KOMISJA EUROPEJSKA DYREKCJA GENERALNA DS. ZDROWIA I BEZPIECZEŃSTWA ŻYWNOŚCI

Ref. Ares(2018)5420872-22/10/2018 KOMISJA EUROPEJSKA DYREKCJA GENERALNA DS. ZDROWIA I BEZPIECZEŃSTWA ŻYWNOŚCI Audyty i Analizy w zakresie Zdrowia i Żywności DG(SANTE) 2018-6338 SPRAWOZDANIE KOŃCOWE Z AUDYTU PRZEPROWADZONEGO W POLSCE W DNIACH 22 30 MAJA 2018 R. W CELU DOKONANIA OCENY WDROŻENIA WYMOGÓW W ZAKRESIE HIGIENY, IDENTYFIKOWALNOŚCI I HANDLU W ODNIESIENIU DO PRZETWORZONYCH BIAŁEK ZWIERZĘCYCH, Z UWZGLĘDNIENIEM WYWOZU, PRZYWOZU I HANDLU WEWNĄTRZUNIJNEGO

Streszczenie W niniejszym sprawozdaniu opisano wyniki audytu przeprowadzonego w Polsce w dniach 22 30 maja 2018 r. w ramach opublikowanego programu prac Dyrekcji Generalnej Komisji Europejskiej ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa Żywności. Audyt jest częścią serii audytów, których celem jest ocena środków wprowadzonych przez właściwe organy w celu kontroli i zapewnienia wdrożenia przez właściwe podmioty gospodarcze wymogów w zakresie higieny, identyfikowalności i handlu w odniesieniu do przetworzonych białek zwierzęcych zgodnie z wymogami rozporządzenia (WE) nr 1069/2009, rozporządzenia Komisji (UE) nr 142/2011, rozporządzenia (WE) nr 999/2001 oraz rozporządzenia (WE) nr 882/2004. Struktura i funkcjonowanie systemu kontroli urzędowych łańcucha produkcji przetworzonych białek zwierzęcych i handlu nimi stanowi dobrą podstawę do zapewnienia zgodności tych produktów z właściwymi wymogami w zakresie higieny i identyfikowalności. Niemniej jednak system posiada dwa główne niedociągnięcia: a) wykaz podmiotów prowadzących przedsiębiorstwa spożywcze uprawnionych do dostarczania produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego na potrzeby produkcji przetworzonych białek zwierzęcych wykorzystywanych w akwakulturze zawiera błędy, które mogą doprowadzić do występowania białek przeżuwaczy (mleka), oraz b) właściwe organy w znacznej mierze nie spełniają obowiązujących ich wymogów dotyczących powiadamiania o przybyciu przesyłek przetworzonych białek zwierzęcych z innych państw członkowskich oraz o wysyłce do innych państw członkowskich przesyłek nawozów organicznych/polepszaczy gleby zawierających przetworzone białka zwierzęce. Łącznie niedociągnięcia te podważają wiarygodność informacji na temat wewnątrzunijnego handlu tego rodzaju produktami oraz solidność środków zakazu paszowego w odniesieniu do sektora akwakultury. Sprawozdanie zawiera zalecenia dla właściwych polskich organów mające na celu skorygowanie stwierdzonych niedociągnięć. II

Spis treści 1 Wprowadzenie...1 2 Cele i zakres...1 3 Podstawa prawna...2 4 Przebieg procedury...2 4.1 Przegląd produkcji PBZ i handlu nimi w Polsce...2 4.1.1 Produkcja i zastosowanie produktów pochodnych uzyskanych z produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego...2 4.1.2 Handel wewnątrzunijny: handel PBZ z i do Polski w 2017 r....3 4.1.3 Wywóz PBZ zawierającego białka przeżuwaczy w 2017 r....3 5 Ustalenia i wnioski...3 5.1 Struktura systemu kontroli urzędowych produkcji PBZ i handlu nimi...3 5.1.1 Zaangażowane właściwe organy...3 5.1.2 Rejestracja, zatwierdzanie i upoważnianie zakładów i podmiotów sektora PUPZ...4 5.1.3 Planowanie kontroli urzędowych...5 5.1.3.1 Planowanie inspekcji...5 5.1.3.2 Program pobierania próbek...6 5.1.3.3 Procedury i instrukcje...6 5.1.4 Wnioski dotyczące struktury systemu kontroli urzędowych...7 5.2 Realizacja kontroli urzędowych...7 5.2.1 Wymogi higieniczne...8 5.2.2 Wymogi w zakresie identyfikacji i identyfikowalności przetworzonych białek zwierzęcych produkowanych w innych państwach członkowskich i będących przedmiotem handlu z nimi...9 5.2.3 Wywóz i przywóz PBZ...11 5.2.4 Działania następcze w związku z niezgodnościami...11 5.2.5 Wnioski dotyczące przeprowadzania urzędowych kontroli produkcji PBZ i handlu nim 11 6 Wnioski ogólne...12 7 Spotkanie zamykające...13 8 Zalecenia...13 III

