Państwowa Szkoła Muzyczna I st. im. Karola Namysłowskiego w Szczebrzeszynie PROGRAM NAUCZANIA Przedmiot główny Skrzypce CZTEROLETNI CYKL NAUCZANIA Program opracowała mgr Agnieszka Zarychta Kitka nauczyciel dyplomowany Szczebrzeszyn 2011
CELE EDUKACYJNE 1. Zainteresowanie ucznia muzyką. 2. Rozbudzenie zamiłowania do muzyki. 3. Rozwijanie uzdolnień muzycznych ucznia w sposób dostosowany do jego wieku i predyspozycji. 4. Nauczanie podstaw gry na instrumencie. 5. Rozwijanie umiejętności technicznych i interpretacyjnych. 6. Nauczanie zasad notacji w stopniu umożliwiającym samodzielne odczytanie zapisu nutowego. 7. Przygotowanie do samodzielnego opracowywania krótkich i łatwych utworów. 8. Wdrożenie do systematycznego i świadomego ćwiczenia. 9. Rozwijanie naturalnej potrzeby ekspresji twórczej ucznia i kształcenie wyobraźni artystycznej. 10. Rozwijanie umiejętności muzykowania zespołowego. 11. Przygotowanie ucznia do publicznych występów estradowych, zachęcanie do aktywnego uczestnictwa w życiu muzycznym. 12. Zapoznanie ucznia z podstawową wiedzą o muzyce. 12. Kształtowanie wrażliwości estetycznej i poczucia piękna. 14. Przygotowanie absolwentów do dalszego kształcenia w szkole muzycznej II stopnia.
TREŚCI NAUCZANIA 1. Podstawowa wiedza z zakresu historii instrumentu, budowy instrumentu i jego części, obsługi oraz konserwacji. 2. Podstawy prawidłowego aparatu gry (prawidłowa postawa, ułożenie rąk, właściwy sposób wydobycia dźwięku). 3. Wybrane elementy techniki gry 4. Podstawy interpretacji utworu zgodnej z zapisem, budową formalną i elementami stylu. 5. Zasady notacji właściwej dla danego instrumentu oraz techniki czytania a Vista łatwych utworów. 6. Przygotowanie do samodzielnej pracy nad łatwym utworem w zakresie poprawnego odczytania tekstu, ćwiczenia i korygowania błędów. 7. Przygotowanie do praktyki estradowej, z uwzględnieniem podstawowych elementów obycia estradowego, m. in. W zakresie technik opanowania pamięciowego utworu oraz koncentracji i pokonywania tremy. 8. Podstawowe formy muzykowania zespołowego. 9. Literatura muzyczna dla danego instrumentu, dobrana przez nauczyciela w zależności od możliwości i z uwzględnieniem jego preferencji. 10.Program na zakończenie etapu edukacyjnego.
I. MATERIAŁ NAUCZANIA Klasa I Ćwiczenia przygotowawcze i opanowanie układu gry lewej i prawej ręki. Stawianie palców lewej ręki oraz prowadzenie smyczka ruchy świadomie kierowane. Różne układy palców w I pozycji. Łatwe formy chromatyki. Wartości nut: półnuta, ćwierćnuta, ósemka. Dètachè, umiejętność gry całym smyczkiem, górną połową i dolną połową. Naprzemienna praca smyczka: całym smyczkiem górną połową całym smyczkiem dolną połową. Legato do czterech nut. Gamy durowe i pasaże w obrębie jednej oktawy do 3 znaków. - układ lewej i prawej ręki, - intonacja zwiększenie wymagań, - przejście na flażolety, - wprowadzenie II i III pozycji, - praca nad biegłością, ( szesnastki détaché i legato), - ćwiczenia z chromatyką, - ekstensja do 4 zw i 5 cz., - dwudźwięki z pusta struną, - naprzemienny ruch smyczka, - legato do ośmiu dźwięków, - początki pracy nad martélé, - elementy techniki przygotowawczej lewej i prawej ręki, - rytmy ćwierćnuta z kropką i ósemka, ósemka i dwie szesnastki, triola ósemkowa, synkopa, - elementy wibracji, - dynamika p, mf, f, - gamy do trzech znaków z wykorzystaniem trzeciej pozycji, Klasa II - II i III pozycja utrwalenie, nauka IV i V, - Etiudy na zmiany pozycji I V, - zmiany pozycji grupami dźwiękowymi, - etiudy pasażowe détaché i legato, podwójne detache - biegłość: tryle, - dwudźwięki ( tercje, seksty, oktawy pojedyncze), proste dwudźwięki w III pozycji - chromatyka i ekstensja do 5 cz., - łatwe akordy, akordy łamane - technika pizzicato lewej i prawej ręki, - artykulacja portato, podwójne détaché ( przygotowanie do sautillé), legato przez struny, arpeggio, staccato pod łukiem, - wibracja, - gamy do czterech znaków ( dwie oktawy) ze zmianami pozycji, - samodzielne strojenie skrzypiec
Klasa III - pozycja IV i V, proste wejścia do szóstej i siódmej ( struna E), - Etiudy na zmiany pozycji I V, - Etiudy pasażowe, - zmiany pozycji grupami dźwiękowymi, - biegłość (détaché i legato) cd., - podwójne détaché, - chromatyka i ekstensja cd., - ćwiczenia etiudy dwudźwiękowe, - proste dwudźwięki trzeciej pozycji, - akordy, łamanie akordów, - wibracja 1 4 palec, - artykulacja: martélé, staccato pod łukiem, łatwe spiccato i ricochet, legato przez struny, - dynamika od piano do forte, - pizzicato (l. i p. ręka), - flażolety, - gamy durowe i molowe do czterech znaków z wykorzystaniem piątej pozycji, - gama dowolna w dwudźwiękach ( tercje, seksty, oktawy dètachè) jedna oktawa. Klasa IV - gra w siedmiu pozycjach, - wyrabianie pozycji na strunie E i G, - skoki do pozycji, - biegłość gry, - prawidłowa intonacja, - tryl, mordent, tremolando, - dwudźwięki legato, - akordy łamane, - pojedyncze decymy, - różne smyczkowanie i artykulacja, - flażolety naturalne i sztuczne ( kwartowe), - pizzicato prawą i lewą ręką, - rozróżnianie stylów, - rozróżnianie wyrazu w utworach, - ekstensja estradowa, - gamy durowe i molowe oraz pasaże do 4 znaków, przez 3 oktawy, - gamy i pasaże na pojedynczej strunie w obrębie jednej oktawy, - gamy dwudźwiękowe: tercje, seksty, oktawy, dètachè i legato, proste pochody decymowe.
FORMY SPRAWDZANIA OSIĄGNIĘĆ popisy koncerty oceny cząstkowe egzaminy promocyjne klasa II I część egzaminu promocyjnego: 1. Gama z wykorzystaniem trzeciej lub piątej pozycji w obrębie dwóch oktaw, sposobami. trójdźwięki. 2. Etiuda pasażowa lub biegłościowa. 3. Utwór dowolny z towarzyszeniem fortepianu na pamięć. II część egzaminu promocyjnego: 1. Etiuda dwudźwiekowa lub z elementami dwudźwieków 2. Koncert cz. I lub III, lub forma wariacji (na pamięć). klasa III I część egzaminu promocyjnego: 1. Gama. 2. Etiuda z uwzględnieniem V pozycji. 3. Utwór z towarzyszeniem fortepianu (na pamięć). II część egzaminu promocyjnego: 1. Etiuda dwudźwiękowa lub elementami dwudźwięków 2. Koncert cz. I lub III( z pamięci).
klasa IV I część egzaminu promocyjnego: 1. Etiuda dwudźwiękowa. 2. Etiuda biegłościowa. II część egzaminu promocyjnego: 1. Sonata dwie części kontrastujące ( na pamięć). 2. Koncert cz. I lub III ( z pamięci). 3. Utwór dowolny z towarzyszeniem fortepianu (z pamięci). *nauczyciel (kierownik sekcji)może zamieniać utwory przypisane I i II części egzaminu kierując się terminami przesłuchań i konkursów. Dotyczy to każdej klasy.
