Poziomy odżywienia roślin w składniki pokarmowe:

POTRZEBY POKARMOWE ROŚLIN ZESPÓŁ NAWOZOWY PODZIAŁ TERYTORIALNY 66 64 724 Zdzisław Gadziński 603 46 904 Mariusz Motolko Nawożenie jest podstawowym zabiegiem agrotechnicznym decydującym o jakości i wielkości uzyskiwanego plonu owoców. Zaopatrzenie roślin w składniki pokarmowe decyduje o wykorzystaniu potencjalnych możliwości plonotwórczych poszczególnych gatunków czy odmian. Optymalne nawożenie upraw sadowniczych powinno opierać się na analizie kilku czynników. Po pierwsze musimy poznać wymagania pokarmowe poszczególnych gatunków i odmian roślin, po drugie powinniśmy przeanalizować wyniki analizy chemicznej gleby oraz materiału roślinnego. Pod uwagę musimy brać także ocenę wizualną roślin, siłę wzrostu, wielkość i jakość plonu, itp. oraz przebieg pogody w danym sezonie. Potrzeby pokarmowe drzew zależą nie tylko od gatunku, ale także od właściwości podkładki, na której rośnie część szlachetna drzewa, odmiany oraz wieku drzew. Jak widzimy ilość elementów wymagających analizy jest stosunkowo duża. Jednak analizowanie powyższych kryteriów daje możliwość opracowania optymalnego programu nawożenia roślin. Poziomy odżywienia roślin w składniki pokarmowe: 667 992 26 Piotr Hnatów 60 47 02 Maciej Bachorowicz 603 46 908 Kamil Letkiewicz 60 239 862 Michał Gajda 667 992 624 Paweł Grzegrzółka Głęboki niedobór składnika pokarmowego - stan odżywienia roślin zakłócający w sposób drastyczny procesy biochemiczne. Taki stan wywołuje widoczne objawy niedoboru danego składnika. Niedobór utajony określa stan odżywienia rośliny, w którym jej tkanki i organy są niedostatecznie zaopatrzone w jeden kilka składników pokarmowych. Niedobór ma silny wpływ na wzrost i plonowanie roślin, ale nie daje widocznych symptomów zewnętrznych. Odżywienie optymalne oznacza stan rośliny, w którym procesy biochemiczne zachodzą na optymalnym poziomie. Odżywienie luksusowe - to stan rośliny, gdzie mamy przekroczenie krytycznych zawartości składników pokarmowych. Efektem tego stanu może być zahamowanie wzrostu pogorszenie jakości plonu. Nadmiar toksyczny - to taki stan odżywienia, który powoduje silne zahamowanie wzrostu oraz obniżenie plonowania. Źródło: Grzebisz 2008 60 47 036 Zbigniew Całus 66 90 08 Tomasz Kwiecień 667 993 099 Magdalena Wyganowska Nawożenie roślin, podobnie jak ochrona, jest wynikiem określonego procesu decyzyjnego. Zastosowanie określonej dawki danego składnika powinno być wynikiem analizy opisanych powyżej elementów. Im bardziej kompleksowa będzie ta analiza tym nawożenie będzie bardziej efektywne. Niemożliwe jest podanie jednej, uniwersalnej recepty na uzyskiwanie wysokich plonów o dobrej jakości. Ilość czynników zewnętrznych modyfikujących efektywność nawożenia jest ogromna i raczej nie można zawrzeć ich wszystkich w jednej, gotowej i uniwersalnej recepcie. Analizujmy, obserwujmy i bądźmy świadomi tego, co robimy także w nawożeniu roślin. 2 3

POTRZEBY POKARMOWE ROŚLIN Tab. Potrzeby pokarmowe różnych odmian jabłoni (sady owocujące) Składnik Wymagania Odmiany Potas - K Fosfor - P Magnez - Mg Wapń - Ca Żelazo - Fe wysokie średnie niskie wysokie średnie wysokie średnie wysokie średnie wysokie średnie Gala Golden Delicious, Pinova, Gloster Jonagold, Ligol, Sampion, Idared Jonagold, Ligol, Sampion, Idared Pozostałe odmiany obecnie zarejestrowane Golden Delicious, Pinova, Sampion Freedom, Elstar, Jonagold, Ligol, Ligolina, Mutsu, Fuji, Braeburn Pozostałe odmiany obecnie zarejestrowane Jonagold, Ligol, Sampion, Mutsu Pozostałe odmiany obecnie zarejestrowane Golden Delicious, Sampion, Idared, Pinova Pozostałe odmiany obecnie zarejestrowane Tab. 2 Zdolność podkładek do pobierania składników Składnik pokarmowy Podkładki indukujące wysoki poziom składników w liściach Podkładki indukujące niski poziom składników w liściach Azot (N) M.9, P 6 M.26, P 22, P 2 Fosfor (P) M.26, B 9, P M.9, P 2, P 6, P 22 Potas (K) MM.06, P 4 M.9, P 22, B 9 Wapń (Ca) M.9, MM.06, B 9 M.26 Magnez (Mg) M.9, M.26, MM.06, P 2 B 9, P Żelazo (Fe) M.9 M.26 Mangan (Mn) M.26, B 9 MM.09, M.2 Cynk (Zn) M.9 MM.04 Bor (B) M.9, M.26 P 4, P 22, P 60 Podstawowym źródłem składników pokarmowych dla roślin jest gleba. Powinniśmy pamiętać, że o przydatności gleb dla upraw sadowniczych nie decyduje tylko odczyn i zasobność w składniki pokarmowe, ale także fizyczne i chemiczne właściwości warstwy podornej, wysokość i stabilność poziomu wody gruntowej, skład granulometryczny poszczególnych poziomów genetycznych gleby, zawartość substancji organicznej. Poznanie powyższych parametrów pozwala nam określić z jednej strony przydatność danej gleby dla konkretnego gatunku sadowniczego, z drugiej strony pozwala nam na odpowiednie przygotowanie gleby pod potrzeby danego gatunku. Poznanie powyższych parametrów umożliwia nam także racjonalne stosowanie nawozów dla poszczególnych gatunków. Podejmując decyzje związane z nawożeniem roślin warto znać trzy definicje, pomagające podejmować te decyzje:. Zapotrzebowanie uprawianych roślin na składniki pokarmowe jest zdeterminowane przez genotyp danego gatunku. Zapotrzebowanie to jednak zmienia się w zależności od fazy rozwojowej rośliny, warunków glebowych, warunków pogodowych panujących w danej chwili. 2. Wymagania pokarmowe roślin są to określone ilości składników pokarmowych pobrane przez rośliny w okresie wegetacji. Wymagania pokarmowe wyrażamy w ilości składnika pokarmowego pobranego przez rośliny z powierzchni hektara. 3. Potrzeby nawozowe są to ilości składników mineralnych, jakie musimy dostarczyć roślinom w sezonie wegetacji, aby zapewnić ich prawidłowy wzrost i rozwój. Optymalne pokrycie potrzeb nawozowych prowadzi do wytworzenia przez rośliny dużego i dobrej jakości plonu użytkowego. Źródło: Wójcik, Nawozy i nawożenie drzew owocowych, 2009 Rośliny powinny pobierać z gleby składniki pokarmowe w odpowiednich ilościach. Niemniej jednak w określonych warunkach wymagają one dodatkowego wspomagania wzrostu i rozwoju przez nawożenie dolistne. Potrzeby nawożenia dolistnego mogą wynikać z wielu czynników. Ograniczona aktywność systemu korzeniowego, będąca następstwem: niskiej zbyt wysokiej temperatury gleby powietrza, przemarznięcia nadmarznięcia systemu korzeniowego, niedoboru wody w glebie stres wodny, nadmiaru wody w glebie stres tlenowy, warunków niesprzyjających transpiracji chłodno i wilgotno, występowania w glebie warstwy zbitej, nieprzepuszczalnej, ograniczeń podkładek wynikających z ich cech genetycznych, uszkodzenia systemu korzeniowego przez gryzonie. 2. Występowanie składników pokarmowych w formie trudno przyswajalnej niedobór składnika pokarmowego w glebie: na glebach o odczynie obojętnym/zasadowym Fe, Mn, B, Zn, Cu przechodzi w formy trudno przyswajalne, przy odczynie gleby obojętnym/zasadowym pobieranie magnezu jest utrudnione, na glebach silnie zakwaszonych przyswajalność fosforu jest niewielka, na glebach ciężkich dostepność potasu jest ograniczona co związane jest ze zjawiskiem silnej sorpcji jonów potasu przez minerały ilaste. 4

