ZAKRES NIEZBĘDNYCH DZIAŁAŃ NA DRODZE ROZWOJU ENERGETYKI ATOMOWEJ W POLSCE Autor: Hanna Trojanowska - Dyrektor Departamentu Spraw Międzynarodowych i Nowych Technologii, PGE Polska Grupa Energetyczna SA ( Energia Elektryczna nr 1/2008) 1. Wstęp Polska stoi dziś u progu podjęcia decyzji o wdroŝeniu technologii atomowej w wytwarzaniu energii elektrycznej. Uzasadnienie budowy elektrowni atomowej w Polsce opiera się na trzech podstawowych przesłankach. Pierwszą jest konieczność zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego w aspekcie rosnącego zapotrzebowania na energię elektryczną i niezbędnego zróŝnicowania struktury energii pierwotnej w elektroenergetyce. Drugą przesłanką jest konieczność zapewnienia takiej struktury źródeł energii elektrycznej w Krajowym Systemie Elektroenergetycznym, która będzie się charakteryzować najniŝszymi kosztami wytwarzania w określonych warunkach (patrz rysunek 1). Trzecia przesłanka wynika z konieczności spełnienia przez elektroenergetykę prawnych wymogów w zakresie ekologii i uzyskania minimalnego poziomu zanieczyszczeń środowiska. Wobec ograniczonego potencjału odnawialnych źródeł energii elektrycznej i rosnących wymagań w zakresie ochrony środowiska, spełnienie wyŝej wymienionych przesłanek moŝliwe jest właśnie przez elektrownie atomowe. Budowa elektrowni atomowych w Polsce stała się koniecznością. 500 455 431 474 400 354 368 PLN / MWh 300 200 279 286 270 279 283 177 155 289 100 0 Węgiel kamienny kocioł pyłowy Węgiel kamienny kocioł fluidalny W. kamienny i muły kocioł fluidalny Węgiel brunatny kocioł pyłowy Węgiel brunatny kocioł fluidalny Węgiel kamienny IGCC Gaz ziemny GTCC El. atomowa EPR El. atomowa AP1000 Zrębki drzewne Słoma Wiatr Wiatr & rez. mocy Nakłady Paliwo O&M CO2 Rys. 1. Jednostkowe koszty wytwarzania energii elektrycznej w róŝnych technologiach komercyjnie dostępnych po 2020 roku. Źródło: Energoprojekt Katowice SA
2. Uwarunkowania rozwoju energetyki atomowej mające wpływ na zakres niezbędnych działań W przypadku podjęcia decyzji o uruchomieniu programu rozwoju energetyki atomowej, konieczne będzie określenie hierarchii waŝności zadań i kolejności ich realizacji. Zadań tych jest wiele. W niniejszym materiale przedstawiono zakres niezbędnych działań inicjujących rozwój energetyki atomowej i budowę pierwszej elektrowni atomowej w Polsce. W PGE, od prawie trzech lat prowadzone są prace związane z rozwojem energetyki atomowej w Polsce. Dotychczas prace te koncentrowały się głównie na uzasadnieniu celowości wytwarzania energii elektrycznej na paliwie rozszczepialnym w związku z renesansem energetyki atomowej w Europie i na świecie. Na podstawie wyników stosownych analiz wiadomo, Ŝe bez energetyki atomowej Polsce nie uda się pokryć rosnącego zapotrzebowania na energię elektryczną po racjonalnych kosztach i z uwzględnieniem zaostrzających się norm ochrony środowiska. W rankingu rocznego zuŝycia energii elektrycznej na mieszkańca, w grupie krajów członkowskich UE Polska plasuje się w końcówce stawki z poziomem zuŝycia 3,7 tysiąca kwh na osobę, wobec średniego zuŝycia energii w UE na poziomie 8,5 tysiąca kwh na osobę. Myśląc o dalszym wzroście gospodarczym nie sposób nie docenić potrzeby inwestycji w nowe źródła wytwórcze. Polska elektroenergetyka charakteryzuje się ogromnymi potrzebami inwestycyjnymi m.in. ze