LITERATURA 1. Gamy Z. Feliński Nauka gam i zmian pozycji Z. Jahnke Studium gam W. Krotkiewski Gamy i pasaże E. Umińska Studium gam i pasaży 2. Etiudy F. Wohlfart Etiudy op.45, Etiudy op.74 I.Dubiska Wybór etiud w I pozycji A. Cofalik Skrzypcowe ABC K.Fortunatow Etiudu na zmianę pozycji H.E. Kayser Etiudy op.20 J.F. Mazas Etiudy op.36 J.Dont Etiudu op.27 R. Kreutzer - 42 etiudy F.Fiorillo 36 Etiud Polo Etiudy dwudźwiękowe 3. Koncerty F. Kuchler Concertino G op.11 O.Rieding Koncert h op.35 A. Komarowski - Concertino G A. Huber Concertino F op.7 A. Janszynow Concertino op.35 F. Kuchler Concertino D 0p.15 O.Rieding Koncert D op.36 F. Seitz Koncert uczniowski G op. 13 A.Vivaldi Koncert G op.7 nr. 2, Koncert a G. Bacewicz Concertino O. Rieding Koncert a, Koncert G op.24, Koncert D op. 25 J.B. Accolay Koncert a Ch. Dancla Solo koncertowe 1 i 2 G. Hollander Koncert szkolny op. 62 4. Sonaty A. Corelli zbiór sonat G.F. Haendel zbiór sonat 5. utwór dowolny Dawni mistrzowie niemieccy Dawni mistrzowie włoscy Dostosowany do możliwości ucznia. Program ma charakter otwarty może być uzupełniany na bieżąco.
OSIAGNIĘCIA UCZNIA NA ZAKOŃCZENIE ETAPU EDUKACYJNEGO Interesuje się muzyką, a w szczególności do grą na skrzypcach Posiada rozwiniętą wyobraźnię muzyczną i wrażliwość na środki wyrazu muzycznego w grze skrzypcowej Posiada podstawy techniki instrumentalnej, rozwiniętą pamięć muzyczną i opanowanie estradowe Ma umiejętność interpretacji utworów z uwzględnieniem stylu, formy i charakteru Opanował repertuar w zakresie przewidzianym w programie Samodzielnie odczytuje tekstu utworu Posiada umiejętność systematycznej i samodzielnej pracy w domu Ma umiejętność czytania nut i gry a vista
KOMENTARZ DO REALIZACJI MATERIAŁU NAUCZANIA Ogólna koncepcja programu 1. Pierwszy etap Obejmuje klasę pierwszą, to czas intensywnego umuzykalniania ucznia i adaptacji do instrumentu. Należy dobrać instrument odpowiedni do warunków fizycznych ucznia, dotyczy to również poduszki lub żeberka. Od samego początku nauki równocześnie z ćwiczeniami przygotowawczymi na instrumencie uczeń powinien przyswajać sobie na pamięć odpowiednio dobrane piosenki, które później będzie grał ze słuchu., a także z nut (metoda słuchowa). Wyobraźnia słuchowa kieruje palcami, a kontrola wysokości dźwięku i reakcja na fałszywą intonację, staje się u ucznia świadoma. Nauczycielowi nie wolno podpowiadać wyżej, niżej, podgrywać na fortepianie, a tym bardziej przesuwać palców na gryfie. W razie złej intonacji uczeń powinien sam zaśpiewać dany fragment i świadomie skorygować błąd. Adaptację do instrumentu realizujemy poprzez manipulacyjne ruchy rozluźniające, ruchy zabawowe imitujące grę i ruchy świadomie kierowane. Naczelnym zadaniem nauczania początkowego jest niedopuszczanie do napięć. Należy pamiętać, że organizm człowieka ma budowę symetryczną. Napięcie jednej ręki przenosi się na drugą. Bezruch jest wrogiem rozluźnienia. Nauczyciel powinien więc zachęcać ucznia do ruchu, lekcja powinna być prowadzona żywo, a zajęcia urozmaicone. W zajęcia może uczestniczyć opiekun dziecka, który będzie notował uwagi nauczyciela i egzekwował je przy ćwiczeniu w domu. Początkowe lekcje (nawet przez kilka miesięcy) można prowadzić grupowo (uczniowie o zbliżonym poziomie zdolności). Dzieci są w ten sposób dłużej pod kontrolą nauczyciela, obserwują się i rywalizują ze sobą, co działa motywująco. 