NAWOŻENIE DOLISTNE 3. Antagonizm pomiędzy jonami: zjawisko polega na ograniczaniu pobierania jednego składnika przez inny, z praktycznego punktu widzenia najwieksze znaczenie ma antagonizm pomiędzy jonami potasu, a wapnia oraz magnezu, przy bardzo wysokiej zawartości potasu w roztworze glebowym pobieranie magnezu i wapnia jest silnie ograniczone, z kolei wysoka zawartość magnezu w roztworze glebowym powoduje pogorszenie pobierania wapnia i potasu. 4. Ograniczona możliwość przemieszczania składników w roślinie: z tym zjawiskiem mamy do czynienia w przypadku uszkodzenia tkanek pni, konarów i pędów (nadmarznięcia drzew w okresie zimy), u jabłoni i grusz ograniczony transport do owoców dotyczy jonów wapniowych. Składnik ten jest transportowany głównie do liści, a nie do owoców. Z tego powodu jabłka i gruszki mogą mieć zbyt małą zawartość wapnia, niskie temperatury i częste deszcze w okresie wiosny ograniczają transport, boru do kwiatów.. Potrzeba wzmocnienia pąków kwiatowych i poprawa kondycji drzew: w latach silniejszego owocowania, zawiązane pąki kwiatowe mogą nie mieć wystarczającej ilości składników gwarantujących ich odpowiedni rozwój, dotyczy to głównie boru i azotu mających ogromne znaczenie w rozwoju generatywnym. 6. Pojawienie się objawów niedoboru danego składnika: objawy niedoboru składników pokarmowych ujawniają się, gdy ich zawartość w tkankach roślin jest zbyt mała, występowanie tych objawów wiąże się z silnym zachwianiem równowagi jonowej prowadzącej do obniżenia plonów oraz pogorszenia jego jakości. Nawożenie dolistne możemy prowadzić jako nawożenie profilaktyczne: w fazach krytycznych, gdy w danej fazie rozwojowej rośliny wykazują zwiększone zapotrzebowanie na dany składnik, w momentach krytycznych, gdy przebieg warunków atmosferycznych sugeruje konieczność nawożenia dolistnego, tak pojęte nawożenie dolistne warunkuje optymalny przez cały okres wegetacyjny poziom zaopatrzenia roślin w składniki pokarmowe. Nawożenie dolistne możemy także prowadzić jako nawożenie interwencyjne opryskując rośliny w momencie zaistnienia objawów niedoboru danego składnika. Rola poszczególnych składników mineralnych w życiu roślin Azot - N Azot jest podstawowym składnikiem budulcowym żywych elementów komórek roślinnych. Wchodzi w skład białek, kwasów nukleinowych, enzymów oraz chlorofilu. Ten składnik pokarmowy występuje zwykle w roślinach w formie związków organicznych. Niekiedy jednak może dochodzić do nadmiernego gromadzenia się w roślinach nieorganicznych związków azotu - azotanów. Najwięcej azotu zawierają liście roślin sadowniczych. Mniej azotu zawierają korzenie, konary, a najmniej azotu znajduje się w pniu. Azot jest głównym, plonotwórczym składnikiem pokarmowym. Jego niedobór w największym stopniu objawia się zahamowaniem wzrostu, żółto-zieloną barwą liści i przedwczesnym drewnieniem tkanek. Nadmiar azotu szczególnie w późniejszych fazach wzrostu roślin sadowniczych może powodować wiele ujemnych następstw. Nadmierne nawożenie azotem może powodować spadek jakości uzyskiwanego plonu. Bardzo wysokie, nieuzasadnione dawki azotu niekorzystnie oddziaływają także na środowisko naturalne. Fosfor - P Fosfor w glebie może występować w formie związków organicznych i mineralnych. Poszczególne związki fosforu charakteryzują się bardzo zróżnicowaną rozpuszczalnością w wodzie i w słabych kwasach, a co za tym idzie różną dostępnością dla roślin. Zawartość w glebie rozpuszczalnych związków fosforu w słabych kwasach decyduje o dostępności tego minerału dla roślin. Taki właśnie - dostępny dla roślin fosfor stanowi tylko od 2 do 0% fosforu ogólnego zawartego w glebie. Pobieranie fosforu z gleby przez rośliny podlega wielu ograniczeniom, najważniejszymi z nich są temperatura powietrza oraz odczyn gleby. Zawartość fosforu w roślinach dobrze odżywionych tym składnikiem kształtuje się w zakresie 0,-,0%. Objawy niedoboru fosforu pojawiają się przy spadku zawartości poniżej 0,%. Znaczna część pobieranego fosforu pozostaje w wakuoli, stanowiąc formę zapasową, w młodych roślinach nawet 80% tego składnika znajduje się w formie nieorganicznej (Grzebisz 2008). Pozostała część fosforu obecnego w roślinie wchodzi w skład związków organicznych o niezmiernie istotnym znaczeniu dla prawidłowo zachodzącego metabolizmu roślin i procesów reprodukcji. Fosfor obecny jest w szeregu związków, jak wspomniano, ważnych dla roślin: DNA, RNA (kwasy nukleinowe - nośniki informacji genetycznej); ATP, GTP, ADP, AMP - podstawowe związki energetyczne komórek roślinnych, wysokoenergetyczne związki fosforanowe takie jak acetylofosforan, estry fosforanowe węglowodanów, sól wapniowo-magnezowa kwasu fitynowego, koenzymy oksydoreduktaz i transferaz, fosfolipidy - składniki błon cytoplazmatycznych. Udział fosforu w najważniejszych procesach gromadzenia i przekazywania energii w roślinach wynika z charakteru atomów fosforu - łatwego przyłączania i oddawania elektronów. Udział fosforu w tworzeniu plonu wynika właśnie z procesów, w jakie jest zaangażowany ten pierwiastek. Dodatkowo fosfor zwiększa poziom tolerancji roślin na stresy abiotyczne i biotyczne. To oddziaływanie pośrednie fosforu na plonowanie jest niemniej ważne od bezpośredniego wpływu na wielkości i jakość plonu. Potas - K Potas w glebie może się znajdować w formach mniej bardziej dostępnych dla roślin. Potas zawarty w minerałach (glinokrzemiany i krzemiany) nie jest dostępny dla roślin, podobnie jak potas silnie związany z minerałami ilastymi (kompleksem sorpcyjnym gleby). Natomiast dostępny dla roślin jest potas wymienny i potas z roztworu glebowego. Średnie, roczne straty K 2 O z powierzchni hektara ocenia się na 0-30kg. Wymywaniu potasu z gleby sprzyja kilka czynników: niski odczyn oraz duża ilość opadów. Wymywanie potasu zachodzi znacznie szybciej na glebach piaszczystych niż na glebach gliniastych. Planując nawożenie drzew potasem należy także uwzględnić jeszcze jeden czynnik. Rocznie hektar sadu jabłoniowego może 6 7