SKRÓTOWCE I DEFINICJE STOSOWANE W NINIEJSZYM SPRAWOZDANIU Skrótowiec PUPZ PKG KPK PIW PLW GTH HACCP GIW MMK PBZ TRACES Objaśnienie Produkty uboczne pochodzenia zwierzęcego Punkt kontroli granicznej Krytyczny punkt kontroli Powiatowy Inspektorat Weterynarii Powiatowy lekarz weterynarii Triheptanian glicerolu System analizy zagrożeń i krytycznych punktów kontroli Główny Inspektorat Weterynarii mączka mięsno-kostna Przetworzone białko zwierzęce zgodnie z definicją zawartą w pkt 5 załącznika I do rozporządzenia (UE) nr 142/2011. Zintegrowany skomputeryzowany system weterynaryjny IV

1 WPROWADZENIE Niniejszy audyt przeprowadzono w Polsce w dniach 22 30 maja 2018 r. w ramach opublikowanego programu prac Dyrekcji Generalnej Komisji Europejskiej ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa Żywności. Zespół audytowy składał się z dwóch audytorów z Komisji, którym w trakcie całego audytu towarzyszyli przedstawiciele właściwego organu centralnego Głównego Inspektoratu Weterynarii (GIW). Spotkanie otwierające z przedstawicielami GIW oraz organów regionalnych i lokalnych poddanych kontroli w trakcie audytu odbyło się w dniu 22 maja 2018 r. Potwierdzono na nim cele, etapy i procedury sprawozdawcze audytu. 2 CELE I ZAKRES Głównym celem audytu była ocena środków wprowadzonych przez GIW w celu kontroli i zapewnienia wdrożenia przez właściwe podmioty gospodarcze wymogów w zakresie higieny, identyfikowalności i handlu dotyczących przetworzonych białek zwierzęcych (PBZ) zgodnie z wymogami rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1069/2009, rozporządzenia Komisji (UE) nr 142/2011, rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 999/2001 oraz rozporządzenia (WE) nr 882/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady. Podczas audytu skupiono się na produkcji i wprowadzaniu do obrotu PBZ oraz handlu nimi, z uwzględnieniem ich wywozu do państw trzecich oraz przywozu z tych państw. Kontrole urzędowe przeprowadzone w zakładach przetwórstwa spożywczego, w tym w sklepach spożywczych, gdzie wytwarzane są produkty uboczne pochodzenia zwierzęcego (PUPZ), zostały wyłączone z zakresu niniejszego audytu. Aby osiągnąć wspomniany cel, odwiedzono następujące lokalizacje: Wizyty/spotkania Nr Uwagi Właściwy organ Centraln y 2 Spotkania otwierające i zamykające Lokalny 3 Spotkanie z dwoma powiatowymi lekarzami weterynarii i w jednym punkcie kontroli granicznej (PKG) Zakłady przetwórcze 3 Przetwarzanie PUPZ będących surowcem kategorii 3 Dwa z zakładów dysponowały szeregiem linii przetwarzających także PUPZ pochodzące od przeżuwaczy, a w jednym przetwarzano wyłącznie PUPZ z drobiu. Przewoźnicy 2 Wszyscy przewoźnicy realizują działalność z zakresu przewozu PBZ. Działalność jednego z przewoźników obejmowała przewóz PBZ i innej paszy. Handlowiec 1 Sprzedaż PBZ do innych państw członkowskich i wywóz 1

