STANDARD STREETWORKINGU

STANDARD STREETWORKINGU KONTEKST POWSTANIA STANDARDU Streetworking (praca prowadzona na ulicy) stanowi przykład metody outreach (wyjście - sięganie - poza - do), czyli pracy poza instytucjami, w środowisku przebywania klienta. Jest to niezwykle ciekawa i innowacyjna forma, która znajduje coraz szersze grono zwolenników. Metoda ta, poprzez swoje zindywidualizowanie, ukierunkowanie na zasoby i potrzeby klienta, a także elastyczność i niezinstytucjonalizowanie, staje się niezwykle skuteczna. Pozwala na docieranie ze wsparciem do wielu grup społecznych, m.in. prostytutek, dzieci, młodzieży, narkomanów, osób bezdomnych w miejscach ich przebywania (ulicach, klubach, wybranych dzielnicach miast). W Polsce tradycje pracy metodą streetworkingu sięgają kilkunastu lat. Dominująca większość środowisk pracujących w Polsce tą metodą to organizacje pozarządowe, które same ten nurt zainicjowały. Organizacje działające w tym obszarze zajmują się głównie kobietami i mężczyznami prostytuującymi się (Stowarzyszenie na rzecz Promocji Zdrowia i Prewencji Zagrożeń Społecznych TADA), osobami homoseksualnymi, biseksualnymi i transseksualnymi (Stowarzyszenie LAMBDA), a także narkomanami (Stowarzyszenie MONAR). Prowadzą również prace w środowisku osób doświadczających problemów społecznych - szczególnie dzieci i młodzieży przebywającej na ulicy i wykluczonej społecznie (Centrum Profilaktyki i Edukacji Społecznej PARASOL, Grupa Pedagogiki i Animacji Społecznej, Stowarzyszenie na rzecz Dzieci i Młodzieży Program Stacja, Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne RWANSKA), czy też młodzieży z grup ryzyka, zagrożonej patologami społecznymi i uzależnieniem (program Ulica Gdańskiego Centrum Profilaktyki Uzależnień od Alkoholu, działalność Towarzystwa Profilaktyki Środowiskowej MROWISKO). Praca metodą outreach realizowana jest również w klubach, w których odbywają się imprezy muzyczne (partyworkerzy pracujący w ramach Alternative Dance, bądź realizujący akcję Czyste Dźwięki). Działania realizowane metodą streetworkingu, skierowane do osób bezdomnych w Polsce należą do rzadkości. Podejmowane są w określonym czasie metodą projektową (przykład stanowi Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Krakowie), bądź też przyjmują formę jedynie okresową (streetworking w okresie letnim realizowany przez Urząd Miasta w Sopocie). W sposób systemowy metoda ta jest realizowana jedynie cyklicznie i połowicznie - poprzez pracowników socjalnych Ośrodków Pomocy Społecznej, którzy część czasu swojej pracy poświęcają na wizyty w terenie. W krajach skandynawskich, Wielkiej Brytanii czy w Stanach Zjednoczonych metoda streetworkingu nakierowanego na osoby bezdomne jest niezwykle popularna i wpisana wprost w pracę socjalną. Streetworking w krajach zachodnich nie stanowi, tak jak w Polsce, osobnego bytu, ale przyjmuje formę specjalizacji pracy socjalnej. W polskim systemie pomocy praca streetworkerów nie ma jednak umocowań prawnych i nie jest systemowo usankcjonowana. Do rozwoju tej metody niezbędne wydaje się systemowe wsparcie instytucji polityki społecznej. Istnieje również potrzeba edukowania i szkolenia kadr pomocy społecznej w tym zakresie. 75