Rola poszczególnych składników mineralnych w życiu roślin pobrać do około 0kg K, z owocami z sadu przy plonie około 40 t/ha możemy zabrać około 60kg - K, do tego pozostaje także pewna ilość tego składnika w zdrewniałych organach drzew. Konkludując rocznie jabłoniom powinniśmy dostarczyć około 80-00kg K. Oczywiście w bilansie uwzględniamy to, co pozostaje w sadzie - opadłe liście, zawiązki, kwiaty i rozdrobnione pędy pozostające po cięciu. Stężenie potasu w roślinach jest wielokrotnie większe niż w roztworze glebowym. W związku z tym sam fakt pobierania jonów potasu wymaga aktywnej roli samej rośliny w tym procesie. Rzeczywista szybkość pobierania potasu zależy od stężenia składnika na powierzchni korzenia. Potas w roślinach występuje jako jon, pierwiastek ten nie tworzy połączeń organicznych. Rola potasu w metabolizmie roślin jest ogromna. Potas bierze udział w procesach osmotycznych zachodzących w roślinach. Jest zaangażowany we wzrost komórek - wzrost stężenia jonów w wakuoli komórki powoduje po rozluźnieniu się ściany komórkowej zwiększenie objętości komórki. Tym samym bez prawidłowego poziomu potasu w roślinie wzrost komórek i samych roślin jest ograniczony. Procesy osmotyczne regulują także pracę aparatów szparkowych. Uwidacznia się w tym wypadku wpływ potasu na gospodarkę wodną oraz na fotosyntezę - pośrednio, otwarcie aparatów szparkowych decyduje o docieraniu do roślin dwutlenku węgla. Potas aktywuje również cały szereg enzymów biorących bezpośredni udział w procesach fotosyntezy, syntezy węglowodanów, białek i tłuszczów. Pierwiastek ten jest także, co ważne, odpowiedzialny za transport innych jonów i składników pokarmowych w ksylemie oraz organicznych i nieorganicznych związków we floemie. Ciekawą, rzeczą jest to, że w wielu przypadkach potasu w roślinie (metabolizmie rośliny) nie może zastąpić inny jednowartościowy jon. Pierwsze oznaki niedoboru potasu trudno dostrzec. Niespecyficznym objawem jest zahamowanie wzrostu. Wyraźnych objawów niedoboru należy szukać głównie na starszych liściach. Występują one głównie na brzegach liści początkowo w postaci chloroz później nekroz. Nekrozy są następstwem produkcji aktywnych rodników tlenowych, których obecność prowadzi do wspomnianych chloroz i nekroz. Silny niedobór potasu prowadzi do spadku plonu, pogorszenia zimotrwałości drzew. Magnez - Mg Magnez w glebie może występować w formach mniej bardziej dostępnych dla roślin. Niedostępny bezpośrednio dla roślin jest magnez wchodzący w skład minerałów budujących fazę stałą gleby (oliwin, talk, dolomit, serpentyn i inne). Dostępny jest natomiast magnez znajdujący się w roztworze glebowym, magnez znajdujący się w kompleksie sorpcyjnym gleby oraz w postaci związków organicznych dostępny dla roślin po procesie ich mineralizacji. Zawartość magnezu w naszych glebach waha się od 0,0 do 0,6% i jest większa w glebach cięższych - gliniastych. Bolączką naszych gleb i pośrednio konsumentów wyprodukowanej na naszych glebach żywności jest niska zawartość tego składnika pokarmowego. Magnez jest w glebie pierwiastkiem bardzo ruchliwym. Ocenia się, że wymywanie magnezu z gleby jest znacznie większe niż jego sorpcja w glebie, szczególnie dotyczy to gleb lżejszych. Straty magnezu wynikające z wymywania tego składnika z naszych gleb rocznie mogą przekraczać 30kg/ha MgO, czyli wynoszą mniej więcej tyle ile pobranie magnezu przez ha współczesnego sadu jabłoniowego na rok. Wierzchnie warstwy gleby są zwykle z tego powodu uboższe w magnez niż warstwy głębsze. Ruchliwość magnezu w glebie sprawia, że trudno utrzymać w naszych glebach zapas tego pierwiastka. Z uwagi na taki stan rzeczy warto nawozić nasze gleby, szczególnie te lżejsze systematycznie, najlepiej corocznie nawozami zawierającymi ten składnik pokarmowy. Jon magnezu występuje w roślinach w postaci połączeń organicznych, jak i nieorganicznych. Magnez jest integralnym elementem budulcowym chlorofilu, jony magnezu aktywują cały szereg enzymów oraz są zaangażowane w przebieg procesu oddychania oraz procesu syntezy białek łączna liczba procesów, w których uczestniczy magnez przekracza 200. Duża część magnezu ogólnego liści, jak podaje literatura znajduje się w chloroplastach w postaci wspomnianego już chlorofilu. W cząsteczce chlorofilu jon magnezu łączy się z 4 pierścieniami pirolowymi. Magnez w postaci pektynianu magnezu pełni również rolę w budowie blaszki środkowej sklejającej komórki roślinne. Jony magnezu wraz z jonami potasu odpowiedzialne są za transport węglowodanów w roślinach. Gorsze zaopatrzenie roślin w magnez w czasie intensywnego wzrostu i tworzenia plonu wydatnie zmniejsza tempo transportu związków odżywczych z miejsca ich produkcji liści, do organów potrzebujących asymilatów - owoców i innych. Zawartość magnezu w roślinach uprawnych waha się w bardzo szerokim zakresie od 0,2 do,%. Wymagania poszczególnych gatunków w stosunku do poziomu magnezu w ich tkankach jest silnie zróżnicowana. Drzewa owocowe mają wzmożone zapotrzebowanie na ten pierwiastek w okresach intensywnego rozwoju liści i pędów oraz zawiązywania i rozwoju nasion w owocach. Jak podaje Grzebisz (2008) W systemach biologicznych jon Mg 2 pełni specyficzne funkcje i w zasadzie nie może być zastąpiony przez inne pierwiastki o zbliżonych właściwościach fizyczno-chemicznych takie, jak Co 2, Mn 2, Ni 2. Bor - B Bor najprawdopodobniej pobierany jest przez rośliny z gleby w postaci kwasu ortoborowego i/ anionu boranowego powstającego w drodze dysocjacji wspomnianego już kwasu ortoborowego. Do korzenia rośliny z roztworu glebowego obojętna elektrycznie cząsteczka kwasu ortoborowego przemieszcza się w prądzie transpiracyjnym wody (przepływ masowy). W korzeniu cząsteczki te zostają silnie związane przez składniki ściany komórkowej. Cząsteczki kwasu ortoborowego związane przez składniki ściany komórkowej przemieszczają się w drugiej kolejności przez błonę cytoplazmatyczną do cytoplazmy komórek korzenia. W cytoplazmie ulegają hydrolizie do anionu boranowego i w takiej właśnie formie bor jest transportowany dalej w ksylemie rośliny. Przemieszczanie się boru w roślinie zachodzi zgodnie z kierunkiem transportu wody, czyli najlepiej zaopatrzone w bor są części rośliny intensywnie transpirujące - starsze w pełni rozwinięte liście. Stąd też dużo słabsze zaopatrzenie tkanek merystematycznych nadziemnej części roślin. Zjawisko przemieszczania się boru w roślinach z organów starszych do młodszych i z części wegetatywnych do generatywnych jest stale przedmiotem dyskusji naukowców. Braki boru w najmłodszych częściach rośliny wynikają głównie z faktu zależności odżywienia tych