BUDOWA MASZYN I ZARZĄDZANIE PRODUKCJĄ

Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej BUDOWA MASZYN I ZARZĄDZANIE PRODUKCJĄ 6 2007 Najnowsze osiągnięcia i kierunki rozwoju technologii maszyn pod redakcją Macieja Kupczyka Poznań 2007 Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej

Komitet Redakcyjny serii Budowa Maszyn i Zarządzanie Produkcją dr hab. inż. MACIEJ KUPCZYK, prof. nadzw.; dr hab. inż. ANDRZEJ MODRZYŃSKI, prof. nadzw.; dr hab. inż. MARIAN OSTWALD, prof. nadzw.; dr hab. inż. ALEKSANDRA PERTEK-OWSIANNA, dr hab. inż. EDWARD PAJĄK, prof. nadzw. (przewodniczący); mgr inż. KRZYSZTOF ŻYWICKI (sekretarz) Seria ta stanowi kontynuację Zeszytów Naukowych Politechniki Poznańskiej Mechanika (numer 49., ostatni, ukazał się w 2003 r.) Projekt okładki Piotr Gołębniak Redaktor Aleksandra Springer Utwór w całości ani we fragmentach nie może być powielany ani rozpowszechniany za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych bez pisemnej zgody posiadacza praw autorskich. Wydanie I ISSN 1733-1919 Copyright by Politechnika Poznańska, Poznań 2007 WYDAWNICTWO POLITECHNIKI POZNAŃSKIEJ 60-965 Poznań, pl. M. Skłodowskiej-Curie 2 tel. (061) 6653516, faks (061) 6653583 e-mail: office_ed@put.poznan.pl, www.ed.put.poznan.pl Sprzedaż publikacji: Księgarnia Politechnik 61-138 Poznań, ul. Piotrowo 3 tel. (0 61) 6652324; faks (0 61) 6652326 e-mail: politechnik@politechnik.poznan.pl, www.politechnik.poznan.pl Druk: Wydawnictwo i Drukarnia UNI-DRUK s.j. 62-030 Luboń, ul. Przemysłowa 13 tel. (0 61) 8994949, faks (o 61) 8139331 e-mail: biuro@uni-druk.pl

I SYMPOZJUM NAUKOWE Najnowsze osiągnięcia i kierunki rozwoju technologii maszyn w 40. rocznicę powołania Komisji Budowy Maszyn PTPN organizowane pod auspicjami Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk pod honorowym patronatem JM Rektora prof. ADAMA HAMROLA oraz pod patronatem Dziekana Wydziału Budowy Maszyn i Zarządzania PP prof. JANA ŻURKA Dyrektora Instytutu Technologii Mechanicznej prof. EDWARDA PAJĄKA Poznań, listopad 2007 KOMITET NAUKOWY SYMPOZJUM Bogdan BRANOWSKI, PP, WBMiZ; Czesław CEMPEL, PP, WBMiZ; Jan CHAJDA, PP, WBMiZ: Marian DOBRY, PP, WBMiZ:; Ryszard GRAJDEK PP, WBMiZ; Adam HAMROL, PP, WBMiZ; Stanisław JANIK, PP, WBMiZ; Mieczysław KAWALEC, PP, WBMiZ; Zbigniew KŁOS, PP, WMRiT; Maciej KUPCZYK, PP, WBMiZ (przewodniczący); Stanisław LEGUTKO, PP, WBMiZ; Andrzej ŁAWNICZAK, PP, WBMiZ Jerzy MERKISZ, PP, WMRiT; Marek MORZYŃSKI, PP, WMRiT; Edward PAJĄK, PP, WBMiZ; Michał SZWEYCER, PP, WBMiZ; Włodzimierz WALIGÓRA, PP, WMRiT; Janusz WALCZAK, PP, WMRiT; Zenobia WEISS, PP, WBMiZ; Kazimierz WIECZOROWSKI, PP, WBMiZ; Bolesław WOJCIECHOWICZ, PP, WMRiT; Wiesław ZWIERZYCKI, PP, WMRiT Jan ŻUREK, PP, WBMiZ KOMITET ORGANIZACYJNY SYMPOZJUM Maciej Kupczyk przewodniczący; Mieczysław Brock wiceprzewodniczący Michał Libera sekretarz; Piotr Siwak członek

SPIS TREŚCI Od Redaktora Naukowego... 7 1. Maciej KUPCZYK Zarys działalności Komisji Budowy Maszyn Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk w okresie 40-lecia istnienia... 9 Outline of activity of the mechanical engineering committee of the Poznan society for the advancement of the arts and sciences... 25 2. Bogdan BRANOWSKI Optymalizacja w projektowaniu sprężyn... Optimization in spring design... 3. Olaf CISZAK Komputerowo wspomagane modelowanie i symulacja procesów produkcyjnych... Computer aided modelling and simulation of production processes... 4. Marian W. DOBRY Nowa generacja zmechanizowanych narzędzi ręcznych dostosowanych do człowieka... A new generation of powered hand-held tools adapted to the human-operator... 5. Jacek JACKOWSKI, Andrzej MODRZYŃSKI, Michał SZWEYCER Wybrane problemy recyklingu w odlewniach... Selected problems of recycling in foundries... 6. Stanisław JANIK, Izabela GABRYELEWICZ Systemy oceny oddziaływania technologii wytwarzania na środowisko... System of assessing the environmental manufacturing technology... 7. Zbigniew KŁOS, Jędrzej KASPRZAK Rola ekobilansowania w kształtowaniu maszyn, urządzeń i systemów... Ecobalancing in the development of the machines, appliances, and systems... 8. Jerzy MERKISZ, Przemysław KURCZEWSKI, Robert LEWICKI Wybrane aspekty prośrodowiskowego projektowania silników spalinowych... Selected aspects of environmentally oriented designing of combustion engines.. 9. Agnieszka MERKISZ-GURANOWSKA, Jerzy MERKISZ Wybrane aspekty globalizacji w przemyśle motoryzacyjnym... Selected features of globalization in automotive industry... 10. Edward PAJĄK Doświadczenia w zakresie wdrażania koncepcji lean manufacturing w małych firmach produkcyjnych... Introducing lean manufacturing in small enterprises study case... 27 37 39 45 47 58 59 68 69 76 77 87 89 97 99 109 111 118