76 Pomysł na streetworking w województwie pomorskim zrodził się w kontekście socjodemograficznego badania osób bezdomnych 1. Wyniki badań unaoczniły, iż w województwie pomorskim poza zinstytucjonalizowanym systemem pomocy (poza placówkami dla osób bezdomnych) przebywa blisko 40% wszystkich osób bezdomnych. Ponadto około 25% osób bezdomnych w ogóle nie korzysta z pomocy Ośrodków Pomocy Społecznej. Dane, iż w województwie pomorskim są osoby bezdomne żyjące poza placówkami, z których część w ogóle nie korzysta z pomocy, wyraźnie potwierdziły fakt, iż znacząca jest grupa osób bezdomnych totalnie nie widocznych dla systemu nie widniejących w żadnej ewidencji i w żaden sposób nie podlegających monitorowaniu i wsparciu. Potrzebę wprowadzenia streetworkingu potwierdziły ponadto dane zebrane w badaniu Psychospołecznego Profilu Osoby Bezdomnej 2. Jeszcze bardziej uwypukliły one dużą nomadyczność i zmienność miejsc pobytu wśród osób bezdomnych co wpływa na trudność docierania do tych osób w tradycyjny sposób. Badania wykazały ponadto, iż osoby bezdomne bez dachu nad głową 3, żyjące poza instytucjami (na dworcach, ulicach, klatkach schodowych, na działkach, w altankach), generalnie odrzucają możliwość korzystania z form instytucjonalnych (placówek dla osób bezdomnych). Wyjście do tych osób, do miejsc ich pobytu, stanowi często jedyny sposób nawiązania z nimi kontaktu i relacji pomocowej. Streetworking nakierowany na osoby bezdomne, zakładający pracę z osobami będącymi poza instytucjonalnym systemem pomocy, przebywającymi w miejscach niemieszkalnych to więc pierwszy krok ku integracji tych osób ze społeczeństwem. Stanowi on pierwszy poziom pracy z osobą bezdomną w jej środowisku i przestrzeni życiowej, stanowiący punkt wyjścia do dalszych działań nakierowanych na reintegrację społeczną i zawodową. Stanowi urzeczywistnienie zasady, iż nie wystarczy czekać z pomocą, ale należy z nią wyjść. Streetworking w zależności od grup docelowych (dzieci, młodzież, ludzie bezdomni, środowisko osób prostytuujących się, itp.) wyraźnie się różnicuje pod względem metodologii, narzędzi i predyspozycji samych streetworkerów. Stąd uruchomienie streetworkingu nakierowanego na osoby bezdomne wymagało stworzenia metodologii tej metody. Prezentowany poniżej standard stanowi wynik prac prowadzonych w tym obszarze przez Pomorskie Forum na Rzecz Wychodzenia z Bezdomności. Ukazuje esencję pracy metodą streetworkingu, nakierowaną na pomoc osobom bezdomnym. Zawiera wdrożone i przetestowane 4 założenia oraz metodologię, w postaci merytorycznych i praktycznych wskazówek oraz zakresu wyposażenia streetworkera w konkretne narzędzia. Sam standard może być elastycznie traktowany. Powstał w konkretnej rzeczywistości. Nie jest niezmiennym monolitem, bardziej zaś bytem, który powinien ulegać weryfikacji i zmianom. 1 BADANIA SOCJODEMOGRAFICZNEGO PORTRETU ZBIOROWOŚCI LUDZI BEZDOMNYCH W WOJEWÓDZTWIE POMORSKIM, REALIZOWANE PRZEZ POMORSKIE FORUM NA RZECZ WYCHODZENIA Z BEZDOMNOŚCI, STANOWIĄ EWENEMENT W SKALI KRAJU. SWOIM ZASIĘGIEM OBEJMUJĄ ZARÓWNO OSOBY BEZDOMNE PRZEBYWAJĄCE W PLACÓWKACH JAK I POZA NIMI, PROWADZONE SĄ CYKLICZNIE CO DWA LATA (ROK 2001, 2003, 2005, 2007), DZIĘKI CZEMU UMOŻLIWIAJĄ DOKONYWANIE PORÓWNAŃ I OKREŚLANIE ZMIAN ZACHODZĄCYCH W POPULACJI. 2 BADANIE PROWADZONE W LATACH 2006-2007 PRZEZ UNIWERSYTET GDAŃSKI, REALIZOWANE W RAMACH PROJEKTU AGENDA BEZDOMNOŚCI STANDARD AKTYWNEGO POWROTU NA RYNEK PRACY. UWZGLĘDNIAŁO BADANIE OSÓB BEZDOMNYCH PRZEBYWAJĄCYCH NIE TYLKO W PLACÓWKACH DLA OSÓB BEZDOMNYCH, ALE TAKŻE W MIEJSCACH NIEMIESZKALNYCH (DWORCE, KANAŁY, DZIAŁKI, PLAŻE, ITD.). W BADANIU WPROWADZONO PO RAZ PIERWSZY W POLSCE ZMIENNĄ DOMINUJĄCEGO STYLU BEZDOMNOŚCI (ANALIZA W JAKIM MIEJSCU OSOBA BEZDOMNA SPĘDZIŁA DOMINUJĄCY OKRES SWOJEJ BEZDOMNOŚCI). 3 ZGODNIE Z TYPOLOGIĄ ETHOS 4 STANDARD ZOSTAŁ WDROŻONY PRZEZ TOWARZYSTWO POMOCY IM. ŚW. BRATA ALBERTA KOŁO GDAŃSKIE, W RAMACH PROJEKTU AGENDA BEZDOMNOŚCI STANDARD AKTYWNEGO POWROTU NA RYNEK PRACY. STANDARD TESTOWAŁY I WDRAŻAŁY 4 OSOBY, W LATACH 2005-2007 ZATRUDNIONE W CHARAKTERZE STREETWORKERÓW I PRACUJĄCE NA TERENIE TRÓJMIASTA. STREETWORKERZY ŚCIŚLE WSPÓŁPRACOWALI Z MIEJSKIMI OŚRODKAMI POMOCY SPOŁECZNEJ W GDAŃSKU, SOPOCIE I GDYNI.

STREETWORKING CZYM JEST? STREETWORKING TO FORMA PRACY SOCJALNEJ, PROWADZONA PRZEZ ODPOWIEDNIO PRZYGOTOWANYCH I PRZESZKOLONYCH PRACOWNIKÓW Z OSOBĄ BEZDOMNĄ POZOSTAJĄCĄ POZA SYSTEMEM POMOCY INSTYTUCJONALNEJ 5, ODBYWAJĄCA SIĘ W JEJ ŚRODOWISKU, NA JEJ ZASADACH, W JEJ TEMPIE I W OPARCIU O PLAN, KTÓRY ZAAKCEPTOWAŁA. CELE STREETWORKINGU Streetworking osób bezdomnych wpisuje się zarówno w cele jednostkowe, jak i systemowe. Cele streetworkingu skierowane na jednostkę odnoszą się do poprawy przez osobę bezdomną jakości jej życia i doprowadzenia do zmiany postawy i sposobu jej myślenia. Staje się to możliwe poprzez: 1. dotarcie do osoby bezdomnej z informacją o możliwościach skorzystania z systemu pomocy 2. wzbudzanie u osoby bezdomnej zaufania i motywacji do korzystania z pomocy 3. rozbudzenie i uświadomienie osobie bezdomnej jej potrzeb 4. zmianę u osoby bezdomnej perspektywy czasowej organizującej życie z teraźniejszości na przyszłość 5. stymulowanie u osoby bezdomnej społecznie pożądanych zachowań 6. ułatwienie osobie bezdomnej dostępu do narzędzi i instrumentów reintegracji społecznej i zawodowej. Streetworking realizuje również cele jednostkowe poprzez podniesienie efektywności i skuteczności wsparcia osób z obszaru wykluczenia społecznego. Odbywa się to poprzez: 1. dotarcie do osób nieobjętych dotąd działaniami systemu pomocy społecznej 2. zwiększenie częstotliwości kontaktu z osobami z obszaru wykluczenia 3. włączenie osób do systemu pomocy społecznej i innych instytucji polityki społecznej 4. zwiększenie dostępności informacji, a przez to zwiększenie skuteczności wsparcia 5. cykliczność kontaktów oraz monitorowanie i wzmacnianie postępów klienta. 77 Funkcjonowanie streetworkingu przyczynia się także do realizacji celów systemowych. Przede wszystkim wpływa ono na udoskonalanie systemu pomocy społecznej dla osób bezdomnych. Staje się to możliwe poprzez: 1. wypracowanie metodologii pracy streetworkera 2. wypracowanie standardu nowego zawodu w systemie pomocy społecznej 3. wypracowanie modelu współpracy pomiędzy instytucjami działającymi w obszarze pomocy społecznej i innymi podmiotami 4. wypełnienie niszy w systemie, poprzez wprowadzenie nowatorskiego modelu pracy z osobami bezdomnymi. 5 POZA PLACÓWKAMI ZAPEWNIAJĄCYMI OSOBOM BEZDOMNYM SCHRONIENIE NP. NOCLEGOWNIE, SCHRONISKA, DOMY DLA BEZDOMNYCH