organów od zaopatrzenia w bor pochodzący z gleby. Niezbędność boru dla roślin stwierdzono w latach dwudziestych XX wieku. Mimo tego rola boru w roślinach do dzisiaj jest zagadkowa i nie jest do końca poznana. Rolę boru opisuje się głównie na podstawie analizy objawów i zaburzeń w metabolizmie roślin w warunkach niedoboru tego pierwiastka. Bor występuje u różnych gatunków roślin w bardzo zróżnicowanych ilościach. Zawartość tego pierwiastka w liściach (zależnie od gatunku badanych roślin) może wahać się od kilku do około 00mg/kg s.m.. Najmniejsze zapotrzebowanie na bor wykazują rośliny jednoliścienne (za wyjątkiem kukurydzy) największe zaś rośliny dwuliścienne w tym również gatunki sadownicze. W korzeniach większość boru pozostaje w apoplaście, w postaci związków boru z pektynianami zawartymi w ścianach komórkowych. Z podobną sytuacją mamy także do czynienia w liściach roślin gdzie nawet do 90% tego pierwiastka zakumulowane jest w ścianach komórkowych. Można zaryzykować stwierdzenie, że bor w tym wypadku może być traktowany niemalże, jako składnik typowo budulcowy dla wielu gatunków roślin jest odpowiedzialny za syntezę materiałów budulcowych rośliny: pektyn, hemicelulozy, lignin. Wraz z borem we wspomnianych ścianach komórkowych ulega kumulacji także wapń, za włączanie wapnia w strukturę ściany komórkowej odpowiada właśnie bor. Niewielka, więc część boru w roślinach pełni funkcje metaboliczne, niemniej bardzo istotne, bo związane z kontrolą aktywności auksyn w roślinach. W wyniku niedoboru tego pierwiastka u roślin dochodzi do zmian w aktywności oksydazy kwasu indolilo-3-octowego (oksydaza IAA), której aktywność jest zależna między innymi od związków fenolowych (polifenole hamują aktywność oksydazy IAA, natomiast monofenole - aktywują), w efekcie dochodzi do nagromadzenia się auksyn spadku ich zawartości zależnie od rodzaju nagromadzonych związków fenolowych. Nadmiar auksyn w roślinach naczyniowych powoduje: zahamowanie wzrostu elongacyjnego komórek korzeni, zaburzenia w podziałach komórek merystemów pędów i w konsekwencji nawet do ich zamierania, może powodować opadanie zawiązków owocowych i kwiatów oraz może stymulować wzmożoną syntezę etylenu. Bor w roślinie zaangażowany jest także w wiele innych procesów metabolicznych: synteza kwasów nukleinowych, transport cukrów w roślinie, utrzymywanie integralności błony cytoplazmatycznej. Bierze udział także w procesach kwitnienia i zapylenia - decyduje o żywotności ziaren pyłku, wzroście łagiewki pyłkowej, zawiązywaniu kwiatów. Bor jest również aktywatorem akwaporyn, które uczestniczą w masowym przepływie wody przez błony komórkowe. 8 9

Rola poszczególnych składników mineralnych w życiu roślin Żelazo - Fe Większość żelaza w glebie może występować w formie znanych minerałów, takich jak między innymi biotyt, oliwin, magnetyt, syderyt. Najpowszechniej w glebie żelazo występuje w formie tlenków, wodorotlenków oraz fosforanów. W ornej warstwie gleby zawartość ogólnego żelaza może być bardzo duża i wynosić nawet do 0%. Fakt tak dużej zawartości żelaza w naszych glebach nie przekłada się wprost na zawartość tego pierwiastka w roztworze glebowym i kompleksie sorpcyjnym gleby. Rośliny z gleby pobierają żelazo głównie w postaci Fe 2. Inne formy żelaza w tym Fe 3 mogą być pobierane przez rośliny w mniejszych ilościach. Pobranie żelaza w postaci jonu 3 wiąże się z koniecznością redukcji tego jonu do 2 stopnia utleniania. Pobieranie jonów żelaza przez system korzeniowy jest ściśle uzależniona od koncentracji w roztworze glebowym innych jonów dwu i jednowartościowych. Pobrane jony żelaza są transportowane w ksylemie roślin w postaci połączeń organicznych. Transport ten odbywa się stosunkowo powoli. Żelazo występuje w roślinach w postaci związków nieorganicznych jak i organicznych. Rola żelaza w metabolizmie roślin związana jest z dwiema cechami jonów tego pierwiastka. Mianowicie z łatwą możliwością zmiany stopnia utlenienia z 3 na 2 i odwrotnie oraz ze zdolnością do tworzenia chelatów. Najwięcej żelaza zawierają liście, mniej pędy, a najmniej korzenie. Żelazo zaangażowane jest w proces syntezy chlorofilu oraz karotenu i ksantofilu. Żelazo występuje także w cytochromach oraz ferrodoksynie, biorąc udział w transporcie elektronów w czasie fosforylacji fotosyntetycznej i łańcuchu oddechowym. Procesami biochemicznymi zależnymi od ferrodoksyny są procesy odgrywające kluczową rolę w gospodarce azotowej roślin, w tym produkcja białek. W przypadku niedoboru żelaza w roślinach następuje gromadzenie się w tkankach dużych ilości rozpuszczalnych związków azotu. Podsumowując rola żelaza w metabolizmie roślin jest niebagatelna, żelazo jest zaangażowane pośrednio i bezpośrednio w zachodzący we wszystkich zielonych roślinach proces fotosyntezy oraz proces pozyskiwania energii czyli oddychanie, bierze także udział w przemianach azotu w tym w syntezie białek. Mangan - Mn Zawartość manganu ogólnego w naszych glebach jest znacznie większa niż pozostałych mikroelementów. Na zawartość manganu w naszych glebach nie wpływa istotnie, co bardzo ciekawe, skład mechaniczny gleby. Mangan może występować w glebie na różnych stopniach utlenienia, rzutuje to po części na jego przyswajalność dla roślin. W glebie jony manganu możemy spotkać na 2, 4 i 7 (Mn 2 - zredukowany, Mn 4 - łatwo ulegający redukcji oraz Mn 7 - utleniony) stopniu utleniania. Mangan na 2 stopniu utleniania (Mn 2 ) może występować w roztworze glebowym ulegać sorpcji wymiennej w glebie i jest to mangan łatwo dostępny dla roślin. Ilość manganu dostępnego dla roślin z gleby zależy od szeregu czynników, głównie wpływających na procesy oksydoredukcyjne zachodzące w glebie. Rośliny pobierają mangan w postaci jonu Mn 2. Kation manganu przemieszcza się do powierzchni korzeni w prądzie transpiracyjnym, a do komórki transportowany jest biernie, zgodnie z gradientem elektrochemicznym. Podobnie jak w przypadku żelaza reutylizacja manganu z liści starszych do młodszych zachodzi w niewielkim stopniu. W tkankach roślin mangan występuje w postaci wolnych jonów Mn 2 w formie związanej ze związkami organicznymi, jako jon Mn 3. Najwięcej manganu zawierają liście, mniej korzenie, a najmniej pędy. W liściach więcej manganu znajduje się w nerwach niż w blaszce liściowej. Podobnie jak w przypadku żelaza funkcje manganu w metabolizmie roślin związane są z możliwością zmiany stopnia utleniania tego pierwiastka oraz z właściwością tworzenia przez mangan związków z białkami. Mangan zaangażowany jest w proces fotosyntezy oraz w procesy