Teoria treningu 11 Zmiany w programie zawodów narciarskich dyktuj¹ potrzebê dostosowania systemu treningu do nowych wymagañ - techniki biegu oraz d³ugoœci dystansu, a tak e profilu trasy podczas najwa niejszych zawodów. Nowe tendencje w szkoleniu narciarzy-biegaczy najwy szej klasy Wykorzystuj¹c metody obserwacji zawodów oraz dane z analiz obci¹ eñ narciarzy-biegaczy autor ukazuje wspó³czesne tendencje w ich szkoleniu: - modelowanie procesu treningu pod k¹tem bioenergetyki wysi³ku podczas zawodów; - specjalne przygotowania do zawodów wysokiej rangi z uwzglêdnieniem techniki biegu oraz d³ugoœci dystansów; - zwiêkszanie udzia³u obci¹ eñ specjalnych (z u yciem nart latem i jesieni¹, w górach i tunelu narciarskim) oraz profilu trasy; - wykorzystywanie nietradycyjnych œrodków treningowych: sztucznych warunków wysokogórskich, komór niskich ciœnieñ, specjalnych urz¹dzeñ itp. S OWA KLUCZOWE: szkolenie narciarzy-biegaczy modelowanie treningu specjalne przygotowania do zawodów nietradycyjne œrodki treningowe. Z Katedry Wioœlarstwa, Narciarstwa i Turystyki Litewskiej Akademii Wychowania Fizycznego w Kownie. Badania naukowe dowodz¹ (1, 7, 8), e obecnie na sportowe wyniki narciarzy-biegaczy w wiêkszym stopniu ni wytrzyma³oœæ ogólna i specjalna wp³ywaj¹ ich dyspozycje szybkoœciowo-si³owe. Dzieje siê tak nie tylko dlatego, e do programu zawodów o narciarski Puchar Œwiata w³¹czono biegi na dystansach sprinterskich 1-1,5 km (1), ale tak- e dlatego, i czêœæ konkurencji przeprowadza siê obecnie wed³ug systemu Sport Wyczynowy 2001, nr 3-4/435-436
12 Gundersena. W ci¹gu jednego dnia rano odbywa siê bieg na 5 km dla kobiet i 10 km dla mê czyzn technik¹ klasyczna, a w drugiej po³owie dnia - bieg na 7,5 km dla kobiet i 15 km dla mê - czyzn technik¹ dowoln¹. Wkrótce pojawi¹ siê zapewne narciarze-sprinterzy, którzy bêd¹ brali udzia³ jedynie w zawodach sprinterskich. W zwi¹zku z tym powstaje potrzeba dostosowania systemu treningu narciarzy-biegaczy do preferowanej przez nich techniki biegu oraz dystansu, na jakim zamierzaj¹ startowaæ. Przeprowadzone przez nas badania (6) wykaza³y, e czo³owych narciarzy- -biegaczy, uczestników zimowych igrzysk olimpijskich, mo na podzieliæ na 5 grup: 1) uniwersalnych, osi¹gaj¹cych zbli one wyniki w biegu technik¹ klasyczn¹ i dowoln¹; 2) uniwersalnych, osi¹gaj¹cych nieco lepsze wyniki w biegach technik¹ klasyczn¹; 3) uniwersalnych, u których zaznacza siê przewaga techniki dowolnej; 4) narciarzy klasycznych ; 5) narciarzy zdecydowanie preferuj¹cych technikê dowoln¹. Rysuje siê wiêc potrzeba organizowania dwóch odmiennych specjalistycznych przygotowañ - dla biegaj¹cych technik¹ klasyczn¹ i dowoln¹ (6). Odnotowaæ nale y tak e poprawê poziomu sportowego olimpijczyków - na Igrzyskach w Nagano startowali zawodnicy, którzy mieli wy sz¹ punktacjê FIS ni w Albertville