Streetworking realizuje również cele skierowane na poprawę funkcjonowania systemu pomocy osobom bezdomnym dzięki zwiększaniu możliwości monitorowania i przeciwdziałania zagrożeniom występującym w tym środowisku. Odbywa się to poprzez: 1. interwencję w sytuacjach kryzysowych zagrożenia zdrowia lub życia osoby bezdomnej 2. stworzenie mapy miejsc niemieszkalnych na obszarze pracy streetworkera 3. wymianę informacji pomiędzy instytucjami działającymi w obszarze pomocy społecznej oraz udzielanie pomocy osobom bezdomnym 4. zahamowanie procesu marginalizacji osób bezdomnych 5. stworzenie szansy dla budowania postaw zmierzających do aktywności i zaangażowania społecznego osób bezdomnych. ZADANIA STREETWORKINGU Streetworking realizuje zadania w dwóch głównych obszarach w zakresie pracy z klientem (osobą bezdomną) oraz instytucjami. Praca z klientem, podejmowana w ramach działań streetworkerów obejmuje: 78 1. nawiązanie z osobą bezdomną pierwszego kontaktu: ocenę sytuacji, potrzebę interwencji, bądź nastawienie na pracę długofalową 2. wzbudzenie u osoby bezdomnej zaufania 3. rozbudzenie i uświadomienie osobie bezdomnej jej potrzeb 4. zmianę u osoby bezdomnej perspektywy tu i teraz na myślenie przyszłościowe 5. przekazywanie osobie bezdomnej rzetelnej informacji o systemie pomocy 6. wspólne ustalenie planu działania w oparciu o zasoby jednostki ze środowiska oraz urealnienie jej potrzeb 7. motywowanie osoby bezdomnej do realizacji planu 8. przekazanie kontaktu 9. włączenie klienta do systemu pomocy 10. współpracę klienta z systemem 11. monitoring sytuacji klienta 12. stopniowe wygaszanie kontaktu usamodzielnianie od pomocy streetworkera. W przypadku streetworkingu opierającego się na współpracy z właściwymi instytucjami, działania streetworkerów realizowane są poprzez: 1. ustalenie reguł współpracy i kompetencji 2. wymianę i obieg informacji 3. interwencję, na zasadzie współpracy, w sytuacji zagrożenia 4. uświadomienie i pokazanie aktualnego obrazu problemu 5. wspólną pracę nad zmianą stereotypu osoby bezdomnej 6. przekazywanie rzetelnej wiedzy społeczności lokalnej na temat pomocy osobom bezdomnym.

ROLA STREETWORKINGU Rola streetworkingu może przyjmować różne formy, zależnie od rodzaju i struktury grupy odbiorców, środowiska, w jakim żyją ci odbiorcy, a także od rodzaju ich potrzeb. Generalnie wyróżnić można: 1. Streetwork nastawiony na jednostkę, obejmujący: kontakt i osobistą więź między osobą bezdomną a streetworkerem wsparcie i indywidualny kontakt streetworkera z osobą bezdomną. 2. Streetwork nastawiony na grupę, opierający się na: integracji grupy osób bezdomnych i wytworzeniu więzi między jej członkami. 3. Streetwork oparty na ofertach pomocy, obejmujący: konkretny program pomocy dla grup docelowych zorganizowane akcje na rzecz osób bezdomnych. 4. Streetwork ukierunkowany na wzmocnienie grupy docelowej, oparty o: inicjatywy o charakterze samopomocy akcje profilaktyczne wśród części grupy docelowej. MISJA STREETWORKINGU Misją streetworkingu jest docieranie do osób bezdomnych oraz praca z osobami bezdomnymi, wykorzystująca ich zasoby i potencjał środowiska lokalnego, podejmowana w kierunku pozytywnych zmian, rozumianych jako chęć zmiany sposobu życia. Streetworker w swojej pracy realizuje misję, poprzez dziewięć kluczowych zasad: 79 PRACĘ NA ULICY : dotarcie do osób bezdomnych, przebywających w specyficznym środowisku czyli w miejscach niemieszkalnych, takich jak dworce, działki, kanały, ulice, plaże WYJŚCIE DO : zasadą jest wyjście naprzeciw klientowi i jego potrzebom, do miejsca w którym on przebywa, a nie czekanie aż się sam zgłosi, co umożliwia znalezienie osoby w kryzysie (w odróżnieniu od udzielania pomocy osobom, które już same tej pomocy szukają) WSPARCIE: udzielenie pomocy osobie bezdomnej, tak by odkryła ona w sobie siłę do zmian na lepsze, poprzez korzystanie z porad, systemu wsparcia oraz własnych zasobów ZBUDOWANIE POZYTYWNEJ RELACJI: stworzenie specyficznej więzi pomiędzy streetworkerem a osobą bezdomną, opartej na wzajemnym zaufaniu ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW: identyfikowanie problemów dotykających ludzi bezdomnych z ulicy, motywowanie ich do bardziej konstruktywnych sposobów radzenia sobie z osobistymi problemami