wzrostowe roślin. Mangan bezpośrednio i pośrednio bierze udział w metabolizmie związków azotowych w tym białek. Ważną funkcją, jaką pełni mangan w roślinach jest kontrola aktywności enzymu oksydazy IAA. Przy dużej dostępności manganu w glebie, rośliny mogą akumulować nadmierne ilości tego składnika pokarmowego, co może w określonych warunkach doprowadzić do toksyczności manganu. Proces ten jest złożony i ogólnie rzecz biorąc może wynikać z ograniczonego w takich warunkach pobierania wapnia i magnezu. Co może pociągać dalej za sobą blokowanie enzymów zależnych od magnezu przez mangan, zahamowanie pobierania potasu oraz wzrost aktywności oksydazy IAA. W konsekwencji może zostać wyhamowany wzrost nowych organów roślin. Ogólnie możemy rozróżnić dwa typy objawów toksyczności manganu. Pierwszy polegający na typowej chlorozie żelazowej. Drugi związany z bezpośrednią toksycznością jonów manganu. Objawami toksycznego działania manganu mogą być drobne, liczne, ciemne plamki występujące na liściach. Nadmiar manganu może prowadzić także do wcześniejszego zrzucania liści, zmniejszenia liczby zakładanych pąków kwiatowych, zahamowanie wzrostu pędów oraz nekrotycznej plamistości kory. Ostatnia choroba występuje na jabłoni i to najczęściej na odmianach z grupy Delicious. Cynk - Zn Rośliny pobierają cynk z roztworu glebowego w postaci jonu Zn 2. Pobieranie cynku przez rośliny dwuliścienne zachodzi na tej samej zasadzie jak pobieranie żelaza. Transport cynku w ksylemie roślin odbywa się w postaci połączeń tego pierwiastka z kwasami organicznymi (cytrynowym i jabłkowym). W przypadku roślin drzewiastych, w tym drzew owocowych, cynk należy do pierwiastków trudno przemieszczających się z liści starszych do młodszych. W drzewach owocowych w większych ilościach cynk gromadzi się pędach. Najwięcej cynku występuje w korze jednorocznych pędów oraz w liściach, znacznie mniej tego pierwiastka gromadzi się w korzeniach drzew. O roli cynku w roślinach świadczy jedno stwierdzenie, jest on katalizatorem około 300 enzymów. Cynk bardzo łatwo tworzy kompleksy z azotem, tlenem i siarką stąd ogromna rola cynku w katalizowaniu i budowie wspomnianych enzymów. Cynk jest także niezmiernie ważnym składnikiem przy syntezie tryptofanu. Tryptofan jest prekursorem powstawania IAA (kwas indolilooctowy auksyna). Auksyny są odpowiedzialne za elongacyjny wzrost pędów i korzeni. Tym samym cynk odpowiedzialny za syntezę tryptofanu, pośrednio reguluje w roślinach zawartość auksyn. Tryptofan jest składnikiem także wielu białek roślinnych, brak cynku powodując brak tryptofanu prowadzi do gromadzenia się w roślinach wolnych aminokwasów i amidów, a to może prowadzić do wzrostu wrażliwości na choroby i szkodniki. Twierdzi się, że cynk wpływa także na poziom kwasów rybonukleinowych w roślinach oraz na aktywność enzymów związanych z kwasami nukleinowymi. Cynk, co bardzo ważne zaangażowany jest także w proces fotosyntezy. Niedoborom cynku w roślinach towarzyszą niekorzystne zmiany w budowie chloroplastów i funkcjonowaniu samego procesu fotosyntezy. Można zaryzykować stwierdzenie, że pośrednio cynk jest zaangażowany w procesy gospodarki węglowodanami w roślinie. 0

Rola poszczególnych składników mineralnych w życiu roślin Nawożenie dolistne poszczególnymi składnikami mineralnymi Nawożenie dolistne azotem (N): w nawożeniu dolistnym najlepszą jest forma amidowa azotu (mocznik), najwięcej azotu z amidowej formy azotu pobierają liście przy odczynie cieczy roboczej w zakresie ph -7, dokarmianie dolistne azotem wskazane jest w okresie: przed kwitnieniem, po kwitnieniu oraz po zbiorze owoców, przed kwitnieniem polepszamy zawiązywanie owoców, po kwitnieniu skutecznie podnosimy kondycję drzew, po zbiorach nawożenie azotowe wzmacnia pąki kwiatowe i powoduje stworzenie rezerwy azotu na następny sezon. Jesienne zasilanie drzew mocznikiem jest uzasadnione w sezonach silniejszego owocowania oraz na glebach ubogich w substancję organiczną. Nawożenie dolistne fosforem (P): w porównaniu z innymi składnikami pokarmowymi pobieranie fosforu przez liście jest stosunkowo słabsze, czynnikiem istotnie wpływającym na pobieranie fosforu jest odczyn cieczy roboczej; jest on pobierany przy ph 3 -. Efektywność pobierania poprawia obecność jonów K, dokarmianie dolistne fosforem wskazane jest w okresie różowego/białego pąka, bezpośrednio po kwitnieniu oraz przed zbiorami owoców: po kwitnieniu poprawiamy zawiązywanie owoców oraz sprzyjamy podziałom komórek w owocach. Nawożenie prowadzimy przez pierwsze -6 tygodni po kwitnieniu, przed zbiorami polepszamy wybarwienie owoców zabiegi rozpoczynamy około 6 tygodni przed zbiorami, ilość zabiegów należy dostosować do wymagań poszczególnych odmian (tabela ). Nawożenie dolistne potasem (K): szybkość i efektywność pobierania potasu zależy od jego formy; najlepiej potas pobierany jest z azotanu potasu, efektywność pobierania potasu nie zależy od odczynu cieczy roboczej, dokarmianie dolistne potasem wskazane jest w okresie: bezpośrednio po kwitnieniu, 4- opryskiwań oraz w okresie przed zbiorami owoców, liczbę zabiegów powinniśmy dostosować do wymagań poszczególnych odmian (tabela ), opryskiwanie potasem drzew dobrze zaopatrzonych w ten składnik może doprowadzić do pogorszenia właściwości przechowalniczych jabłek i gruszek oraz do spadku trwałości owoców w obrocie handlowym. Nawożenie dolistne magnezem (Mg): szybkość i efektywność pobierania magnezu zależy od jego formy; magnez z formy chlorkowej i azotanowej jest szybciej pobierany niż z formy siarczanowej, stosowanie chlorku azotanu magnezu zwieksza ryzyko powstania fitotoksyczności. Z tego powodu najpopularniejszą formą stosowania tego składnika są siarczany, dawkę magnezu oraz liczbę zabiegów należy uzależnić od potrzeb konkretnego gatunku i odmiany (tabela ), opryskiwania rozpoczynamy po kwitnieniu drzew, ważnym okresem w dokarmianiu niektórych odmian jabłoni magnezem jest koniec lata (lipiec/ sierpień) ze wzgledu na możliwość wystąpienia nekrotycznej plamistości liści (Golden Delicious, Idared), czasem warto wzmocnić liście jabłoni jeszcze przed kwitnieniem w fazie zielonego/różowego pąka. Nawożenie dolistne borem (B): intensywne pobieranie boru przez liście występuje w przypadku zastosowania kwasu borowego, boroetyloaminy oraz poliboranów sodu, pobieranie boru przez liście jest szybkie, gdy odczyn cieczy roboczej wynosi 4-6, opryskiwanie borem wykonuje się wczesną wiosną i/ jesienią, wiosenne zabiegi borem możemy wykonać w fazie zielonego/różowego pąka oraz do 4 dni po kwitnieniu; zabiegi