6 Spis treści 11. Piotr POSADZY, Robert ROSZAK, Marek MORZYŃSKI Obliczenia aeroelastyczne samolotu... Aeroelasctic calculations of an airplane... 12. Roman SIECLA, Kazimierz WIECZOROWSKI, Anna MATUSIAK-SZARANIEC Zużycie nawiertaków... Centre holes... 13. Janusz WALCZAK Podstawy i problemy projektowania promieniowych maszyn sprężających... Bases and problems of the designing of the radial compressors... 14. Włodzimierz WALIGÓRA, Michał LIBERA Wybrane problemy trwałości zmęczeniowej łożysk tocznych... Selected problems of roller bearings... 15. Michał WIECZOROWSKI, Anna MATUSIAK-SZARANIEC, Kazimierz WIECZOROWSKI Badania zużycia ostrzy frezów do rowków wpustowych... Investigations on wear of the milling cutters edges for splineway... 16. Jan ŻUREK, Tadeusz DURAS Wizualizacja kolizyjności demontażu wyrobu z zastosowaniem technik komputerowych... The visualization of product disassembly collision with the application of computer technologies... 17. Krzysztof ŻYWICKI, Edward PAJĄK Wariantowanie sposobu wykonania powierzchni elementarnych... Execution of features varianting... 119 126 127 133 135 149 151 163 165 175 177 183 185 195

ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI POZNAŃ SKIEJ Nr 6 Budowa Maszyn i Zarządzanie Produkcją 2007 OD REDAKTORA NAUKOWEGO W nawiązaniu do przyjętych w dniu 24 maja 2006 roku na posiedzeniu sprawozdawczo-wyborczym Komisji Budowy Maszyn PTPN kierunków dalszych działań powstała inicjatywa zintensyfikowania jej działalności, m.in. przez zorganizowanie w 2007 roku, w 40. rocznicę powołania Komisji Budowy Maszyn przez Wydział V Nauk Technicznych PTPN i zatwierdzenia jej przez Zarząd PTPN, Sympozjum Naukowego pt. Najnowsze osiągnięcia i kierunki rozwoju technologii maszyn. Celem Sympozjum jest przede wszystkim zaktywizowanie naszego środowiska w kierunku przedstawienia swoich osiągnięć oraz zaoferowania inżynierom i organizatorom produkcji, a także kadrze zarządzającej przedsiębiorstwami, wielu opracowań, które dostarczą wiedzy o stanie i współczesnych tendencjach światowych w zakresie produkcji części maszyn i narzędzi oraz pozwolą na dokonywanie trafniejszych decyzji na etapie projektowania procesu technologicznego i samego procesu konstruowania i wytwarzania części w aspekcie poprawy jakości, wydajności, organizacji produkcji oraz minimalizacji kosztów. Zakres tematyczny Sympozjum dobrano tak, aby obejmował obszar działalności naukowej wszystkich członków Komisji Budowy Maszyn PTPN. W szczególności zaproponowano zaprezentowanie prac z zakresu: współczesnych metod oraz tendencji rozwojowych w zakresie wytwarzania części maszyn i narzędzi, opisu stanu obecnego i kierunków rozwoju planowania, sterowania i zarządzania jakością, tendencji rozwojowych w zakresie automatyzacji, robotyzacji i symulacji procesów technologicznych, głównych kierunków badań w zakresie obróbki skrawaniem, modelowania i optymalizacji konstrukcji, nowych kierunków projektowania konstrukcji wyrobów, współczesnej organizacji procesów wytwarzania i montażu oraz kierunków ich rozwoju, najnowszych osiągnięć w metrologii wielkości geometrycznych i diagnostyce termalnej, nanotechnologii, współczesnych osiągnięć w zakresie eksploatacji maszyn, osiągnięć i kierunków rozwoju inżynierii powierzchni. Należy nadmienić, że mimo znacznego obciążenia członków Komisji BM PTPN licznymi obowiązkami występującymi w szczególnie dużym natężeniu

8 Od Redaktora Naukowego pod koniec semestru akademickiego oraz pomimo przyjętego ze względów organizacyjnych stosunkowo krótkiego okresu na przygotowanie artykułów, wiele z zaproponowanych obszarów naukowych zostało przedstawionych w niniejszym opracowaniu. Chciałbym w tym miejscu złożyć podziękowanie prof. Adamowi Hamrolowi JM Rektorowi Politechniki Poznańskiej za przyjęcie honorowego patronatu nad Sympozjum. Zeszyt ten mógł powstać dzięki wsparciu finansowemu ze strony Dziekana Wydziału Budowy Maszyn Politechniki Poznańskiej prof. Jana Żurka oraz przychylności Dyrektora Instytutu Technologii Mechanicznej prof. Edwarda Pająka, przewodniczącego Komitetu Redakcyjnego Zeszytów Naukowych. Podziękowania chciałbym złożyć również wszystkim tym, którzy wsparli inicjatywę zorganizowania Sympozjum poprzez złożenie referatów, w których przedstawili wybrane kierunki swoich zainteresowań naukowych. Dziękuję również Recenzentom za opinie na temat zaprezentowanych artykułów. W związku z okolicznością wydania niniejszego Zeszytu (40-leciem Komisji Budowy Maszyn PTPN) otwiera go artykuł, w którym przedstawiono rys historyczny Komisji. Maciej Kupczyk

ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI POZNAŃ SKIEJ Nr 6 Budowa Maszyn i Zarządzanie Produkcją 2007 MACIEJ KUPCZYK ZARYS DZIAŁALNOŚCI KOMISJI BUDOWY MASZYN POZNAŃSKIEGO TOWARZYSTWA PRZYJACIÓŁ NAUK W OKRESIE 40-LECIA ISTNIENIA W 40. rocznicę powołania Komisji Budowy Maszyn przez Wydział V Nauk Technicznych PTPN i zatwierdzenia jej przez Zarząd PTPN przedstawiono w niniejszym opracowaniu syntetyczne podsumowanie działalności Komisji w minionym okresie. W artykule scharakteryzowano pokrótce poszczególne kadencje Komisji Budowy Maszyn oraz zamieszczono informacje o składzie prezydiów Komisji i o działalności wydawniczej. Słowa kluczowe: Komisja Budowy Maszyn, PTPN, rys historyczny 1. KADENCJE KOMISJI BUDOWY MASZYN Komisja Budowy Maszyn została powołana przez Wydział V Nauk Technicznych Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk w dniu 6 kwietnia 1967 roku. W dniu 22 maja 1967 roku została zatwierdzona przez Zarząd PTPN, a ukonstytuowała się 26 października 1967 roku. Komisja Budowy Maszyn wyodrębniła się z Komisji Budowy Maszyn i Elektrotechniki Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (powstałej 24 października 1958 roku z inicjatywy prof. dr. inż. Feliksa Tychowskiego) jako jedna z czterech nowo powstałych komisji. Oprócz niej utworzono wówczas Komisję Elektrotechniki, Komisję Automatyki i Komisję Technologii Drewna, z tym że ta ostatnia, choć do 1967 roku wchodziła w skład Komisji Budowy Maszyn i Elektrotechniki, to już od 1963 roku jako Podkomisja Technologii Drewna odbywała odrębne zebrania. Podział Komisji Budowy Maszyn i Elektrotechniki był odpowiedzią na pogłębiające się zróżnicowanie zainteresowań naukowych ciągle rosnącej liczby członków z różnych ośrodków naukowo-badawczych (przede wszystkim rekrutujących się z Wydziału Budowy Maszyn i Wydziału Elektrycznego Politechniki Poznańskiej oraz Wydziału Technologii Drewna ówczesnej Wyższej Szkoły Rolniczej w Poznaniu) i środowisk przemysłowych.

10 M. Kupczyk Działalność Komisji Budowy Maszyn została ukierunkowana głównie na zagadnienia naukowo-badawcze podejmowane w uczelniach ze zwróceniem uwagi na problemy naukowe nurtujące środowisko przemysłowe. Odzwierciedleniem tego ukierunkowania było m.in. nawiązanie współpracy z Wytwórnią Sprzętu Komunikacyjnego w Poznaniu, a później z Fabryką Łożysk Tocznych w Poznaniu i Wytwórnią Sprzętu Komunikacyjnego w Kaliszu. W ramach prac prowadzonych przez członków Komisji w pierwszym okresie współpracy dokonano m.in. wstępnej oceny obróbki wykańczającej i sposobu sprawdzania jakości wyrobów oraz oceny technologii stosowanej w Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego w Poznaniu na tokarkach rewolwerowych. Pierwsza kadencja działalności Komisji, podczas której jej przewodniczącym był prof. mgr inż. Bronisław Kiepuszewski (pełniący tę funkcję już od 1961 roku w Komisji Budowy Maszyn i Elektrotechniki), a sekretarzem naukowym doc. dr inż. Kazimierz Wieczorowski (sprawujący tę funkcję od 1965 roku w Komisji BMiE), zaznaczyła się wzmożoną działalnością, zarówno pod względem liczby wydanych publikacji, jak i wygłoszonych referatów. Zwłaszcza pod tym drugim względem była to kadencja najbardziej owocna. W okresie pierwszej kadencji odbyło się wiele posiedzeń naukowych, na których wygłosili referaty prof. mgr inż. Bronisław Kiepuszewski, doc. dr inż. Jan Chajda, doc. dr inż. Kazimierz Wieczorowski, dr inż. Jerzy Boszko, dr inż. Adam Dopierała, dr inż. Henryk Grzybowski, dr inż. Mieczysław Kawalec, dr inż. Zbigniew Kulikowski, dr inż. Adam Lejwoda, dr inż. Mieczysław Rembiasz, dr inż. Jacek Wegner, dr inż. Zenobia Weiss, dr inż. Edmund Weiss, dr inż. Stanisław Woelke, dr inż. Henryk Żdanowicz, mgr inż. Andrzej Bondarowski, mgr inż. Wojciech Hellwig, mgr inż. Jerzy Jankowski, mgr inż. Krzysztof Kodym, mgr inż. Stanisław Nowik, mgr inż. Edward Pająk, mgr inż. Marek Przybył, mgr inż. Roman Siecla, mgr inż. Marian Stańczak, mgr inż. Leszek Stróżyk, mgr inż. Roman Szczurowski, mgr inż. Jan Żurek. W okresie tym powstała także inicjatywa zapraszania na posiedzenia naukowe członków studenckich kół naukowych. W kolejnej kadencji (od 30.12.1973 do 24.04.1975 roku) funkcję przewodniczącego objął doc. mgr inż. Kazimierz Marcolla, a sekretarzem Komisji został doc. dr inż. Ludwik Rybczyński. Działalność Komisji Budowy Maszyn w tym okresie dotyczyła przede wszystkim takich kierunków, jak analiza zagadnień ujętych w pracach badawczych związanych z doskonaleniem myśli technicznej w opartych na współczesnych metodach programowania i projektowania maszyn oraz opracowania racjonalnych technologii produkcyjnych. Komisja kontynuowała akcję upowszechniania osiągnięć nauki, przede wszystkim w odniesieniu do członków studenckich kół naukowych i młodych inżynierów, oraz uczestniczenia w kształceniu studentów w nowo powstałej dyscyplinie wiedzy, jaką była inżynieria materiałowa. W ramach realizacji kierunku studiów z zakresu inżynierii materiałowej określono w szczególności takie obszary działań, jak kształtowanie się współpracy inżynierów materiałoznawców z konstruktorami,

Zarys działalności Komisji Budowy Maszyn 11 współzależność nauki o materiałach z technologią i ich zastosowaniem, podział kierunków nauczania na uczelniach zainteresowanych kształceniem inżynierów materiałoznawców oraz uwzględnienie w programie nauczania możliwości tworzenia nowych materiałów o specjalnych właściwościach. W okresie tym na posiedzeniach naukowych wygłosili swoje referaty prof. dr hab. inż. Tomasz Mikiewicz, prof. dr inż. Zbigniew Głowacki, prof. dr inż. Witold Kręglewski, doc. dr inż. Jan Chajda, doc. dr inż. Jerzy Kowalski, doc. dr inż. Zygmunt Przyłęcki, dr inż. Marian Dudziak, dr inż. Mieczysław Kujawski, dr inż. Michał Szweycer, mgr inż. Bogumiła Nonckiewicz. W kolejnej kadencji (od 24 kwietnia 1975 do 10 listopada 1987 roku) przewodniczącym Komisji był prof. dr inż. Witold Kręglewski, a funkcję sekretarza powierzono dr. inż. Bogdanowi Branowskiemu. Nowe prezydium Komisji wraz z jej członkami za podstawowe kierunki działalności przyjęło zwiększenie liczby członków ze szczególnym uwzględnieniem reprezentantów konstrukcyjnych specjalności mechanicznych rekrutujących się z Wydziału Maszyn Roboczych i Pojazdów Politechniki Poznańskiej. Oprócz bezpośredniej działalności w Komisji podjęto w tym okresie wspólne przedsięwzięcia z innymi jednostkami naukowymi. Dla przykładu należy nadmienić, że w 1977 roku odbyła się I Sesja Naukowa Wydziału Maszyn Roboczych i Pojazdów Politechniki Poznańskiej i Komisji Budowy Maszyn PTPN. Do sześcioosobowego Komitetu Organizacyjnego Sesji weszli prof. dr inż. Witold Kręglewski jako wiceprzewodniczący i dr inż. Bogdan Branowski jako sekretarz. Celem sesji było, jak to określono w protokóle, rozbudzenie środowisk naukowych związanych z Wydziałem MRiP Politechniki Poznańskiej, z którego rekrutowała się w tamtym czasie większość członków Komisji. Obok stworzenia forum dyskusyjnego na sesji postawiono także cele popularyzacyjno-upowszechniające bieżące osiągnięcia naukowe uczelni. Patronat nad I Sesją objął członek Komisji Budowy Maszyn, ówczesny rektor Politechniki Poznańskiej prof. dr hab. inż. Bolesław Wojciechowicz. Także w 1980 roku odbyła się Sesja Naukowa Wydziału MRiP, w której wzięli udział członkowie Komisji Budowy Maszyn PTPN. Inną możliwością upowszechniania nauki w środowisku, jaką przyjęła Komisja w tej kadencji, było organizowanie wspólnych imprez naukowych z NOT-em. Na posiedzeniach Komisji w tym okresie wygłosili swoje referaty prof. dr inż. Witold Kręglewski, doc. dr inż. Władysław Rok, doc. dr inż. Kazimierz Wieczorowski, dr inż. Marian Dudziak, dr inż. Mieczysław Kujawski, dr Włodzimierz Waligóra. W latach 1981-1987 aktywność Komisji Budowy Maszyn radykalnie zmalała, a w pewnym okresie ustała, o czym może świadczyć brak protokołów z posiedzeń z tamtego okresu. Świadczyć o tym również mogą informacje o działalności Komisji zawarte w sprawozdaniach rocznych Wydziału V Nauk Technicznych PTPN, w których kilkakrotnie podnosi się tę kwestię, wskazując jednocześnie na jedną z przyczyn słabej aktywności, a mianowicie na potrzebę wznowienia wydawania kolejnych tomów Prac Komisji, gdyż druk tylko streszczeń refe-

12 M. Kupczyk ratów w Sprawozdaniach nie zadowala autorów i nie motywuje ich do działalności w Komisjach wchodzących w skład Wydziału V. W dniu 20 listopada 1987 roku na zebraniu zwołanym z inicjatywy Wydziału V Nauk Technicznych w celu reaktywowania działalności Komisji Budowy Maszyn dokonano wyboru nowego prezydium. Przewodniczącym został prof. dr inż. Zbisław Martini, wiceprzewodniczącym prof. mgr inż. Marian Tutak, a sekretarzem dr inż. Jerzy Komosiński. Po roku od reaktywacji Komisja liczyła 19 członków, a na koniec kadencji 25. W celu pozyskania środków na działalność wydawniczą podjęto inicjatywę zwrócenia się o wsparcie finansowe do zakładów przemysłowych. Uzyskano je ze strony Zakładów Przemysłu Metalowego HCP Poznań, ZREMB Poznań i FUM Ostrzeszów. W tej kadencji Komisji, trwającej do 5 grudnia 1990 roku, referaty na jej posiedzeniach wygłosili: dr inż. Jerzy Komosiński, dr inż. Mieczysław Brock, dr inż. Mirosława Prusak, dr inż. Andrzej Wołyński. 5 grudnia 1990 roku powołano na kadencję do 20 kwietnia 1994 roku nowe prezydium Komisji w składzie: doc. dr hab. inż. Włodzimierz Ochocki (przewodniczący), doc. dr hab. inż. Andrzej Ławniczak (wiceprzewodniczący) i dr inż. Andrzej Wołyński (sekretarz), którego po rezygnacji zastąpił 10 czerwca 1992 roku dr inż. Andrzej Kabała. W tej kadencji referaty na posiedzeniach Komisji wygłosili: dr hab. inż. Andrzej Ławniczak prof. nadzw., dr. hab. inż. Włodzimierz Ochocki, prof. nadzw., dr hab. inż. Zbigniew Kłos, dr hab. inż. Jerzy Merkisz i dr inż. Marek Morzyński. Była to kadencja, w której podjęto z dużym sukcesem działania wydawnicze. Wielu członków Komisji Budowy Maszyn w tym okresie uzyskało szczególne wyróżnienia. Tytuły doktora honoris causa Dońskiego Państwowego Uniwersytetu Technicznego w Rostowie nad Donem otrzymali prof. dr inż. Kazimierz Wieczorowski oraz prof. dr hab. inż. Bolesław Wojciechowicz, który został ponadto członkiem Centralnej Komisji ds. Tytułu Naukowego i Stopni Naukowych oraz przewodniczącym Sekcji Podstaw Eksploatacji PAN. Członkami Komitetu Budowy Maszyn PAN zostali: prof. dr hab. Czesław Cempel, prof. dr hab. inż. Mieczysław Kawalec i prof. dr hab. inż. Bolesław Wojciechowicz. Członkiem Komitetu Metrologii i Aparatury Naukowej PAN został prof. dr inż. Jan Chajda, a członkami Sekcji Podstaw Technologii PAN prof. dr inż. Jan Chajda, prof. dr hab. inż. Mieczysław Kawalec, prof. dr hab. inż. Zenobia Weiss i prof. dr inż. dr h.c. Kazimierz Wieczorowski. Pod koniec kadencji Komisja liczyła 28 członków i 2 kandydatów. W kolejnej kadencji, trwającej od 20 kwietnia 1994 do 13 listopada 1997 roku, przewodniczącym Komisji był dr hab. inż. Włodzimierz Ochocki, prof. nadzw., wiceprzewodniczącym była prof. dr hab. inż. Zenobia Weiss, a sekretarzem dr inż. Mieczysław Brock, emeryt. doc. PP. W kadencji tej kontynuowano z dużym sukcesem działalność wydawniczą, drukując prace naukowe członków w kolejnych tomach Prac Komisji Budowy Maszyn PTPN. Na posiedzeniach Komisji referaty naukowe wygłosili: prof. dr hab. inż. Andrzej Ławniczak, prof.

Zarys działalności Komisji Budowy Maszyn 13 dr hab. inż. Czesław Oleśkowicz-Popiel, dr hab. inż. Adam Hamrol, prof. nadzw. i dr inż. Jacek Żak. Pod koniec kadencji Komisja liczyła 32 członków zwyczajnych i 2 kandydatów. W dniu 13 listopada 1997 roku wybrano na kolejną kadencję nowe prezydium Komisji Budowy Maszyn, w skład którego weszli dr hab. inż. Stanisław Legutko (przewodniczący) i dr hab. inż. Maciej Kupczyk (sekretarz). Zebrani członkowie podjęli ponadto decyzję o powołaniu dwóch wiceprzewodniczących w osobach prof. dr. hab. inż. Włodzimierza Ochockiego oraz dr. inż. Mieczysława Brocka, emeryt. doc. PP. W tej kadencji, w roku 1998, z inicjatywą zorganizowania jubileuszowej sesji z okazji 40-lecia Komisji Budowy Maszyn i Elektrotechniki PTPN wystąpił prof. dr inż. dr h.c. Kazimierz Wieczorowski, zaś prof. dr hab. inż. Mieczysław Kawalec wystąpił z wnioskiem o wydanie okolicznościowego tomu w Wydawnictwie PTPN. Wystąpienia z tymi inicjatywami zaowocowały wydaniem okolicznościowego tomu Prac Komisji Budowy Maszyn pod redakcją naukową sekretarza Komisji dr. hab. inż. Macieja Kupczyka. Oprócz tomu jubileuszowego w tej kadencji ukazały się drukiem inne prace naukowe, których współautorami były również osoby spoza Komisji. W omawianej kadencji referaty na posiedzeniach Komisji wygłosili: dr hab. inż. Maciej Kupczyk, prof. nadzw., dr inż. Janusz Jermak i dr inż. Roman Staniek. W kadencji tej liczba członków zwyczajnych wzrosła do 36. W kolejnej kadencji (trwającej od 19 grudnia 2000 do 6 maja 2002 roku), skróconej na wniosek prezydium Zarządu PTPN ze względu na przyjętą decyzję o ujednoliceniu terminów wyborów na wszystkich szczeblach Towarzystwa, funkcję przewodniczącego objął ponownie dr hab. inż. Stanisław Legutko, prof. nadzw., wiceprzewodniczącym został dr inż. Mieczysław Brock, emeryt. doc. PP, a sekretarzem dr hab. inż. Maciej Kupczyk, prof. nadzw. W kadencji tej, pomimo braku wsparcia finansowego ze strony Towarzystwa, podjęto działania w celu kontynuowania choćby w ograniczonym zakresie wydawania prac w postaci druku kolejnych tomów Prac Komisji Budowy Maszyn. Środki finansowe na ten cel pozyskiwane były z innych źródeł. Na posiedzeniu Komisji referat naukowy wygłosił dr inż. Michał Libera. Kolejna kadencja działalności Komisji Budowy Maszyn przypadła na okres od 6 maja 2002 roku do 24 maja 2006 roku. W wyniku przeprowadzonych wyborów zebrani na posiedzeniu członkowie wyrazili wolę, aby dotychczasowy skład w osobach: prof. dr hab. inż. Stanisław Legutko przewodniczący, dr inż. Mieczysław Brock, emeryt. doc. PP. wiceprzewodniczący i dr hab. inż. Maciej Kupczyk, prof. nadzw. sekretarz, pełnili w dalszym ciągu swoje funkcje w nowej kadencji. Zgodnie z przyjętą zasadą na kolejnych posiedzeniach komisji referowane były sprawy działalności całego Towarzystwa, w tym przebieg zwyczajnych i nadzwyczajnych walnych zebrań ze szczególnym uwzględnieniem wyborów do władz PTPN, spraw budżetowych i wydawniczych. Sukcesywnie przyjmowano w szeregi Komisji kolejnych członków, tak że pod koniec

14 M. Kupczyk kadencji ich liczba wzrosła do 39 (w tym 24 profesorów i doktorów habilitowanych). Na wniosek Komisji kolejnych dwóch jej członków zasiliło szeregi Wydziału V Nauk Technicznych PTPN, a mianowicie prof. dr hab. inż. Adam Hamrol i prof. dr hab. inż. Jan Żurek. W kadencji tej referat naukowy wygłosił dr hab. inż. Edward Pająk, prof. nadzw. Na obecnie trwającą kadencję (od 24 maja 2006 roku) na przewodniczącego Komisji Budowy Maszyn PTPN został wybrany dr hab. inż. Maciej Kupczyk, prof. nadzw. Na funkcję wiceprzewodniczącego zebrani członkowie KBM poparli kandydaturę dr. inż. Mieczysława Brocka, emeryt. doc. PP., a sekretarzem został dr inż. Michał Libera. Jednym ze sformułowanych wniosków ustępującego prezydium było inspirowanie członków Komisji do organizowania sympozjów naukowych w nowej kadencji. Działania takie podjął nowy przewodniczący. Zostały one poparte przez członków Komisji BM, w tym w szczególności przez JM Rektora Politechniki Poznańskiej prof. dr. hab. inż. Adama Hamrola, który przyjął honorowy patronat nad Sympozjum Najnowsze osiągnięcia i kierunki rozwoju technologii maszyn oraz Dziekana Wydziału Budowy Maszyn i Zarządzania Politechniki Poznańskiej prof. dr. hab. inż. Jana Żurka i Dyrektora Instytutu Technologii Mechanicznej dr. hab. inż. Edwarda Pająka, prof. nadzw., którzy wsparli inicjatywę wydania okolicznościowego Zeszytu Naukowego Politechniki Poznańskiej z okazji 40-lecia Komisji Budowy Maszyn PTPN. W bieżącej kadencji referat naukowy wygłosił dr inż. Olaf Ciszak (kandydat na członka). 2. PREZYDIA KOMISJI BUDOWY MASZYN PTPN Składy Prezydiów Komisji Budowy Maszyn Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk od chwili powołania w 1967 roku do chwili obecnej przedstawiono poniżej w formie tabelarycznej. W tabeli 1 obok wyszczególnienia składu osobowego prezydiów podano funkcje i okres ich pełnienia przez poszczególnych przewodniczących, wiceprzewodniczących i sekretarzy naukowych. Kadencje są zróżnicowane pod względem długości. Jako wyznacznik przyjęto terminy wyborów władz Komisji. Dane opracowano, korzystając z zachowanych protokołów z posiedzeń Komisji, posiłkując się jednocześnie przekazanymi do Wydziału V Nauk Technicznych rocznymi sprawozdaniami z działalności Komisji Budowy Maszyn PTPN.

Zarys działalności Komisji Budowy Maszyn 15 Tabela 1 Prezydia Komisji Budowy Maszyn Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk Presidiums of the Mechanical Engineering Committee of the Poznań Society for the Advancement of the Arts and Sciences funkcja Skład Prezydium imię i nazwisko Okres pełnienia funkcji 1 2 3 kadencja 06.04.1967 5.12.1973 Przewodniczący Sekretarz naukowy prof. mgr inż. Bronisław Kiepuszewski doc. dr inż. Kazimierz Wieczorowski kadencja 05.12.1973 24.04.1975 06.04.1967 5.12.1973 06.04.1967 5.12.1973 Przewodniczący Sekretarz naukowy doc. dr inż. Kazimierz Marcolla doc. dr inż. Ludwig Rybczyński kadencja 24.04.1975 10.11.1987 05.12.1973 24.04.1975 05.12.1973 24.04.1975 Przewodniczący Sekretarz naukowy prof. dr inż. Witold Kręglewski dr inż. Bogdan Branowski kadencja 10.11.1987 5.12.1990 24.04.1975 3.11.1984 dalej wakat do 10.11.87 24.04.1975 10.11.1987 Przewodniczący Wiceprzewodniczący Sekretarz naukowy prof. dr inż. Zbisław Martini prof. mgr inż. Marian Tutak dr inż. Jerzy Komosiński kadencja 5.12.1990 20.04.1994 10.11.1987 5.12.1990 10.11.1987 5.12.1990 10.11.1987 5.12.1990 Przewodniczący Wiceprzewodniczący Sekretarz naukowy dr hab. inż. Włodzimierz Ochocki prof. nadzw. doc. dr hab. inż. Andrzej Ławniczak dr inż. Andrzej Wołyński dr inż. Andrzej Kabała 05.12.1990 20.04.1994 05.12.1990 20.04.1994 05.12.1990 10.06.1992 10.06.1992 20.04.1994

16 M. Kupczyk 1 2 3 Tabela 1 cd. kadencja 20.04.1994 13.11.1997 Przewodniczący Wiceprzewodniczący Sekretarz naukowy dr hab. inż. Włodzimierz Ochocki prof. nadzw. prof. dr hab. inż. Zenobia Weiss dr inż. Mieczysław Brock, emeryt. doc. kadencja 13.11.1997 19.12.2000 20.04.1994 13.11.1997 20.04.1994 13.11.1997 20.04.1994 13.11.1997 Przewodniczący Wiceprzewodniczący Wiceprzewodniczący Sekretarz naukowy dr hab. inż. Stanisław Legutko, prof. nadzw. prof. dr hab. inż. Włodzimierz Ochocki dr inż. Mieczysław Brock, emeryt. doc. dr hab. inż. Maciej Kupczyk, prof. nadzw. kadencja 19.12.2000 06.05.2002 13.11.1997 19.12.2000 13.11.1997 19.12.2000 13.11.1997 19.12.2000 13.11.1997 19.12.2000 Przewodniczący Wiceprzewodniczący Wiceprzewodniczący Sekretarz naukowy dr hab. inż. Stanisław Legutko, prof. nadzw. prof. dr hab. inż. Włodzimierz Ochocki dr inż. Mieczysław Brock, emeryt. doc. dr hab. inż. Maciej Kupczyk, prof. nadzw. kadencja 06.05.2002 24.05.2006 19.12.2000 06.05.2002 19.12.2000 06.05.2002 19.12.2000 06.05.2002 19.12.2000 06.05.2002 Przewodniczący Wiceprzewodniczący Sekretarz naukowy prof. dr hab. inż. Stanisław Legutko dr inż. Mieczysław Brock, emeryt. doc. dr hab. inż. Maciej Kupczyk, prof. nadzw. kadencja od 24.05.2006 06.05.2002 24.05.2006 06.05.2002 24.05.2006 06.05.2002 24.05.2006 Przewodniczący Wiceprzewodniczący Sekretarz naukowy dr hab. inż. Maciej Kupczyk, prof. nadzw. dr inż. Mieczysław Brock, emeryt. doc. dr inż. Piotr Libera od 24.05.2006 od 24.05.2006 od 24.05.2006 3. DZIAŁALNOŚĆ NAUKOWA I WYDAWNICZA W miarę rozwoju Komisji Budowy Maszyn i jej wzmożonej działalności naukowej powstała potrzeba dokumentowania prezentowanych na jej forum osiągnięć naukowo-badawczych. Stąd też w Komisji BM kontynuowano rozpoczętą

Zarys działalności Komisji Budowy Maszyn 17 w 1961 roku przez Komisję Budowy Maszyn i Elektrotechniki PTPN działalność wydawniczą. Należy podkreślić, że w ówczesnym okresie była to jedyna możliwość publikowania prac z zakresu nauk technicznych poza uczelniami poznańskimi. Prace Komisji BMiE, a później Komisji BM, zyskały szybko znaczną renomę nie tylko w środowisku poznańskim, ale i w całym kraju. Wynikała ona z wysokiego poziomu prezentowanych tam prac naukowo-badawczych. Po podziale Komisji BMiE działalność wydawniczą kontynuowała Komisja Budowy Maszyn PTPN. Od 1969 roku do chwili obecnej ukazały się w ramach Prac tej Komisji 33 monografie. Szczególnie dynamicznie rozwijała się działalność wydawnicza KBM w latach 1969-1973, w którym to okresie wydano 14 prac, oraz w latach 1993-2000, kiedy to wydano aż 16 monografii. Prace te były upowszechniane za pośrednictwem księgarni PTPN przy ul. Mielżyńskiego oraz rozsyłane do bibliotek naukowych, zainteresowanych placówek oraz instytucji krajowych i zagranicznych. Pełne zestawienie monografii wydrukowanych w ramach Prac Komisji Budowy Maszyn Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk przedstawiono w układzie chronologicznym w tabeli 2. W uzupełnieniu należy dodać, że w początkowym okresie funkcjonowania Komisji Budowy Maszyn, tj. w latach 1967-1968 ukazało się pięć tomów pod nazwą Prace Komisji Budowy Maszyn i Elektrotechniki, gdyż prace te zostały przyjęte i zatwierdzone do druku w okresie funkcjonowania poprzedniej Komisji. Komitet Redakcyjny tworzyli wówczas: prof. dr inż. Feliks Tychowski przewodniczący, członkami zaś byli prof. mgr inż. Bronisław Kiepuszewski, prof. dr inż. Zbisław Martini, prof. dr inż. Tadeusz Puchałka, prof. mgr inż. Józef Węglarz, doc. dr inż. Wacław Kontek, doc. dr inż. Florian Bogusławski i doc. dr inż. Marian Wnuk. Prace Komisji Budowy Maszyn Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk Tabela 2 Lp. Imię i nazwisko Tytuł 1 2 3 1 Jacek Wegner Wpływ podstawowych parametrów zazębienia na występowanie zjawiska interferencji w kołach zębatych o zarysie Wildhabera-Nowikowa, t. 1, z. 1, Poznań 1969 2 Dominik Senczyk Pozorna zmiana odległości międzypłaszczyznowej, rozmytej linii dyfrakcyjnej w rentgenograficznej analizie strukturalnej metali i stopów, t. 2, z. 2, Poznań 1969

18 M. Kupczyk Tabela 2 cd. 1 2 3 3 Tomasz Mikiewicz O naprężeniach strukturalnych w stopach zbliżonych do jednorodnych, t. 2, z. 2, Poznań 1969 4 Władysław Kurcin Badanie właściwości mechanicznych stali zahartowanych powierzchniowo indukcyjnie, t. 2, z. 3, Poznań 1970 5 Mieczysław Kawalec Skrawalność stali konstrukcyjnych węglowych wyższej jakości o różnej ziarnistości perlitu, t. 1, z. 2, Poznań 1970 6 Jan Chajda Próba uzależnienia wskaźników skrawalności od udziału perlitu w stalach konstrukcyjnych, t. 1, z. 2, Poznań 1970 7 Jacek Kierzyński Problemy kooperacji w zakresie wyrobów odlewniczych na przykładzie okręgu poznańskiego, t. 1, z. 3, Poznań 1970 8 Jerzy Komosiński Analiza drgań noża tokarskiego przy podłużnym toczeniu stali 45 z uwzględnieniem procesu zużycia ostrza, t. 1, z. 4, Poznań 1971 9 Jacek Wegner Teoretyczna analiza wpływu korekcji na stan obciążenia zębów kół wykonywanych nożem Fellowsa, t. 1, z. 5, Poznań 1971 10 Zenobia Weiss Skrawalność wysokowęglowej stali chromowej przy toczeniu ostrzami ze stali SW18 i spiekanych węglików, t. 1, z. 6, Poznań 1972 11 Adam Lejwoda Obrabialność przy toczeniu wzdłużnym stali kwasoodpornych o wysokiej zawartości chromu i niklu, przesycanych w różnej temperaturze, na podstawie wybranych wskaźników skrawalności, t. 1, z. 6, Poznań 1972 12 Jan Chajda, Leszek Stróżyk Wpływ rodzaju i wielkości zużycia narzędzi na pracę właściwą skrawania, t. 1, z. 7, Poznań 1973 13 Jan Chajda, Kazimierz Wieczorowski 14 Kazimierz Wieczorowski, Kazimierz Kodym Praca właściwa skrawania jako wskaźnik skrawalności, t. 1, z. 7, Poznań 1973 Wpływ kątów ostrza na zużycie noży tokarskich z płytkami z węglików spiekanych S30 przy toczeniu półwyrobów staliwnych, t. 1, z. 7, Poznań 1973

Zarys działalności Komisji Budowy Maszyn 19 1 2 3 Tabela 2 cd. 15 Włodzimierz Derski (red.) Badania procesu szlifowania bezkłowego wałków metodą przelotową, t. 3, Poznań 1975 Bronisław Kiepuszewski, Kazimierz Wieczorowski, Eugeniusz Jankowski, Niektóre aspekty występujące przy bezkłowym szlifowaniu wałków metodą przelotową Kazimierz Wieczorowski, Eugeniusz Jankowski, Dokładność wykonania i chropowatość powierzchni wałków przy szlifowaniu bezkłowym przelotowym 16 Praca zbiorowa Nauka przemysłowi, t. 4, s. 118, Poznań 1990 Adam Dopierała, Paweł Jańczak, Mieczysław Kawalec, Obciążenie mechaniczne wierteł z płytkami wieloostrzowymi Kazimierz Wieczorowski, Rozkład obciążenia ostrzy freza ślimakowego Marian Jankowiak, Jerzy Kodym, Zużycie ostrzy z azotku boru podczas frezowania czołowego hartowanej stali Stefan Krajewski, Sterowanie automatyczne szlifierki do otworów z uwzględnieniem dynamiki procesu Kazimierz Wieczorowski, Piotr Tomkowiak, Podstawy technologiczne modernizacji wiertarek w procesie remontu kapitalnego Stanisław Bartczak, Modelowanie matematyczne w projektowaniu optymalnym wrzecienników obrabiarek Jerzy Komosiński, Krystyna Maćkowiak-Łybacka, Maciej Radwan, Badanie przepływu znakowanej cieczy przez zbiornik z uwzględnieniem probabilistycznego modelu przepływu Adam Hamrol, Możliwości diagnozowania stanu ściernicy przy szlifowaniu otworów

20 M. Kupczyk Tabela 2 cd. 1 2 3 Mieczysław Brok, Elastyczna automatyzacja obrabiarek Andrzej Ławniczak, Janusz Schmidt, Filtracja oleju czynnikiem zwiększania trwałości i niezawodności pracy urządzeń hydraulicznych Andrzej Ławniczak, Janusz Schmidt, Hydrauliczna technika proporcjonalna źródłem oszczędności materiałów Zygmunt Przyłęcki, Maszyny do badania właściwości użytkowych warstwy wierzchniej materiałów metalowych 17 Stanisław Legutko Studium podstaw adhezyjnego zużywania narzędzi skrawających, t. 5, Poznań 1993/94 18 Maciej Kupczyk, Kazimierz Wieczorowski Niektóre aspekty skrawania materiałów trudno obrabialnych ostrzami ze specjalnie konstytuowaną warstwą wierzchnią o zwiększonej odporności na zużycie, t. 5/2, Poznań 1993 19 Andrzej Matuszak Überwachung und Prognostizierung des Trendverlaufes der Werkstückqualität in den automatisierten technologischen Systemen, t. 6, Poznań 1994 20 Stanisław Kowalski Wybrane problemy wirujących narzędzi do elektroerozyjnego przecinania metali, t. 7, Poznań 1994 21 Włodzimierz Ochocki Numeryczne sterowanie systemem wtrysku paliwa silników wysokoprężnych, t. 8, Poznań 1994 22 Jarosław Brukwicki Wybrane zagadnienia obróbki skrawaniem z zastosowaniem metody TCAC, t. 9, Poznań 1994 23 Maciej Kupczyk Jakość technologiczna kół zębatych naciętych dłutakami modułowymi pokrytymi warstewką TiN x -Ti w warunkach adhezyjnego zużywania ostrzy, t. 10, Poznań 1994 24 Jan Uniejewski Analiza rozkładu warstwy skrawanej w procesie dłutowania kół zębatych, t. 11, Poznań 1994 25 Jan Żurek Stan i tendencje rozwojowe robotyzacji procesów technologicznych, t. 12, Poznań 1997