DZIAŁANIE NAKIEROWANE NA ZMIANĘ: traktowanie wszystkich z równością i szacunkiem, wykorzystując ich zasoby, zmierzając w kierunku realnej i trwałej zmiany EDUKACJĘ O SYSTEMIE POMOCY: przekazanie rzetelnej informacji o systemie pomocy społecznej, wyprostowanie błędnego sposobu myślenia o systemie USTANOWIENIE POŁĄCZENIA : praca nad nawiązaniem pozytywnej relacji pomiędzy osobą bezdomną a osobą pomagającą, systemem pomocy społecznej, organizacjami pozarządowymi, instytucjami państwowymi, a także znalezienie w systemie miejsca dla konkretnej osoby POZNANIE GRUNTU : poznanie środowiska, a także ewentualnych partnerów do pomocy oraz diagnoza, na ile bezdomność ulicy różni się od bezdomności zamieszkałej, a także wypracowanie kontaktów do ewentualnych badań. PRACA STREETWORKERA Z KLIENTEM INDYWIDUALNYM Praca streetworkera z klientem indywidualnym (osobą bezdomną) obejmuje dwa zasadnicze etapy: poszukiwanie i docieranie do osób bezdomnych oraz prowadzenie z nimi współpracy. 80 1. POSZUKIWANIE OSÓB BEZDOMNYCH I DOCIERANIE DO NICH Dotarcie do osób bezdomnych stanowi pierwszy krok w pracy streetworkera. Często polega on na poszukiwaniu miejsca ich pobytu. Poza oczywistymi przestrzeniami, w których przebywają osoby bezdomne, takimi jak dworce czy działki, informację o innych miejscach można uzyskiwać od służb mundurowych, Ośrodków Pomocy Społecznej, a także bezpośrednio od środowiska osób bezdomnych oraz mieszkańców. Do miejsc, w których streetworker może poszukiwać osób bezdomnych należą: dworce kolejowe i autobusowe oraz ich okolice wagony i bocznice kolejowe tereny ogródków działkowych, domki letniskowe garaże kanały i węzły ciepłownicze ulice plaże pustostany, budynki do rozbiórki bunkry lasy i parki miejsca na cmentarzach centra handlowe, parkingi opuszczone samochody, przyczepy kempingowe klatki schodowe, zsypy, piwnice, strychy

śmietniki złomowce ziemianki. Zwiększenie szansy na dotarcie do szerszej grupy osób bezdomnych wymaga zróżnicowanych godzin pracy streetworkerów, a także uzależnienia ich od pór roku. Jednocześnie zakłada się, że kontakt streetworkera powinien następować jedynie z osobami bezdomnymi, niebędącymi pod silnymi wpływem alkoholu lub innych środków odurzających. W innych przypadkach podejmuje się interwencję w porozumieniu z konkretnymi służbami. 2. BUDOWANIE RELACJI I PROWADZENIE WSPÓŁPRACY Z OSOBAMI BEZDOMNYMI Samo dotarcie do osoby bezdomnej staje się dopiero punktem wyjścia do dalszej z nią współpracy. Budowanie relacji i współpracy pomiędzy streetworkerem a osobą bezdomną musi zakładać pewną stopniowalność. Pracę z osobą bezdomną, następującą po dotarciu do danej osoby, można generalnie podzielić na trzy etapy (są one bardzo płynne, uzależnione od indywidualnych potrzeb klienta). Etap pierwszy stanowi PRACA NAD WZBUDZENIEM ZAUFANIA. Obejmuje on generalnie nawiązanie pierwszego kontaktu oraz ponowny kontakt, bądź kontakty. Pierwszy kontakt (może być grupowy), podjęty przez streetworkera ogranicza się zwykle do zapoznania się z osobą, wysłuchania historii jej życia oraz ustalenia sposobu wspólnego kontaktowania się (podanie terminu, kiedy streetworker bądź osoba bezdomna będą w tym miejscu następny raz). W sytuacjach kryzysowych (stwierdzenie zagrożenia życia lub zdrowia) pierwszy kontakt może także przyjąć formę interwencji, polegającej na wezwaniu pomocy medycznej, umieszczeniu osoby bezdomnej w bezpiecznym miejscu w zależności od stanu: w szpitalu, placówce lub izbie wytrzeźwień. Na etapie nawiązywania pierwszego kontaktu, streetworker nie powinien negować jakiejkolwiek wypowiedzi osoby bezdomnej. Wskazane jest, aby stosował zasadę bardziej słuchania niż mówienia choć istotne jest, aby pamiętał o lapidarnym wyjaśnieniu celu swojej wizyty. Po spotkaniu powinno nastąpić wypełnienie karty indywidualnego kontaktu, zawierającej podstawowe dane na temat osoby bezdomnej (dane osobowe, miejsce pochodzenia, miejsce pobytu, miejsce do dalszego kontaktu, informacje dodatkowe). Karta będzie dalej uzupełniana, w kolejnych etapach, po każdym kontakcie. Ponowny kontakt (już indywidualny), bądź kontakty streetworkera z osobą bezdomną powinny dać możliwość wniknięcia w biografię klienta, a także stworzenia osobie bezdomnej możliwości do zidentyfikowania własnych problemów i mówienia o nich. Na tym etapie powinny się znaleźć pierwsze sugestie dotyczące dalszego planu pracy, budowanie motywacji do zmiany sytuacji życiowej, udzielenie osobie bezdomnej wsparcia emocjonalnego wzbudzenie nadziei i wiary w możliwość zmiany w przyszłości, przy jednoczesnym wzbudzaniu świadomości konieczności podejmowania odpowiedzialności za swoje postępowanie. 81 Drugi, przejściowy etap pracy streetworkera z osobą bezdomną obejmuje KONTYNUACJĘ PRACY. Jego istotnym elementem jest przekazywanie osobie bezdomnej informacji o systemie wsparcia, wraz