te mają na celu poprawę zawiązywania owoców i zmniejszenie ryzyka ordzawień owoców, jesienne nawożenie borem ma na celu zwiększenie rezerw tego składnika w częściach zdrewniałych, które będą wykorzystywane przez rozwijające się tkanki wczesną wiosną. Nawożenie dolistne żelazem (Fe): pobieranie żelaza przez liście jest związane ze stopniem utlenienia jonów Fe. Po zastosowaniu form silnie zredukowanych na liściach jony te ulegają utlenieniu co ogranicza ich pobieranie przez liście. Z tego powodu do nawożenia dolistnego często stosuje się nawozy z chelatami np. z kompleksem chelatującym amino-cytrynianowym żelaza, niektóre odmiany: Golden Delicious, Sampion, Idared, Pinova wymagają zabiegu żelazem już w okresie wczesnej wiosny, opryskiwania żelazem wymagają sady, w których stwierdzono niedobór tego składnika w wyniku zalania gleby przewapnowania. Nawożenie dolistne manganem (Mn): pobieranie manganu przez liście związane jest ze stopniem utlenienia jonów Mn; najlepsze do stosowania są chelaty tego składnika oraz azotan manganu, opryskiwanie drzew manganem wykonuje się w momencie pojawienia się niedoboru tego składnika wynikający np. z wysokiego odczynu gleby. W takiej sytuacji należy zastosować 2-4 opryskiwania manganem zaczynając bezpośrednio po kwitnieniu drzew, na jabłoniach i gruszach mangan można stosować w celu zwiększenia intensywności i trwałości zielonej, zasadniczej barwy skórki owoców; zabiegi wykonuje się 4 i 3 tygodnie przed zbiorem owoców. Nawożenie dolistne cynkiem (Zn): cynk jest dobrze pobierany przez liście w formie jonu z chelatów; ciecz robocza nie powinna mieć odczynu obojętnego/zasadowego, zabiegi cynkiem wykonujemy zwykle, z uwagi na jego możliwą fitotoksyczność, w fazie od pękania pąków do fazy mysiego ucha. W związku z różnicami w potrzebach pokarmowych poszczególnych odmian w obrebie jednego gatunku rośliny oraz w odniesieniu do żyzności gleby konieczne jest zróżnicowane podejście do spraw nawożenia dolistnego. Elementy naszych programów nawożenia dolistnego prosimy traktować jak klocki, czy puzzle, z których możecie Państwo budować plon w swoich sadach i jagodnikach. 2 3

PROGRAMY NAWOŻENIA POSZCZEGÓLNYCH GATUNKÓW Tab. 3 Grusze - program nawożenia sadów owocujących Tab. 4 Jabłonie - program nawożenia sadów owocujących Faza rozwojowa grusz Pękanie pąków - rozwój pąków Początek zielonego pąka Zielony pąk Po wytworzeniu pąków kwiatowych Biały pąk W czasie opadania płatków kwiatowych i 2 tygodnie po kwitnieniu Po kwitnieniu Od 3 tygodnia po kwitnieniu do okresu przed zbiorami owoców Od -6 tygodnia po kwitnieniu do okresu przed zbiorami owoców Wzrost zawiązków, 2 i 3 tygodnie po zbiorach owoców, na zielone, pozostające w pełnej aktywności liście Cel zastosowania nawozu Wzrost odporności drzew na warunki stresowe - niskie temperatury wiosną. do 2 zabiegów zależnie od przebiegu pogody i tempa rozwoju grusz. W czasie wiosennego ruszania wegetacji do fazy zielonego pąka. W podanym terminie, wykonać kilka zabiegów co 7-0 dni zależnie od stanu plantacji. Nawóz można stosować także w okresie po opadaniu płatków kwiatowych oraz w okresie wybarwiania się owoców. Poprawa stanu odżywienia drzew w fosfor, potas oraz magnez, poprawienie kondycji drzew po zimie, poprawa tempa fotosyntezy i oddychania oraz transportu. Poprawa stanu odżywienia drzew w azot, fosfor i potas - poprawienie kondycji drzew po zimie. Poprawa żywotności pyłku. Poprawa wigoru drzew, optymalizacja zaopatrzenia drzew w mikroelementy, poprawa zawiązywania owoców, szczególnie polecany w czasie występowania stresów abiotycznych chłodne wiosny. Zapobieganie niedoborom wapnia. Poprawienie przebiegu procesów: zapylenia, zapłodnienia, zawiązywania i wzrostu zawiązków owocowych. Zapobieganie niedoborom wapnia. Dostarczenie niezbędnej ilości składników warunkujących intensywny wzrost i podziały komórkowe w zawiązkach owoców. Ograniczenie ordzawień owoców. Dostarczenie niezbędnej ilości mikroelementów warunkujących intensywny przebieg procesów fizjologicznych. Intensyfikacja podziałów komórkowych w owocach, szczególnie w warunkach występowania stresów abiotycznych. Dostarczenie składników mających wpływ na wielkość i jakość owoców. Pokrycie zwiększonego zapotrzebowania drzew grusz na potas, regulacja gospodarki wodnej roślin. Wykonać do zabiegów, co 7-0 dni Zapobieganie chorobom fizjologicznym wynikającym z braku wapnia. Kilka zabiegów,co 0-4 dni zależnie od wrażliwości odmiany, przebiegu warunków pogodowych i dawek potasu. Poprawa kondycji liści, likwidacja niedoborów żelaza, do 2 zabiegów, co 4 dni. Likwidacja niedoborów manganu. Zapobieganie niedoborom magnezu, aktywacja fotosyntezy - 3 opryskiwania, co 0-4 dni. W warunkach stresowych, utrudniających pobieranie makroskładników pokarmowych. Dostarczenie niezbędnej ilości mikroelementów warunkujących intensywny przebieg procesów fizjologicznych. Poprawa zaopatrzenia drzew w bor i cynk. Stworzenie zapasów składników pokarmowych wykorzystywanych do wzrostu wczesną wiosną roku następnego. 3 zabiegi, co 7 dni. Rodzaj nawozu Ekolist mono Cynk ResiPhos PK Dawki nawozów [kg-l/ha] Maximus PKMg Maximus 202020 Ekolist mono Molibden Ekolist mono Bor Maximus extra P Ekolist mono Bor Maximus AminoMicro Universal 0,2 0,7- -3 2-4 0,3-0, 0,7- Maximus extra K 4- Ekolist Wapniowy Saletra wapniowa 7% Cao Ekolist mono Żelazo Ekolist mono Mangan -2 Maximus extra Mg 4-8 Maximus PKMg Maximus AminoMicro Universal Mocznik Ekolist mono Cynk MAXIBOR 2 Maximus ZnBMg Mocznik 0,3-0, 4 Faza rozwojowa jabłoni Cel zastosowania nawozu Rodzaj nawozu Dawki nawozów [kg-l/ha] Pękanie pąków Zwiększenie odporności na niskie temperatury. Ekolist mono Cynk 3 Początek rozwoju pąków Początek rozwoju pąków - mysie ucho Zielony pąk Po wytworzeniu pąków kwiatowych Różowy pąk Opadanie płatków W czasie opadania płatków kwiatowych Początek wzrostu zawiązków Regeneracja uszkodzeń mrozowych. Maximus extra K W czasie wiosennego ruszania wegetacji do fazy zielonego pąka. W podanym terminie, wykonać kilka zabiegów co 7-0 dni zależnie od stanu plantacji. Nawóz można stosować także w okresie po opadaniu płatków kwiatowych oraz w okresie wybarwiania się owoców. Regeneracja uszkodzeń mrozowych, poprawa kondycji drzew po okresie zimowym, zwiększenie odporności na niskie temperatury -2 zabiegi. Po kwitnieniu można stosować cynk w dawce 4x mniejszej niż w tym okresie. Regeneracja uszkodzeń mrozowych, poprawa kondycji drzew po okresie zimowym, zapewnienie optymalnego odżywienia rozwijających się liści. Poprawa