2. Drugi etap To klasy od drugiej i trzeciej. W tym okresie wprowadza się podstawowe elementy techniki skrzypcowej. Ale rozwój młodego skrzypka nie przebiega harmonijnie i bez zakłóceń. Nauczanie początkowe gry na skrzypcach jest najtrudniejsze i wymaga dużej wiedzy metodycznej i czujności pedagoga. Nienaturalny układ rąk powoduje, że nieustannie wkradają się różne napięcia i deformacje układu ruchu i rąk. Nauczyciel powinien o tym pamiętać i nie dopuszczać do ich powstawania, a w razie potrzeby umiejętnie je korygować. TYPOWE BŁĘDY UKŁADU LEWEJ RĘKI - unoszenie lewego barku i ściskanie skrzypiec brodą - ściskanie szyjki między kciukiem, a palcem wskazującym - nadmierny nacisk palców na struny - brak ruchów sterujących łokcia - brak supinacji przedramienia i wyprostowany czwarty palec - napięta, siłowa wibracja z przedramienia przy sztywnym przegubie i palcu - gwałtowne ruchy zmian pozycji
Najczęściej szereg tych błędów występuje równocześnie. Często też nadmierne napięcie prawej ręki oddziałuje ujemnie na lewą. Nauczyciel powinie sugestywnie wpływać na psychikę grającego. Nadmierne napięcie emocjonalne także jest przyczyna napięcia w aparacie gry. Przede wszystkim trzeba rozluźnić pas barkowy i szyję, a także wykorzystać rozmach i grawitacje rąk. Korekta aparatu gry jest jakby powtórzeniem rozwoju skrzypka od początku nauczania. Należy więc wracać do prostych, elementarnych ćwiczeń. Trzeba wykonywać je idealnie, stopniowo eliminując błędne nawyki. TYPOWE BŁĘDY UKŁADU PRAWEJ RĘKI - uniesiony bark, zwłaszcza przy doprowadzaniu smyczka do żabki - zbyt wysoki łokieć lub przegub - nadmierna ściskanie smyczka - wyprostowany mały palec - wciśnięty usztywniony kciuk - koszenie i ześlizgiwanie się smyczka w kierunku gryfu - Brak ruchów wyrównawczych palców Najważniejsze jest rozluźnienie w barku i w przegubie, należy wykorzystać grawitację prawej ręki i rozmach. Stale należy pielęgnować podstawowe element techniki gry prawej ręki, jak prostolinijne prowadzenie smyczka, równoległe do podstawka, zmiany płaszczyzn(technika przygotowawcza), płynna gra przy żabce. Główny cel to piękny, czysty dźwięk. Rozwój umiejętności artykulacyjnych prawej ręki zależy w znacznym stopniu od możliwości techniczno-muzycznych i repertuarowych lewej ręki młodego skrzypka. W klasach od drugiej do piątej powinien nastąpić duży skok w rozwoju ucznia. W tym czasie, nie zaniedbując strony muzycznej, należy preferować rozwój techniczny, odpowiednio dobierając repertuar. W klasie piątej powinny pojawić się elementy gry wirtuozowskiej. Rozpoczęcie gry po wakacjach wiąże się z koniecznością wprowadzenia pewnych elementów korekty-umożliwia to uczniowi szybki powrót do formy. Praca nad technika powinna przebiegać równolegle w następujących grupach problemowych: - zmiany pozycji - biegłość - chromatyka i ekstensja - dwudźwięki i akordy - wibracja - flażolety o pizzicato Technika prawej ręki rozwija się bardziej indywidualnie. Zależy większym stopniu od predyspozycji i zdolności ucznia.
