Wpływ pobierania paszy przez lochy w okresie karmienia prosiąt na ich późniejszą użytkowość rozpłodową jest bardzo istotny. Niskie pobranie pokarmu przez lochy w tym okresie powoduje: wysokie straty masy ciała, gorszą płodność, wysoką liczbę loch powtarzających ruję, mniej żywo urodzonych i mniej odsadzonych prosiąt od lochy w ciągu roku, gorszą mleczność, upadki prosiąt ssących oraz wysoki stopień remontu stada. Obecnie utrzymywane rasy świń charakteryzują się większą produkcyjnością, są też bardziej mięsne, co oznacza, że ich potrzeby zarówno bytowe, jak i produkcyjne są większe w porównaniu ze zwierzętami hodowanymi kilkadziesiąt lat temu. Pokrycie tak dużych potrzeb 1
pokarmowych loch jest związane z wielkością pobrania paszy, a to z kolei z apetytem zwierzęcia. Jak pobudzić apetyt u świń? Apetyt u świń, często nazywany żernością, oznacza ochotę na pobieranie przez nie pokarmu. Poprzez odpowiednią ilość pobranej paszy zwierzę pokrywa zapotrzebowanie na niezbędne składniki pokarmowe, co decyduje o jego wzroście, rozwoju, zdrowiu i wydajności. Ilość pobranej przez lochę paszy w czasie ciąży wpływa na rozwój płodów, a w czasie laktacji na zdrowie i przyrosty dzienne prosiąt ssących. Decyzja o pobieraniu pokarmu jest podejmowana przez mózg głównie na podstawie ilości energii dostarczonej w wyniku wchłaniania i przemiany metabolicznej składników pokarmowych. Pobieranie pokarmu rozpoczyna się więc jako reakcja na niedobór energii i konieczność jej uzupełnienia, a kończy się, gdy ilość dostarczonej energii zaczyna przekraczać zapotrzebowanie. Jak pobudzić apetyt u świń? Fot. Fotolia Regulacja pobierania pokarmu Pobieranie pokarmu jest regulowane przez ośrodki nerwowe, łaknienia i sytości, znajdujące się w części mózgowia zwanej podwzgórzem. Zdrowe zwierzę, które ma nieograniczony dostęp do paszy, nie wyjada jej w takich ilościach, które mogłyby mu zaszkodzić, ale zarazem 2
nie głoduje. W regulacji pobierania pokarmu biorą udział mechanoreceptory i chemoreceptory (zakończenia nerwowe odbierające bodźce mechaniczne i chemiczne) znajdujące się w ścianach przewodu pokarmowego. Spośród czynników fizycznych uczestniczących w regulacji mechanicznej pobierania pokarmu najważniejszą rolę odgrywają pojemność i wypełnienie przewodu pokarmowego oraz forma fizyczna paszy. Ilość pobieranej paszy jest uzależniona głównie od wielkości zwierzęcia, jego kondycji oraz stanu fizjologicznego. Pobieranie paszy ulega zwiększeniu wraz z wiekiem oraz wzrasta po zapłodnieniu i w okresie laktacji, a wyraźnie zmniejsza się np. w czasie rui. Wpływ temperatury na apetyt świń 3
Z czynników środowiskowych mających wpływ na apetyt świń bardzo ważną rolę odgrywa temperatura otoczenia. Zarówno stres cieplny, jak i stres zimna mają wpływ na żerność trzody chlewnej. Dobrowolne pobieranie paszy znacznie się zmniejsza, gdy świnie są w stresie cieplnym, tzn. gdy rzeczywista temperatura przekracza górną krytyczną wartość dla określonej kategorii wiekowej zwierząt. Temperatura otoczenia wpływa również na schemat pobierania paszy. Przy temperaturze wyższej niż optymalna świnie chętniej pobierają pasze w chłodniejszych porach dnia (nocą, wczesnym rankiem), robią to też częściej, ale w mniejszych ilościach. Ograniczenie żerności pozwala