względu na brak dostatecznych rezerw mocy w Krajowym Systemie Elektroenergetycznym Dotyczy to zarówno źródeł wytwarzania pracujących w podstawie obciąŝenia jak i mocy szczytowych. Potrzeby inwestycyjne związane są równieŝ z faktem, Ŝe polskie elektrownie są w większości stare. Więcej niŝ 77% pracujących w energetyce zawodowej mocy wytwórczych ma ponad 20 lat, a 44% - ponad 30 lat. Energetyka atomowa stanowić będzie istotny element bezpieczeństwa energetycznego ze względu na moŝliwość zaspokojenia rosnącego zapotrzebowania na energię elektryczną przy racjonalnych kosztach wytwarzania energii elektrycznej w długiej perspektywie czasowej. Jej rozwój zwiększa stopień dywersyfikacji źródeł zaopatrzenia kraju w energię oraz zwiększa wystarczalność i niezawodność Krajowego Systemu Elektroenergetycznego. W przyszłości będzie takŝe istotnie wpływać na spełnienie zapowiadanych przez Komisję Europejską zaostrzających się norm ochrony środowiska, zwłaszcza w zakresie redukcji emisji CO2 do atmosfery. Rozwój energetyki atomowej będzie zmniejszał presję na import gazu ziemnego, co ma istotne znaczenie wobec zaburzeń funkcjonowania międzynarodowego rynku gazu oraz systematycznie rosnących cen tego paliwa. ChociaŜ energetyka atomowa istotnie wpłynie na dywersyfikację źródeł energii elektrycznej, to jednak optymalny dobór tych źródeł wymagać będzie wykorzystania wszystkich dostępnych opcji technologicznych. W polskiej elektroenergetyce jest miejsce dla wszystkich rodzajów wytwarzania, zarówno technologii czystego węgla, kogeneracji, jak i odnawialnych źródeł energii. Jest teŝ wiele do zrobienia w zakresie wdroŝenia polityki efektywności energetycznej i racjonalizacji wykorzystania energii elektrycznej. Mówiąc o potrzebie rozwoju energetyki atomowej naleŝy pamiętać, Ŝe oprócz argumentów z obszaru bezpieczeństwa energetycznego, argumentów ekonomicznych czy ekologicznych jest jeszcze jedna kwestia, która wyróŝnia energetykę atomową na tle innych technologii wytwórczych. Specyfika tej technologii zakłada konieczność ścisłego współdziałania inwestora z organami państwa, na terenie którego ma powstać elektrownia atomowa. Ta konieczność wynika ze współodpowiedzialności obu wymienionych podmiotów w zakresie bezpieczeństwa jądrowego. Inwestorzy muszą bowiem działać w ściśle zdefiniowanych ramach prawnych, a państwo, na którego terenie będzie budowana i eksploatowana elektrownia atomowa, musi dysponować silnym zapleczem kontrolnym w postaci dozoru jądrowego wspomaganego niezaleŝnymi ośrodkami naukowo-badawczymi. Energia Elektryczna nr 1/2008 2
Do czasu wdroŝenia programu dla elektroenergetyki, z jego głównym elementem konsolidacją firm sektora, charakterystyczny był niski potencjał finansowy firm energetycznych. Praktycznie uniemoŝliwiało to realizację tak duŝego i długoterminowego przedsięwzięcia, jakim jest budowa elektrowni atomowej. Obecnie, po skonsolidowaniu podmiotów sektora i utworzeniu PGE Polskiej Grupy Energetycznej ta sytuacja zmienia się. Powstał bowiem podmiot, który potencjalnie będzie w stanie podołać obowiązkom inwestora pierwszej i następnych elektrowni atomowych w Polsce. 