3. Trzeci etap Uczeń posiada już sporo siły fizycznej, następuje szybki rozwój intelektualny. Rozwijając intensywnie technikę, należy dążyć do pogłębienia strony wyrazowej jego gry (utwory barokowe) oraz urozmaicenia artykulacji (utwory charakterystyczne, tańce). Uczeń powinien sporo występować publicznie. Gra jego winna być coraz bardziej świadoma, a praca domowa samodzielna. Należy rozmawiać z uczniem o jego zamierzeniach na przyszłość, możliwościach dalszego kształcenia. Opóźnienie w realizacji programu oraz błędy aparatu gry mogą być przeszkodą w kontynuowaniu nauki w szkole wyższego stopnia. Wskazówki metodyczne Nauczanie indywidualne umożliwia dostosowanie metod i materiału nauczania do zróżnicowanych uzdolnień, wieku i stopnia zaawansowania uczniów. Tym bardziej przebieg każdej lekcji powinien być przez nauczyciela przemyślany, a materiał lekcji zaplanowany. Praca na lekcji powinna obejmować obok problemów techniczno - warsztatowych i repertuarowych również przygotowanie ucznia do występów publicznych na popisach, przesłuchaniach konkursach. Metody pracy lekcyjnej wynikają z ogólnie obowiązujących zasad dydaktyki oraz artystyczno praktycznego charakteru przedmiotu. Większość repertuaru szkoły muzycznej I stopnia ma charakter dydaktyczny i ulega zapomnieniu. Stąd też należy kierować się zasadą, iż nie utwór jest ważny, lecz problem w nim zawarty. Ustalając indywidualny program nauczania, należy dobierać takie pozycje, które zawierają i rozwijają problemy niezbędne dla jego technicznego i muzycznego rozwoju. Problemy te pogłębiamy przez dobór odpowiednich wprawek, ćwiczeń, etiud. Uczeń powinien osiągnąć pewna świadomość istnienia danego problemu i sposobów jego rozwiązywania na odpowiednim dla niego etapie rozwoju. Ten sposób pracy nazywamy nauczaniem problemowym. Nie wolno przeoczyć ani zaniedbać żadnego, ważnego dla rozwoju ucznia problemu. Ogólnie w doborze materiału nauczania obowiązuje zasada stopniowania trudności, jednakże w starszych klasach u uczniów wybitnie uzdolnionych możemy zastosować tzw. skoki programowe. Jest to silny bodziec mobilizujący ucznia do wytężonej pracy. Nauczyciel musi jednak dobrze wyczuć moment, kiedy może dokonać takiego skoku w programie i zrobić wszystko, aby skok się udał. Na specjalne podkreślenie zasługuje znaczenie atmosfery pracy na lekcji, życzliwa, ale i wymagająca postawa nauczyciela, wykazanie zainteresowania nie tylko wynikami pracy ucznia nad instrumentem, ale również wynikami w nauce innych przedmiotów, warunkami domowymi ucznia, zainteresowaniami pozaszkolnymi. Postawa taka i szczególny autorytet, jakim cieszy się w szkole nauczyciel przedmiotu głównego oraz indywidualny system nauczania, sprzyjają nie tylko osiągnięciom dydaktycznym, ale również nakładają na nauczyciela instrumentalistę odpowiednie zadania wychowawcze. Najpotężniejszym środkiem oddziaływania na ucznia jest przykład nauczyciela. Obejmuje on całokształt osobowości nauczyciela, to co robi, co mówi i jak się
