Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Sędziszów Małopolski Załącznik 1 Październik 2016
Projekt Opracowanie Gminnego Programu Rewitalizacji Gminy Sędziszów Małopolski na lata 2014 2025 jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2014 2020 oraz ze środków budżetu państwa przyznanych w ramach konkursu dotacji na działania wspierające gminy w zakresie przygotowania programów rewitalizacji na terenie Województwa Podkarpackiego. InicjatywaLokalna.pl ul. Targowa 18/609, 25-520 Kielce tel./fax 41 343 01 24 e-mail: biuro@inicjatywalokalna.pl www.inicjatywalokalna.pl 2
Spis treści Spis treści... 3 Wstęp... 4 1. Charakterystyka Gminy Sędziszów Małopolski... 6 2. Metodologia wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji... 9 3. Delimitacja obszaru zdegradowanego analiza wskaźników... 17 3.1. Sfera społeczna... 17 3.2. Sfera gospodarcza... 20 3.3. Sfera przestrzenno-funkcjonalna... 22 3.4. Sfera techniczna... 24 3.5. Sfera środowiskowa... 26 3.6. Wyniki diagnozy w poszczególnych sferach... 33 4. Obszar zdegradowany na terenie Gminy Sędziszów Małopolski... 39 5. Obszar rewitalizacji na terenie Gminy Sędziszów Małopolski... 41 Spis map... 67 Spis schematów... 69 Spis tabel... 69 Załącznik 1. Matryca ze wskaźnikami przedstawiającymi stan kryzysowy na terenie poszczególnych jednostek referencyjnych w Gminie Sędziszów Małopolski... 71 3
Wstęp W związku z przemianami społeczno-gospodarczymi wywołanymi procesem globalizacji oraz transformacją ustrojową i wyzwaniami gospodarki wolnorynkowej, zachodzi szereg niekorzystnych procesów na obszarach jednostek samorządu terytorialnego. Procesami takimi są m.in. degradacja tkanki materialnej oraz narastające problemy w sferach społecznej i gospodarczej. W takiej sytuacji strategiczne programowanie rozwoju gminy, a w szczególności procesu rewitalizacji musi być oparte na wynikach analiz zróżnicowania koncentracji zjawisk kryzysowych wewnątrz gminy. Takie podejście umożliwia zaplanowanie działań odpowiadających na indywidualny zestaw zidentyfikowanych problemów występujących na danym obszarze. Podstawę formalno-prawną dla prowadzenia procesu rewitalizacji przez gminę, w zakresie swoich właściwości, stanowią Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014 2020 zatwierdzone w dniu 02.08.2016 r. przez Ministra Rozwoju oraz Ustawa z dnia 9 października o rewitalizacji (Dz. U. z 2015 r. poz. 1777 z późn. zm.). W procesie tworzenia poniższej diagnozy posłużono się również zapisami Instrukcji przygotowywania programów rewitalizacji w zakresie wsparcia w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2014 2020 1 przyjętej w lipcu 2016 r. przez Zarząd Województwa Podkarpackiego. Na mocy art. 3 ust. 1 ww. ustawy przygotowanie, koordynowanie i tworzenie warunków do wdrożenia i prowadzenia procesu rewitalizacji stanowią zadania własne gminy. Zgodnie z art. 8 i 11 ust. 2 w przypadku, gdy gmina zamierza realizować ww. zadania własne rada gminy wyznacza, w drodze uchwały z własnej inicjatywy albo na wniosek wójta, burmistrza albo prezydenta miasta, obszar zdegradowany i obszar rewitalizacji. Do wniosku załącza się diagnozę ( ) potwierdzającą spełnienie przez obszar zdegradowany i obszar rewitalizacji przesłanek ich wyznaczenia. 1 Załącznik do Uchwały nr 194/3956/16 Zarządu Województwa Podkarpackiego w Rzeszowie z dnia 12 lipca 2016 r. 4
Niniejszy dokument obejmuje diagnozę Gminy Sędziszów Małopolski, która służy zidentyfikowaniu obszarów gminy w stanie kryzysowym z powodu koncentracji negatywnych zjawisk w sferze społecznej oraz co najmniej jednej z następujących sfer: gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej i technicznej. Analiza obejmuje cały obszar gminy w podziale na ustalone jednostki referencyjne, a przeprowadzona została w oparciu o obiektywne i weryfikowalne mierniki oraz metody badawcze dostosowane do lokalnych uwarunkowań. Diagnoza jest załącznikiem 1 do Programu Rewitalizacji i stanowi podstawę do określenia zasięgu obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Sędziszów Małopolski. 5
1. Charakterystyka Gminy Sędziszów Małopolski Gmina Sędziszów Małopolski jest gminą miejsko-wiejską położoną w centralno- -zachodniej części województwa podkarpackiego, w powiecie ropczycko-sędziszowskim. Według danych Urzędu Miejskiego w Sędziszowie Małopolskim na koniec 2014 roku powierzchnia ogółem gminy wynosiła 154,1 km 2, natomiast zamieszkiwało ją 23 511 osób. Mapa 1 Położenie Gminy Sędziszów Małopolski na tle kraju, województwa i powiatu Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Centralnego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej (codgik.gov.pl) z wykorzystaniem programu QGIS 2.14.3 Essen 6
Gmina Sędziszów Małopolski graniczy: od południa z gminą Wielopole Skrzyńskie, od zachodu z gminami Ropczyce i Ostrów (powiat ropczycko-sędziszowski), od północy z gminami Niwiska oraz Kolbuszowa (powiat kolbuszowski), a od wschodu z gminą Świlcza (powiat rzeszowski) i gminą Iwierzyce (powiat ropczycko-sędziszowski). Zgodnie ze Statutem Gminy Sędziszów Małopolski 2 gmina podzielona jest na 15 jednostek pomocniczych (sołectwa) oraz 5 osiedli w Mieście Sędziszów Małopolski. Sołectwami gminy są: Będziemyśl, Boreczek, Borek Wielki, Cierpisz, Czarna Sędziszowska, Góra Ropczycka, Kawęczyn Sędziszowski, Klęczany, Krzywa, Ruda, Szkodna, Wolica Ługowa, Wolica Piaskowa, Zagorzyce Dolne i Zagorzyce Górne. Natomiast Miasto podzielone jest na: Osiedle nr 1 obejmuje ulice: Osiedle Młodych, Fabryczną, Wesołą, Słoneczną, Spacerową, Jabłonowskich, Mikołaja Ligęzy, Michałowskich, Potockich, Odrowążów, Starzeńskich, Tarnowskich, Wspólną; Osiedle nr 2 obejmuje ulice: Węglowskiego, 3 Maja, Blich, Polną, Rynek, Jana Pawła II, Bednarską, Wyspiańskiego, Szkarpową, Szeroką, Krótką, Garncarską, ks. Maciąga, Cichą, Kościuszki, Sportową, Kwiatową, kard. Wyszyńskiego, ks. Granickiego, prof. Kota, Solidarności, Piekarską, Ogrodową, Kolejową, Kasztanową, Lipową, Klonową, Armii Krajowej, Partyzantów, Kroczki; Osiedle nr 3 obejmuje ulice: Głowackiego (od ul. Konopnickiej), Konopnickiej, Rędziny, Piaskową, Działkową, Borkowską, św. Franciszka, św. Klary, św. Barbary, św. Antoniego, ks. Sapeckiego, Szymborskiej, Orzeszkowej, Koralową, Bursztynową, Szafirową, Krokusową; Osiedle nr 4 obejmuje ulice: Al. 1000-lecia, Kochanowskiego, Sienkiewicza, Letnią, Słowackiego, Staszica, Prusa, Reja, Kołłątaja, Mickiewicza, Piłsudskiego, Południową, Warzywną; Osiedle nr 5 obejmuje ulice: Rzeszowską, Księżomost, Witosa, Jagiellońską, Grunwaldzką, Kolbuszowską, Olszaną, Ługową, Głowackiego (od ul. Kolbuszowskiej). Największym powierzchniowo sołectwem jest Czarna Sędziszowska, która zajmuje 33,23 km 2, co stanowi 21,6% powierzchni gminy. Najmniejszą powierzchniowo jednostką jest Osiedle nr 1 o powierzchni 1,31 km 2 zajmujące 0,8% terenu gminy, które jednak pod 2 Obwieszczenie NR 1/2012 Rady Miejskiej w Sędziszowie Małopolskim z dnia 28 grudnia 2012 r. w sprawie ogłoszenia tekstu jednolitego Statutu Gminy Sędziszów Małopolski, http://www.bip.ires.pl/gfx/sedziszow_mlp/files/stasia/statut_gminy.pdf 7
względem liczby ludności jest najliczniejsze 2 944 mieszkańców (12,5% ogółu mieszkańców w gminie). Podział Gminy Sędziszów Małopolski na jednostki strukturalne na potrzeby przeprowadzenia diagnozy służącej wyznaczeniu obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji przedstawia mapa 2. Należy jednak zaznaczyć, że do opracowania map poglądowych obrazujących podział Gminy Sędziszów Małopolski na jednostki strukturalne wykorzystano zbiory danych państwowego rejestru granic i powierzchni jednostek podziałów terytorialnych kraju, będących w zasobach Centralnego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej 3. W związku z tym naniesienie granic między jednostkami Miasta Sędziszów Małopolski zostało wykonane we współpracy z pracownikami Urzędu Miejskiego w Sędziszowie Małopolskim. 3 Strona internetowa Centralnego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej codgik.gov.pl/index.php/darmowedane/prg.html, inf. z dnia 13.06.2016. 8