3. Działania na rzecz rozwoju energetyki atomowej PGE przy współudziale wielu krajowych instytucji 1 oraz korzystając z materiałów i wytycznych Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej w Wiedniu opracowała dokument pt. Rozwój energetyki jądrowej i budowa pierwszej elektrowni jądrowej w Polsce zakres koniecznych działań. Do najwaŝniejszych zadań inicjujących rozwój energetyki atomowej, określonych w dokumencie, naleŝy zaliczyć zbudowanie kompetencji i wzajemnych relacji między organami administracji państwowej (centralnej i samorządowej), przemysłem i nauką. Zadania te muszą być inicjowane i prowadzone przy pomocy silnego rządowego ośrodka koordynującego. Kolejne istotne zadania to opracowanie programu rozwoju energetyki atomowej i strategii jego realizacji, określenie odpowiednich mechanizmów finansowania działań, kształcenie kadr naukowych oraz inŝynierskich na potrzeby energetyki atomowej. NajwaŜniejszym i jednym z najpilniejszych zadań będzie jednak edukacja społeczna i pozyskanie przychylności społeczeństwa dla rozwoju wytwarzania energii elektrycznej na paliwie rozszczepialnym. 3.1. Konieczne działania inicjujące Zakres koniecznych działań inicjujących program rozwoju energetyki atomowej obejmuje przede wszystkim: - Działania prawno-regulacyjne i administracyjne - Działania organizacyjne - Edukację i informację stworzenie krajowych ram prawnych rozwoju energetyki atomowej weryfikacja udziału Polski w międzynarodowych traktatach, konwencjach i umowach dotyczących pokojowego wykorzystania energii atomowej. weryfikacja i ewentualne powołanie lub dostosowanie organów nadzoru przygotowanie inwestora do budowy elektrowni 1 Przy opracowaniu dokumentu wykorzystano materiały przekazane między innymi przez: - Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki - Komitet Energetyki Jądrowej Stowarzyszenia Elektryków Polskich (we współpracy z Sekcją Energetyki Jądrowej Polskiego Towarzystwa Nukleonicznego i Komisją Energetyki Jądrowej Rady ds. Atomistyki) - Instytut Energii Jądrowej - Urząd Dozoru Technicznego - Centralne Laboratorium Ochrony Radiologicznej - Instytut Energetyki - Izbę Gospodarczą Energetyki i Ochrony Środowiska - Agencję Rynku Energii SA Energia Elektryczna nr 1/2008 3
promocja wiedzy o energetyce atomowej w społeczeństwie kształcenie kadr dla energetyki atomowej - Studia i analizy uzasadnienie celowości rozwoju energetyki atomowej prognoza skutków środowiskowych, wskazania lokalizacyjne modele finansowania inwestycji rozpoznanie rynku dostaw technologii atomowych. - Współpracę międzynarodową. Kolejne niezbędne działania wykraczające poza etap inicjujący rozwój energetyki atomowej, to przygotowanie budowy pierwszej elektrowni atomowej, realizacja inwestycji oraz działania towarzyszące realizacji inwestycji z uruchomieniem centrum edukacji i informacji o energetyce atomowej, czy teŝ budową składowiska odpadów promieniotwórczych NiezaleŜnie od konieczności przygotowania się inwestora, biur projektowych, firm budowlanomontaŝowych, czy zakładów produkcyjnych do wdroŝenia energetyki atomowej bardzo waŝną rolę, jeśli nie najwaŝniejszą na obecnym etapie, odgrywa państwo i jego organy, a w szczególności organ koordynujący. 