i Lillehammer. Zauwa- ono te mniejszy rozrzut wyników pierwszych trzydziestek. Mo na siê spodziewaæ, e na zimowych igrzyskach w 2002 roku bêdzie on jeszcze mniejszy, mniej te bêdzie zawodników, posiadaj¹cych na swoim koncie poni ej 70 pkt FIS (obecnie w zawodach Pucharu Œwiata mog¹ uczestniczyæ jedynie narciarze, którzy w sezonie zdobyli nie wiêcej ni 50 punktów). Analiza przebiegu zawodów narciarskich jest niezwykle trudna - z uwagi na zró nicowanie profilu i po³o enia tras narciarskich (wysokoœci, na której odbywaj¹ siê zawody); struktury œniegu; warunków atmosferycznych w trakcie zawodów (np. wahania temperatury powietrza). W tej sytuacji racjonalne planowanie œrodków i metod treningowych oraz obci¹ eñ kolejnych cykli treningu, a tak e momentu przejœcia do nastêpnego stadium adaptacji wysi³kowej (jakoœciowo wy szy poziom przygotowania sportowego) (3, 4, 15), winno opieraæ siê na bardziej szczegó³owych wskaÿnikach, takich m.in. jak: prêdkoœæ biegu narciarzy w trakcie zawodów, która zmienia siê w zale noœci od ukszta³towania terenu: na podjazdach waha siê od 2,5 do 4 m/s, na zjazdach osi¹ga poziom 10 m/s (16). Oznacza to, e wysi³ek, podejmowany przez narciarza, wykonywany jest dziêki wykorzystywaniu ró nych Ÿróde³ energetycznych (1, 5, 8, 16). Wysi³ek, podejmowany przez narciarzy w trakcie zawodów, mo e mieæ charakter: beztlenowy kwasomlekowy - przy pokonywaniu krótkich wzniesieñ, w czasie nie przekraczaj¹cym 30 s; beztlenowy glikolityczny - przy pokonywaniu œrednio d³ugich i œrednio stromych wzniesieñ, gdy czas wysi³ku nie przekracza 2 minut; tlenowo-beztlenowy (o intensywnoœci mieszcz¹cej siê pomiêdzy progiem beztlenowym i granic¹ krytycz-
Nowe tendencje w szkoleniu narciarzy-biegaczy najwy szej klasy 13 nej intensywnoœci), charakterystyczny przy wspinaniu siê na d³ugie wzniesienia przez d³u ej ni 2 minuty; tlenowy, przy zje d aniu z gór i pagórków oraz przemieszczaniu siê po terenach p³askich. Podczas zimowych Igrzysk Olimpijskich w Nagano narciarze, którzy zajêli miejsca 1-6, na pokonywanie podbiegów zu yli 52,8% ogólnego czasu pokonania trasy, na odcinki równinne - 23,3%, na zjazd z góry - 23,9%. Ramienskaja (16), uogólniaj¹c wyniki swych obserwacji, stwierdza, e podczas zawodów na stosunkowo krótkich dystansach (5 i 10 km dla kobiet oraz 10 i 15 km dla mê czyzn) na wysi³ki beztlenowe kwasomlekowe przypada 7,47±2,98% czasu pokonania trasy; na beztlenowe glikolityczne - 35,97±6,58%; tlenowo-beztlenowe - 36,30±8,67%, a tlenowe - 20,02±7,39%. Na d³u szych dystansach (30 i 50 km) maleje udzia³ glikolizy beztlenowej, zwiêksza siê natomiast rola procesów tlenowych. U kobiet podczas biegu technik¹ dowoln¹ na trasie 30 km wysi³ek beztlenowo-glikolityczny stanowi œrednio 5,9% czasu pokonania trasy, tlenowo-beztlenowy 40,3%, a tlenowy - 53,8% (tabela 1). Wyniki sportowe