Mapa 2 Podział Gminy Sędziszów Małopolski na jednostki strukturalne Źródło: Opracowanie własne 8
Podstawowe dane dotyczące powierzchni i liczby ludności poszczególnych sołectw i osiedli Gminy Sędziszów Małopolski na koniec 2014 roku zestawione zostały w tabeli 1. Lp. Tabela 1 Zestawienie podstawowych danych dotyczących jednostek strukturalnych Gminy Sędziszów Małopolski (stan na koniec 2014 roku) Jednostka strukturalna Powierzchnia (km 2 ) Udział w powierzchni ogólnej gminy (%) Jednostki strukturalne gminy Liczba ludności (osoba) Udział w liczbie mieszkańców gminy ogółem (%) 1. Będziemyśl 5,24 3,4 1 024 4,4 2. Boreczek 4,55 3,0 3 71 1,6 3. Borek Wielki 11,58 7,5 1 610 6,8 4. Cierpisz 6,30 4,1 172 0,7 5. Czarna Sędziszowska 33,23 21,6 1 538 6,5 6. Góra Ropczycka 5,46 3,5 1 182 5,0 7. Kawęczyn Sędziszowski 3,96 2,6 1 012 4,3 8. Klęczany 8,61 5,6 1 521 6,5 9. Krzywa 11,15 7,2 1 180 5,0 10. Ruda 7,58 4,9 386 1,6 11. Szkodna 7,20 4,7 809 3,4 12. Wolica Ługowa 3,97 2,6 725 3,1 13. Wolica Piaskowa 7,53 4,9 1 276 5,4 14. Zagorzyce Dolne 12,53 8,1 1 558 6,6 15. Zagorzyce Górne 15,22 9,9 1 641 7,0 16. 17. 18. 19. 20. Sędziszów Małopolski Osiedle nr 1 Sędziszów Małopolski Osiedle nr 2 Sędziszów Małopolski Osiedle nr 3 Sędziszów Małopolski Osiedle nr 4 Sędziszów Małopolski Osiedle nr 5 1,31 0,8 2 944 12,5 2,01 1,3 1 647 7,0 1,94 1,3 1 248 5,3 1,75 1,1 852 3,6 2,96 1,9 815 3,5 RAZEM 154,1 100 23 511 100 Źródło: Opracowanie własne 8
2. Metodologia wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji Metodologia wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji opiera się na Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014 2020 zatwierdzonych w dniu 02.08.2016 r. przez Ministra Rozwoju oraz Ustawie z dnia 9 października 2015 roku o rewitalizacji (Dz. U. z 2015 r. poz. 1777 z późn. zm.) i Instrukcji przygotowywania programów rewitalizacji w zakresie wsparcia w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2014 2020 przyjętej w lipcu 2016 r. przez Zarząd Województwa Podkarpackiego. Zgodnie z art. 2 ust. 1 ww. ustawy rewitalizacja to kompleksowy proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, dlatego przy wyznaczaniu zasięgu obszaru zdegradowanego wzięto pod uwagę zestaw kryteriów zawarty w art. 9 ust. 1 ustawy i w ww. Wytycznych, który wskazuje na istnienie stanu kryzysowego na danym terenie. Stan kryzysowy zdefiniowany został jako stan spowodowany koncentracją negatywnych zjawisk społecznych (w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym), współwystępujących z negatywnymi zjawiskami, w co najmniej jednej z następujących sfer: 1) gospodarczej w szczególności niskiego stopnia przedsiębiorczości, słabej kondycji lokalnych przedsiębiorstw; 2) środowiskowej w szczególności w zakresie przekroczenia standardów, jakości środowiska, obecności odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia ludzi bądź stanu środowiska; 3) przestrzenno-funkcjonalnej w szczególności niewystarczającego wyposażenia w infrastrukturę techniczną i społeczną, braku dostępu do podstawowych usług lub ich niskiej jakości, niedostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, niskiego poziomu obsługi komunikacyjnej, deficytu lub niskiej jakości terenów publicznych; 4) technicznej w szczególności degradacji stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym oraz braku funkcjonowania rozwiązań technicznych umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, w szczególności w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska. 9
SPOŁECZNA Skalę negatywnych zjawisk odzwierciedlają mierniki rozwoju opisujące powyższe sfery, które wskazują na niski poziom rozwoju lub dokumentują silną dynamikę spadku poziomu rozwoju, w odniesieniu do wartości dla całej gminy 4. W związku z powyższym, w celu wyznaczenia obszaru zdegradowanego Gmina Sędziszów Małopolski podzielona została na jednostki strukturalne (referencyjne), w sposób odpowiadający istniejącym powiązaniom funkcjonalnym. W procesie diagnostycznym na terenie gminy przyjęto podział na sołectwa, a z Sędziszowa Małopolskiego wydzielono pięć jednostkek. Analiza danych ilościowych w ustalonych jednostkach strukturalnych pozwoliła na stosunkowo łatwe zidentyfikowanie lokalizacji problemów i wyznaczenie granic obszaru zdegradowanego. Zgodnie z ww. Wytycznymi w przeprowadzonej diagnozie na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego dokonano analizy porównawczej jednostek referencyjnych, opartej na zestawie wskaźników cząstkowych oraz syntetycznych wskaźników degradacji we wszystkich sferach pozwalających na obiektywne określenie stopnia zróżnicowania zjawisk kryzysowych i potencjałów lokalnych na terenie gminy. Syntetyczne wskaźniki koncentracji zjawisk kryzysowych w poszczególnych sferach przedstawione zostały na mapach poglądowych Gminy Sędziszów Małopolski z podziałem na jednostki strukturalne. Jako główne kryteria delimitacji obszaru zdegradowanego przyjęto wskaźniki przedstawione w tabeli 2. Tabela 2 Wskaźniki obrazujące sytuację na terenie Gminy Sędziszów Małopolski w sferach: społecznej, gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej i technicznej Sfera Cechy szczegółowe sfery Demografia Lp. 1. 2. 3. 4. 5. Nazwa wskaźnika Udział ludności w wieku przedprodukcyjnym w % ludności ogółem Udział ludności w wieku produkcyjnym w % ludności ogółem Udział ludności w wieku poprodukcyjnym w % ludności ogółem Liczba ludności w wieku poprodukcyjnym w stosunku do ludności w wieku produkcyjnym wg faktycznego miejsca zamieszkania Przyrost naturalny w przeliczeniu na 100 osób wg faktycznego miejsca zamieszkania Jedn. miary % % % % - Źródło danych Urząd Miejski w Sędziszowie Małopolskim 4 Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014 2020, Minister Rozwoju, 02.08.2016, s. 6 7. 10
Rynek pracy Pomoc społeczna 6. Saldo migracji na pobyt stały w przeliczeniu na 100 osób wg faktycznego miejsca zamieszkania 7. Mediana wieku lat 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. Udział bezrobotnych zarejestrowanych w ludności w wieku produkcyjnym wg miejsca zamieszkania Liczba długotrwale bezrobotnych w % bezrobotnych ogółem Liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w przeliczeniu na 100 osób wg faktycznego miejsca zamieszkania Liczba osób, którym przyznano świadczenie z pomocy społecznej z powodu ubóstwa na 100 mieszkańców Liczba osób, którym przyznano świadczenie z pomocy społecznej z powodu bezrobocia na 100 mieszkańców Liczba osób, którym przyznano świadczenie z pomocy społecznej z powodu niepełnosprawności na 100 mieszkańców Liczba osób, którym przyznano świadczenie z pomocy społecznej z powodu długotrwałej lub ciężkiej choroby na 100 mieszkańców Liczba osób, którym przyznano świadczenie z pomocy społecznej z powodu bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego na 100 mieszkańców Liczba osób, którym przyznano świadczenie z pomocy społecznej z powodu przemocy w rodzinie na 100 mieszkańców Liczba osób, którym przyznano świadczenie z pomocy społecznej w powodu alkoholizmu na 100 mieszkańców - % Powiatowy Urząd Pracy w Ropczycach % % szt. szt. szt. szt. szt. szt. szt. Miejsko- Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Sędziszowie Małopolskim 18. Liczba wypełnionych formularzy "Niebieska Karta" na 10 tys. mieszkańców szt. Edukacja Bezpieczeństwo publiczne 19. 20. 21. 22. 23. 24. Liczba osób zamieszkujących lokale socjalne/komunalne w przeliczeniu na 1 000 mieszkańców Średnie % wyniki ze sprawdzianu w 6 klasie szkoły podstawowej (dane dla gminy za rok 2015) Średnie % wyniki z egzaminów gimnazjalnych (dane dla gminy za rok 2015) Odsetek dzieci w wieku 3 5 lat objętych wychowaniem przedszkolnym (dane dla gminy) Liczba przestępstw stwierdzonych przez Policję na 100 osób według faktycznego miejsca zamieszkania Wskaźnik wykrywalności przestępstw stwierdzonych przez Policję szt. % Okręgowa Komisja Egzaminacyjna % w Krakowie % szt. % Główny Urząd Statystyczny (BDL) Komenda Powiatowa Policji w Ropczycach 11