z ewentualnym korygowaniem błędnego myślenia klienta o systemie pomocy, a także wskazywanie całego spektrum różnego rodzaju możliwości pomocy. Streetworker powinien również odpowiedzieć na konkretne potrzeby osoby bezdomnej, poprzez szukanie rozwiązań już pod kątem klienta, posiłkując się konfrontacją indywidualnej sytuacji klienta z możliwymi do zaproponowania formami pomocy. Nieodzowne jest także psychiczne wspieranie osoby bezdomnej i podtrzymywanie jej pozytywnych działań. 82 Trzeci i ostateczny etap pracy streetworkera obejmuje WYTYCZANIE PLANU I JEGO REALIZACJĘ. Na tym etapie powstaje konieczność usystematyzowania współpracy i zaplanowania harmonogramu działań, metodą małych kroków. W odpowiedzi na potrzeby osoby bezdomnej oraz jej psychofizyczne zasoby ustalany jest indywidualny plan pracy (powstaje on we współpracy z osobą bezdomną). W zależności od jego rozbudowania, do planu włączane są inne instytucje i organizacje. Na tym etapie pracy możliwe jest obranie i wytyczenie wielu dróg, generalnie obejmujących cztery nurty: kontynuację kontaktu, pracę w środowisku, przekazanie kontaktu bądź też zakończenie kontaktu. Kierunki pracy mogą obejmować następujące możliwości: podtrzymywanie kontaktu i praca z osobą bezdomną (wsparcie) w środowisku pobytu (np. w miejscach niemieszkalnych) podjęcie współpracy z innymi instytucjami polityki społecznej np. z Ośrodkiem Pomocy Społecznej, Urzędem Pracy, instytucjami szkoleniowymi przekazanie kontaktu oraz skierowanie i wdrożenie osoby bezdomnej do systemu placówek dla osób bezdomnych (noclegownia, schronisko, dom dla bezdomnych) skorzystanie z oferty placówki służby zdrowia pomoc w dostępie do bieżącej pomocy doraźnej (wyżywienie, odzież itp.) pomoc w załatwieniu spraw administracyjnych ustalenie obecnego lub ostatniego miejsca zameldowania ustalenie kwestii posiadania dowodu osobistego (pomoc w uzyskaniu) ustalenie kwestii ubezpieczenia zdrowotnego (pomoc w rejestracji w Urzędzie Pracy) ustalenie sytuacji materialnej (pomoc w uzyskaniu należnych świadczeń) włączenie rodziny i/lub grona znajomych i przyjaciół do diagnozy oraz pomocy w rozwiązaniu problemów danej osoby bezdomnej zakończenie kontaktu lub jego zawieszenie na pewien czas (ponawianie oferty pomocy). Na etapie wytyczania planu i jego realizacji często niezbędne dla streewtorkera staje się: 1. umówienie zainteresowanej osoby bezdomnej na konkretne spotkanie, bądź przekazanie informacji o kontakcie (m.in. pracownikowi Ośrodka Pomocy Społecznej, bądź placówki dla osób bezdomnych, psychologowi, pracownikowi socjalnemu) 2. pomoc w dotarciu na umówione miejsce (do szpitala, placówki dla osób bezdomnych) 3. zmonitorowanie efektów (pozyskanie informacji zwrotnych, czy osoba się zgłosiła w określone miejsce i na tej podstawie uzupełnienie też karty indywidualnego kontaktu) 4. w momencie przekazania kontaktu - stopniowe wygaszanie kontaktu oraz uniezależnianie się osoby bezdomnej od pomocy streetworkera.

DŁUGOŚĆ KAŻDEJ FAZY WE WSPÓŁPRACY STREETWORKERA Z OSOBĄ BEZDOMNĄ UZALEŻNIONA JEST OD INDYWIDUALNEGO NASTAWIENIA KLIENTA. PRACA MOŻE ZAKOŃCZYĆ SIĘ NA KAŻDYM Z ETAPÓW! PRZEDSTAWIONA KONCEPCJA ETAPÓW PRACY STREETWORKERA MA CHARAKTER OPTYMALNY. DOTARCIE DO FAZY PLANOWANIA DZIAŁAŃ JEST TRUDNE I WYMAGA WYSTĄPIENIA WIELU CZYNNIKÓW, UMOŻLIWIAJĄCYCH PODJĘCIE SZERSZEJ WSPÓŁPRACY Z OSOBĄ BEZDOMNĄ. WSPÓŁPRACA STREETWORKERA Z INSTYTUCJAMI Praca streetworkera, poza nastawieniem na klienta indywidualnego, zakłada również współpracę z instytucjami oraz społecznościami lokalnymi. Niezależnie od usytuowania formalnego streetworkera (czy to w organizacji pozarządowej, czy w instytucji sektora publicznego), niezbędne jest zawiązanie swego rodzaju koalicji na rzecz ulicznej pracy socjalnej. Tego rodzaju partnerstwo jest niezbędne do realizacji w sposób kompleksowy samej metody streetworkingu. W partnerstwo to powinny być włączone przede wszystkim Policja, Straż Miejska, Straż Ochrony Kolei, Służba Zdrowia, placówki dla osób bezdomnych, Ośrodki Pomocy Społecznej. Należy zadbać, aby streetworkerzy współpracowali również z innymi organizacjami, w sposób mniej permanentny doświadczającymi kontaktów z osobami bezdomnymi. Należą do nich Centra Interwencji Kryzysowej, instytucje rynku pracy, jadłodajnie, punkty charytatywne, skupy złomu, kościoły i związki wyznaniowe, poradnie alkoholowe i ośrodki terapii czy też ośrodki uzależnień od narkotyków. Szczególnie istotna jest współpraca z placówkami służby zdrowia (szpitale, pogotowia, hospicja, zakłady opieki zdrowotnej, inne), organizacjami pozarządowymi, urzędami gmin i miast, spółdzielniami mieszkaniowymi oraz organizacjami działkowców. Optymalnie jest, gdy oprócz wytypowanych współpracujących organizacji, do współpracy wyznaczone zostają konkretne osoby, reprezentujące te podmioty. Kluczowe jest także wypracowanie dokładnych reguł współpracy oraz określenie kompetencji poszczególnych partnerów. Współpraca polegać powinna przede wszystkim na ścisłym obiegu informacji (cykliczne spotkania, rozmowy telefoniczne, korespondencja), wspólnym monitorowaniu sytuacji bezdomności, pomocy i wspieraniu w interwencjach, wspólnej pracy w kierunku przełamywaniu stereotypów. Obok współpracy z instytucjami ważna jest także współpraca z mediami i lokalnymi społecznościami. Streetworker powinien być rozpoznawalny nie tylko w środowisku ludzi bezdomnych, ale i wśród lokalnych społeczności na danym terenie jego pracy. 83 NARZĘDZIA PRACY STREETWORKERA Organizacja prowadząca pracę metodą streetworkingu powinna zapewnić streetworkerom konkretne narzędzia pracy 6. Generalnie można je sklasyfikować jako materialne i niematerialne. Do materialnych narzędzi pracy streetworkerów należą: bilety komunikacji miejskiej gwarantujące streetworkerowi niezbędną swobodę przemieszczania się w terenie, konieczną do realizacji jego pracy telefony komórkowe 6 ZAPROPONOWANE PEŁNE WYPOSAŻENIE STREETWORKERÓW MA CHARAKTER IDEALNY. BRAK JEDNEGO LUB CZĘŚCI NARZĘDZI NIE DYSKWALIFIKUJE MOŻLIWOŚCI REALIZACJI PEŁNOWARTOŚCIOWEJ PRACY STREETWORKERA.

