c) działania na rzecz integracji społecznej i zawodowej obejmują zadania (usługi) o charakterze informacyjnym, rzeczniczym, doradczym, szkoleniowym, mające na celu: (i) wsparcie osoby niepełnosprawnej w podejmowaniu aktywizacji zawodowej; (ii) włączanie osób niepełnosprawnych w zajęcia na rzecz aktywizacji zawodowej realizowane w warsztatach terapii zajęciowej; d) działania finansowane są przez powiatowe centrum pomocy rodzinie z własnej inicjatywy lub z inicjatywy podmiotu mającego realizować zadanie: (ii) w przypadku jednostek spoza sektora finansów publicznych na zasadach i w trybie określonym w trybie ustawy o działalności pożytku publicznego; (iii) w przypadku jednostek sektora finansów publicznych w trybie porozumienia; e) we wsparciu działań na rzecz integracji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych wkładem krajowym są środki Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Współfinansowanie ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego dotyczy wsparcia działań na rzecz integracji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych. 16

f) schemat postępowania przy wsparciu działaniu na rzecz integracji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych zamieszczono w załączniku nr 3. g) zakończenie kontraktu socjalnego, programu aktywności lokalnej oraz wsparcia działań na rzecz integracji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych oznacza: (i) skierowanie osoby objętej projektem do podjęcia zatrudnienia bezpośrednio u pracodawcy (lub podmiotu niebędącego pracodawcą); (ii) skierowanie osoby objętej projektem do powiatowego urzędu pracy lub innej instytucji rynku pracy. (iii) zaangażowanie osób do stałego uczestnictwa w środowiskowych instytucjach aktywizujących dla programu aktywności lokalnej. 5.2 Instrumenty aktywnej integracji W ramach realizacji kontraktów socjalnych oraz programów aktywności lokalnej pracownik socjalny oraz inni projektodawcy mogą stosować, i finansować, zestaw instrumentów o charakterze aktywizacyjnym, mających doprowadzić do przywrócenia osób wykluczonych na rynek pracy oraz do ich integracji ze społeczeństwem, poprzez przywrócenie zdolności lub możliwości zatrudnienia, uzyskanie wsparcia dochodowego oraz wyeliminowanie przeszkód napotykanych przez osoby i rodziny w procesie dostępu do praw i usług społecznych, a przez to wspierających ich powrót do zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Zestaw ten nazywa się zbiorczo - instrumentami aktywnej integracji. Instrumenty aktywnej integracji podzielone są na cztery grupy: 1. Pierwsza grupa to instrumenty aktywizacji zawodowej, do których zalicza się: a) uczestnictwo w zajęciach Centrum Integracji Społecznej 14 (i) (ii) (iii) pracownik socjalny lub podmiot realizujący działania może skierować osobę korzystającą z projektu do uczestnictwa w zajęciach Centrum Integracji Społecznej. skierowanie odbywa się w ramach kontraktu socjalnego (lub jego odmiany). skierowanie do uczestnictwa oznacza sfinansowanie kosztów pobytu uczestnictwa osoby skierowanej (z wyjątkiem świadczenia integracyjnego finansowanego ze środków Funduszu Pracy) w uzgodnionej wysokości. b) uczestnictwo w zajęciach Klubu Integracji Społecznej 15 (i) pracownik socjalny lub podmiot realizujący działania może skierować osobę korzystająca z projektu do uczestnictwa w zajęciach Klubu Integracji Społecznej. (ii) skierowanie odbywa się w ramach kontraktu socjalnego lub projektu aktywności lokalnej; (iii) skierowanie do uczestnictwa oznacza sfinansowanie kosztów pobytu uczestnictwa w uzgodnionej wysokości; c) wykonywanie prac społecznie użytecznych 16 14 Instrument istnieje obecnie w przepisach o zatrudnieniu socjalnym. 15 Instrument istnieje obecnie w przepisach o zatrudnieniu socjalnym. 16 Instrument istnieje obecnie w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. 17