3 PODSTAWA PRAWNA Audyt przeprowadzono na podstawie ogólnych przepisów UE oraz w szczególności art. 45 rozporządzenia (WE) nr 882/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady, art. 49 rozporządzenia (WE) nr 1069/2009 i art. 21 rozporządzenia (WE) nr 999/2001. 4 PRZEBIEG PROCEDURY 4.1 PRZEGLĄD PRODUKCJI PBZ I HANDLU NIMI W POLSCE W Polsce produkcja PBZ odbywa się w niemal 100 zakładach kategorii 3, gdzie przetwarza się PUPZ będące surowcem kategorii 3. W 2017 r. uzyskano około 295 000 ton PBZ, z czego około 130 000 ton wykorzystano na poziomie krajowym, 77 000 ton przeznaczono na handel z innymi państwami członkowskimi, a 84 000 ton wywieziono. Z PUPZ będących surowcem kategorii 1 i 2 wyprodukowano około 73 000 ton mączki mięsno-kostnej (MMK) kategorii 1 i 2. 4.1.1 Produkcja i zastosowanie produktów pochodnych uzyskanych z produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego PUPZ wytworzone w 2017 r. (w tonach) KAT. 1: 281 338 KAT. 2: 27 948 KAT. 3: 1 316 323 Produkty pochodne wyprodukowane w 2017 r. (w tonach) MMK: 68 097 TŁUSZCZ: - MMK: 5285 TŁUSZCZ: - PBZ: 295 802 Inne (określić): Zastosowanie produktów pochodnych w 2017 r. Zastosowanie Ilość (w tonach) Spalanie/współspalanie 57 291 Handel z innymi państwami członkowskimi do celów spalania Inne zastosowania / miejsca przeznaczenia: 18 906 Spalanie/współspalanie: 0 Handel z innymi państwami 4977 członkowskimi: Inne zastosowania / miejsca 3 przeznaczenia: Do zastosowań domowych 128 696 Handel z innymi państwami 77 309 członkowskimi: Wywóz 84 247 0 2

4.1.2 Handel wewnątrzunijny: handel PBZ z i do Polski w 2017 r. Liczba przesyłek Całkowita masa (w Pięć głównych tonach) państw członkowskich Z Polski 3717 89 968 IT, DE, CZ, SK, LT Do Polski 1267 27 898 DE, CZ, SK, BE, IT 4.1.3 Wywóz PBZ zawierającego białka przeżuwaczy w 2017 r. Kraj docelowy (pięć głównych Liczba przesyłek Całkowita masa (w tonach) państw) Wietnam 718 16 129 Nigeria 114 2441 Mjanma 71 1553 Ghana 59 1251 Singapur 29 623 5 USTALENIA I WNIOSKI Akty prawne przytaczane w niniejszym sprawozdaniu wymieniono w załączniku I i są to, w odpowiednich przypadkach, akty prawne w ostatniej zmienionej wersji. Właściwe artykuły lub sekcje prawodawstwa przytoczonego w załączniku I przywołano w poszczególnych ustaleniach niniejszej sekcji sprawozdania. 5.1 STRUKTURA SYSTEMU KONTROLI URZĘDOWYCH PRODUKCJI PBZ I HANDLU NIMI 5.1.1 Zaangażowane właściwe organy Wymogi prawne Art. 4 i 6 rozporządzenia (WE) nr 882/2004 Ustalenia 1. Kontrole urzędowe podmiotów gospodarczych produkujących PBZ i handlujących nimi są uwzględnione w szerszym zakresie kontroli łańcucha PUPZ. Kontrole te zostały szeroko opisane w profilu państwa dla Polski, opracowanym przez Komisję i dostępnym pod adresem: http://ec.europa.eu/food/audits-analysis/country_profiles/details.cfm?co_id=pl. 2. GIW jest właściwym organem dla produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego (w tym w zakresie kontroli produkcji przetworzonego białka zwierzęcego i handlu nim) oraz głównym organem odpowiedzialnym za realizację polityki i egzekwowanie przepisów w tym sektorze, za pośrednictwem Biura Pasz, Farmacji i Utylizacji. 3