84 adekwatny do pory roku i warunków pracy ubiór identyfikatory apteczki pod warunkiem, że streetworkerzy posiadają umiejętności udzielania podstawowej pomocy przedmedycznej środki zabezpieczające przed agresją (np. gaz pieprzowy) jeśli uzyskane zostaną niezbędne pozwolenia latarki rękawiczki gumowe okresowe badania oraz profilaktyka chorób zakaźnych - streetworkerzy powinni zostać objęci szczegółowymi badaniami okresowymi, badaniami profilaktycznymi chorób, na które są szczególnie narażeni (gruźlica, grzybice) oraz szczepieniami ochronnymi (np. przeciw żółtaczce) dostęp do transportu w związku z charakterem swojej pracy, streetworkerzy, powinni posiadać dostęp do środków transportu. Praca streetworkera wymaga często interwencyjnego przewiezienia osoby bezdomnej. Streetworkerzy mogą posiadać własny pojazd lub korzystać z pojazdów organizacji współpracujących. Stąd ważna jest dobra współpraca z różnego rodzaju służbami Policją, Strażą Miejską, Służbą Zdrowia. Optymalnym rozwiązaniem jest takie, kiedy na terenie danego środowiska lokalnego istnieje samochód dostosowany do przewozu osób bezdomnych. dodatkowe środki finansowe przeznaczone na zabezpieczenie przez streetworkerów odpowiedniego ubioru (odpowiednie obuwie, kurtki itp.) dodatkowe dni wolne ze względu na trudne warunki pracy za zasadne uważa się zaoferowanie streetworkerom kilku lub kilkunastu dodatkowych dni wolnych od pracy w roku. Do niematerialnych narzędzi pracy streetworkerów należą: zaplecze organizacji współpracujących (Policji, Straży Miejskiej, Służby Ochrony Kolei, Służby Zdrowia, placówek pomocy itp.) superwizja monitorowanie i nadzór pracy nad streetworkerami szkolenia i permanentny trening umiejętności streetworkera. HARMONOGRAM PRACY STREETWORKERA W ramach zespołu streetworkerów powinien powstać harmonogram pracy, będący strategicznym dokumentem umożliwiającym perspektywiczne zaplanowanie pracy streetworkera. Harmonogram ten powinien obejmować okresowy plan pracy streetworkera, uwzględniający m.in.: diagnozę terenu i środowiska, na którym pracuje diagnozę środowiska ludzi bezdomnych współpracę z innymi służbami, organizacjami i instytucjami porę dnia, roku i warunki atmosferyczne.

KONTAKT ZE STREETWORKERAMI Wskazane jest, aby streetworkerzy mieli wyznaczony jeden dzień w tygodniu na realizację pracy administracyjnej. Praca ta powinna być realizowana stacjonarnie w wyznaczonym do tego celu pomieszczeniu. Dzień pracy administracyjnej może być poświęcony także spotkaniom zespołu, czy też pełnieniu dyżuru streetworkerów, podczas którego streetworkerzy mogą pozyskiwać informacje na temat np. nowych miejsc pobytu osób bezdomnych. Numery telefonów komórkowych streetworkerów powinny być znane służbom i instytucjom współpracującym. Odradza się udostępnianie numerów telefonów wszystkim zainteresowanym. Może to spowodować przesunięcie akcentu w pracy streetworkerskiej na bardziej interwencyjną (zbyt duża ilość interwencji niekiedy niepotrzebnych) oraz wykorzystywanie i obarczanie pracą streetworkerów przez służby. W przypadku rozwiniętej sieci streetworkerów rozważyć można stworzenie swoistego centrum koordynacyjnego, które przyjmować może różnego rodzaju zgłoszenia dotyczące ludzi bezdomnych, przebywających w miejscach niemieszkalnych. DOKUMENTACJA STREETWORKINGU W ramach zespołu streetworkerów powinny zostać wypracowane wzory niezbędnej dokumentacji. Dokumentacja ta powinna uwzględniać interesy trzech stron: ludzi bezdomnych, streetworkerów oraz pracodawców. WIELKOŚĆ ZESPOŁU STREETWORKERÓW 85 Liczba zatrudnianych streetworkerów jest indywidualna. Nie można ustalić liczby maksymalnych środowisk czy osób, które objęte są pomocą streetworkera. Liczba ta powinna zostać zaplanowana w kontekście określonych kryteriów i diagnozy w wielu wymiarach: liczby osób bezdomnych na danym terenie charakteru bezdomności (sytuacja socjodemograficzna) koncentracji i rozmieszczenia miejsc pobytu ludzi bezdomnych na danym terenie pory roku i warunków atmosferycznych jakości współpracy ze służbami i organizacjami. W przypadku streetworkingu nie istnieje konieczność separacji rejonu pracy od terenu, na którym mieszka dany streetworker. Kwestia ta powinna być rozpatrywana indywidualnie. PRACA W ZESPOŁACH Ze względu na bezpieczeństwo, praca streetworkerów może być realizowana w dwuosobowych zespołach. Jakkolwiek nawiązywanie kontaktu z osobą bezdomną i jego prowadzenie musi odbywać się indywidualnie. Możliwe jest także prowadzenie indywidualnego street workingu jakkolwiek streetworker musi być przygotowany i powiadomiony o zagro żeniach.