zaopatrzenia drzew w azot, fosfor, potas i bor. Poprawa ogólnej kondycji pierwszych liści. Poprawa żywotności pyłku. Poprawa wigoru drzew, optymalizacja zaopatrzenia drzew w mikroelementy, poprawa zawiązywania owoców, szczególnie polecany w czasie występowania stresów abiotycznych - chłodne wiosny. Likwidacja niedoborów, żelaza, zabieg szczególnie ważny w przypadku, niektórych odmian - Sampion, Golden, Idared i Pinova. Zapobieganie Gorzkiej Plamistości Podskórnej. Poprawa kwitnienia i zawiązywania owoców, przeciwdziałanie ewentualnym niedoborom fosforu wynikającym z niskiej temperatury. Utrzymanie zawiązków. Ograniczenie ordzawień. Ewentualnie przy silnych niedoborach w warunkach uniemożliwiających pobieranie boru można wykonać dodatkowy zabieg około 4 dni po kwitnieniu. Zapobieganie Gorzkiej Plamistości Podskórnej. Intensyfikacja podziałów komórkowych w owocach, szczególnie w warunkach występowania stresów abiotycznych. Przyspieszenie wzrostu zawiązków, poprzez dostarczenie energii, koniecznej do podziałów komórkowych w owocach. Zwiększenie ilości komórek w zawiązkach. Ilość zabiegów fosforem uzależnić od wymagań danej odmiany. Stosować od opadania płatków do 6 tygodnia po kwitnieniu. Dostarczenie drzewom dużej dawki azotu w postaci nawożenia dolistnego, poprawa odżywienia liści i zawiązków w azot. Zapobieganie deficytowi azotu w zawiązkach, przyczyniającego się do nadmiernego opadu zawiązków po kwitnieniu. Przyspieszenie wzrostu zawiązków owoców, poprawa gospodarki wodnej roślin. Ilość zabiegów potasem uzależnić od wymagań danej odmiany. Stosować od 4-6 tygodnia po kwitnieniu zabiegów. ResiPhos PK Maximus extra K Ekolist monocynk Maximus PKMg Maximus 202020 Ekolist mono Bor Ekolist mono Molibden Ekolist mono Żelazo Maximus extra P Ekolist mono Bor 0,2 0,7-0,- 2-4 Ekolist mono Bor 0,7- Maximus extra P 2-4 Maximus extra N Maximus extra K 4-4

PROGRAMY NAWOŻENIA POSZCZEGÓLNYCH GATUNKÓW Faza rozwojowa jabłoni Cel zastosowania nawozu Rodzaj nawozu W czasie wzrostu zawiązków Zawiązki wielkości orzecha włoskiego Wzrost owoców Połowa sierpnia Profilaktyczne uzupełnienie niedoborów mikroelementów. W okresach panujących stresów uniemożliwiających pobieranie składników pokarmowych z gleby. W warunkach występowania stresów abiotycznych. Silne działanie antystresowe, Kilka zabiegów w sezonie co 0-4 dni. W okresach występowania czynników niekorzystnych dla wzrostu i plonowania roślin. Zapobieganie Gorzkiej Plamistości Podskórnej i innym chorobom wynikającym z braku wapnia. do 8 zabiegów, co 0-4 dni (do tygodnia przed zbiorami zależnie od odmiany i przebiegu pogody). Niższe dawki nawozu stosować we wczesnych fazach rozwoju owoców, wyższe w późniejszych fazach. Zapobieganie niedoborom magnezu, aktywacja procesu fotosyntezy. -3 opryskiwania, co 0-4 dni (Zabiegi szczególnie istotne w przypadku odmian wrażliwych na niedobory magnezu - Golden). Poprawa zaopatrzenia drzew w azot - korekta nawożenia doglebowego. Zapobieganie niedoborom potasu, poprawa kondycji drzew. -3 opryskiwania, co 0-4 dni. (Zwrócić uwagę na ilość zabiegów u odmian wrażliwych na zwiększone nawożenie potasem - Golden). Likwidacja zapobieganie niedoborom żelaza, aktywacja procesów fotosyntezy, szczególnie istotny w lata suche o bardzo dużej ilości opadów. Interwencyjne zwalczanie niedoborów mikroelementów, szczególnie w warunkach uniemożliwiających ich pobieranie Uzyskanie wyraźnej, zielonej barwy zasadniczej skórki owoców w czasie ich dojrzewania. Dwukrotne, co 2 tygodnie. (Zabieg prowadzi do powstania wyraźnego kontrastu pomiędzy barwą zasadniczą a rumieńcem). Maximus AminoMicro Universal 0,3-0, Maximus PKMg Ekolist Wapniowy Saletra wapniowa 7% CaO 0,7-3-8 Maximus extra Mg 4-8 Maximus extra N Maximus extra K 4- Ekolist mono Żelazo Maximus AminoMicro Universal Ekolist mono Mangan 6 tygodni przed zbiorami Poprawa wybarwienia owoców. Maximus extra P 2-4 4 tygodnie przed zbiorami Poprawa wybarwienia owoców. Maximus extra K 4-8 Maximus extra PK 2 tygodnie przed zbiorami Poprawa wybarwienia owoców. Maximus extra P Mocznik, 2, 3 tygodnie po Ekolist mono Cynk zbiorach owoców, Wzmocnienie pąków, poprawa odporności na mróz, likwidacja MAXIBOR na zielone, pozostające niedoborów boru, cynku i magnezu. w pełnej aktywności liście Mocznik Maximus ZnBMg 4 Tuż przed opadaniem liści po pierwszych większych przymrozkach Przyspieszenie mineralizacji opadłych liści. Zabieg ogranicza tworzenie się owocników sprawcy parcha jabłoni. Dawki nawozów [kg-l/ha] 0,-0,8 Mocznik 0 Tab. Śliwy - program nawożenia sadów owocujących Faza rozwojowa śliwy Cel zastosowania nawozu Rodzaj nawozu Pękanie pąków W czasie wiosennego ruszania wegetacji do fazy białego pąka. Nim rozwiną (pojawią) się pąki kwiatowe Po ukazaniu się pąków kwiatowych Biały pąk - początek kwitnienia Koniec kwitnienia opadanie płatków kwiatowych Wzrost zawiązków W okresie wzrostu zawiązków do dojrzewania owoców, 2, 3 tygodnie po zbiorze owoców - od zakończenia zbiorów poszczególnych odmian śliw. Na zielone, pozostające w pełnej aktywności liście Zwiększenie odporności drzew na warunki stresowe - niskie temperatury wiosną, do 2 zabiegów zależnie od przebiegu pogody i tempa rozwoju śliwy. W podanym terminie, wykonać kilka zabiegów co 7-0 dni zależnie od stanu plantacji. Nawóz można stosować także w okresie po opadaniu płatków kwiatowych oraz w okresie wybarwiania się owoców. Dawki nawozów [kg-l/ha] Ekolist mono Cynk ResiPhos PK Poprawa kwitnienia drzew i zawiązywania owoców. Ekolist mono Bor Zapobieganie niedoborom wapnia. Poprawa wigoru drzew, optymalizacja zaopatrzenia drzew w mikroelementy, poprawa zawiązywania owoców, szczególnie polecany w czasie występowania stresów abiotycznych - chłodne wiosny. Poprawa kwitnienia drzew i zawiązywania owoców. Poprawa zawiązywania owoców, uzupełnienie niedoborów fosforu, boru i pozostałych mikroelementów. Zapobieganie niedoborom wapnia. Intensyfikacja podziałów komórkowych w owocach, szczególnie w warunkach występowania stresów abiotycznych. Ekolist mono Bor Maximus extra P Ekolist mono Bor Uzupełnienie niedoborów azotu, poprawa kondycji drzew. Maximus extra N Aktywacja fotosyntezy, likwidacja niedoborów magnezu, potasu i/ fosforu - ilość zabiegów należy dostosować do warunków pogodowych i stosowanego wcześniej nawożenia doglebowego magnezem oraz ogólnej kondycji drzew. Uzupełnienie niedoborów potasu - aby pokryć zapotrzebowanie śliw na potas powinno się wykonać 3 do 4 zabiegów. Uzupełnienie niedoborów mikroelementów, poprawa kondycji drzew. Interwencyjna dawka nawozu 0,-0,8 kg/ha. Likwidacja zapobieganie niedoborom żelaza, aktywacja procesów fotosyntezy, szczególnie istotny w lata suche o bardzo dużej ilości opadów. Likwidacja zapobieganie niedoborom manganu. W warunkach występowania stresów abiotycznych. Silne działanie antystresowe, Kilka zabiegów w sezonie co 0-4 dni. W okresach występowania czynników niekorzystnych dla wzrostu i plonowania roślin. Zagwarantowanie prawidłowego zaopatrzenia owoców w wapń, zapobieganie pękaniu owoców. Zabiegi należy wykonywać, co 0-4 dni. (Optymalna w tym czasie mieszanka Ekolist Wapniowy 0,3 kg/ha MAXIBOR). 