3.2. Zadania organu koordynującego Najpilniejszym zadaniem państwa będzie powołanie organu koordynującego działania na rzecz rozwoju energetyki atomowej w Polsce. Do zadań organu będzie naleŝało: - opracowanie programu rozwoju energetyki atomowej w Polsce - zapewnienie zgodności i odpowiedniego udziału energetyki atomowej w programie zrównowaŝonego rozwoju kraju - zapewnienie zgodności programu rozwoju energetyki atomowej z polityką energetyczną państwa - dokonanie przeglądu prawa krajowego w zakresie wszystkich aspektów programu rozwoju energetyki atomowej, - opracowanie projektów aktów prawnych dotyczących podziału kompetencji i odpowiedzialności (w tym finansowej), koncesjonowania działalności i aspektów bezpieczeństwa jądrowego - utworzenie niezaleŝnej i kompetentnej instytucji dozoru jądrowego wraz ze stosownym zapleczem naukowo-badawczym - wdroŝenie procedur bezpieczeństwa jądrowego, nieproliferacji i ochrony fizycznej materiałów jądrowych - aktywizacja przemysłu na rzecz rozwoju energetyki atomowej - zdobycie i utrzymanie zaufania społecznego w kraju oraz wspólnoty międzynarodowej poprzez przejrzystość i czytelność procedur reagowania i informowania o elementach programu - opracowanie programu bezpiecznej gospodarki odpadami promieniotwórczymi i wypalonym paliwem Energia Elektryczna nr 1/2008 4
- opracowanie systemu kształcenia kadr do efektywnego zarządzania, eksploatacji, obsługi i dozorowania energetyki atomowej - określenie opcji własnościowych elektrowni atomowych i odpowiedzialności za ich eksploatację - przeprowadzenie badań pod kątem określenia wskazań lokalizacyjnych dla budowy pierwszej (a w przyszłości następnych) elektrowni atomowej - opracowanie oceny oddziaływania budowy i eksploatacji elektrowni na środowisko - wdroŝenie polityki społecznej związanej z programem rozwoju energetyki atomowej - określenie podziału odpowiedzialności i ram współpracy pomiędzy administracją centralną, władzami samorządowymi, akcjonariuszami i społeczeństwem. Lista zadań organu koordynującego jest długa i wszystkie musza być zrealizowane przed rozpoczęciem budowy elektrowni. 3.3. Kwestie prawne i kompetencyjne Elektrownia atomowa będzie pierwszym w Polsce przedsięwzięciem obejmującym uruchomienie energetycznego obiektu jądrowego. Dotychczas przepisy dotyczące procesów nuklearnych stosowane były w praktyce jedynie w medycynie lub w odniesieniu do obiektów o charakterze badawczo-naukowym. Z kolei przepisy dotyczące energetyki i ochrony środowiska nie obejmowały wprost swoim zakresem energetyki atomowej. Na styku tych grup przepisów występują luki prawne. Inwestycja, jaką jest elektrownia atomowa podlega wielu procedurom prawnym, które dzisiaj nie tworzą jednego, spójnego systemu. Dotyczy to równieŝ kwestii zainicjowania realizacji inwestycji. Proces budowy i uruchomienie elektrowni atomowej w świetle polskiego prawa wymaga zlikwidowania luk na styku Prawa Atomowego, Prawa Ochrony Środowiska i Prawa Energetycznego, jak teŝ wyeliminowania niespójności regulacji prawnych związanych szczególnie z brakiem jednoznacznie odpowiedzialnego organu oraz rozproszeniem kompetencji decyzyjnych. Ponadto, naleŝy usunąć niespójności ustaw szczególnych oraz braki w ustawowych definicjach. Konieczne jest przy tym dostrzeganie elektrowni atomowej jako obiektu jądrowego, energetycznego i technicznego jednocześnie. Za wskazane naleŝy uznać przeprowadzenie pogłębionych analiz dotyczących formy prawnej inwestora i finansowania inwestycji. Konieczne jest określenie szczegółowych ram prawnych dla procedury wyznaczenia lokalizacji elektrowni i określenia jej wpływu na środowisko. W