Kosowo (w języku albańskim: Kosova, w serbskim: Кocoвo / Kosovo) czeka na określenie swojego statusu. Na razie jest autonomiczną częścią Republiki Serbii i Czarnogóry pod ochroną sił NATO, zarządzaną przez Tymczasową Misję Administracyjną ONZ w Kosowie (UN Interim Administration Mission in Kosovo - UNMIK) zgodnie z rezolucją 1244 Rady Bezpieczeństwa ONZ. Położenie: Bałkany, graniczy z Albanią (na długości 111,6 km), Macedonią (159,7 km), Serbią (352 km) i Czarnogórą (77,1 km) Powierzchnia: 10,887 km (nieco mniejsza niż woj. świętokrzyskiego) Stolica (l. mieszk.): Prisztina (500 600 tys.) Podział administracyjny: Kosowo jest podzielone na 30 prowincji Czas: UTC + 1, czas letni: UTC +2 (czas taki jak w Polsce) Ludność: Liczba ludności: 1900 000 1 Gęstość zaludnienia: 185 os km Średnia długość życia: kobiety - 71 lat, mężczyźni 67 lat Grupy etniczne: (2003): Albańczycy: 88%, Serbowie: 7%, inne: 5% Liczba osób przypadających na 1 lekarza: 767 Ilość osób przypadających na łóżko szpitalne: 377 Stopień analfabetyzmu: 8,1% Osoby żyjące poniżej poziomu ubóstwa: 11,9% Gospodarka PKB na mieszkańca: 684 euro (ok. 825 USD) Inflacja: 1,0% (2003) Bezrobocie: 55%, ponad 250 tys. osób zarejestrowanych, wśród nich 2/3 to 2/3 osob niewykwalifikowanych 1 Dane na podstawie raportu Kosovo in Figures 2004, dostępnego na stronie Urzędu Statystycznego w Kosowie: http://www.ks-gov.net/esk/ (strona w językach: angielskim, albańskim i serbskim) 1
Jak dojechać? Do Kosowa najłatwiej dolecieć samolotami węgierskich linii lotniczych Malev. lot do Prisztiny wymaga przesiadki na lotnisku w Budapeszcie. W 2005 roku bilet kosztował około 1550 złotych. Najlepiej kupić go bezpośrednio w biurze Maleva w Warszawie: jest wtedy najtańszy, choć uwaga trzeba płacić gotówką. Podróż trwa wraz z przesiadkami około 5 godzin. Do Prisztiny można się również dostać liniami austriackimi (ok. 2350 złotych, przesiadka w Wiedniu). W sytuacjach awaryjnych można lecieć do Skopje w Macedonii a stamtąd dostać się do Kosowa autobusem lub taksówką. Do Prisztiny jedzie się około 2 godzin. Trzeba się liczyć z wydatkiem rzędu nawet 100 euro. Można również jechać samochodem: przez Czarnogórę. Zajmuje to minimum dwa dni z Warszawy a trasa przez Węgry, Serbię i Czarnogórę niesie w sobie wiele, przede wszystkim granicznych niespodzianek. Nie jest jednak tak uciążliwa, jakby się mogło wydawać i bardzo ciekawa no i posiadanie samochodu, bardzo ułatwia poruszanie się na miejscu. Transport lokalny Całe Kosowo pokryte jest siecią, bądź wygodnych autobusów (klimatyzacja, kierowca często rozdaje cukierki i wodę, są pokazy wideo), bądź mniej wygodnych minibusów, które odjeżdżają, w zależności od kierunku, z dwóch miejsc w Prisztinie. W autobusach bez problemu dostaniemy bilet, w minibusach biletów brak płaci się do ręki kierowcy. Transport jest dość drogi: bilety kosztują nawet 6 euro za dystans około 100 km Taksówki: jest ich dużo, dają rachunki. Z lotniska do Prisztiny można się dostać za około 10-11 euro. Na podróżnych, którzy zjawiają się w Prisztinie po raz pierwszy czekają taksówki za około 20 euro, warto więc zorganizować sobie odbiór z lotniska przy pomocy partnerów, którzy zamówią nam taksówkę. Poruszanie się własnym samochodem jest bardzo bezpieczne. Wszędzie pełno stacji benzynowych, myjni, warsztatów naprawczych, wulkanizatorów oraz małych zajazdów, moteli i restauracji. Wiza i przepisy wjazdowe Dla Polaków nie ma wiz ani opłat wjazdowych. Jak informuje polskie MSZ wjeżdżając a teren Serbii i Czarnogóry dobrze jest zgłosić wwożoną kwotę powyżej 2000 euro i uzyskać potwierdzenie wwozu, dzięki temu nie będzie problemu z ewentualnym wywozem gotówki. 2
Waluta i przepisy celne. Walutą obowiązującą w Kosowie jest euro. Bez problemu można robić przelewy bankowe opłaty nie odbiegają od standardowych kosztów wysyłki pieniędzy do innych krajów. W niektórych miejscach w Prisztinie można skorzystać z bankomatu, nie należy jednak na to liczyć zbyt mocno. Lokalizację bankomatów można sprawdzić na stronach: http://www.mastercard.com/atmlocator/index.jsp - dla kart Maestro, Mastercard (strona w jęz. ang.) http://visa.via.infonow.net/locator/global/jsp/searchpage.jsp - dla kart Visa (strona w jęz. ang.) Język i porozumiewanie się Dominuje język albański, a konkretnie kosowski dialekt, co oznacza, że teksty tłumaczone przez Albańczyków z Albanii nie zawsze są tu w pełni zrozumiałe. Drugi język to serbski w enklawach i turecki którym mówi turecka mniejszość. Wielu, zwłaszcza nieco starszych Albańczyków, świetnie zna serbski, ale zdecydowanie nie należy ich namawiać do korzystania z jego znajomości. Po angielsku mówią niemal wszyscy lokalni pracownicy organizacji międzynarodowych i wielu studentów. Noclegi Hoteli ciągle przybywa. Nocleg w dwójce z łazienką kosztuje minimum 20 euro od osoby i zwłaszcza w Prisztinie trudno liczyć na lepszą cenę. Są wprawdzie hotele (np. Sara), które proponują 30 euro, ale jednocześnie wynajmują pokoje na godziny. Największe Grand, Iliria, Baci w Prisztinie kosztują około 70 euro, a standard pierwszych dwóch sprawia, że nie są to miejsca warte tej ceny. W pozostałych miejscowościach Kosowa, nawet w dużych miastach, jak Prizren, Peje lub Gjilan hotele są w cenie około 18 Euro od osoby w pokoju dwuosobowym. Warunki higieniczno sanitarne Czasami nie ma prądu a w związku z tym i wody. Hotele radzą sobie z tym na ogół bardzo dobrze i w razie wyłączenia prądu uruchamiają generatory. Nie ma kwestii, które wymagałyby specjalnych przygotowań. 3
Sale szkoleniowe, ośrodki szkoleniowe Sale szkoleniowe najczęściej wynajmuje się w hotelach i wtedy oczekuje się, że będzie również zamówiona przerwa kawowa i lunch. W Prisztinie sala to koszt rzędu 100-200 euro, przerwa ok. 2-3 euro od osoby, lunch minimum 4-5 euro. W hotelu Iliria sale są duże, ale ciemne i wyposażone w meble bankietowe. Dobre sale, bo klimatyzowane i jasne, ma hotel Grand. Są one jednak dość drogie (bliżej 200 euro/dzień). Poza Prisztiną należy liczyć się z tym, że w wynajętej sali może nie być prądu. W Prisztinie bez problemu można kupić flamastry, flipcharty itp. na ulicy Matki Teresy. Organizacje międzynarodowe wykreowały spory rynek na tego typu produkty. Poczta, Telefon, Internet Mnóstwo kawiarni internetowych, nawet w mniejszych miejscowościach. Godzina kosztuje około 1 euro. Telefon: działają polscy operatorzy komórkowi, warto jednak korzystać z ofert publicznych telefonów (ogłaszają się na ulicy, często towarzyszą kawiarniom internetowym), z których połączenie do Polski kosztuje około 30-50 eurocentów za minutę. Działa również tradycyjna poczta oraz DHL (tańszy) i UPS. Wyżywienie Dominuje kuchnia fastfoodowa i pizza. Kiepskie warunki dla wegetarian, którzy mogą żywić się np. makaronem bądź sałatką szopską. Bardzo dobre rozmaite mięsa z rusztu (wołowina, cielęcina, baranina) oraz ryby, ale faktycznie kompletny brak warzyw, zarówno gotowanych, jak i surówek. Dzienne wyżywienie to koszt około 8-12 euro. Wynagrodzenia lokalne To dość trudna kwestia, bo wielu Kosowarów zostało przyzwyczajonych do astronomicznych często wynagrodzeń, jakie oferowały im organizacje zagraniczne. Mimo, że wielu z nich zdaje sobie sprawę z tego, że ów boom już dawno się zakończył, nadal proponują czasem wynagrodzenia rzędu 700-1000 euro za miesiąc. Stawką rozsądną jest obecnie 350 euro za miesiąc pracy osoby o niezłych kwalifikacjach, która zna dobrze angielski. Tłumacze angielsko-albańscy można się dogadać za 50 euro za dzień. Warto przedtem sprawdzić jakość pracy, bo często bywa bardzo niska. Na wszelki wypadek, przy pierwszych projektach, lepiej liczyć jednak między 75 a 100 euro. Trenerzy w zależności od organizacji od 15 do 200 euro za dzień. Trudno określić prawidłowości ustalania stawek. 4