3 zabiegi, co 0-4 dni. Uzupełnienie niedoborów podstawowych składników pokarmowych w tym boru i cynku. Stworzenie zapasu składników wykorzystywanych wczesną wiosną następnego roku. Maximus extra Mg Maximus PKMg Maximus extra PK Maximus extra K Maximus AminoMicro Universal Ekolist mono Żelazo Ekolist mono Mangan Ekolist Wapniowy Saletra wapniowa Mocznik Ekolist monocynk MAXIBOR Mocznik Maximus ZnBMg 0,7-2-4,0-, 0,7-4-8 4-0,3-0, -2 0,7-0, 4 6 7

PROGRAMY NAWOŻENIA POSZCZEGÓLNYCH GATUNKÓW Tab. 6 Wiśnie i czereśnie - program nawożenia sadów owocujących Faza rozwojowa czereśni i wiśni Pękanie pąków W czasie wiosennego ruszania wegetacji do fazy białego pąka. Przed kwitnieniem po ukazaniu się liści Po ukazaniu się pąków kwiatowych - biały pąk Koniec kwitnienia opadanie płatków kwiatowych Opadanie płatków kwiatowych Początek wzrostu owoców Wzrost zawiązków Wzrost zawiązków do zbioru owoców 3 i 2 tygodnie przed zbiorami Po zbiorach owoców, ale przed opadaniem liści. Zabiegi wykonywać po zbiorach poszczególnych odmian wiśni, czereśni. Na zielone, pozostające w pełnej aktywności liście Cel zastosowania nawozu Zwiększenie odporności drzew na warunki stresowe - niskie temperatury, -2 zabiegów zależnie od warunków i tempa rozwoju wiśni i czereśni. W podanym terminie, wykonać kilka zabiegów co 7-0 dni zależnie od stanu plantacji. Nawóz można stosować także w okresie po opadaniu płatków kwiatowych oraz w okresie wybarwiania się owoców. Uzupełnienie niedoborów podstawowych mikroelementów. Poprawa wigoru drzew, optymalizacja zaopatrzenia drzew w mikroelementy, poprawa zawiązywania owoców, szczególnie polecany w czasie występowania stresów abiotycznych - chłodne wiosny. Rodzaj nawozu Dawki nawozów [kg-l/ha] Ekolist mono Cynk ResiPhos PK Uniwersal Poprawa kwitnienia drzew i zawiązywania owoców. Ekolist mono Bor Zapobieganie niedoborom wapnia. Poprawa zawiązywania owoców. Ekolist mono Bor Zapobieganie niedoborom wapnia. Intensyfikacja podziałów komórkowych w owocach, szczególnie w warunkach występowania stresów abiotycznych. Poprawa kondycji drzew uzupełnienie azotu, potasu i fosforu oraz podstawowych mikroelementów.zasilenie rozwijających się liści. W warunkach występowania stresów abiotycznych. Silne działanie antystresowe, Kilka zabiegów w sezonie co 0-4 dni. W okresach występowania czynników niekorzystnych dla wzrostu i plonowania roślin. Aktywacja fotosyntezy, likwidacja niedoborów magnezu i/ fosforu, potasu - ilość zabiegów należy uzależnić od warunków pogodowych i stosowanego wcześniej nawożenia doglebowego magnezem. Dolistne nawożenie magnezem jest szczególnie ważne w przypadku czereśni. Uzupełnienie niedoborów potasu i/ fosforu. Uzupełnienie niedoborów mikroelementów. Interwencyjnie nawóz należy stosować w dawce 0,-0,8 kg/ha. Korekta nawożenia azotowego w razie stwierdzenia takiej potrzeby. Zapobieganie pękaniu owoców. Liczbę zabiegów dostosować do ilości opadów i wrażliwości danej odmiany na pękanie. Zabiegi należy wykonywać, co 7-0 dni. (Optymalna w tym czasie mieszanka Ekolist Wapniowy 0,3 kg/ha MAXIBOR). Należy wykonać więcej zabiegów przed zbiorami. Przyspieszenie dojrzewania owoców, wyrównanie tempa dojrzewania owoców. 3 zabiegi, co 7-0 dni. Uzupełnienie niedoborów podstawowych składników pokarmowych w tym boru i cynku. Stworzenie zapasu składników wykorzystywanych wczesną wiosną następnego roku. 0,3-0, 0,7-0,7- Maximus 202020 Maximus extra Mg Maximus PKMg Maximus extra K Maximus extra PK Uniwersal 0,7-4-8 4-4- 0,3-0, Maximus extra N Ekolist Wapniowy Saletra wapniowa Maximus extra P Mocznik Ekolist mono Cynk MAXIBOR Mocznik Maximus ZnBMg 0, 4 Tab. 7 Maliny - program nawożenia plantacji owocujących na pędach dwuletnich Faza rozwojowa malin Cel zastosowania nawozu Rodzaj nawozu W czasie wiosennego ruszania wegetacji W czasie intensywnego wzrostu pędów do końca maja Po ukazaniu się pąków kwiatowych Od kwitnienia do zbioru owoców Koniec kwitnienia początek wzrostu owoców Po zbiorach owoców W podanym terminie, wykonaćkilka zabiegów co 7-0 dni zależnie od stanu plantacji. Poprawa kondycji roślin (wybór nawozu uzależniony jest od azotowego nawożenia doglebowego). Uzupełnienie niedoboru mikroelementów, aktywacja fotosyntezy. ResiPhos PK Maximus 202020 Maximus PKMg Universal Dawki nawozów [kg-l/ha] Poprawa kwitnienia i zawiązywania owoców. Ekolist mono Bor Poprawa zaopatrzenia roślin w wapń. Poprawa zaopatrzenia roślin w wapń. Poprawa wybarwienia, jędrności oraz wielkości owoców. Wykonać dwa zabiegi, co 7 dni. Ekolist Wapniowy Saletra wapniowa 0,3-0, Maximus extra PK Poprawa kondycji roślin. Maximus extra K 4- Aktywacja fotosyntezy uzupełnienie zawartości magnezu i/ fosforu i potasu. Uzupełnienie niedoborów mikroelementów. Maximus extra Mg Maximus PKMg Universal Tab. 8 Maliny - program nawożenia plantacji owocujących na pędach jednorocznych Faza rozwojowa malin Cel zastosowania nawozu Rodzaj nawozu W czasie wiosennego ruszania wegetacji. W czasie intensywnego wzrostu pędów do końca maja Po ukazaniu się pąków kwiatowych Od kwitnienia do dojrzewania owoców Początek dojrzewania pierwszych owoców Po zbiorach owoców W podanym terminie, wykonać kilka zabiegów co 7-0 dni zależnie od stanu plantacji. Poprawa kondycji roślin (wybór nawozu uzależniony jest od azotowego nawożenia doglebowego). Uzupełnienie niedoboru mikroelementów, aktywacja fotosyntezy. ResiPhos PK Maximus 202020 Maximus PKMg Universal 7 0,-0,8 Dawki nawozów [kg-l/ha] 0,3-0, Poprawa kwitnienia i zawiązywania owoców. Ekolist mono Bor Poprawa zaopatrzenia roślin w wapń. Ekolist Wapniowy Saletra wapniowa Poprawa zaopatrzenia roślin w wapń. Poprawa jędrności i przyśpieszenie dojrzewania owoców. Wykonać Maximus extra PK kilka zabiegów, co 7-0 dni. Poprawa kondycji roślin. Maximus extra K 4- Aktywacja fotosyntezy uzupełnienie zawartości magnezu i/ fosforu i potasu. Uzupełnienie niedoborów mikroelementów. Maximus extra Mg Maximus PKMg Universal 7 0,-0,8 8 9