narciarzy-biegaczy zale ¹ w znacznej mierze od wielkoœci VO 2 max i VO 2 max/kg masy ich cia³a, poboru tlenu na poziomie progu beztlenowego, maksymalnej wentylacji p³uc (7, 9, 15, 17). Ró nice czêstoœci skurczów serca narciarzy-biegaczy na ró nych odcinkach trasy wynosz¹ 15-20% lub wiêcej, a jej rozpiêtoœæ 170-200 sk./min. Zu ycie tlenu (VO 2 ) siêga 85-100% VO 2 max. Œrednia wartoœæ zu ycia tlenu podczas Tabela 1 WskaŸniki przemian metabolicznych (w %) u narciarek (K) i narciarzy (M), którzy zajêli miejsca 1-6 na Igrzyskach Olimpijskich w Nagano (16) Sposoby wytwarzania energii i Ÿród³a energetyczne Bieg beztlenowy beztlenowo tlenowy tlenowy (dystans, - fosfokrea- beztlenowy -tlenowy - wêglowo- - wêglowotechnika) tyna - glikoliza - wêglowodany dany i glikoliza dany i t³uszcze 5 km, klasyczna K 5,8 27,1 44,5 22,6-10 km, dowolna K 6,1 41,0 31,3 21,6-15 km, klasyczna K 5,5 34,9 37,6 22,0-30 km, dowolna K - 5,9 40,3 53,8-10 km, klasyczna M 12,0 34,8 26,7 26,5-15 km, dowolna M 6,8 41,1 42,7 9,4-30 km, klasyczna M - 5,6 30,6 63,8-50 km, dowolna M - - 37,9 30,6 31,5
14 zawodów przewy sza poziom obserwowany po osi¹gniêciu progu beztlenowego œrednio o 5-7%. W tabeli 2 przedstawiamy wskaÿniki fizjologiczne narciarzy-biegaczy litewskiej reprezentacji olimpijskiej podczas przygotowañ do Igrzysk Olimpijskich w Nagano. Odnosz¹ siê one do dwóch progów - intensywnoœci krytycznej oraz progu przemian beztlenowych. W pierwszym przypadku (prêdkoœæ krytyczna) wskaÿniki dotycz¹ pracy, przy której zu- ycie tlenu osi¹gnê³o maksimum, a czêstoœæ skurczów serca 180-200 sk./min. Podczas takiego wysi³ku procesy tlenowe osi¹ga³y wartoœæ maksymaln¹ i du ¹ rolê odgrywa³y beztlenowe procesy glikolityczne. Próg beztlenowy to intensywnoœæ pracy, przy której stê enie mlecznów osi¹ga³o 4 mmol/l, zu ycie tlenu 70-80% VO 2 max. Ze zgromadzonych danych wynika, e zawodniczka K. S. najwy sz¹ wartoœæ VO 2 max/kg - 78,7 ml/min kg osi¹gnê³a w pocz¹tkowym okresie zawodów (grudzieñ), po czym przed Igrzyskami wskaÿnik ten spad³ do poziomu 74,2 ml/min kg. U narciarzy R. P. i W. Z. najwy sze wartoœci wskaÿnika VO 2 max/kg (odpowiednio 75,3 oraz 78,7) zanotowano w okresie treningów w warunkach bezœniegowych, a przed igrzyskami olimpijskimi (28.01.1998 r.) nast¹pi³ ich spadek do wartoœci 73,2 i 71,6 ml/min kg. U reprezentantek Rosji przed Igrzyskami VO 2 max wzros³o o 8,2%, VO 2 max/kg Data badania Zawodnik Tabela 2 Zmiany wskaÿników wydolnoœci narciarzy reprezentacji olimpijskiej Litwy podczas przygotowañ do Igrzysk Olimpijskich w Nagano WskaŸniki intensywnoœci krytycznej N (W) WskaŸniki progu beztlenowego HR LV VO 2 têtno N HR LV VO 2 têtno (sk./ (l/ (l/ tlenowe (W) (sk./ (l/ (l/ tlenowe /min) /min) /min) (ml/sk.) /min) /min) min) (ml/sk.) 13.05.1997 R. P. 450 181 149,7 80,2 32,2 290 158 78,6 54,4 25,0 21.10.1997 