zachowuje. Nauczyciel musi być świadomy tego faktu i starać się go wykorzystać w swym oddziaływaniu wychowawczym. Czas lekcji biegnie szybko, musi ona więc odbywać się w atmosferze skupienia, dobrej organizacji i maksymalnego wykorzystania czasu. Jak nauczyciel pracuje z uczniem na lekcji, tak uczeń pracuje później samodzielnie w domu. Nic nie może umknąć uwadze nauczyciela. Słownictwo jego powinno być piękne i raczej oszczędne. Muzyka obywa się bez zbędnych słów. W klasie powinna panować atmosfera wielkiej pracy i wielkiej sztuki. Od początku nauki gry na instrumencie uczeń powinien być wdrażany do systematycznej pracy w domy, do zapamiętywania i realizowania wskazówek nauczyciela dotyczących sposobów ćwiczenia oraz ilości czasu na to przeznaczonego. Zasady pracy w domu należy ustalić z rodzicami ucznia. Do ćwiczenia uczeń powinien mieć oddzielny pokój, odpowiedni pulpit, właściwe oświetlenie oraz względny spokój w otoczeniu (rozmowy, telewizja utrudniają możliwość skupienia). Nauczyciel jest zobowiązany dokładnie ukierunkować pracę domową ucznia z powiązaniu z tematyka lekcji, stawiać określone zadania oraz sprawdzić ich realizacje. Sprawdzając pracę domową ucznia należ szczególnie piętnować i piętnować brak skupienia, bezmyślność, brak samokontroli i odpowiedzialności za swoją pracę. Często bowiem uczniowie wpadają do ćwiczenia bezpośrednio z innych zajęć, ćwicząc nieuważnie, po łebkach, wedle zasady jakoś to będzie. Jeśli uczeń nie może poćwiczyć całości zadanego materiału, powinien skupić się na jego części, opracować ja rzetelnie i z cała odpowiedzialnością poinformować o tym nauczyciela ( oczywiście nie może się to zdarzyć zbyt często). Należy przyzwyczajać ucznia, aby przed rozpoczęciem ćwiczenia przewietrzył pokój, zadbał o czystość rąk, instrumentu i strun oraz posmarował smyczek kalafonią. Powinien zaplanować czas ćwiczenia. Bardziej racjonalne jest ćwiczenie 2, 3 razy dziennie, z przerwami na inne zajęcia i odpoczynek. Dla oszczędzania sił uczniowie powinni ćwiczyć też na siedząco, zwłaszcza wprawki, etiudy, czy repertuar na etapie rozczytywania teksu. Postawa siedząca jest mniej męcząca i może sprzyjać skupieniu uwagi. Nauczyciel powinien od czasu do czasu wymagać od ucznia gry na siedząco w czasie lekcji. Nauczyciel powinien stopniowo, w miarę rozwoju i zawansowania ucznia, pozostawiać mu coraz więcej swobody w sposobach pracy nad zdanym materiałem. Wskazane jest w tym celu stosowanie przykładowych opracowań repertuaru czy zadań technicznych w obecności nauczyciela, lecz bez jego ingerencji czy ukierunkowania, a następnie zadawanie odpowiednich utworów do samodzielnego opracowania. W procesie kształcenia instrumentalisty na nic nie zdadzą się najlepsze metody i programy nauczania, jeśli nie będzie systematycznego i intensywnego ćwiczenia.
Umiejętność mobilizowania ucznia do pracy jest niewątpliwie jedną z cech mistrzostwa pedagogicznego. Ocena nie jest wystarczającym bodźcem do niezbędnego wysiłku. Obok rozbudzania zainteresowań, atmosfery lekcji i i osobistego przykładu pedagoga, ogromną rolę spełnia właściwa organizacja roku szkolnego. Naturalnym artystycznym dopingiem SA popisy, konkury, przesłuchania i egzaminy. Konkretne terminy najskuteczniej mobilizują ucznia do pracy. Dwumiesięczna przerwa wakacyjna w ćwiczeniu fatalnie odbija się na rozwoju ucznia. Dlatego należy zachęcać i mobilizować uczniów do grania w czasie wakacji. Łatwy i ładny program nie zniechęci do pracy i będzie przyjemnością, jak czytanie ciekawej książki. Planując ćwiczenie w czasie wakacji należy: - zadać tyle, aby dziecko mogło się wywiązać - dać program łatwy i ładny - nie straszyć, nie karać, lecz zachęcać - wyjaśnić rodzicom potrzebę zachęcania dziecka do gry i organizowania mu okazji do grania Opis niezbędnych warunków do realizacji programu ODPOWIEDNIA FREKWENCJA UCZNIA ZAANGAZOWANIE WYTĘŻONA PRACA W DOMU WYSTEPY PUBLICZNE