ZATRUDNIANIE STREETWORKERÓW 86 Kwestie zatrudnienia streetworkerów wiążą się z trzema obszarami: formą zatrudnienia, czasem pracy streetworkerów oraz pracodawcą. Praca streetworkera optymalnie powinna być realizowana w pełnoetatowym wymiarze, na podstawie umowy o pracę. Umożliwia to: stałość i continuum pracy z ludźmi bezdomnymi lepszą współpracę ze służbami i organizacjami wspierającymi streetworking większą rozpoznawalność zarówno na poziomie środowiska ludzi bezdomnych, służb oraz lokalnych społeczności przewidywalność funkcjonowania streetworkera. Tryb pracy jakkolwiek może być modyfikowany w zależności od potrzeb i zasobów danego środowiska lokalnego. Streetworkerzy, niezależnie od miejsca zatrudnienia, powinni posiadać elastyczne godziny realizacji swojej pracy. Godziny pracy powinny być podyktowane przede wszystkim potrzebami środowiska ludzi bezdomnych. Zatem rekomendowana jest praca nie tylko w wymiarze dziennym, ale i nocnym, wieczornym i wczesno porannym. Jeśli zaistnieją określone okoliczności, streetworkerzy muszą mieć możliwość pracy także w dni wolne i święta. W warunkach pracy streetworkerów istnieje konieczność swobodnego i elastycznego przesuwania godzin pracy. Czas pracy zależeć może od wielu czynników: pory roku liczby osób bezdomnych na danym terenie zwyczajów panujących w środowisku ludzi bezdomnych warunków atmosferycznych wymagań pracodawcy. Ważne, aby pracodawca mógł z jednej strony zapewnić możliwość elastycznych godzin pracy streetworkerów, a z drugiej strony zapewnić bezpieczeństwo, odpowiedni nadzór oraz jakość pracy. Streetworkerzy pracujący z ludźmi bezdomnymi mogą być zatrudniani zarówno przez organizacje pozarządowe działające na polu polityki społecznej, jak i publiczne i niepubliczne instytucje odpowiadające za realizację polityki społecznej na danym terenie (np. Ośrodki Pomocy Społecznej, jednostki samorządu odpowiedzialne za kwestie społeczne). Każde z tych rozwiązań ma swoje silne i słabe punkty. Atutem pracy streetworkera w organizacji pozarządowej jest bardziej elastyczny charakter realizowanej pracy. Utrudnieniem może być brak formalnego umocowania administracyjnego, jakie posiada np. pracownik socjalny. Atutem pracy w sektorze publicznym jest umocowanie administracyjne streetworkera, zatrudnionego chociażby w charakterze pracownika socjalnego z zakresem pracy streetworkera. Jednocześnie minusem takiego rozwiązania mogą być sztywne procedury i wymagania dokumentacyjne, funkcjonujące w tym sektorze.

REKOMENDACJE WSKAZÓWKI PRAKTYCZNE 1. Kluczowe jest, aby streetworker odznaczał się konkretnymi cechami osobowymi i umiejętnościami. Do pożądanych u streetworkera cech osobowych należą przede wszystkim: otwartość, cierpliwość, odporność, akceptacja/tolerancja osób bezdomnych, dyskrecja, postawa budząca zaufanie, empatia, opanowanie. Do umiejętności, którymi powinien odznaczać się streetworker, należą przede wszystkim umiejętność nawiązywania i podtrzymania kontaktów, umiejętność słuchania, analizy sytuacji, podejmowania szybkich, adekwatnych do sytuacji decyzji, akceptacji życiowych decyzji osób bezdomnych. 2. Streetworker powinien posiadać również odpowiednią wiedzę i doświadczenie: wiedzę z zakresu bezdomności, znajomość specyfiki środowiska ludzi bezdomnych (podstawowa wiedza w zakresie funkcjonowania środowiska lokalnego w tym znajomość instytucji oraz topografii środowiska pracy), podstawową wiedzę z zakresu nauk społecznych, pomocy społecznej, prawa, pomocy medycznej oraz doświadczenie w kontakcie z osobami bezdomnymi lub generalnie zagrożonymi wykluczeniem. 3. Nabór i selekcja streetworkerów powinna być kilkuetapowa. Powinna obejmować etap informacji o rekrutacji, wstępną selekcję na podstawie przesłanych dokumentów aplikacyjnych, rozmowę kwalifikacyjną z kandydatami, selekcję osób na szkolenia wstępne, szkolenie dla kandydatów na streetworkerów oraz drugą rozmowę kwalifikacyjną z prezentacją koncepcji pracy streetworkera. Szkolenie dla kandydatów na streetworkerów, stanowiące znaczący element rekrutacji, pozwala nie tylko wstępnie zapoznać potencjalnego kandydata z zagadnieniami jego pracy, ale także osobom rekrutującym umożliwia dokładniejsze poznanie kandydata. Szkolenie to powinno obejmować metodologię pracy streetworkera, ogólną wiedzę o problemie bezdomności, w tym lustrację placówek i miejsc niemieszkalnych. Szkolenie dla kandydatów powinno stanowić wstęp do zagadnień, rozwijanych już przy wdrażaniu wybranych kandydatów. 87 4. Wdrażanie wybranych pracowników na stanowisko streetworkera stanowi istotny element przygotowania nowych pracowników do pracy. Wdrażanie powinno obejmować: zapoznanie wybranych pracowników z zasadami i narzędziami ich pracy, zakresem obowiązków, zasadami prowadzenia superwizji i monitoringu. Wdrożenie powinno obejmować również przekazanie streetworkwerom kompleksowej wiedzy na temat bezdomności, a także zapoznanie ich z systemem pomocy społecznej oraz obowiązującymi ustawami, związanymi z charakterem ich pracy (m.in. o pomocy społecznej, o ochronie zdrowia psychicznego, o świadczeniach rodzinnych, o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy). Wdrażanie powinno obejmować zapoznanie się z instytucjami i organizacjami pomocy społecznej, znajdującymi się na obszarze pracy streetworkerów, a także z tematem hierarchizacji i standaryzacji placówek oraz standaryzacji pracy socjalnej. Wdrażanie powinno również przewidywać spotkania ze służbami, zaangażowanymi w późniejszą pracę streetworkerów - przede wszystkim z Policją, Strażą Miejską, Służbą Zdrowia, Strażą Graniczną, Służbą Ochrony Kolei. Wdrażanie powinno również przewidywać szkolenie z zakresu profilaktyki uzależnień, kurs pierwszej pomocy i chorób zakaźnych. Podany harmonogram