ŚRODOWISKOWA TECHNICZNA PRZESTRZENNO- FUNKCJONALNA GOSPODARCZA Integracja społeczna Podmioty gospodarcze Wyposażenie w infrastrukturę społeczną Poziom obsługi komunikacyjnej Mieszkalnictwo 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. Zabytki 38. Zagrożenia dla środowiska 39. Liczba interwencji policyjnych w przeliczeniu na 100 mieszkańców Liczba organizacji pozarządowych w przeliczeniu na 100 osób według faktycznego miejsca zamieszkania Frekwencja w wyborach władz samorządowych w 2014 roku (I tura) Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w rejestrze REGON w przeliczeniu na 100 osób wg faktycznego miejsca zamieszkania OGÓŁEM Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w rejestrze REGON w przeliczeniu na 100 osób wg faktycznego miejsca zamieszkania OBSZAR WIEJSKI Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w rejestrze REGON w przeliczeniu na 100 osób wg faktycznego miejsca zamieszkania OBSZAR MIEJSKI Liczba nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w rejestrze REGON w przeliczeniu na 100 osób wg faktycznego miejsca zamieszkania OBSZAR WIEJSKI Liczba nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w rejestrze REGON w przeliczeniu na 100 osób wg faktycznego miejsca zamieszkania OBSZAR MIEJSKI Powierzchnia terenów zagospodarowanych pod działalność sportową, rekreacyjną, kulturową i turystyczną przypadająca na 1 000 mieszkańców Udział budynków mieszkalnych mających bezpośredni dostęp do dróg asfaltowych w liczbie budynków ogółem Udział dróg asfaltowych w ogólnej długości dróg Budynki mieszkalne nowe oddane do użytkowania w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców Ilość wydanych pozwoleń na budowę w przeliczeniu na 1 000 mieszkańców Udział zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków będących w stanie degradacji technicznej w liczbie tych zabytków w gminie ogółem Ilość odpadów stwarzających zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi lub stanu środowiska azbest szt. szt. % szt. szt. szt. szt. szt. km 2 % % szt. % % tona/k m 2 Główny Urząd Statystyczny (BDL) Państwowa Komisja Wyborcza Urząd Miejski w Sędziszowie Małopolskim Urząd Miejski w Sędziszowie Małopolskim Formy ochrony przyrody 40. Położenie na obszarach objętych formami ochrony przyrody (dotyczy wyłącznie form: obszar Natura 2000, rezerwat przyrody, park krajobrazowy) TAK/ NIE Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska 12
Tereny zalewowe 41. Położenie na obszarach zagrożonych wystąpieniem powodzi TAK/ NIE Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej Ochrona środowiska 42. Odsetek ludności korzystającej z sieci gazowej % 43. 44. Odsetek ludności korzystającej z sieci wodociągowej Odsetek ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej Źródło: Opracowanie własne % % Urząd Gminy Sędziszów Małopolski Proces diagnostyczny został przeprowadzony we współpracy pracowników Urzędu Miejskiego w Sędziszowie Małopolskim i jednostek organizacyjnych gminy wraz z zespołem zewnętrznych ekspertów. W procesie delimitacji obszaru zdegradowanego wykorzystano różnorodne źródła informacji, dzięki czemu zastosowane podejście ma charakter kompleksowy i łączy wykorzystanie metod ilościowych z jakościowymi. Dla przyjętych jednostek referencyjnych pozyskano dane statystyczne gromadzone w zasobach Urzędu Miejskiego w Sędziszowie Małopolskim, Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Sędziszowie Małopolskim oraz instytucji zewnętrznych, m.in.: Powiatowego Urzędu Pracy w Ropczycach, Komendy Powiatowej Policji w Ropczycach, a także ogólnodostępne dane z Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego i Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Krakowie. Część pozyskanych danych została wykorzystana do porównawczej analizy ilościowej wskaźników ze średnią wartością dla całej gminy, a część posłużyła do dokonania analizy jakościowej charakteryzującej ważne dla rewitalizacji deficyty i problemy obszarów oraz lokalne potencjały. Delimitacja obszaru rewitalizacji dokonana została przy uwzględnieniu zapisów art. 10 ustawy o rewitalizacji, który stanowi, że jest to obszar obejmujący całość lub część obszaru zdegradowanego, cechujący się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk, o których mowa w art. 9 ust. 1, na którym z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego gmina zamierza prowadzić rewitalizację. Zgodnie z powyższym, wyznaczenie granic obszaru rewitalizacji nastąpiło w oparciu o dwie przesłanki. Pierwszą z nich było stwierdzenie, że na wybranym obszarze uznanym wcześniej jako zdegradowany istnieje szczególna koncentracja negatywnych zjawisk. Drugą z przesłanek było uznanie, że wybrany obszar ma istotne znaczenie dla rozwoju gminy. Takie uzasadnienie obejmuje przedstawienie możliwych do wykorzystania w procesie rewitalizacji lokalnych potencjałów, a także nawiązanie do gminnych dokumentów 13
strategicznych i planistycznych, w których wybrany obszar będzie ujęty jako ośrodek koncentracji aktywności społeczno-gospodarczej w gminie. Metodologia wyznaczenia obszaru zdegradowanego, a następnie obszaru rewitalizacji w Gminie Sędziszów Małopolski przedstawiona została na schemacie 1. Schemat 1 Wyznaczenie obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Sędziszów Małopolski Źródło: Opracowanie własne 14
[%] W dniach od 2 do 28 sierpnia 2016 roku przeprowadzone zostało badanie ankietowe, którego celem było poznanie opinii mieszkańców na temat aktualnych problemów, zjawisk kryzysowych i lokalnych potencjałów oraz potrzeb i oczekiwanych działań rewitalizacyjnych. Formularz ankiety zawierał pytania dotyczące oceny sytuacji w gminie w sferach: społecznej, gospodarczej, przestrzenno-funkcjonalnej, technicznej oraz środowiskowej. W badaniu ankietowym udział wzięło łącznie 24 osoby. Jako najważniejsze efekty do osiągnięcia w wyniku procesu rewitalizacji mieszkańcy wskazali: pozyskanie inwestorów zewnętrznych, poprawę stanu infrastruktury technicznej i drogowej, stworzenie i/lub rozszerzenie bazy turystycznej i rekreacyjnej, zwiększenie integracji mieszkańców i pobudzenie ich aktywności lokalnej oraz rozwój mikro i małej przedsiębiorczości. Najgorzej ocenione zostały: dostępność do opieki żłobkowej oraz opieki przedszkolnej (wykres 1), poziom edukacji i oferta zajęć pozalekcyjnych w szkołach podstawowych oraz gimnazjach, a także sytuacja na rynku pracy. Na dobrym poziomie oceniony został stan środowiska naturalnego i zanieczyszczenia powietrza (wykres 2) oraz zagospodarowanie i estetyka przestrzeni publicznych (wykres 3). Wykres 1 Dostępność do opieki żłobkowej oraz dostępność do opieki przedszkolnej w Gminie Sędziszów Małopolski wyniki ankiety Jak ocenia Pan/Pani dostępność do opieki żłobkowej oraz dostępność do opieki przedszkolnej w gminie 40 35 36 36 35 30 25 26 20 15 10 5 13 18 17 5 5 9 0 bardzo źle źle dostatecznie dobrze bardzo dobrze dostępność opieki żłobkowej dostępność opieki przedszkolnej Źródło: Opracowanie własne 15
[%] [%] Wykres 2 Stan środowiska naturalnego i zanieczyszczenia powietrza w Gminie Sędziszów Małopolski wyniki ankiety 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 5 Jak ocenia Pan/Pani stan środowiska naturalnego i zanieczyszczenia powietrza? 10 33 bardzo źle źle dostatecznie dobrze bardzo dobrze 43 10 Stan środowiska naturalnego i zanieczyszczenia powietrza Źródło: Opracowanie własne Wykres 3 Zagospodarowanie i estetyka przestrzeni publicznych w Gminie Sędziszów Małopolski wyniki ankiety 60 50 Jak ocenia Pan/Pani zagospodarowanie i estetykę przestrzeni publicznych w gminie? 48 40 30 26 20 10 9 13 4 0 bardzo źle źle dostatecznie dobrze bardzo dobrze Zagospodarowanie i estetyka przestrzeni publicznych Źródło: Opracowanie własne 16
3. Delimitacja obszaru zdegradowanego analiza wskaźników 3.1. Sfera społeczna Sfera społeczna jest najważniejszym elementem procesu diagnostycznego na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji, ponieważ celem planowanych działań jest poprawa warunków i jakości życia społeczności lokalnej. Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy o rewitalizacji, o stanie kryzysowym na danym obszarze gminy świadczy koncentracja negatywnych zjawisk społecznych w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, a także niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym. W związku z tym wykonana została porównawcza analiza ilościowa danych statystycznych w zakresie: trendów demograficznych, sytuacji na rynku pracy/bezrobocia, opieki społecznej, skali problemów społecznych, poziomu edukacji i wychowania przedszkolnego, stanu bezpieczeństwa i porządku publicznego, udziału w życiu publicznym oraz aktywności społecznej i kulturalnej mieszkańców. Przyjęto metodę naturalnego podziału (tzw. Jenks ), która opiera się o algorytmy takiego rozmieszczenia wartości zbioru danych w klasach, aby w każdej z klas zminimalizować średnią dewiację zbioru w grupie, maksymalizując w stosunku do innych grup. Innymi słowy, metoda ta dąży do zredukowania wariancji wewnątrz klasy, na rzecz maksymalizowania wariancji pomiędzy klasami. Zjawiska kryzysowe w sferze społecznej zostały przedstawione w poszczególnych grupach: bardzo wysokie natężenie problemów (14 15), wysokie natężenie problemów (10 13), średnie natężenie problemów (6 9), niskie natężenie problemów (1 5). Z uwagi na brak możliwości pozyskania części danych zagregowanych dla poszczególnych sołectw, niektóre wskaźniki charakteryzujące sferę społeczną podane zostały wyłącznie jako średnia dla całej gminy. W związku z tym wartości tych wskaźników zostały porównane do średniej dla powiatu ropczycko-sędziszowskiego, województwa podkarpackiego i Polski. Ponadto zaistniała konieczność wyłączenia ich z analizy wskaźników. 17
Po przeanalizowaniu zgromadzonych danych, które przedstawione są w Załączniku 1. Matryca ze wskaźnikami przedstawiającymi stan kryzysowy na terenie poszczególnych jednostek referencyjnych w Gminie Sędziszów Małopolski można stwierdzić, że największe natężenie problemów zidentyfikowanych w sferze społecznej występuje w sołectwach: Czarna Sędziszowska (15), Szkodna (15), Wolica Ługowa (15), Góra Ropczycka (14) oraz Zagorzyce Dolne (14). Poglądową koncentrację negatywnych zjawisk społecznych w poszczególnych jednostkach referencyjnych przedstawiono na mapie 3. 18
Mapa 3 Koncentracja negatywnych zjawisk w sferze społecznej w poszczególnych jednostkach referencyjnych na terenie Gminy Sędziszów Małopolski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Sędziszowie Małopolskim, Miejsko- Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Sędziszowie Małopolskim, Powiatowego Urzędu Pracy w Ropczycach, Komendy Powiatowej Policji w Ropczycach 19
3.2. Sfera gospodarcza Na podstawie art. 9 ust. 1 pkt. 1 ustawy o rewitalizacji, obszar gminy może znajdować się w stanie kryzysowym z uwagi na koncentrację negatywnych zjawisk w sferze gospodarczej, w szczególności takich jak: niski stopień przedsiębiorczości czy słaba kondycja lokalnych przedsiębiorstw. Sytuację w zakresie przedsiębiorczości mieszkańców na terenie Gminy Sędziszów Małopolski zobrazowano przy pomocy wskaźników liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w rejestrze REGON w przeliczeniu na 100 osób wg faktycznego miejsca zamieszkania OGÓŁEM, liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w rejestrze REGON w przeliczeniu na 100 osób wg faktycznego miejsca zamieszkania OBSZAR WIEJSKI, liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w rejestrze REGON w przeliczeniu na 100 osób wg faktycznego miejsca zamieszkania OBSZAR MIEJSKI, liczba nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w rejestrze REGON w przeliczeniu na 100 osób wg faktycznego miejsca zamieszkania OBSZAR WIEJSKI oraz liczba nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w rejestrze REGON w przeliczeniu na 100 osób wg faktycznego miejsca zamieszkania OBSZAR MIEJSKI. Z danych przedstawionych w Załączniku 1. Matryca ze wskaźnikami przedstawiającymi stan kryzysowy na terenie poszczególnych jednostek referencyjnych w Gminie Sędziszów Małopolski wynika, że obszarami charakteryzującymi się największym natężeniem problemów w tej sferze są tereny obejmujące sołectwa: Boreczek, Czarna Sędziszowska, Góra Ropczycka, Ruda, Szkodna, Wolica Ługowa oraz Zagorzyce Górne. Koncentrację stanu kryzysowego w sferze gospodarczej w podziale na poszczególne jednostki referencyjne Gminy Sędziszów Małopolski przedstawia mapa 4. 20
Mapa 4 Koncentracja negatywnych zjawisk w sferze gospodarczej w poszczególnych jednostkach referencyjnych na terenie Gminy Sędziszów Małopolski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Sędziszowie Małopolskim 21
3.3. Sfera przestrzenno-funkcjonalna Według zapisów art. 9 ust. 1 pkt. 3 ustawy o rewitalizacji, obszar gminy znajduje się w stanie kryzysowym z powodu koncentracji negatywnych zjawisk przestrzenno- -funkcjonalnych, a w szczególności niewystarczającego wyposażenia w infrastrukturę techniczną i społeczną lub jej złego stanu technicznego, braku dostępu do podstawowych usług lub ich niskiej jakości, niedostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, niskiego poziomu obsługi komunikacyjnej, niedoboru lub niskiej jakości terenów publicznych. W związku z powyższym dokonano diagnozy ww. problemów za pomocą porównania wartości wybranych wskaźników charakteryzujących sferę przestrzenno-funkcjonalną ze średnią wartością dla całej Gminy Sędziszów Małopolski. Do analizy przyjęto następujące wskaźniki: powierzchnia terenów zagospodarowanych pod działalność sportową, rekreacyjną, kulturową i turystyczną przypadająca na 1 000 mieszkańców, udział dróg asfaltowych w ogólnej długości dróg oraz udział budynków mieszkalnych mających bezpośredni dostęp do dróg asfaltowych w liczbie budynków ogółem. Na podstawie zebranych danych, w podziale na przyjęte jednostki referencyjne Gminy Sędziszów Małopolski, zawartych w Załączniku 1. Matryca ze wskaźnikami przedstawiającymi stan kryzysowy na terenie poszczególnych jednostek referencyjnych w Gminie Sędziszów Małopolski można stwierdzić, że jedynymi jednostkami, na terenie których nie występują problemy w tej sferze, są: Góra Ropczycka i Osiedle nr 5. Rozkład koncentracji stanu kryzysowego w sferze przestrzenno-funkcjonalnej w podziale na poszczególne jednostki referencyjne Gminy Sędziszów Małopolski przedstawia mapa 5. 22
Mapa 5 Koncentracja negatywnych zjawisk w sferze przestrzenno-funkcjonalnej w poszczególnych jednostkach referencyjnych na terenie Gminy Sędziszów Małopolski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Sędziszowie Małopolskim 23
3.4. Sfera techniczna Infrastruktura techniczna gminy oraz zasoby i warunki mieszkaniowe determinują w znacznym stopniu jakość życia mieszkającej na danym terenie ludności. Wyposażenie w infrastrukturę techniczną w sensie jej struktury, lokalizacji, jakości i dostępności ma znaczny wpływ na rozwój jednostki samorządu oraz stanowi jeden z podstawowych czynników kształtujących jej atrakcyjność i konkurencyjność. Przesądza również o kosztach inwestycyjnych rewitalizacji danego obszaru. Im wyższy jest stopień rozwoju infrastruktury technicznej, tym lepsze są warunki do przeprowadzenia zaplanowanych w jej zakresie zadań. Zgodnie z art. 9 ust. 1 pkt. 4 o stanie kryzysowym na obszarze gminy świadczą również wskaźniki charakteryzujące sferę techniczną, a są to w szczególności degradacja stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym, oraz niefunkcjonowanie rozwiązań technicznych umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, w szczególności w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska. Do zdiagnozowania występujących problemów w ww. sferze wybrano następujące wskaźniki: budynki mieszkalne nowe oddane do użytkowania w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców, ilość wydanych pozwoleń na budowę w przeliczeniu na 1 000 mieszkańców oraz udział zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków będących w stanie degradacji technicznej w liczbie tych zabytków ogółem, których wartości w poszczególnych jednostkach referencyjnych porównano do średniej dla całej gminy. Biorąc pod uwagę dane zawarte w Załączniku 1. Matryca ze wskaźnikami przedstawiającymi stan kryzysowy na terenie poszczególnych jednostek referencyjnych w Gminie Sędziszów Małopolski, należy wskazać, że największa koncentracja problemów w sferze technicznej występuje na terenie sołectwa Góra Ropczycka i Osiedla nr 2. Rozmieszczenie natężenia problemów w sferze technicznej w podziale na poszczególne jednostki referencyjne Gminy Sędziszów Małopolski przedstawiono na mapie 6. 24
Mapa 6 Koncentracja negatywnych zjawisk w sferze technicznej w poszczególnych jednostkach referencyjnych na terenie Gminy Sędziszów Małopolski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Sędziszowie Małopolskim 25
3.5. Sfera środowiskowa Zgodnie z art. 9 ust. 1 pkt. 3 obszar gminy znajduje się w stanie kryzysowym z powodu koncentracji negatywnych zjawisk środowiskowych, a w szczególności przekroczenia standardów jakości środowiska, obecności odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia ludzi lub stanu środowiska. Sytuację w zakresie stanu środowiska zdiagnozowano na podstawie wskaźników ilość odpadów stwarzających zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi lub stanu środowiska azbest, odsetek ludności korzystającej z sieci gazowej, odsetek ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej, odsetek ludności korzystającej z sieci wodociągowej, położenie na obszarach zagrożonych wystąpieniem powodzi, oraz położenie na obszarach objętych formami ochrony przyrody, których wartości dla poszczególnych jednostek referencyjnych zostały przedstawione na mapie 7. 26
Mapa 7 Koncentracja negatywnych zjawisk w sferze środowiskowej w poszczególnych jednostkach referencyjnych na terenie Gminy Sędziszów Małopolski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Sędziszowie Małopolskim 27
Diagnoza w zakresie przekroczenia standardów jakości powietrza przeprowadzona została na podstawie corocznie opracowywanych raportów przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie, dotyczących oceny jakości powietrza w województwie podkarpackim 5. Z uwagi na ochronę zdrowia, dotyczyła ona wieloetapowej klasyfikacji dla następujących parametrów: pył zawieszony PM10 (rok), pył zawieszony PM10 (24-godziny), benzo(a)piren w pyle PM10 (rok), pył zawieszony PM2,5 (rok) oraz ozon (maks. 8-godzin). Na terenie Gminy Sędziszów Małopolski w 2015 roku nie odnotowano przekroczenia dopuszczalnej wartości stężenia dla pyłu zawieszonego PM10 oraz PM2,5 (mapy 8 i 9). Mapa 8 Rozkład stężenia rocznego pyłu zawieszonego PM10 na terenie województwa podkarpackiego w 2015 roku Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie podkarpackim w 2015 r., Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie, Rzeszów 2016, s. 55 5 Strona internetowa Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Rzeszowie, www.wios.rzeszow.pl, inf. z dnia 15.09.2016. 28
Mapa 9 Rozkład stężeń pyłu zawieszonego PM2,5 stężenia roczne na terenie województwa podkarpackiego w 2015 roku Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie podkarpackim w 2015 r., Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie, Rzeszów 2016, s. 69 Na terenie gminy w 2015 roku liczba dni, w których stężenie ozonu było większe niż 120 µg/m 3, mieściła się w przedziale 21 25 dni. W związku z tym dotrzymany został poziom docelowy. Obszar przekroczeń dopuszczalnego poziomu obejmował swym zasięgiem znaczną część województwa podkarpackiego, z wyjątkiem powiatu jarosławskiego, przeworskiego, łańcuckiego, a także części powiatu lubaczowskiego, leżajskiego i rzeszowskiego, gdzie liczba dni, w których stężenie ozonu przekroczyło 120 μg/m 3 zawierała się w przedziale 16 20 oraz 21 25 dni (mapa 10). 29
Mapa 10 Klasyfikacja stref pod względem kryterium ochrony zdrowia dla ozonu cel długoterminowy na terenie województwa podkarpackiego w 2015 roku Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie podkarpackim w 2015 r., Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie, Rzeszów 2016, s. 104 Udokumentowany pomiarami obszar przekroczeń poziomu docelowego benzo(a)pirenu obejmował szczególnie tereny miast powiatowych i ich okolic, jednak w Gminie Sędziszów Małopolski także zostały odnotowane przekroczenia poziomu docelowego (mapa 11). 30
Mapa 11 Rozkład stężenia rocznego benzo(a)pirenu w pyle PM10 na terenie województwa podkarpackiego w 2015 roku Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie podkarpackim w 2015 r., Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie, Rzeszów 2016, s. 96 Biorąc pod uwagę zagrożenie powodziowe, teren Gminy Sędziszów Małopolski usytuowany jest korzystnie. Na obszarze gminy nie występują tereny zagrożone wystąpieniem powodzi (mapa 12). 31
Mapa 12 Obszar zagrożenia powodziowego na terenie Gminy Sędziszów Małopolski Źródło: Hydroportal Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, kzgw.gov.pl Formy ochrony przyrody zlokalizowane są w północnej części Gminy Sędziszów Małopolski i należą do nich: obszary ptasie Natura 2000 Puszcza Sandomierska (kod PLB180005) znajdujące się na terenie sołectw Cierpisz i Czarna Sędziszowska, obszary siedliskowe Natura 2000 Dolna Wisłoka z Dopływami (kod PLH 180053), przebiegające przez sołectwa Ruda i Cierpisz, Rezerwat Zabłocie zlokalizowany we wschodniej części sołectwa Czarna Sędziszowska 6. 6 Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Rzeszowie, rzeszow.rdos.gov.pl oraz strona internetowa Natura 2000, natura2000.gdos.gov.pl, inf. z dnia 15.09.2016. 32
3.6. Wyniki diagnozy w poszczególnych sferach W związku z tym, że rewitalizacja ma wymiar terytorialny, ważne są te obszary gminy, na których występuje koncentracja negatywnych zjawisk i lokalnych potencjałów. Efektem przeprowadzonej diagnozy Gminy Sędziszów Małopolski w sferach: społecznej, gospodarczej, przestrzenno-funkcjonalnej, technicznej i środowiskowej, w podziale na przyjęte jednostki referencyjne jest opracowana mapa poglądowa łącząca dane z różnych dziedzin. W ten sposób została wykonana rzetelna analiza jednoznacznie wskazująca, na których obszarach gminy nakładają się różnego rodzaju problemy. Ważnym elementem diagnozy jest również określenie lokalnych potencjałów, które można wykorzystać do przezwyciężenia stanu kryzysowego na danym obszarze. Bez takiego podejścia nie ma szans na powodzenie procesu rewitalizacji oraz trwałą realną poprawę jakości i warunków życia społeczności lokalnej. Zidentyfikowane potencjały lokalne w podziale na sołectwa i osiedla Gminy Sędziszów Małopolski zawarte zostały w tabeli 3. Tabela 3 Potencjały lokalne w podziale na jednostki referencyjne na terenie Gminy Sędziszów Małopolski Lp. Nazwa Zidentyfikowane potencjały lokalne 1. Będziemyśl 2. Boreczek 3. Borek Wielki Jednostki strukturalne Gminy Sędziszów Małopolski 1. aktywność społeczna mieszkańców (m.in. OSP, Klub Sportowy Gród ); 2. bardzo dobrze rozwinięta infrastruktura sportowo-rekreacyjna; 3. bardzo dobre połączenia komunikacyjne (położenie przy drodze krajowej nr 94 Zgorzelec Korczowa); 4. zaplecze edukacyjne (Szkoła Podstawowa im. św. Jana Kantego, Filia Gminnej Biblioteki Publicznej). 1. aktywność społeczna mieszkańców; 2. czyste, niezdegradowane środowisko sprzyjające ekologicznej produkcji rolnej i agroturystyce; 3. bardzo dobre połączenia komunikacyjne (dobry układ dróg) położenie przy trasie europejskiej E40, łączącej wschodnią część Polski z zachodnią (trasa Francja Chiny); 4. miejsce kultu religijnego kościół pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego; 5. zaplecze edukacyjne Szkoła Podstawowa w Boreczku. 1. wysokiej klasy grunty rolne; 2. położenie w sąsiedztwie autostrady A4 i rozwinięta infrastruktura techniczna (kanalizacja, wodociąg, gaz, drogi); 33
4. Cierpisz 5. Czarna Sędziszowska 6. Góra Ropczycka 3. rozwinięta infrastruktura społeczna (Szkoła Podstawowa, Dom Ludowy, Filia Gminnej Biblioteki Publicznej); 4. aktywność społeczna (piłkarski UKS Borkovia, OSP); 5. miejsce kultu religijnego kościół pod wezwaniem NMP Częstochowskiej; 6. 90 ha objętych planem zagospodarowania przestrzennego z przeznaczeniem na budownictwo mieszkaniowe jednorodzinne, usługi, rekreację i wypoczynek oraz opracowywany plan zagospodarowania przestrzennego na 72 ha w pobliżu węzła autostrady z przeznaczeniem na usługi, budownictwo mieszkaniowe jednorodzinne. 1. tereny do rozwoju odnawialnych źródeł energii (fotowoltaika); 2. możliwość rozwoju agroturystyki: walory przyrodniczo-krajobrazowe, zbiornik wodny, duże obszary leśne; 3. aktywność społeczna OSP. 1. dobrze rozwinięta infrastruktura techniczna (drogi, kanalizacja, wodociąg, gaz); 2. dobrze rozwinięta infrastruktura społeczna (Szkoła Podstawowa im. ks. Władysława Świdra w Czarnej Sędziszowskiej, Gimnazjum, przedszkole, Dom Ludowy, biblioteka, ośrodek zdrowia, Filia Gminnej Biblioteki Publicznej); 3. dziedzictwo kulturowe kościół parafialny pw. św. Stanisława z XIX w.; 4. atrakcyjność i wysoka jakość środowiska przyrodniczego; 5. udokumentowane złoża kruszyw naturalnych i występowanie zbiorników wodnych po eksploatacji kruszyw; 6. aktywność mieszkańców: OSP, Koło Gospodyń Wiejskich; 7. dogodne położenie komunikacyjne położenie przy drodze wojewódzkiej nr 987 (Kolbuszowa Sędziszów Małopolski). 1. bogate zasoby dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego zespół parkowy (wpisany do rejestru zabytków), stawy podworskie i park Buczyna ; 2. rozwinięta infrastruktura techniczna (wodociąg, kanalizacja, gaz, drogi); 3. rozwinięta infrastruktura społeczna (Zespół Szkół szkoła podstawowa i przedszkole), stadion, Dom Ludowy, Filia Gminnej Biblioteki Publicznej); 4. 19,50 ha objętych planem zagospodarowania przestrzennego z przeznaczeniem na zabudowę usługową, obiekty produkcyjne, składy, magazyny; 5. miejsce kultu religijnego kościół parafialny pw. św. Jakuba, wybudowany w 1950 roku; 6. aktywność społeczna mieszkańców, Uczniowski Klub Sportowy Korona Góra Ropczycka. 7. Kawęczyn Sędziszowski 1. aktywność społeczna mieszkańców (Klub Sportowy PROGRES); 34
8. Klęczany 9. Krzywa 10. Ruda 11. Szkodna 12. Wolica Ługowa 2. rozwinięta infrastruktura techniczna (wodociąg, kanalizacja, drogi, chodniki); 3. rozwinięta infrastruktura społeczna (Dom Sportowca, stadion, szkoła, Filia Gminnej Biblioteki Publicznej); 4. czyste, niezdegradowane środowisko sprzyjające ekologicznej produkcji rolnej; 5. Parafia pw. Podwyższenia Krzyża Świętego; 6. dogodne położenie komunikacyjne przy drodze wojewódzkiej nr 987 (Kolbuszowa Sędziszów Małopolski) oraz drodze krajowej nr 94 (Zgorzelec Korczowa). 1. aktywność społeczna mieszkańców (OSP, drużyna piłkarska Plon, Filia Gminnej Biblioteki Publicznej); 2. położenie w pobliżu ważnych szlaków komunikacyjnych droga krajowa nr 94, linia kolejowa relacji Zgorzelec Medyka, bliska odległość od lotniska w Rzeszowie; 3. kościół parafialny pw. św. Maksymiliana M. Kolbego; 4. Szkoła Podstawowa w Klęczanach; 5. bliskość Rzeszowa rynek pracy, ośrodek akademicki. 1. aktywność społeczna mieszkańców (OSP, Uczniowski Klub Sportowy Sokół Krzywa); 2. bardzo dobre połączenia komunikacyjne położenie przy drodze wojewódzkiej 987 oraz autostradzie A4; 3. potencjał osadniczy (tereny stwarzające możliwość rozwoju budownictwa mieszkaniowego). 1. atrakcyjne środowisko naturalne, potencjał dla rozwoju turystyki i rekreacji: jakość środowiska naturalnego, walory krajobrazowe, duże obszary leśne, zbiornik wodny; 2. miejsce wypoczynku dla spragnionych ciszy i spokoju miłośników grzybobrania i wędkarstwa zalew na Tuszymce; 3. aktywność mieszkańców (OSP); 4. Dom Pomocy Społecznej. 1. aktywność społeczna mieszkańców (OSP); 2. ukształtowanie terenu sprzyjające rekreacji i sportom zimowym; 3. czyste, niezdegradowane środowisko warunki do produkcji zdrowej żywności. 1. aktywność społeczna mieszkańców (OSP); 2. bardzo dobre połączenia komunikacyjne położenie przy drodze wojewódzkiej nr 987; 3. duża powierzchnia gruntów gminnych możliwość do zagospodarowania na tereny rekreacyjne i sportowe. 35
13. Wolica Piaskowa 14. Zagorzyce Dolne 15. Zagorzyce Górne 16. Osiedle nr 1 17. Osiedle nr 2 18. Osiedle nr 3 1. tereny pod budownictwo jednorodzinne; 2. dobre połączenia komunikacyjne; 3. dobrze rozwinięta baza oświatowa i sportowa (Zespół Szkół: Szkoła Podstawowa i Przedszkole, klub sportowy Piast). 1. walory krajobrazowe i tereny dla rozwoju OZE (fotowoltaika); 2. aktywność społeczna mieszkańców; 3. czyste, niezdegradowane środowisko sprzyjające ekologicznej produkcji rolnej; 4. Filia Gminnej Biblioteki Publicznej 1. aktywność społeczna mieszkańców; 2. walory krajobrazowe i tereny dla rozwoju OZE (fotowoltaika); 3. czyste, niezdegradowane środowisko sprzyjające ekologicznej produkcji rolnej; 4. Gimnazjum i Szkoła Podstawowa w Zagorzycach Górnych. 1. 50 ha teren inwestycyjny (budownictwo jedno i wielorodzinne, usługi) objęty programem zagospodarowania przestrzennego oraz SSE EURO PARK Mielec; 2. zakłady przemysłowe miejsca pracy; 3. potencjał ludzki (duża ilość osób młodych, wykształconych); 4. rozwinięta infrastruktura techniczna i społeczna: m.in. Komisariat Policji, Kino Jedność, Liceum Ogólnokształcące im. ks. Piotra Skargi; 5. dogodne położenie komunikacyjne. 1. infrastruktura techniczna i społeczna, centrum administracji: Szpital Powiatowy im. Ojca Pio w Sędziszowie Młp., Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej LIDER w Sędziszowie Młp., Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Przychodnia Rodzinna, Środowiskowy Dom Samopomocy dla osób dorosłych oraz Dzienne Centrum Aktywności dla dzieci i młodzieży prowadzony przez Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym KOŁO, Gimnazjum w Sędziszowie Małopolskim, Zespół Szkół Technicznych im. prof. Karola Olszewskiego, Urząd Miejski, Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury, sklepy, stadion sportowy, banki, apteki, itp.; 2. dziedzictwo kulturowe (obiekty zabytkowe: kościół parafialny, klasztor); 3. zakłady produkcyjne miejsca pracy; 4. dogodne położenie komunikacyjne. 1. dbałość mieszkańców o stan nieruchomości; 2. chęć współdziałania mieszkańców na rzecz rozwoju osiedla; 3. wysoki poziom infrastruktury technicznej; 4. dogodne położenie komunikacyjne. 36
19. Osiedle nr 4 20. Osiedle nr 5 1. tereny inwestycyjne (budownictwo mieszkaniowe, produkcja, usługi), zakład produkcyjny branży lotniczej w budowie miejsca pracy; 2. korzystna lokalizacja pod względem komunikacyjnym; 3. aktywność mieszkańców; 4. Gminna Biblioteka Publiczna. 1. tereny inwestycyjne z przeznaczeniem na usługi, produkcję, budownictwo mieszkaniowe; 2. korzystne położenie komunikacyjne (droga krajowa nr 94, droga wojewódzka). Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy w Sędziszowie Małopolskim Kartograficzne przestawienie wyników diagnozy (metoda kartogramu) w poszczególnych sferach na terenie jednostek referencyjnych Gminy Sędziszów Małopolski oraz nakładanie się koncentracji zjawisk kryzysowych prezentuje mapa 13. Stanowi ona podstawę i uzasadnienie do wyznaczania obszaru zdegradowanego, a następnie skoncentrowania działań na określonym obszarze rewitalizacji w Gminie Sędziszów Małopolski. 37
Mapa 13 Koncentracja negatywnych zjawisk we wszystkich sferach w poszczególnych jednostkach referencyjnych na terenie Gminy Sędziszów Małopolski wskaźnik syntetyczny Źródło: Opracowanie własne 38
4. Obszar zdegradowany na terenie Gminy Sędziszów Małopolski Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy o rewitalizacji obszar zdegradowany charakteryzuje się koncentracją negatywnych zjawisk społecznych oraz stanem kryzysowym, w co najmniej jednej ze sfer dotyczących zjawisk gospodarczych, środowiskowych, przestrzennofunkcjonalnych lub technicznych. Ponadto ust. 2 wskazuje, że obszar zdegradowany może być podzielony na podobszary, w tym podobszary nieposiadające ze sobą wspólnych granic, pod warunkiem stwierdzenia na każdym z podobszarów występowania koncentracji negatywnych zjawisk społecznych oraz gospodarczych, środowiskowych, przestrzennofunkcjonalnych lub technicznych. Na podstawie przeprowadzonego audytu gminnego wyznaczono obszar zdegradowany, na który składają się jednostki referencyjne charakteryzujące się problemami w sferze społecznej, przy jednoczesnym występowaniu problemów przynajmniej w jednej innej sferze oraz największą liczbą zidentyfikowanych negatywnych zjawisk, tj. 14. Zgodnie z przedstawionymi założeniami obszar zdegradowany na terenie Gminy Sędziszów Małopolski obejmuje jednostki: Szkodna (25), Czarna Sędziszowska (24), Wolica Ługowa (23), Będziemyśl (22), Góra Ropczycka (22), Ruda (22), Zagorzyce Dolne (22), Zagorzyce Górne (21), Klęczany (20), Boreczek (18), Borek Wielki (18), Kawęczyn Sędziszowski (16), Cierpisz (15), Osiedle nr 5 (15), Osiedle nr 1 (14) i Osiedle nr 2 (14). Wskazany obszar zajmuje 131,69 km 2, co stanowi 85,5% powierzchni gminy i jest zamieszkiwany przez 18 955 osób, tj. 80,6% ogółu mieszkańców gminy. Granice obszaru zdegradowanego na terenie Gminy Sędziszów Małopolski, wyznaczonego na podstawie niniejszej diagnozy, przedstawia mapa 14. 39
Mapa 14 Granice wyznaczonego obszaru zdegradowanego na terenie Gminy Sędziszów Małopolski Źródło: Opracowanie własne 40
5. Obszar rewitalizacji na terenie Gminy Sędziszów Małopolski Zgodnie z art. 10 ust. 1 i 2 ustawy o rewitalizacji obszar rewitalizacji to obszar obejmujący całość lub część obszaru zdegradowanego, cechujący się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk, o których mowa w art. 9 ust. 1, na którym z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego gmina zamierza prowadzić rewitalizację ( ). Obszar rewitalizacji nie może być większy niż 20% powierzchni gminy oraz zamieszkały przez więcej niż 30% liczby mieszkańców gminy. Obszar rewitalizacji może być podzielony na podobszary, w tym podobszary nieposiadające ze sobą wspólnych granic. W związku z art. 10 ww. ustawy wyznaczony został obszar, na którym występuje wysokie natężenie negatywnych zjawisk w sferze społecznej oraz przestrzenno-funkcjonalnej, technicznej i środowiskowej, a jednocześnie mający istotne znaczenie dla rozwoju gminy i planowane jest na nim przeprowadzenie działań rewitalizacyjnych. W wyniku przeprowadzonej diagnozy w podziale na jednostki referencyjne gminy i delimitacji obszaru zdegradowanego wyznaczono obszar rewitalizacji, który stanowi zabudowane tereny Osiedla nr 2 Miasta Sędziszów Małopolski. Osiedle to obejmuje ulice: Węglowskiego, 3 Maja, Blich, Polną, Rynek, Jana Pawła II, Bednarską, Wyspiańskiego, Szkarpową, Szeroką, Krótką, Garncarską, ks. Maciąga, Cichą, Kościuszki, Sportową, Kwiatową, kard. Wyszyńskiego, ks. Granickiego, prof. Kota, Solidarności, Piekarską, Ogrodową, Kolejową, Kasztanową, Lipową, Klonową, Armii Krajowej, Partyzantów, Kroczki. Wyznaczony obszar rewitalizacji zajmuje powierzchnię 1,29 km 2 (0,84% powierzchni ogółem gminy) i jest zamieszkały przez 1 647 mieszkańców (7,0% ludności ogółem gminy), więc nie przekracza limitów określonych w art. 10 ust. 2 ustawy o rewitalizacji. Lokalizację obszaru rewitalizacji na tle obszaru zdegradowanego przedstawia mapa 15, natomiast szczegółowy przebieg granic obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Sędziszów Małopolski zaznaczony został na mapie 16. 41
Mapa 15 Lokalizacja obszaru rewitalizacji na tle obszaru zdegradowanego w Gminie Sędziszów Małopolski Źródło: Opracowanie własne 42
Mapa 16 Granice wyznaczonego obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Sędziszów Małopolski Źródło: Opracowanie własne na podstawie Google Satellite i programu QGiS 43
Wyznaczony obszar rewitalizacji charakteryzuje się wysokim natężeniem negatywnych zjawisk w sferze społecznej oraz technicznej. Potwierdza to analiza ilościowa (wskaźnikowa) zamieszczona w tabeli 4 i na mapach 17 22 oraz analiza jakościowa (opisowa) zawarta w tabeli 5. Tabela 4 Analiza ilościowa wybranych wskaźników dla obszaru rewitalizacji Gminy Sędziszów Małopolski (dane za 2014 rok) Lp. Nazwa wskaźnika Jedn. Sfera społeczna Sędziszów Małopolski Osiedle nr 2 Średnia dla gminy 1. Udział ludności w wieku przedprodukcyjnym w % ludności ogółem % 20,6 21,6 5. Przyrost naturalny w przeliczeniu na 100 osób wg faktycznego miejsca zamieszkania - -0,24 0,35 7. Mediana wieku lat 37 36 19. 23. Liczba osób zamieszkujących lokale socjalne/komunalne w przeliczeniu na 1 000 mieszkańców Liczba stwierdzonych przestępstw ogółem w przeliczeniu na 100 osób wg faktycznego miejsca zamieszkania szt. 20,0 5,3 szt. 2,6 0,8 24. Wskaźnik wykrywalności przestępstw stwierdzonych przez Policję % 53,5 74,6 25. Liczba interwencji policyjnych w przeliczeniu na 100 mieszkańców szt. 65,0 14,4 26. 33. 34. 36. 37. 38. 39. Liczba organizacji pozarządowych na 100 osób wg faktycznego miejsca zamieszkania Sfera przestrzenno-funkcjonalna Powierzchnia terenów zagospodarowanych pod działalność sportową, rekreacyjną, kulturową i turystyczną przypadająca na 100 mieszkańców Udział budynków mieszkalnych mających bezpośredni dostęp do dróg asfaltowych w liczbie budynków ogółem Sfera techniczna Budynki mieszkalne nowe oddane do użytkowania w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców Ilość wydanych pozwoleń na budowę w przeliczeniu na 1 000 mieszkańców Udział zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków będących w stanie degradacji technicznej w liczbie tych zabytków w gminie ogółem Sfera środowiskowa Ilość odpadów stwarzających zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi lub stanu środowiska azbest Źródło: Opracowanie własne szt. 0,1 0,28 ha 0,3 0,4 % 53,7 78,4 szt. 0,0 27,3 szt. 1,2 2,4 % 50,00 tona/ km 2 229,15 160,07 44
Zgodnie z Instrukcją przygotowywania Programów Rewitalizacji w zakresie wsparcia w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2014 2020 wymagane jest wskazanie, że wyznaczony zgodnie z Wytycznymi Ministra obszar rewitalizacji charakteryzuje się także minimum 4 wymienionymi wskaźnikami (maksymalnie po 1 z każdej kategorii), dla których wartości oszacowane dla tego obszaru są mniej korzystne niż wartości referencyjne dla województwa podkarpackiego. Wyznaczony obszar rewitalizacji na terenie Gminy Sędziszów Małopolski charakteryzuje się następującymi wskaźnikami, dla których wartości są mniej korzystne niż wartości referencyjne dla województwa podkarpackiego: Tabela 5 Niekorzystne wartości wskaźników dla obszaru rewitalizacji Gminy Sędziszów Małopolski (dane za 2014 rok) Wartość średnia Wartość średnia dla Lp. Nazwa wskaźnika dla obszaru województwa rewitalizacji podkarpackiego 1. 2. Kategoria: demografia Przyrost naturalny w przeliczeniu na 100 osób wg faktycznego miejsca zamieszkania Kategoria: bezpieczeństwo publiczne Liczba stwierdzonych przestępstw ogółem w przeliczeniu na 100 osób wg faktycznego miejsca zamieszkania Kategoria: integracja społeczna - 0,24 0,07 2,6 1,3 3. Liczba organizacji pozarządowych na 100 osób 0,1 0,33 4. Kategoria: podmioty gospodarcze Liczba nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w rejestrze REGON w przeliczeniu na 100 osób wg faktycznego miejsca zamieszkania OBSZAR MIEJSKI Źródło: Opracowanie własne 0,8 0,9 45
Mapa 17 Rozkład wartości wskaźnika udział ludności w wieku przedprodukcyjnym w % ludności ogółem w poszczególnych jednostkach referencyjnych na terenie Gminy Sędziszów Małopolski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Sędziszowie Małopolskim 46
Mapa 18 Rozkład wartości wskaźnika liczba osób zamieszkujących lokale socjalne/komunalne w przeliczeniu na 1 000 mieszkańców w poszczególnych jednostkach referencyjnych na terenie Gminy Sędziszów Małopolski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Sędziszowie Małopolskim 47
Mapa 19 Rozkład wartości wskaźnika liczba stwierdzonych przestępstw ogółem w przeliczeniu na 100 osób wg faktycznego miejsca zamieszkania w poszczególnych jednostkach referencyjnych na terenie Gminy Sędziszów Małopolski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Komendy Powiatowej Policji w Ropczycach 48
Mapa 20 Rozkład wartości wskaźnika udział budynków mieszkalnych mających bezpośredni dostęp do dróg asfaltowych w liczbie budynków ogółem w poszczególnych jednostkach referencyjnych na terenie Gminy Sędziszów Małopolski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Sędziszowie Małopolskim 49
Mapa 21 Rozkład wartości wskaźnika udział zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków będących w stanie degradacji technicznej w liczbie tych zabytków w gminie ogółem w poszczególnych jednostkach referencyjnych na terenie Gminy Sędziszów Małopolski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Sędziszowie Małopolskim 50
Mapa 22 Rozkład wartości wskaźnika ilość odpadów stwarzających zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi lub stanu środowiska azbest w poszczególnych jednostkach referencyjnych na terenie Gminy Sędziszów Małopolski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Sędziszowie Małopolskim 51
Tabela 6 Analiza jakościowa charakterystyka negatywnych zjawisk w sferze społecznej, przestrzenno-funkcjonalnej, technicznej i środowiskowej Sfera Społeczna Gospodarcza Przestrzenno- -funkcjonalna Techniczna Środowiskowa Charakterystyka negatywnych zjawisk 1. Brak miejsc pracy. 2. Wysokie bezrobocie powodujące migracje mieszkańców. 3. Brak bezpośrednich narzędzi w rękach samorządu do ograniczenia bezrobocia. 4. Narastające problemy związane z uzależnieniami. 1. Słabo rozwinięty sektor handlowy. 2. Niedostateczna atrakcyjność terenów dla potencjalnych inwestorów. 1. Niewystarczająca liczba miejsc parkingowych. 2. Niedostateczna liczba obiektów sportowych. 1. Niewystarczający i zły stan infrastruktury towarzyszącej chodniki, ścieżki rowerowe. 2. Brak infrastruktury turystycznej. 1. Niska świadomość społeczna w zakresie ekologii. 2. Zanieczyszczenie wody w rzekach spowodowane wprowadzaniem nieoczyszczonych ścieków oraz zanieczyszczeń obszarowych związanych z rolnictwem. Źródło: Opracowanie własne Z uwagi na istniejącą substancję mieszkaniową (w tym o charakterze socjalnym), obszar ten wykazuje wysoką kumulację problemów związanych z wykluczeniem społecznym oraz niedostosowaniem do potrzeb mieszkańców świadczonych usług społecznych. Zauważa się również niewystarczającą aktywność oraz świadomość ekologiczną społeczności lokalnej, dlatego należy podjąć kompleksowe działania niwelujące wskazane powyżej najważniejsze problemy. Występowanie ww. negatywnych zjawisk skoncentrowanych na obszarze rewitalizacji obrazują zdjęcia wykonane w dniu 19 października 2016 roku podczas spaceru badawczego przeprowadzonego przez pracowników Urzędu Miejskiego w Sędziszowie Małopolskim. 52
Fotografia 1 Budynki prywatne oraz ZSZ przy ul. 3 Maja Źródło: Urząd Miejski w Sędziszowie Małopolskim Fotografia 2 Budynek prywatny przy ul. 3 Maja Źródło: Urząd Miejski w Sędziszowie Małopolskim 53
Fotografia 3 Budynki prywatne przy ul. 3 Maja Źródło: Urząd Miejski w Sędziszowie Małopolskim Fotografia 4 Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska przy ul. Polnej Źródło: Urząd Miejski w Sędziszowie Małopolskim 54
Fotografia 5 Droga boczna od ulicy Polnej Źródło: Urząd Miejski w Sędziszowie Małopolskim Fotografia 6 Ochotnicza Straż Pożarna w Sędziszowie Małopolskim, ul. 3 Maja (widok od ul. Polnej) Źródło: Urząd Miejski w Sędziszowie Małopolskim 55
Fotografia 7 Ochotnicza Straż Pożarna w Sędziszowie Małopolskim, ul. 3 Maja Źródło: Urząd Miejski w Sędziszowie Małopolskim Fotografia 8 Budynek prywatny ul. Partyzantów Źródło: Urząd Miejski w Sędziszowie Małopolskim 56
Fotografia 9 Budynek prywatny przy ulicy 3 Maja Źródło: Urząd Miejski w Sędziszowie Małopolskim Fotografia 10 Własność prywatna przy ul. Blich Źródło: Urząd Miejski w Sędziszowie Małopolskim 57
Fotografia 11 Pawilon Handlowo-Usługowy przy ul. Armii Krajowej własność prywatna Źródło: Urząd Miejski w Sędziszowie Małopolskim Fotografia 12 Budynek prywatny przy ul. Kolejowej Źródło: Urząd Miejski w Sędziszowie Małopolskim 58
Fotografia 13 Własność prywatna budynki przy ul. Piekarskiej Źródło: Urząd Miejski w Sędziszowie Małopolskim Fotografia 14 Budynki prywatne przy ul. Piekarskiej Źródło: Urząd Miejski w Sędziszowie Małopolskim 59
Fotografia 15 Ulica Klonowa, przejście do ul. Kolejowej budynki prywatne Źródło: Urząd Miejski w Sędziszowie Małopolskim Fotografia 16 Budynek Poczty Polskiej, własność Skarbu Państwa ul. Rynek Źródło: Urząd Miejski w Sędziszowie Małopolskim 60
Fotografia 17 Budynki Usługowo-Handlowe przy ul. Rynek własność prywatna Źródło: Urząd Miejski w Sędziszowie Małopolskim Fotografia 18 Budynek Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska w Sędziszowie Małopolskim, ul. 3 Maja Źródło: Urząd Miejski w Sędziszowie Małopolskim 61
Fotografia 19 Ratusz ul. Rynek Źródło: Urząd Miejski w Sędziszowie Małopolskim Fotografia 20 Ratusz ul. Rynek Źródło: Urząd Miejski w Sędziszowie Małopolskim Źródło: Urząd Miejski w Sędziszowie Małopolskim 62
Fotografia 21 Budynek prywatny przy ul. 3 Maja Źródło: Urząd Miejski w Sędziszowie Małopolskim Fotografia 22 Miejsko Gminny Ośrodek Kultury przy ul. 3 Maja Źródło: Urząd Miejski w Sędziszowie Małopolskim 63
Fotografia 23 Kamienice przy ul. Jana Pawła II Źródło: Urząd Miejski w Sędziszowie Małopolskim 64