Ramowa Dyrektywa Wodna w Polsce typologia jezior, ustalanie warunków referencyjnych, metody oceny i klasyfikacji wód na podstawie elementów biologicznych Hanna Soszka Agnieszka Kolada Małgorzata Gołub Dorota Cydzik Seminarium PTH Oddział w Warszawie Warszawa, 20 marca 2007
Podstawowy cel Ramowej Dyrektywy Wodnej -osiągniecie przynajmniej dobrego stanu wszystkich wód w krajach UE do 2015 r. Ocena stanu wód zgodna z RDW: STAN WÓD POWIERZCHNIOWYCH STAN EKOLOGICZNY STAN CHEMICZNY ELEMENTY HYDROMORFOLOGICZNE (wspierające) ELEMENTY BIOGICZNE (podstawowe) ELEMENTY CHEMICZNE I FIZYCZNO-CHEMICZNE (wspierające) ŚRODOWISKOWE NORMY JAKOSĆI wg Załącznika IX -reżim hydrologiczny - warunki morfologiczne -... - fitoplankton - makrofity i fitobentos - makrofauna bezkręgowa - ryby -ogólne - zanieczyszczenia specyficzne (wg Załącznika VIII) Warunki referencyjne specyficzne dla typu Ocena i klasyfikacja stanu ekologicznego na podstawie każdego elementu
Typologia jezior polskich (opracowana w 2004 r) Kolada A., Soszka H., 2004. Podejście krajów europejskich do typologii rzek i jezior w świetle zapisów Ramowej Dyrektywy Wodnej. Ochrona Środowiska i zasobów naturalnych, 27: 13-28 Kolada A., Soszka H., Cydzik D., Gołub M., 2005a. Abiotic typology of Polish lakes. Limnologica 35: 145-150 Kolada A., Soszka H., Cydzik D., Gołub M., 2005b. Typologia abiotyczna jezior Polski zgodna z wymogami Ramowej Dyrektywy Wodnej. W: Jankowski A. T., Rzętała M. (red.) Jeziora i sztuczne zbiorniki wodne procesy przyrodnicze oraz znaczenie społeczno-gospodarcze. Materiały z IX Konferencji Limnologicznej, Cieszyn, 13-16 września 2005. UŚ, Sosnowiec, 87-96
Baza danych monitoringowych JEZIORA: - badania jezior Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska - prowadzenie bazy danych Instytut Ochrony Środowiska na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska -dane: -o jakości wody - morfometryczne i hydrograficzne - o zagospodarowaniu zlewni - w pierwszej kolejności typologia jezior o pow. >50 ha - opracowana na podstawie danych z lat 1989-2002 1005 jezior, z których 749 >50 ha - aktualizowana - obecnie dane typologiczne dla wszystkich 1036 jezior 1036 jezior >50 ha w Polsce (MPHP)
Rozmieszczenie jezior na terenie Polski Zasięg ostatniego zlodowacenia Jeziora legnickie Jeziora poleskie Jeziora sudeckie Jeziora tatrzańskie
Kryteria obowiązkowe System A z Załącznika II RDW
Ekoregiony W większości krajów podział wg Illiesa (1978) nie odzwierciedla rzeczywistego zróżnicowania warunków przyrodniczych stosowane regionalizacje krajowe: Francja - 22 hydroekoregiony (Wasson i in. 2002) Niemcy 24 krajobrazy wodne (Briem 2003) Austria - 28 subekoregionów (Kohler-Kreimler 2001) Norwegia 4 regiony klimatyczne (Solheim 2002) Szwecja 3 regiony klimatyczne (Beieri in. 2001)
Ekoregiony Illies, 1966 Niż Środkowopolski Niziny Wschodniobałtycko- Białoruskie Zasięg ostatniego zlodowacenia Granica regionów fizycznogeograficznych Jeziora na Równinach Poleskich
Wysokość bezwzględna Większość państw przyjmuje klasy wysokości bezwzględnej z Załącznika II Dyrektywy, dostosowując liczbę wydzieleń do zróżnicowania rzeźby terenu w obrębie kraju, ale na przykład: Klasy wysokości wg RDW: Górskie Wyżynne Nizinne Finlandia - jeziora nizinne do 500 m n.p.m. (Pilke i in. 2002) Irlandia - jeziora wyżynne 175-375 m n.p.m. >800 m npm 200 800 m npm <200 m npm (Hale, Rippey 2001) Węgry dodatkowo 2 klasy jezior wyżynnych: 200-500 i 500-800 m n.p.m. (Szilágyi 2003)
Wysokość bezwzględna Klasy wysokości wg RDW: Górskie >800 m npm Wyżynne 200 800 m npm Nizinne <200 m npm W zasadzie wszystkie jeziora polskie >50ha są położone Tylko jeziora nizinne <200 m n.p.m.
Wielkość Percepcja wielkości jezior w różnych krajach jest bardzo różna i zależy od charakteru zasobów jeziornych: Klasy wielkości wg RDW: Małe 50-100 ha Średnie 100-1000 ha Duże 1000-10000 ha B. duże >10000 ha Wielka Brytania, Irlandia - jeziora małe do 10 ha (Hale i Rippey 2001, Phillips i Logan 2002) Finlandia, Norwegia - jeziora małe do 500 ha (Holopainen i in. 2001; Pilke i in., 2002; Solheim, 2002 ) Wiele krajów - tylko jedna klasa wielkości >50 ha np. Niemcy, Austria, Francja, Belgia, Węgry
Wielkość Klasy wielkości wg RDW: Małe 50-100 ha Średnie 100-1000 ha Duże 1000-10000 ha B. duże >10000 ha 50 udział jezior (%) 40 30 20 10 0 50-100 100-200 200-500 >500 klasy wielkości (ha) Udział jezior polskich >50 w poszczególnych klasach wielkości
Wielkość Klasy wielkości wg RDW: Małe 50-100 ha Średnie 100-1000 ha Duże 1000-10000 ha B. duże >10000 ha 70 60 udział jezior (%) 50 40 30 20 10 0 0-10 10_20 20_50 50_100 100_1000 >1000 klasy wielkości (ha) Udział jezior polskich > 1 ha w poszczególnych klasach wielkości
Głębokość średnia Zakresy klas podane w Dyrektywie nie oddają rzeczywistego zróżnicowania jezior płytkich i głębokich, zatem: Klasy gł. śred. wg RDW: B. płytkie Płytkie Głębokie < 3 m 3 15 m >15 m Wielka Brytania, Holandia - dwie klasy głębokości jezior: płytkie <3 m i głębokie >3 m (Phillips i Logan, 2002; Elbersen i in., 2003 ) Włochy - dwie klasy głębokości jezior: płytkie <15 m i głębokie >15m (Tratari i in. 2003) Węgry pięć klas głębokości jezior (Szilágyi 2003) Wiele krajów - podział na jeziora stratyfikowane i niestratyfikowane np. Niemcy, Finlandia
Głębokość średnia Klasy gł. śred. wg RDW: B. płytkie < 3 m Płytkie 3 15 m Głębokie >15 m liczba jezior 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 0_3 3_5 5_10 10_15 15_20 >20 głębokość średnia (m) Udział jezior polskich >50ha w klasach głębokości średniej
Głębokość średnia Klasy gł. śred. wg RDW: B. płytkie < 3 m Płytkie 3 15 m Głębokie >15 m udział hypolimnionu (% 60 50 40 30 20 10 0 0 5 10 15 20 25 głębokość średnia (m) Zależność pomiędzy głębokością średnią a stratyfikacją w jeziorach polskich > 50 ha
Geologia Kryterium to jest bardzo nieprecyzyjne zdefiniowane w Dyrektywie. Większość krajów rozważa geologię na podstawie wybranych parametrów chemicznych wód: Geologia wg RDW: Wapienna Krzemionkowa Organiczna zawartość wapnia/ zasadowość Niemcy, Wielka Brytania, Irlandia, Norwegia, Finlandia barwa/ udział zatorfień Finlandia, Norwegia, Łotwa, Estonia odczyn/ zdolność buforowa Wielka Brytania, Irlandia Płn., Belgia przewodnictwo elektrolityczne Holandia, Belgia
Geologia Zawartość wapnia Zasadowość Geologia wg RDW: Wapienna Krzemionkowa Organiczna udział jezior (%) 50 40 30 20 10 0 0 20 40 60 80 >80 zawartość wapnia (mgca/l) udział jezior (% ) 60 40 20 0 0 1 2 3 4 5 6 zasadowość (meq/l)
Geologia Zawartość wapnia Zasadowość r 2 = 0,819 Geologia wg RDW: Wapienna Krzemionkowa Organiczna zawartość wapnia (mg Ca/l) 250 200 150 100 50 0 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 liczba jezior 25 mg Ca/l
Geologia Przewodnictwo elektrolityczne Barwa udział jezior (%) 50 40 30 20 10 0 0 250 350 500 przewodnictwo (us/cm) Geologia wg RDW: Wapienna Krzemionkowa Organiczna Barwa (mg Pt/l) Udział jezior (%) < 30 78,4 30-70 21,0 > 70 0,6