szkoleń podczas naboru i procesu wdrażania ma charakter przykładowy. W zależności od potrzeb i zasobów istnieje możliwość przesuwania tematyk szkoleń pomiędzy okresem naboru a wdrażania do pracy. 5. Praca streetworkerów powinna być w sposób zaplanowany i cykliczny monitorowana. Monitorowanie, jako elementem zarządzania streetworkerami, może odbywać się na kilka sposobów. Istnieje możliwość realizowania go poprzez analizę i nadzór prowadzonej dokumentacji, analizę i nadzór czasu pracy bądź innych elementów pracy streetworkerów. Może również przyjąć formę bieżących spotkań roboczych, poświęconych streetworking owi, spotkań zespołu streetworkerów, czy też obserwację i uczestniczenie w pracy streetworkerów. Monitoring może również obejmować grupy fokusowe poświęcone wybranym elementom streetworking u, wywiady z osobami bezdomnymi, które współpracują ze streetworkerami, bieżącą wymianę informacji, spotkania i wywiady z przedstawicielami organizacji współpracujących ze streetworkerami. 6. Niezwykle ważny element pracy streetworkera stanowi superwizja. Organizacja kierująca pracą metodą streetworkingu powinna założyć środki na jej realizowanie. Najlepiej, gdy prowadzącym superwizję jest specjalista spoza organizacji wdrażającej streetworking, co umożliwia zachowanie odpowiedniego obiektywizmu i dystansu wobec analizowanych sytuacji i decyzji. 88 7. Organizacja wdrażająca streetworking powinna mieć świadomość zarówno słabych stron zagrożeń, jak i mocnych stron szans, wpisanych w tą metodę pracy. 8. Każda organizacja prowadząca pracę metodą streetworkingu powinna posiadać specjalnie przygotowany na jej potrzeby zakres obowiązków streetworkera. Przykładowy zakres obowiązków powinien obejmować przede wszystkim znajomość i przestrzeganie przepisów prawa w zakresie pomocy społecznej, a także przestrzeganie przepisów prawa o ochronie danych osobowych. Do spisanych obowiązków streetworkera powinno również należeć udzielanie osobom bezdomnym pomocy w zakresie rozwiązywania ich spraw życiowych, badanie skuteczności udzielanej pomocy oraz prowadzenie dokumentacji swojej pracy. Streetworkerzy powinni być również zobowiązani do współpracy z placówkami dla osób bezdomnych, z pracownikami Ośrodków Pomocy Społecznej, Policją, Strażą Miejską, Strażą Ochrony Kolei, Służbą Zdrowia, Strażą Graniczną. Autor: EWA SZCZYPIOR ekspert i AGNIESZKA MELLER osoba wspierająca oraz grupa standaryzacyjna ds. streetworkingu bezdomności Pomorskiego Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności Przedruk, modyfikacja i reprodukcja w jakiejkolwiek postaci całości lub części standardu bez podania źródła i pisemnej zgody Pomorskiego Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności jest zabroniona. Cytowanie standardu wymaga podania z imienia i nazwiska autora/ów oraz wydawcy, jakim jest Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności.

KOMENTARZ EKSPERTA DO STANDARDU: WYPRACOWANIE PRZEZ POMORSKIE FORUM NA RZECZ WYCHODZENIA Z BEZDOMNOŚCI METODY STREETWORKINGU NALEŻY POSTRZEGAĆ, JAKO DOSTARCZENIE NIEZBĘDNEJ WIEDZY Z ZAKRESU DOSKONALENIA SYSTEMU WSPARCIA OSÓB BEZDOMNYCH. STANDARD STREETWORKINGU TO PROFESJONALNIE PRZYGOTOWANY MATERIAŁ, KTÓREGO WDROŻENIE WYPEŁNIA LUKĘ SYSTEMOWĄ DOTYCZĄCĄ RELACJI POMAGAJĄCY POTRZEBUJĄCY. NARZĘDZIE W POSTACI STREETWORKINGU POZWALA NA DOTARCIE DO NAJBARDZIEJ ZANIEDBANEJ I TRUDNEJ GRUPY OSÓB WYKLUCZONYCH SPOŁECZNIE I SKIEROWANIE DO NIEJ SKUTECZNYCH DZIAŁAŃ POMOCOWYCH. STREETWORKING JEST ŁĄCZNIKIEM, DZIĘKI KTÓREMU SYSTEM POMOCY MOŻE STAĆ SIĘ DLA WIELU OSÓB BEZDOMNYCH OSTATNIĄ, ALTERNATYWNĄ DROGĄ KU LEPSZEMU. MARCIN KOWALEWSKI pracownik socjalny, pedagog, organizator pomocy społecznej, od 1999 roku pracownik Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Gdyni, od 2004 roku kierownik Zespołu ds. Bezdomnych MOPS Gdynia, obecnie realizującego pracę metodą streetworkingu. Od stycznia 2007r pełni również funkcję wiceprezesa Fundacji Pomorskiego Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności.