KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 3.2.2012 r. COM(2012) 33 final KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW Ocena okresowa wieloletniego unijnego programu ochrony dzieci korzystających z Internetu oraz innych technologii komunikacyjnych PL PL
KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW Ocena okresowa wieloletniego unijnego programu ochrony dzieci korzystających z Internetu oraz innych technologii komunikacyjnych 1. WPROWADZENIE Niniejszy komunikat dotyczy oceny okresowej programu Bezpieczniejszy Internet na lata 2009-2013, zwanego w niniejszym komunikacie programem. Przeprowadzenie oceny zlecono Technopolis Group. Głównym celem oceny była ewaluacja programu pod względem przydatności, skuteczności i efektywności, jak również szerszego wpływu i zrównoważoności, przeprowadzona na podstawie danych z kwestionariuszy, konsultacji z zainteresowanymi stronami oraz sprawozdań rocznych. Główne cele programu to: podniesienie świadomości w społeczeństwie; udostępnienie obywatelom sieci punktów kontaktowych, w których można zgłaszać nielegalne i szkodliwe treści i zachowania, w szczególności materiały przedstawiające wykorzystywanie dzieci, materiały mające na celu nagabywanie dzieci dla celów seksualnych oraz cyberprzemoc; promowanie inicjatyw samoregulacyjnych w tej dziedzinie i angażowanie dzieci w tworzenie bezpiecznego środowiska w internecie; opracowanie bazy wiedzy o nowych trendach w wykorzystaniu technologii internetowych oraz ich wpływie na życie dzieci. W porównaniu do wcześniejszych programów rozszerzono ogólny zakres obecnego programu, aby objąć nim pojawiające się technologie internetowe oraz szkodliwe kontakty i zachowania (np. nagabywanie dzieci dla celów seksualnych i cyberprzemoc). Celem programu jest opracowanie bazy wiedzy w tej dziedzinie. Głównym mechanizmem realizacji programu jest współfinansowanie projektów wybieranych na podstawie otwartych zaproszeń do składania wniosków. Doprowadziło to do powstania szeregu projektów finansowanych w ramach różnych obszarów działania, w stosownych przypadkach uzupełnianych działaniami nieobjętymi finansowaniem. Celem projektów jest tworzenie środowiska internetowego bezpieczniejszego dla młodych ludzi, a inicjatywy nieobjęte finansowaniem obejmują np. wsparcie Dnia Bezpiecznego Internetu, organizację Forum Bezpiecznego Internetu, promocję i wsparcie samoregulacji branży oraz współpracę międzynarodową z innymi właściwymi organizacjami. PL 1 PL
W ramach działań programu dofinansowanie otrzymały centra bezpieczniejszego internetu, które odgrywają kluczową rolę w podnoszeniu świadomości 1. Centra znajdują się we wszystkich państwach członkowskich UE, jak również na Islandii, w Norwegii i w Rosji. Wszystkie centra, z wyjątkiem portugalskiego, prowadzą infolinie, w których rodzice i dzieci mogą zasięgnąć porady w sprawach związanych z korzystaniem z technologii internetowych przez dzieci. Centra i infolinie należą do sieci INSAFE 2. W większości państw centra bezpieczniejszego internetu posiadają również numery interwencyjne; ich głównym zadaniem jest przyjmowanie zgłoszeń obywateli w sprawie nielegalnych treści w internecie. W przypadku stwierdzenia nielegalnych treści, linia interwencyjna skieruje sprawę do odpowiednich organów wymiaru sprawiedliwości w kraju lub do dostawcy usług internetowych z żądaniem usunięcia treści, albo do członka sieci Międzynarodowego Stowarzyszenia Internetowych Numerów Interwencyjnych (INHOPE), jeżeli treści są zamieszczone na serwerach zagranicznych. Koordynacją numerów interwencyjnych zajmuje się stowarzyszenie INHOPE 3. Podnoszenie poziomu wiedzy o wykorzystywaniu technologii przez młodych ludzi jest głównym celem programu. Program wspiera kilka projektów badawczych obejmujących szereg tematów i dyscyplin. Oprócz podniesienia statusu badań nad zagadnieniami związanymi z bezpieczeństwem w internecie, rozwijanie wiedzy poprzez liczne projekty przyczynia się do tworzenia bazy wiedzy dla wszystkich działań w ramach programu. Obecnie realizowane projekty mające na celu podnoszenie poziomu wiedzy to: Projekt EU Kids Online II (wybrany w ramach poprzedniego programu), który ma na celu powiększenie bazy wiedzy dotyczącej doświadczeń i praktyk dzieci i rodziców związanych z ryzykiem i bezpieczeństwem podczas korzystania z internetu i nowych technologii w Europie. W ramach projektu po raz pierwszy przeanalizowano postawy i działania dzieci i rodziców związane z bezpieczeństwem w internecie w większości państw członkowskich UE. Projekt jest kontynuacją EU Kids Online I, jednak liczba uczestniczących państw wzrosła z 21 do 25. Europejski projekt Online Grooming (POG) (wybrany w ramach poprzedniego programu) koncentruje się na badaniach nad działaniami, jakie podejmowały osoby skazane za nagabywanie dzieci dla celów seksualnych, aby zwabić swoją ofiarę. POG to pierwszy europejski projekt badawczy, który bada cechy i zachowanie sprawców, którzy wykorzystali internet do nawiązania kontaktu z młodymi ofiarami. W ramach projektu współpracuje ze sobą sześciu partnerów z czterech państw: Wielkiej Brytanii, Włoch, Belgii i Norwegii. Ich działania obejmują analizę akt spraw osób oskarżonych o nagabywanie dzieci dla celów seksualnych. Projekt zakłada przygotowanie sprawozdań z badań oraz publikacji politycznych w krajach partnerskich projektu. Projekt obejmuje również konsultacje z kluczowymi podmiotami zainteresowanymi na temat zarządzania i zapobiegania nagabywaniu dzieci dla celów seksualnych w internecie. Projekt Risk taking Online Behaviour - Empowerment through Research and Training (ROBERT) ma na celu zwiększenie bezpieczeństwa kontaktów internetowych dla dzieci i młodych ludzi poprzez wykorzystanie doświadczeń płynących z procesów o nadużycia w internecie oraz analizę czynników, które stanowią dla młodych ludzi 1 2 3 Centra bezpieczniejszego internetu: http://ec.europa.eu/information_society/activities/sip/projects/centres/index_en.htm Europejska sieć ośrodków informacyjnych http://www.saferinternet.org/web/guest/home;jsessionid=cfcec3a1ae9934cf71917e6c207abb2c Międzynarodowe Stowarzyszenie Internetowych Numerów Interwencyjnych INHOPE http://www.inhope.org/gns/home.aspx PL 2 PL
zagrożenie, oraz czynników, które zapewniają ochronę 4. Analizowane są strategie stosowane przez sprawców podczas nagabywania dzieci dla celów seksualnych w internecie oraz sposób, w jaki mogą powstawać nadużycia w środowisku internetowym. Dzieci i młodzi ludzie uzyskają możliwość zwiększenia swojego bezpieczeństwa w internecie. W szczególności grupy dzieci uznane za bardziej zagrożone od innych skorzystają z okazji zwiększenia samoobrony. W ramach działania na rzecz walki z nielegalnymi treściami, program współfinansuje inicjatywy mające na celu wspieranie organów wymiaru sprawiedliwości w walce z materiałami przedstawiającymi wykorzystywanie seksualne dzieci. Projekt FIVES - Forensic Image and Video Examination Support wybrano w ramach poprzedniego programu i przeprowadzono w terminie 1 lutego 2009 r. 31 stycznia 2011 r. Celem projektu było opracowanie nowych narzędzi ICT dostosowanych do analizy obrazów i nagrań video przedstawiających wykorzystywanie seksualne dzieci w celu zwiększenia możliwości policji w zakresie przebadania znacznych ilości zajętego sprzętu. Celem programu INTERPOL International Child Sexual Exploitation Image Database (ICSEDB) jest zwiększenie ilości dzieci, w przypadku których stwierdzono możliwość wykorzystywania i mu zapobiegnięto. Kluczowym narzędziem jest zaawansowane oprogramowanie do porównywania obrazów, które może powiązać ofiary z miejscami. Umożliwia również upoważnionym użytkownikom w państwach członkowskich Interpolu uzyskać bezpośredni dostęp do bazy danych w czasie rzeczywistym. Celem jest umożliwienie kolejnym 30 państwom uzyskania dostępu do systemu. Aby zaangażować społeczeństwo obywatelskie, centra bezpieczniejszego internetu tworzą krajowe panele młodzieży, z którymi regularnie odbywają konsultacje. W październiku 2010 r. europejski panel młodzieży INSAFE po raz drugi zgromadził młodzież z 30 państw europejskich. Jej dyskusje, opinie i sugestie dotyczące bezpieczeństwa w internecie zostały włączone do szerszej debaty, która odbyła się podczas Forum Bezpiecznego Internetu w 2010 r. Innym sposobem zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego jest sieć europejskiego stowarzyszenia organizacji pozarządowych na rzecz bezpieczeństwa dzieci w internecie II (European NGO Alliance for Child Safety Online II enacso). Sieć jest objęta finansowaniem do dnia 31 sierpnia 2012 r. i składa się z europejskich organizacji praw dziecka zajmujących się bezpieczeństwem dzieci w internecie. Promuje wspólne strategie i zalecenia dotyczące zmian wobec krajowych, europejskich i międzynarodowych decydentów i innych istotnych podmiotów zainteresowanych. Celem programu jest również ułatwienie stosowania oprogramowania filtrującego, systemu oznaczania treści oraz usług. W wyniku przeprowadzonej w latach 2010-2012 analizy porównawczej badania SIP-Bench powstała lista rankingowa, która może pomóc europejskim rodzicom w wyborze narzędzia kontroli rodzicielskiej spełniającego ich potrzeby. Pierwsze wyniki opublikowano w grudniu 2010 r. Pierwsze badanie SIP-Bench (2006-2008) wykazało, że w ciągu trzech lat badania narzędzia ogólnie ulepszono i ułatwiono ich instalację. 4 Projekt Risktaking Online Behaviour - Empowerment through Research and Training http://www.childcentre.info/robert/about-the-project/ PL 3 PL
Technologie internetowe i komórkowe szybko się rozwijają, aby więc umożliwić szybkie reagowanie na nowe sposoby ich wykorzystywania przez dzieci oraz na ryzyko, istotna jest samoregulacja branży. Program wspiera dwie inicjatywy samoregulacyjne podjęte przez branżę na szczeblu europejskim. W 2007 r. czołowi operatorzy komórkowi i dostawcy treści podpisali europejskie porozumienie ramowe na rzecz bezpiecznego korzystania z telefonów komórkowych przez dzieci i młodzież. W 2009 r. główne sieci społecznościowe aktywne w Europie podpisały porozumienie w sprawie zasad bezpieczniejszego korzystania z serwisów społecznościowych dla UE. Program wspiera takie wydarzenia i kampanie, jak Dzień Bezpiecznego Internetu i Forum Bezpiecznego Internetu. 2. CELE OCENY Ocena obejmuje pierwszą część programu Bezpieczniejszy Internet realizowanego w latach 2009-2013. W związku z tym jej głównym celem jest ewaluacja rozwoju programu, która da także wskazówki dla wszelkich inicjatyw w ramach działań następczych. Ocena programu na tym etapie, jako ocena okresowa, obejmuje również analizę przydatności programu pod względem konstrukcji, skuteczności i efektywności. Określa też stopień zwrónoważoności i wpływu wywartego przez program, ze szczególnym uwzględnieniem spójności programu. Aby ocenić przydatność programu, w czasie ewaluacji przeanalizowano następujące zagadnienia: Czy problemy poruszane przez program Bezpieczniejszy Internet rozwinęły się? Czy od rozpoczęcia programu zmieniły się okoliczności, technologia, czynniki społeczne lub ekonomiczne? Czy kluczowe działania i dziedziny docelowe są najbardziej przydatne i wciąż przydatne w kontekście osiągnięcia ogólnych celów programu? Czy obecne cele są wciąż istotne w odniesieniu do przyszłości? Do jakiego stopnia cele są istotne dla użytkowników internetu, rodziców, nauczycieli, dzieci i branży? Czy powstała wartość dodana dla grup docelowych? Efektywność programu oceniono na podstawie następujących pytań: Czy wdrażanie programu przebiegło satysfakcjonująco? Czy procedury są proste? Czy działania w ramach programu przeprowadzono efektywnie? Czy były one racjonalne pod względem kosztów? Czy poziom dofinansowania i innych dostępnych zasobów był odpowiedni? Skuteczność programu oceniono, odpowiadając na następujące pytania: W jaki sposób wyniki programu przyczyniły się do lepszej ochrony dzieci w internecie i w szerzej rozumianym środowisku cyfrowym? Czy program coś zmienił? Czy zachęcił uczestników do podjęcia działań, których bez programu by nie przeprowadzono? PL 4 PL
Czy istnieją inne działania, które mogłyby być skuteczniejsze w osiąganiu wyników? Jakie są główne przeszkody? W jaki sposób można zwiększyć skuteczność programu? Wpływ i zrównoważoność programu oceniono na podstawie następujących pytań: Czy z niniejszej oceny można wyciągnąć wnioski, które mogą zostać wykorzystane podczas przygotowywania i wdrażania ewentualnego programu następczego? W jakim stopniu program uzupełniał inne programy i inicjatywy UE, aby unikać powielania i maksymalnie zwiększyć wpływ? Czy działania wykazały możliwość wywarcia trwałego wpływu? W jakim stopniu pozytywne zmiany wywołane przez program zaszłyby, gdyby UE nie podjęła żadnych działań? Metodologia oceny Ocena została podzielona na trzy nakładające się na siebie etapy: fazę początkową, etap gromadzenia danych/analizy oraz etap oceny okresowej/sprawozdania końcowego. Główną metodą gromadzenia danych były dwa sondaże internetowe: sondaż dla uczestników projektów oraz sondaż dla szerszej grupy osób zainteresowanych. Pytania w sondażach odzwierciedlały główne pytania oceny. Sondaże uzupełniono konsultacjami dotyczącymi szerokiego zakresu zagadnień. Wzięło w nich udział 25 podmiotów zainteresowanych reprezentujących uczestników projektów, branżę, osoby odpowiedzialne za wyznaczanie kierunków polityki, inne dyrekcje generalne i organizacje pozarządowe. 3. WYNIKI OCENY Wyniki oceny są pozytywne. Pokazują, że program rozwijał się, aby dotrzymać kroku zmianom technologicznym i socjologicznym mającym wpływ na bezpieczniejsze korzystanie z internetu przez nieletnich. Dostosowywał się do zmieniających się potrzeb w środowisku zewnętrznym, czego dowodem jest obecne skupienie się na mediach społecznościowych i cyberprzemocy. Jednak aby zagwarantować zajęcie się nowymi problemami, program musi w dalszym ciągu badać nowe zagadnienia i posiadać długoterminową wizję strategiczną. Ocena wykazała również, że program wywiera wpływ na inne działania prowadzone na szczeblu krajowym i międzynarodowym; publikacje, badania i wyniki programu są szeroko stosowane i cytowane. Ponadto, wnioski z ostatnich ocen programu zostały szeroko włączone do programu. Program prowadzono w sposób wydajny. Na szczeblu politycznym komunikacja pomiędzy powiązanymi ze sobą programami UE przebiega sprawnie. Zgodnie z oceną program jest też skuteczny. W ocenie podkreślono takie osiągnięcia programu, jak powstanie numerów interwencyjnych, infolinii i ośrodków informacyjnych w większości państw członkowskich. W ocenie stwierdzono również, że obecne cele i struktura programu są odpowiednie i nie wymagają znacznych zmian w kolejnym okresie. Wsparcie i fundusze pochodzące z programu mają kluczowe znaczenie dla istnienia projektów, zwłaszcza w kontekście obecnych ograniczeń gospodarczych. PL 5 PL
Ogólny obraz programu jest bardzo pozytywny; zgodnie z wnioskami z oceny można jednak ulepszyć niektóre aspekty. Zdaniem niektórych podmiotów zainteresowanych wciąż trzeba zwrócić uwagę na zapewnienie bezpośredniego zaangażowania dzieci. Projekty chciałyby, aby wprowadzono dłuższe okresy finansowania w celu zapewnienia większej ciągłość i okresów refleksji. Program musi też dotrzymywać kroku postępom technologicznym poprzez znajomość rynku, projekty podnoszące poziom wiedzy oraz ogólną wymianę wiedzy. Program musi też być w stanie śledzić zmiany w środowiskach krajowych dotyczące kwestii związanych z ustawodawstwem. Ryzyko związane z krajowymi cięciami budżetowymi oraz następującą po nich zmianą priorytetów sugeruje, że istnieje potrzeba zagwarantowania, że priorytety na szczeblu krajowym i regionalnym są spójne z priorytetami europejskimi, aby zapewnić maksymalne efekty w nadchodzących latach. 