im bowiem zminimalizować skutki zwiększenia temperatury ciała powodowanej przez stres cieplny. Z kolei u świń przebywających w niskich temperaturach (w warunkach stresu zimna) metabolizm przebiega w szybszym tempie, co wiąże się z tendencją do pobierania większej ilości paszy w celu dostarczenia organizmowi dodatkowej energii potrzebnej do wyprodukowania ciepła i ochrony organizmu przed wychłodzeniem. Na apetyt świń ma wpływ temperatura. Fot. Fotolia Czynniki wpływające na wielkość pobierania paszy przez lochy Lochy w okresie laktacji najczęściej utrzymywane są w środowisku, w którym temperatura otoczenia jest większa od temperatury komfortu termicznego (ok. 20 C), co wpływa ujemnie na spożycie paszy. 4
Należy zatem pamiętać, że każdy stopień powyżej optymalnej temperatury może zmniejszać pobieranie paszy o 1,5 4,0%, a wzrost temperatury z 18 do 27 30 C spowoduje zmniejszenie pobierania pokarmu o 28 40%. Dlatego w okresie letnim lochy należy karmić wcześnie rano i wieczorem, kiedy temperatura jest stosunkowo niska. Trzeba też zwrócić szczególną uwagę na właściwe działanie systemu wentylacyjnego. Żywienie loch według odpowiedniego systemu Innym czynnikiem decydującym o wielkości pobierania paszy przez lochy jest system żywienia, którego głównym celem powinna być maksymalizacja pobrania pokarmu w czasie laktacji. Apetyt loch jest bowiem najmniejszy bezpośrednio po porodzie, po czym zwiększa się do 3. tyg. laktacji. W praktyce stosowane są różne systemy rozkarmiania loch w laktacji. Jeden z nich zakłada stopniowe rozkarmianie przez pierwsze 7 10 dni laktacji, a następnie przechodzenie na system żywienia do woli. W innym systemie, zwanym też agresywnym, przejście na pełne żywienie odbywa się w ciągu pierwszych 2 4 dni po porodzie. W tym systemie lochy w 1. tyg. laktacji pobierają do 15% paszy mniej. Znanych jest wiele innych systemów rozkarmiania loch, każdy z nich powinien jednak być dostosowany do warunków panujących na fermie. Niezależnie od wybranego systemu rozkarmiania loch ważne jest, aby obsługa obserwowała wielkość pobrania paszy przez lochę w trakcie ostatnich 2 3 odpasów, co umożliwi ocenę apetytu, stanu zdrowia i określenie aktualnych dawek pokarmowych. Forma paszy O wielkości pobrania paszy decyduje również jej forma. Lochy chętniej pobierają bowiem paszę sypką niż granulowaną. Natomiast system żywienia paszą płynną lub zwilżoną wpływa 5
korzystniej na zwiększenie jej pobierania w porównaniu z żywieniem na sucho. Częstotliwość karmienia Na wielkość dziennego pobrania paszy przez lochy istotny wpływ ma też częstotliwość karmienia. Lepsze efekty pod względem ilości pobieranej przez lochy paszy można uzyskać poprzez zwiększenie częstości jej podawania: 4-, a nawet 6-krotnego. Trzeba jednak pamiętać, że nadmierne żywienie loch w czasie ciąży może być przyczyną obniżenia pobierania paszy w okresie laktacji. Jeżeli lochy w czasie ciąży żywione są do woli, to pobierają paszę w nadmiarze w stosunku do wymagań pokarmowych. W okresie karmienia prosiąt takie lochy mogą z kolei pobierać mniej paszy i tracić więcej masy ciała. Skład diety Jeżeli pobranie paszy nie może zostać zwiększone poprzez system utrzymania loch, wówczas należy zastosować bardziej skoncentrowane dawki pokarmowe w celu