Sprawdzeni partnerzy polskich organizacji Organizacje się zmieniają i trudno udzielić jednoznacznych rekomendacji. Często dobre dane mają Democratization Officers z OBWE. Jeśli chodzi o działania związane w jakiś sposób z edukacją, to możemy polecić następujące, sprawdzone stowarzyszenia rodziców i nauczycieli: Prisztina: Center for Children s Education Primary School Ismail Qemali Rr. Aktashi II/pn, Prishtina Naim Bytyqi, naim_bytyqi@yahoo.com, Tel.: ++377 44 168 377 (mob) Prizren: Center for Primary Education CPE Primary School Emin Duraku Remzi Ademi nr. 60 Prizren, 38400, Tel.: ++381 38 622 327 (szkoła) Nexhdet Kuqani, nexhdetkuqani@hotmail.com, tel: ++377 44 190 845 (mob) Gijlan: Light of Knowledge Primary School Musa Zajmi Rr. Moraves nr. 10, Gjilan, 38250, Tel.: ++381 280 20733 (szkoła) Hevzi Ramadani, mejreme64@yahoo.com lub hajriz57@hotmail.com Peje: Children s Future Primary School Xhemajl Kada Rr. A Thaqi, Peje 3900, Tel.: ++381 39 31 280 (szkoła) Nesrije Katanolli, nkatanolli@hotmail.com, Tel.: ++377 63 81 57 314 (mob) Bezpieczeństwo Nie drażnić ludzi rozmowami po serbsku nawet, jeśli się go zna. (Uwaga: Język polski jako słowiański brzmi bardzo podobnie do serbskiego, wiec tez trzeba uważać z jego używaniem. Można, ale lepiej głośno i wyraźnie oświadczać, że jest się z Polski.) Przy zachowaniu zdrowego rozsądku i nielekceważeniu informacji od lokalnych partnerów, w Kosowie można się czuć bezpiecznie. Ze względu na przerwy w dostawach prądu nie wskazane korzystanie z wind: można utknąć na dłuższy czas. 5
Dostępne publikacje. Co warto przeczytać przed wyjazdem? Albania & Kosowo, Blue Guide, III Edition (po angielsku) zawiera wiele sensownych i potrzebnych informacji. Robert Kaplan, Balkan Ghosts (po angielsku) Misha Glenny, The Fall of Yugoslavia (po angielsku) informacje o Kosowie na stronach NED i NDI. O czym warto pamiętać, zapraszając gości do Polski? W większości przypadków nasi goście będą muzułmanami. Nie zjedzą w związku z tym wieprzowiny i będą obchodzili Ramadan. Nie należy im proponować podróży przez Belgrad. Prawie wszyscy palą na potęgę. Związki z Polską. ambasada/konsulat, historia, aktualny stan kontaktów: Najbliższa ambasada znajduje się w Skopje. Jeśli zapraszamy grupę do Polski należy liczyć się z tym, że poniesiemy koszty podróży po wizy. Wielu Kosowarów było w Polsce w latach 80., ale na ogół deklarują wiedzę o zmianach, które u nas zaszły. Polacy są też znani z organizacji międzynarodowych i sił KFOR, na ogół wspominanych z sympatią. W Kosowie można spotkać polskich policjantów. Otwartość władz na współpracę zagraniczną Przychylnie, bez zdziwienia. Przez Kosowo przewinęły się organizacje chyba z całego świata. Przydatne strony www o Kosowie http://www.osce.org/kosovo/ - Misja OBWE w Kosowie http://www.unmikonline.org/ - Tymczasowa Misja Administracyjna ONZ w Kosowie http://www.nato.int/kosovo/kosovo.htm - Operacja Joint Guard NATO w Kosowie http://www.hrw.org/campaigns/kosovo98/reports.shtml - raporty HRW dotyczące Kosowa http://www.hrw.org/campaigns/kosovo98/link.shtml - linki do stron organizacji pozarządowych i międzyrządowych oraz mediów działających w Kosowi http://www.airportpristina.com/ - lotnisko w Prisztinie 6
Źródła informacji Dane zawarte w części Informacje podstawowe zostały zaczerpnięte z raportu Kosovo in Figures 2004, dostępnego na stronie Urzędu Statystycznego w Kosowie: http://www.ks-gov.net/esk/ (strona w językach: angielskim, albańskim i serbskim) Praktycznych wskazówek, dotyczących podróżowania i warunków realizacji projektów w Kosowie, udzieliły: Ilona Iłowiecka-Tańska, Fundacja Partners Polska, Warszawa Alicja Derkowska, Małopolskie Towarzystwo Oświatowe (MTO), Nowy Sącz Opracowanie przewodnika: Beata Szcześniak i Jan Mencwel - Grupa Zagranica. 7