4. ZALECENIA WYNIKAJĄCE Z OCENY Z oceny okresowej wyciągnięto szereg wniosków, które mogą zwiększyć wpływ przyszłych inicjatyw. Zgodnie z wnioskami dotyczącymi przydatności, program Bezpieczniejszy Internet powinien w dalszym ciągu starać się zagwarantować, że badania i fundusze są kierowane na działania najbardziej adekwatne pod względem ochrony nieletnich w internecie. Nie należy rozszerzać celów programu należy utrzymać cele obecne. Zaleca się utrzymanie długoterminowej wizji strategicznej programu oraz kwestii, jakie obejmuje. Bazę wiedzy można ulepszyć poprzez nawiązanie kontaktów z kluczowymi graczami w branży, organizacjami międzynarodowymi, dostawcami treści oraz twórcami technologii. Wiele kontaktów obecnych podmiotów zainteresowanych można lepiej wykorzystać. Należy rozważyć zwiększenie zaangażowania i udziału dzieci w programie; w tym metody, działania, areny itp. Efektywność programu można poprawić poprzez wydłużenie okresów finansowania dla projektów oraz zmniejszenie ograniczeń nakładanych na wewnętrzne rozdysponowanie funduszy. Należy również rozważyć możliwość wdrażania programu wspólnie z innymi projektami prowadzonymi przez Komisję. Należy zwiększyć koordynację sieci numerów interwencyjnych, infolinii i ośrodków informacyjnych poprzez wspólne inicjatywy i grupy robocze. Należy w dalszym ciągu wspierać współpracę pomiędzy INHOPE i INSAFE. Interpol pozytywnie odnosi się do dalszej współpracy z projektami w ramach programu. Jeżeli chodzi o skuteczność, zaleca się zwiększenie wiedzy o pracach programu Bezpieczniejszy Internet, aby zapobiec potencjalnemu spadkowi poparcia politycznego na szczeblu krajowym/regionalnym. Należy również zwrócić uwagę na środki, których celem jest zwiększenie konsekwentnego zaangażowania ze strony branży oraz ożywienie debaty na temat kwestii prawnych związanych z ochroną nieletnich. Jeżeli chodzi o kontakty międzynarodowe, zaleca się, aby państwa w procesie rozszerzenia oraz Rosja / Europa Południowo-Wschodnia były zaangażowane w budowanie bazy dowodów oraz jako odbiorcy wiedzy/najlepszych praktyk od doświadczonych podmiotów zainteresowanych. Program powinien zagwarantować, że baza wiedzy jest ulepszana poprzez badania oparte na już opublikowanych materiałach i czerpiące z nich. Należy ulepszyć sprawozdania roczne z projektów pod względem wyników i wpływu. Program powinien również zagwarantować, że wiedza szerzej dociera do szkół i programów nauczania. PL 6 PL
Sprawozdanie z oceny sugeruje kilka inicjatyw, które mogłyby poprawić wpływ i zrównoważoność programu. Po pierwsze, należy rozważyć utworzenie dwóch nowych rodzajów for: forum dyskusji na temat kwestii technologicznych związanych z programem i jego celami, oraz forum dyskusji na tematy związane z kwestami legislacyjnymi występującymi w poszczególnych państwach. Po drugie, zasugerowano opracowanie kolejnych wskaźników, z pomocą których można ocenić wpływ działań podnoszących świadomość. Program powinien również tworzyć możliwości wymiany wiedzy i przedyskutowania wspólnych problemów dla projektów finansowanych przez różne programy Komisji. 5. KOMENTARZE I WNIOSKI KOMISJI Ocena okresowa potwierdza, że działania i inicjatywy podjęte w ramach programu Bezpieczniejszy Internet są według wskaźników oceny przeprowadzane z powodzeniem. Szczególnie cieszy, że w szybko zmieniającym się środowisku branży, zarówno pod względem technologicznym, jak i socjologicznym, program udało się rozwinąć. Komisja w pełni uwzględnia wnioski z oceny i weźmie pod uwagę jej zalecenia w trwających i przyszłych działaniach i strategiach programu. Komisja zwraca się do Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno- Społecznego i Komitetu Regionów o: (1) odnotowanie, że do połowy ustalonego okresu program był z powodzeniem realizowany; (2) wsparcie Komisji w pracach nad zwiększeniem widzialności, stymulowaniem stałego dialogu oraz wspieraniem współpracy podmiotów i stron zainteresowanych dziedziną bezpieczeństwa w Internecie. PL 7 PL