370 181 112,7 73,0 29,2 320 172 95,2 62,6 26,8 28.01.1998 370 179 118,4 73,0 30,2 270 159 68,4 51,6 23,8 13.05.1997 W. Z. 420 187 173 73,7 29,0 290 162 60,7 43,9 20,0 21.10.1997 380 190 139,6 75,3 30,0 250 153 59,3 43,2 21,4 28.01.1998 350 175 116 71,6 30,9 280 154 73,3 52,3 25,6 20.07.1997 K. S. 275 166 101,5 67,0 24,7 - - - - - 09.10.1997 250 169 99,5 66,3 22,01 - - - - - 20.12.1997 250 165 110,5 78,7 28,2 225 148 75,6 61,8 25,6 28.01.1998 250 167 104 74,2 264 225 150 77,9 66,2 25,3 N - moc wysi³ku; HR - czêstotliwoœæ skurczów serca; LV - wentylacja p³uc; VO 2 - zu ycie tlenu;
Nowe tendencje w szkoleniu narciarzy-biegaczy najwy szej klasy 15 o 4,6%, a wartoœæ wskaÿnika aktywnoœci glikolizy beztlenowej, w porównaniu z poziomem z pocz¹tku okresu treningowego, obni y³a siê o 19,4% (8). U mê - czyzn wskaÿniki VO 2 max i VO 2 max/kg w okresie treningów przed Igrzyskami Olimpijskimi w Nagano wzros³y odpowiednio o 5,1% i 4,4%, a intensywnoœæ glikolizy beztlenowej spad³a o 9,6% (8). Ma³o intensywne obci¹ enia o du ej objêtoœci zmniejszy³y - jak siê okaza³o - tempo i wydajnoœæ procesów beztlenowych kwasomlekowych. VO 2 max u narciarzy-biegaczy polepsza siê od 15 do 25 roku ycia, osi¹gaj¹c poziom 55-60 do 75-80 ml/min kg. Po 20 roku ycia maksymalna zdolnoœæ poch³aniania tlenu zaczyna siê stabilizowaæ, poprawa nastêpuje wolniej (17), ale poprzez trening o du ej objêtoœci i wysokiej intensywnoœci narciarze potrafi¹ jej pu- ³ap jeszcze podwy szyæ. W ostatnich dziesiêcioleciach w treningu narciarzy-biegaczy stosowano obci¹ enia o du ej objêtoœci w okresie bezœniegowym, du e obci¹ enia (na nartach) w podokresie specjalnym okresu przygotowawczego oraz obci¹- enia o wysokiej intensywnoœci w okresie bezpoœrednio przed zawodami i w czasie zawodów. Badania rosyjskich naukowców (8) wykaza³y, e przy stosowaniu w okresie przygotowawczym obci¹ eñ o du ej objêtoœci, a ma³ej intensywnoœci u narciarzy-biegaczy reprezentacji olimpijskiej Rosji obni y³y siê wskaÿniki szybkoœci i si³y szybkoœciowej oraz wydolnoœci beztlenowej kwasomlekowej, w wyniku czego s³abo wypadli oni na Igrzyskach Olimpijskich w Nagano. Badania (7) reprezentacji Norwegii wykaza³y, e po zmniejszeniu objêtoœci obci¹ eñ o ma³ej intensywnoœci z 443 h do 283 h, a zwiêkszeniu o wysokiej intensywnoœci ze 100 h do 236 h w rocznym cyklu treningu (przy zbli onej ogólnej objêtoœci obci¹ enia) osi¹gniêto znaczny wzrost wskaÿników VO 2 max i VO 2 na poziomie progu przemian beztlenowych, wzros³a tak e maksymalna si³a miêœni ramion. Zwiêkszona objêtoœæ obci¹ eñ o wysokiej intensywnoœci mo e wiêc polepszyæ dyspozycjê i prowadziæ do poprawy wyników tych narciarzy, którzy wykonywali wczeœniej du ¹ pracê treningow¹ o niskiej intensywnoœci. Kolejnym wa nym warunkiem osi¹gniêcia wysokich wyników sportowych w narciarstwie biegowym jest dziœ modelowanie procesu treningu pod k¹tem bioenergetyki wysi³ku na konkretnym dystansie. Przyk³adem mog¹ tu byæ przygotowane przez nas modele dla narciarzy-biegaczy litewskiej reprezentacji olimpijskiej (ryc. 1-2). W zwi¹zku z uczestnictwem narciarze-biegaczy w zawodach, odbywaj¹cych siê w górach (na wysokoœci 1500-1800 m nad poziomem morza lub jeszcze wy ej), zachodzi koniecznoœæ adaptacji ich organizmów do specyficznych warunków górskich (2, 11, 14). W górach na organizm wp³ywaj¹ nie tylko obci¹ enia treningowe, lecz tak e hipoksja (rozrzedzone powietrze i mniejsza w nim zawartoœæ tlenu). Z uwagi na to, e mniej tlenu przechodzi do krwi, tkanki (miêœnie) s¹ gorzej zaopatrywane w tlen i czas ich pracy ulega skróceniu (9). Skutkiem wysi³ków treningowych, wy-
16 Ryc. 1. Model zmian obci¹ eñ æwiczeniami cyklicznymi narciarek-biegaczek w trzecim roku cyklu olimpijskiego. Ryc. 2. Model zmian intensywnoœci obci¹ eñ æwiczeniami cyklicznymi narciarzy-biegaczy w trzecim roku cyklu olimpijskiego. konywanych w warunkach górskich, jest zwiêkszenie we krwi sportowca stê- enia hemoglobiny oraz sieci peryferyjnych naczyñ krwionoœnych (10, 18). Z powy szych wzglêdów wiêkszoœæ narciarzy reprezentacji narodowych w okresie przygotowawczym (maj-wrzesieñ) udaje siê w tereny wysokogórskie - na 2-3 mezocykle treningu (po 12-14 dni) na œniegu. Mistrzyni olimpijska V. Venciene, przygotowuj¹c siê do Zimowych Igrzysk Olimpijskich w Calgary, w sezonie przedolimpijskim (od maja do grudnia) w górach (1700-2500 metrów nad poziomem morza) trenowa³a przez 106 dni, zaœ w sezonie olimpijskim przez 66 (3, 4, 5). Na ryc. 3 przedstawiono mikrocykl letniego treningu na œniegu (Ramsau, Austria, 2700 m nad poziomem morza,
Nowe tendencje w szkoleniu narciarzy-biegaczy najwy szej klasy 17 Ryc. 3. Mezocykl æwiczeñ na œniegu mistrza Litwy, olimpijczyka W. Zybai³y, w okresie przygotowañ do Igrzysk Olimpijskich w Nagano (28.08.-06.09.1997). 28.08.1997-06.09.1997) mistrza Litwy, cz³onka reprezentacji olimpijskiej W. Zybai³y w okresie przygotowañ do Zimowych Igrzysk Olimpijskich w Nagano. Pokonywa³ on wtedy 409 kilometrów: 251 na nartach (61,37% ogólnego obci¹- enia æwiczeniami cyklicznymi), 111 km (27,14%) na nartorolkach i 47 km (11,49%) biegiem. Podzia³ obci¹ enia z uwzglêdnieniem stylu biegu przedstawia³ siê nastêpuj¹co: 61,75% technik¹ klasyczn¹, 38,25% technik¹ dowoln¹. Celem tego treningu by³o doskonalenie techniki biegu na nartach oraz poprawa adaptacji miêœni do d³ugotrwa³ej pracy, a tak e doskonalenie funkcji uk³adów kr¹ enia i oddychania oraz poprawa ich adaptacji do obci¹ eñ specjalistycznych. Codziennie wiêc przeprowadzono dwa zajêcia treningowe. Pierwsze (na nartach) odbywa³y siê na wysokoœci 2500-2700 m, drugie (na nartorolkach) ju w miejscu zakwaterowania (1500-1700 m). Celem tych ostatnich by³a poprawa specjalnej wytrzyma³oœci si³owej oraz przyspieszenie odnowy organizmu po du ych obci¹ eniach w biegu na nartach. Jedn¹ z ostatnich nowoœci w narciarstwie biegowym s¹ treningi na sztucznym œniegu w specjalnym tunelu. Mog¹ byæ one prowadzone w dowolnej porze roku. W 1998 roku, w Finlandii, oddano do u ytku pierwszy na œwiecie tunel do biegu na nartach. Ma on d³ugoœæ 1200 metrów, wysokoœæ 4 metrów i szerokoœæ 8 metrów, a trasa biegu sk³ada siê ze wzniesieñ i zjazdów o d³ugoœci 150-300 metrów (13). Temperatura powietrza w tunelu jest regulowana i najczêœciej wynosi -5 do -9 C. Pokrywa œnie na jest odnawiana co tydzieñ. W tunelu mo na te regulowaæ ciœnienie powietrza i stworzyæ sztuczne warunki górskie (13). Latem i jesieni¹ treningi w tunelu narciarze ³¹cz¹ z biegami prze³ajowymi, treningami si³owymi i jazd¹ na nartorolkach. Podczas
18 æwiczeñ w tunelu wiele uwagi mo na poœwiêciæ doskonaleniu techniki biegu na nartach. Obecnie narciarze-biegacze nale ¹cy do czo³ówki œwiatowej elity zwiêkszaj¹ skutecznoœæ treningu równie poprzez stosowanie warunków sztucznej hipoksji: mieszkaj¹ oni i odpoczywaj¹ w specjalnych domkach, w których wytwarzane s¹ warunki, odpowiadaj¹ce wysokogórskim, zaœ trenuj¹ w warunkach naturalnych (10). A. Gruszin, L. Kostina, W. Martynow (10) w badaniach rosyjskiej reprezentacji narciarek-biegaczek ustalili, e mieszkanie w takich domkach, w warunkach odpowiadaj¹cych wysokoœci 3000 metrów nad poziomem morza i prowadzenie treningu w naturalnych warunkach, wzmacnia system odpornoœciowy narciarek (zwiêksza siê iloœæ IgM, IgA, IgG), wzrasta wydzielanie testosteronu i kartyzolu oraz stê enie hemoglobiny (Hb) we krwi (10). Os³abienie systemu odpornoœciowego organizmu i zwiêkszona podatnoœæ narciarzy na zachorowania wystêpuj¹ zwykle w okresie przygotowañ do zawodów, kiedy zwiêksza siê intensywnoœæ treningów i stosowane s¹ obci¹ enia o du ej objêtoœci (19). Rosyjskie narciarki, mieszkaj¹ce w takich domkach, w ci¹gu 17 dni przed pierwszymi zawodami o Puchar Œwiata pokona³y 636 km. Po mezocyklu treningowym, w czasie którego korzystano ze sztucznych warunków wysokogórskich, poziom sportowy narciarek znacznie wzrós³ i osi¹gnê³y one œwietne wyniki. W treningu narciarzy-biegaczy stosuje siê ponadto specjalne seanse treningowe w komorach ciœnieniowych lub z wykorzystaniem aparatów - hipoksykatorów, które pozwalaj¹ na regulacjê sk³adu powietrza do oddychania (11, 12, 20) (zmniejszaj¹ np. iloœæ tlenu we wdychanym powietrzu). A. Ko³czinskaja (11, 12) nazywa to treningiem hipoksji interwa³owej. Taki trening stosowany jest w czasie wolnym od æwiczeñ, zarówno w warunkach równinnych, jak i wysokogórskich (11, 12). Dziêki niemu znacznie polepsza siê wydolnoœæ tlenowa i beztlenowa organizmu oraz funkcje uk³adu oddechowego (20). W latach 1994-1996 zauwa ono, e narciarze-biegacze maj¹ znacznie podwy szony, przekraczaj¹cy normy lekarskie, poziom hemoglobiny we krwi (18). Mo e to byæ efektem treningu wysokogórskiego lub stosowania sztucznych, niedozwolonych œrodków (chodzi g³ównie o erytopoetynê - przyp. redakcji) (18). W 1997 roku FIS przyjê³a uchwa- ³ê o dyskwalifikowaniu narciarzy-biegaczy, u których stê enie Hb przekroczy 185 g/l (mê czyÿni) i 165 g/l (kobiety). W zwi¹zku z tym rozpoczêto pomiary stê enia Hb we krwi u losowo wybranych narciarzy, uczestnicz¹cych w mistrzostwach œwiata oraz zawodach o narciarski Puchar Œwiata. U cz³onków reprezentacji (mê czyzn i kobiet) Szwecji, Finlandii w sezonie 1998-1999 by³y one bliskie wyznaczonej normy. Na dwa tygodnie przed rozpoczêciem i podczas Igrzysk Olimpijskich w Nagano stê enie Hb u reprezentacji Litwy R. P. i W. Z. wynosi³o odpowiednio 159 g/l i 153 g/l (15), lecz w okresie przygotowañ bezœniegowych by³o wiêksze. Podczas ostatnich Mistrzostw Œwiata w Lahti wyniki kontroli antydopingowej dopro-
Nowe tendencje w szkoleniu narciarzy-biegaczy najwy szej klasy 19 wadzi³y do dyskwalifikacji kilku reprezentantów Finlandii, którzy kilka dni wczeœniej zdobyli medale. Uwagi koñcowe 1. Analiza trasy biegowej, dokonana pod k¹tem wysi³ków, podejmowanych przez narciarzy, wymaga pomiarów czasu pokonywania podbiegów, zjazdów oraz odcinków równinnych (16). 2. W przygotowaniach narciarzybiegaczy do zawodów najwy szej rangi - igrzysk olimpijskich czy mistrzostw œwiata, konieczne jest modelowanie procesu treningu. Nale y uwzglêdniæ energetykê wysi³ku narciarza w odniesieniu do profilu tras na poszczególnych dystansch. 3. Jeœli trening narciarzy-biegaczy by³ oparty g³ównie na obci¹ eniach tlenowych, to poprawê wyników mo e przynieœæ wzrost obci¹ eñ o charakterze beztlenowym glikolitycznym, stwarzaj¹cy podstawê dla rozwoju dyspozycji szybkoœciowych oraz si³owoszybkoœciowych. 4. Poprawy efektów treningu mo - na te oczekiwaæ w przypadku zwiêkszenia objêtoœci obci¹ eñ narciarskich latem i jesieni¹ (w tunelu narciarskim) oraz wykorzystywania naturalnej i tzw. sztucznej hipoksji w rocznym cyklu treningowym. Piœmienictwo 1. Bagin N. A.: Efiektiwnost trienirowocznych nagruzok i ich koriekcija w trienirowocznom processie ³y nikowgonszczikow. Tieorija i Praktika Fiziczeskoj Kultury 2000, nr 5: 33-34. 2. Bu³atowa M., P³atonow W.: Adaptacija k cho³odu. Nauka w olimpijskom sportie 1998, 1: 51-54. 3. Czepulenas A.: Mietodiczeskije aspiekty podgotowki olimpijskoj czempionki po ³y nym gonkam Vidy Ventsene w letniu i oseniu pieriody godicznogo makrocikla. Nauka w olimpijskom sportie 1998, 1: 29-34. 4. Czepulenas A.: WskaŸniki modelowe obci¹ enia w rocznym cyklu treningowym narciarzy-biegaczy najwy - szej klasy. Sport Wyczynowy 1999, nr 3-4: 31-41. 5. Czepulenas A.: Aspects of training of women skiers-racers of highest skills. Sport Science 1998, 3 (12): 31-38 (Journal in Lithuania, English Summary). 6. Czepulenas A.: The tendency of change of sports results of skiers-racers at the Winter Olympic Games. Sport Science 1998, 4 (13): 50-54. (Journal in Lithuania, English Summary). 7. Gaskill S. E. et al.: Responses to training in cross-country skiers. Medicine and Science of Sports Exercise 1999, vol. 31, nr 8: 211-217. 8. Go³owaczew A. I. i in.: Uczenyje - sportsmienam Rosii pri podgotowkie k olimpijskim igram w Nagano. Tieorija i Praktika Fiziczeskoj Kultury 1999, 1: 31-35. 9. Go³owaczew A. I., Kuzniecow W. K., Churikowa L. N.: Wozrastnyje osobiennosti fiziczeskoj podgotowlennosti ³y nic-gonszczic. Tieorija i Praktika Fiziczeskoj Kultury 2000, nr 2, 20-23. 10. Gruszin A. A., Kostina L. B., Martynow W. S.: Ispolzowanije iskustwienogo sriedniegorija pri podgotow-
20 kie k soriewnowanijam po ³y nim gonkam. Tieorija i Praktika Fiziczeskoj Kultury 1998, nr 2, 26, 39. 11. Ko³czinskaja A. Z.: Interwalnaja gipoksiczeskaja trienirowka w soczetanii s tradicionnoj sportiwnoj trienirowkoj - efiektiwnij mietod podgotowki sportsmienow. Nauka w olimpijskom sportie 1995, 1 (2): 44-55. 12. Ko³czinskaja A. Z.: Miechanizmy diejstwija tradicionnych i nietradicionych sriedstw powyszenija aerobnoj proizwoditielnosti sportsmienow. Nauka w olimpijskom sportie 1997, 2: 58-63. 13. Krapin M., Putincew W.: Truba (pierwyj w mirie ³y nyj tonel). y nyj Sport 1998, 3 (9): 16-25. 14. Matsin T., et al.: Possibility of monitoring training and recovery in different conditions of endurance exercise. Coaching and Sport Science Journal Verciane Italiana 1997, 2 (2): 18-23. 15. Milaszius K., Raslanas A., Skernewiczius J.: Analysis the preparation of Lithuanian skiers to Nagano Winter Olympic Games. Sport Science 1998, 2 (11): 25-32. 16. Ramienskaja T. I.: Bioeniergieticzeskoje modielirowanije soriewnowatielnoj diejatielnosti silniejszich ³y nikow-gonszczikow na XVIII zimnich olimpijskich igrach (Nagano 1998). Tieorija i Praktika Fiziczeskoj Kultury 2000, nr 2: 6-12. 17. Rusko H. K.: Development of aerobic power in relation to age and training in cross-country skiers. Medicine and Science in Sports and Exercise 1992, vol. 24, nr 9: 1040-1047. 18. Videman T. et al: Changes in hemoglobin values in elite cross-country skiers from 1987 to 1999. Scandinavian Journal of Medicine Science in Sports 2000, 10: 98-102. 19. Winantow W. W.: Faktory, opriedielajuszczeje urowien prostudnych zabolewanij u kwalificirowanych ³y nikow-gonszczikow w soriewnowatielnom pieriodie. Tieorija i Praktika Fiziczeskoj Kultury 2000, nr 4, 51-53. 20. Wo³kow N. I., Stienin B. A., Sokunowa S. F.: Efiektiwnost intierwalnoj gipoksiczeskoj trienirowki pri podgotowkie konkobie cew wysokoj kwalifikacii. Tieorija i Praktika Fiziczeskoi Kultury 1998, nr 3, 8-13.