(i) pracownik socjalny lub podmiot realizujący działania organizuje skierowanie osoby korzystającej z projektu do wykonywania prac społecznie użytecznych na terenie gminy. (ii) kierowanie do prac społecznie użytecznych odbywa się na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy; d) uczestnictwo w zajęciach reintegracji zawodowej u pracodawcy lub podmiotu niebędącego pracodawcą 17. (i) (ii) (iii) (iv) (v) po odbyciu zajęć w Centrum Integracji Społecznej lub Klubie Integracji Społecznej lub w ramach kontraktu socjalnego kierownik ośrodka pomocy społecznej (powiatowego centrum pomocy rodzinie) na wniosek pracownika socjalnego realizującego kontrakt socjalny, może skierować osobę do odbycia u pracodawcy lub podmiotu niebędącego pracodawcą zajęć w zakresie reintegracji zawodowej bez nawiązania stosunku pracy w zakresie: zdobycia przygotowania i doświadczenia zawodowego do stałego wykonywania pracy, stażu potwierdzającego nabycie umiejętności zawodowych lub stwierdzenia gotowości do aktywizacji zawodowej; wykonywanie zajęć odbywa się na podstawie porozumienia pomiędzy kierownikiem ośrodka pomocy społecznej lub kierownika powiatowego centrum pomocy rodzinie a pracodawcą lub podmiotem, u którego realizowane są zajęcia. Koszty badań profilaktycznych pokrywane są w ramach kontraktu socjalnego, zaś szkolenie BHP finansowane jest ze środków lub podmiotu; zajęcia odbywają się w wymiarze od 10 do 40 godzin tygodniowo przez okres nieprzekraczający dziewięciu miesięcy. Decyzję o wymiarze czasu zajęć oraz o okresie uczestnictwa niezbędnego dla reintegracji zawodowej podejmuje pracownik socjalny podpisujący kontrakt socjalny; za wykonywanie zajęć przysługuje stypendium integracyjne, w wysokości 80% minimalnego wynagrodzenia, proporcjonalne do liczby godzin uczestnictwa w zajęciach; nadzór nad przebiegiem zajęć sprawuje pracownik socjalny. Pracodawca lub podmiot po zakończeniu realizacji zajęć, wydaje opinię zawierającą informacje o zadaniach realizowanych przez osobę i umiejętnościach praktycznych pozyskanych w trakcie zajęć oraz o zadaniach realizowanych przez osobę, kwalifikacjach lub umiejętnościach zawodowych pozyskanych w trakcie przygotowania zawodowego. Kierownik wydaje osobie zaświadczenie o odbyciu zajęć. (vi) na wniosek osoby realizującej zajęcia z reintegracji zawodowej pracodawca lub podmiot jest obowiązany do udzielenia dni wolnych w wymiarze 2 dni za każde 30 dni kalendarzowych odbywania zajęć. Za dni wolne przysługuje świadczenie integracyjne. e) dofinansowanie usamodzielnienia ekonomicznego lub zmiany miejsca zamieszkania 18 : 17 Instrument przygotowywany w zmianach do ustawy o pomocy społecznej od 2008 roku. 18 W części dotyczącej ekonomicznego usamodzielnienia instrument istnieje w przepisach o pomocy społecznej. Część dotycząca zmiany miejsca zamieszkania przygotowywana w zmianach do ustawy o pomocy społecznej od 2008 roku 18

(i) w przypadku osoby, która w ramach kontraktu socjalnego chce podjąć samodzielną działalność gospodarczą, działalność w ramach spółdzielni socjalnej, lub zmienić miejsce zamieszkania poza gminę celem zwiększenia swoich szans na podjęcie zatrudnienia możliwe jest otrzymanie jednorazowego wsparcia w postaci pomocy w formie pieniężnej lub rzeczowej w celu ekonomicznego usamodzielnienia lub zmiany miejsca zamieszkania celem ekonomicznego usamodzielnienia. (ii) wysokość wsparcia oraz szczegółowe warunki i tryb jego przyznawania określa Rada gminy w drodze uchwały 19 2. Druga grupa to instrumenty aktywizacji edukacyjnej, do których zalicza się: a) skierowanie i sfinansowanie zajęć szkolnych związanych z uzupełnieniem wykształcenia ogólnego na poziomie podstawowym, gimnazjalnym lub ponadgimnazjalnym; a) skierowanie i sfinansowanie zajęć w ramach kształcenia ustawicznego mających na celu uzyskanie zawodu lub przygotowania zawodowego; b) skierowanie i sfinansowanie zajęć w ramach podnoszenia kluczowych kompetencji o charakterze zawodowym lub zdobywania nowych kompetencji i umiejętności zawodowych umożliwiających aktywizację zawodową. 3. Trzecia grupa to instrumenty aktywizacji zdrowotnej, do których zalicza się: a) skierowanie i sfinansowanie badań profilaktycznych lub specjalistycznych w związku z możliwością podjęcia zatrudnienia; b) skierowanie i sfinansowanie terapii psychologicznej, rodzinnej lub psychospołecznej dla rodzin lub osób; c) skierowanie i sfinansowanie programu korekcyjno-edukacyjnego dla osób stosujących przemoc w rodzinie, o którym mowa w przepisach o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie; d) skierowanie wniosku do powiatowego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności; e) program psychoterapii w zakładzie lecznictwa odwykowego w przypadku osób uzależnionych od alkoholu, w rozumieniu przepisów o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi; f) program terapeutyczny w zakładzie opieki zdrowotnej, dla osób uzależnionych od narkotyków lub innych środków odurzających w rozumieniu przepisów o przeciwdziałaniu narkomanii; g) turnusy rehabilitacyjne, zespoły ćwiczeń fizycznych usprawniających psychoruchowo, rekreacyjnych, zgodnie z potrzebami osób niepełnosprawnych; 4. Czwartą grupę stanowią instrumenty aktywizacji społecznej, do których zalicza się: a) organizowanie i finansowanie uczestnictwa w ośrodkach dziennego wsparcia, świetlicach i klubach, o których mowa w przepisach pomocy społecznej oraz przepisach o wychowaniu trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi; 19 Zgodnie z art. 43 ust. 10 ustawy o pomocy społecznej. 19