zwiększenia pobierania niezbędnych składników pokarmowych. Skład diety może istotnie wpływać na wielkość pobierania paszy w czasie laktacji, np. stosowanie suszonej plazmy krwi w mieszankach dla loch karmiących (0,5%) zwiększa pobieranie pokarmu i poprawia produkcyjność zwierząt. Ogólnie wiadomo, że wzrost koncentracji składników pokarmowych wpływa na zmniejszenie pobierania paszy. Z kolei dodatek tłuszczu do mieszanek dla loch wprawdzie zmniejsza ilość pobieranej paszy, ale lochy żywione paszą natłuszczoną dostają więcej energii, co jest korzystne i przyczynia się do uzyskiwania przez nie dobrych efektów produkcyjnych. Przy skarmianiu mieszanek natłuszczanych należy Obserwacja loch podczas karmienia umożliwia ocenę apetytu, stanu zdrowia i określenia indywidualnej dawki pokarmowej. Fot. własne 6
jednak pamiętać, że są one podatne na procesy jełczenia, a lochy wyraźnie ograniczają spożywanie zjełczałych pasz. Smak i zapach to podstawa Nie możemy również zapominać, że pasza musi dobrze pachnieć i smakować, ponieważ zapach zachęca zwierzęta do jedzenia, a smak je przy nim zatrzymuje. Świnie mają bardzo czuły zmysł smaku, co jest związane z dużą liczbą kubków smakowych. Smak paszy ma zatem ogromny wpływ na jej pobieranie. Smaczna pasza jest chętnie spożywana i to w dużych ilościach, dzięki czemu zwiększają się przyrosty dzienne, wykorzystanie paszy i mięsność, a także poprawia się płodność i mleczność loch. Zawartość w mieszance grzybów, toksyn oraz nasion sporyszu zmniejsza pobieranie paszy przez lochy i może nieść za sobą niebezpieczne konsekwencje. Lochy muszą mieć ponadto stały dostęp do wody. Stosunek pobieranej wody do spożytej paszy wynosi 5:1, a odpowiednie pobieranie wody wpływa korzystnie na wielkość spożycia paszy. Użytkowość loch Intensywnie użytkowane lochy, w stosunku do produkcyjności, odznaczają się relatywnie małymi rozmiarami ciała. Z kolei wzmożona selekcja na mięsność (zmniejszenie poziomu tłuszczu w tuszy) wpływa na mniejsze pobranie paszy. Zbyt małe pobranie paszy występuje najczęściej u loch pierwiastek oraz u samic, które były zbyt intensywnie żywione w ciąży. Lochy pierwiastki są 7
w dodatku bardziej podatne na ujemne następstwa niedostatecznego pobrania paszy, ponieważ ich potrzeby pokarmowe związane ze wzrostem są większe, a spożywanie paszy podczas laktacji jest zasadniczo mniejsze niż u loch wieloródek. Zbyt małe pobranie paszy występuje najczęściej u loch pierwiastek. Fot. własne Genotyp Czynnikiem wpływającym na wielkość pobrania paszy przez lochy może być też genotyp. Zauważono bowiem, że lochy ras wysoko mięsnych charakteryzują się skłonnością do mniejszego pobierania paszy. Żywienie loch o czym musisz pamiętać? Podsumowując, należy podkreślić, że przy bilansowaniu mieszanek paszowych dla loch karmiących należy brać pod uwagę potencjał genetyczny zwierząt i wielkość pobierania paszy. Na podstawie zapotrzebowania na składniki pokarmowe oraz spodziewanego pobrania pokarmu określa się wymaganą koncentrację składników pokarmowych w mieszankach paszowych. Prawidłowe żywienie loch karmiących powinno dążyć do maksymalnego pobrania paszy. Dbałość o podtrzymywanie odpowiedniego apetytu loch karmiących jest bardzo ważnym warunkiem uzyskiwania wysokich wyników produkcyjnych. 8