polskim porządku prawnym moŝna dostrzec konflikt interesów pomiędzy funkcjami kontrolnymi państwa w zakresie bezpieczeństwa jądrowego, a jego funkcjami promocyjnymi. Ministrem właściwym w zakresie atomistyki jest Minister Gospodarki. Natomiast organem promocji, ale równieŝ nadzoru i koordynacji przedsięwzięć jądrowych pozostaje Prezes Państwowej Agencji Atomistyki (PAA). Podział kompetencji Ministra Gospodarki i Prezesa PAA jest klarowny na poziomie wykorzystania energii jądrowej do celów naukowych, jednak zakres obowiązków staje się niejasny w przypadku przemysłowego wykorzystania technologii jądrowej. Konieczne jest równieŝ zdecydowane rozdzielenie funkcji dozoru jądrowego od promocji energetyki atomowej i stanowienia przepisów prawa w zakresie atomistyki. Funkcje te realizowane są obecnie przez PAA. Wobec złoŝonej natury kwestii prawnych i kompetencyjnych, za wskazane naleŝy uznać rozwaŝenie celowości opracowania ustawy ramowej dla energetyki atomowej, w miejsce nowelizowania szeregu innych, istniejących aktów ustawodawczych. Energia Elektryczna nr 1/2008 5
4. Podsumowanie Mówiąc o bezpieczeństwie pracy KSE naleŝy pamiętać, Ŝe polska elektroenergetyka potrzebuje licznych inwestycji: inwestycji zarówno w obszarze technologii atomowych, jak teŝ czystego węgla, wysokosprawnej kogeneracji i odnawialnych źródeł energii. Energetyka atomowa jest niezbędnym elementem optymalnego zróŝnicowania źródeł wytwórczych w systemie. Rozwój energetyki atomowej to nie tylko pasmo złoŝonych zadań i trudnych wyzwań, ale przede wszystkim szansa na rozwój polskiej gospodarki i szansa na zaspokojenie potrzeb odbiorców energii elektrycznej po racjonalnych kosztach jej wytwarzania. Rozwój energetyki atomowej w Polsce powinien być bowiem postrzegany przez pryzmat wielowymiarowych korzyści dla społeczeństwa obejmujących między innymi: konkurencyjne ceny energii elektrycznej, czystsze środowisko, rozwój polskich przedsiębiorstw z róŝnych obszarów gospodarki implikujący nowe kierunki studiów, czy w końcu rozwój regionów. Gminy i powiaty, na których zostaną zlokalizowane elektrownie atomowe z pewnością odnotują oŝywienie gospodarcze w trakcie samej budowy elektrowni, ale równieŝ i na etapie jej eksploatacji. Powstała infrastruktura i zaplecze gospodarcze słuŝyć będzie lokalnym społecznościom równieŝ po zakończeniu budowy elektrowni, a opłaty i podatki płacone przez elektrownie zasilać będą gminne budŝety. Technologie jądrowe wykorzystywane są w energetyce od ponad 50 lat. Przez ten czas dokonano istotnego postępu technicznego w dziedzinie bezpieczeństwa jądrowego i gospodarki odpadami promieniotwórczymi. Ten ogromny wkład w prace nad poprawą bezpieczeństwa jądrowego, rozwój procedur postępowania z wypalonym paliwem i jego transportem - wywołany takŝe głosami twardych oponentów energetyki atomowej - sprawił, Ŝe w połączeniu z brakiem emisyjności szkodliwych substancji do atmosfery elektrownie atomowe naleŝy uznać za jedne z najnowocześniejszych, bezpiecznych i przyjaznych dla środowiska źródeł energii elektrycznej. Hanna Trojanowska Dyrektor Departamentu Spraw Międzynarodowych i Nowych Technologii PGE Polska Grupa Energetyczna SA Tezy wystąpienia podczas Konferencji FSNT-NOT Przyszłość energetyki jądrowej w Polsce 6 grudnia 2007 r. w Warszawie. Energia Elektryczna nr 1/2008 6