Poszczególni powiatowi lekarze weterynarii (PLW), którzy kierują właściwymi Powiatowymi Inspektoratami Weterynarii (PIW) rozmieszczonymi w 16 regionach, odpowiadają za rejestrację, zatwierdzanie i urzędowe kontrole w łańcuchu PUPZ i produktów pochodnych, w tym za kontrole wchodzące w zakres niniejszego audytu. 3. W każdym regionie co najmniej jeden urzędnik zajmuje się kwestiami związanymi z PUPZ. Personel na szczeblu regionalnym jest zobowiązany nadzorować kontrole urzędowe przeprowadzane przez powiatowych lekarzy weterynarii w ich jurysdykcjach oraz, w cyklu pięcioletnim, przeprowadzać wizytę w każdym PIW, a także sprawdzać skuteczność ich działań w odniesieniu do wszelkich kwestii. W odniesieniu do urzędowego pobierania próbek regiony rozdzielają liczbę próbek wyznaczoną przez GIW między poszczególne Powiatowe Inspektoraty Weterynarii (zob. również sekcja 5.1.3.2). Regiony przesyłają roczne sprawozdania do GIW wraz ze szczegółowymi informacjami na temat przeprowadzonych inspekcji oraz pobranych próbek. 4. Przydział i podział na poziomie centralnym, regionalnym i lokalnym poszczególnych obowiązków dotyczących kontroli urzędowych objętych audytem oraz czynności koordynacyjne demonstrowane w trakcie audytu zasadniczo spełniają właściwe wymogi określone w art. 4 rozporządzenia (WE) nr 882/2004. 5. GIW organizuje kwartalne sesje szkoleniowe dla przedstawicieli organów regionalnych dotyczące tematów związanych z produktami ubocznymi pochodzenia zwierzęcego i paszą. Szkolenia te (zazwyczaj dwudniowe) są obowiązkowe, a dalsze sesje szkoleniowe (zazwyczaj organizowane co rok lub co dwa lata) skierowane są do właściwych członków personelu Powiatowych Inspektoratów Weterynarii. Zespół audytowy zapoznał się z dokumentacją z szeregu szkoleń, które odbyły się w 2017 r. W 2017 r. omówiono nowe wymogi dotyczące wywozu przetworzonych białek zwierzęcych zawierających białka przeżuwaczy. 5.1.2 Rejestracja, zatwierdzanie i upoważnianie zakładów i podmiotów sektora PUPZ Wymogi prawne Art. 23, 24, 44 i 47 rozporządzenia (WE) nr 1069/2009 Art. 32 ust. 5 rozporządzenia Komisji (UE) nr 142/2011 oraz rozdział II załącznika XVI do tego rozporządzenia Art. 7 rozporządzenia (WE) nr 999/2001 oraz rozdział IV sekcja D, rozdział III sekcja A i rozdział V sekcja A załącznika IV do tego rozporządzenia Ustalenia 6. Według przedstawicieli GIW zakłady i podmioty sektora PUPZ są wpisane do ogólnodostępnych wykazów. Internetowe formularze zgłoszeniowe są ogólnodostępne bezpośrednio na stronie GIW. Ten sam system informatyczny jest wykorzystywany we wszystkich Powiatowych Inspektoratach Weterynarii, gdzie sporządzane są rzeczone wykazy. Ułatwia to ich aktualizowanie, ponieważ urzędnicy na szczeblu PIW mogą 4

bezpośrednio wprowadzać wszelkie zmiany dotyczące działalności prowadzonej przez podmioty gospodarcze. 7. Wszystkie zakłady i podmioty PUPZ odwiedzone przez zespół audytowy, a także ich dostawców lub klientów, zarejestrowano lub zatwierdzono zgodnie z wymogami zawartymi w art. 23 i 24 rozporządzenia (WE) nr 1069/2009 oraz wpisano do ogólnodostępnych wykazów zakładów i podmiotów PUPZ zgodnie z wymogami art. 47 tego rozporządzenia. 8. Proces sporządzania wykazu kwalifikowalnych zakładów w łańcuchu produkcji PBZ pochodzących od zwierząt innych niż przeżuwacze i stosowanych do produkcji paszy wykorzystywanej w akwakulturze, do którego wpisanych jest szereg zakładów spożywczych, zakładów PUPZ i zakładów produkcji paszy, jest względnie zaawansowany. Choć GIW wydał wytyczne dla powiatowych lekarzy weterynarii odpowiedzialnych za prowadzenie wykazów, w wykazach zakładów spożywczych były pewne nieścisłości; zespół audytowy odnotował, że w kilku przypadkach wpisano do nich zakłady mleczarskie. Jest to sprzeczne z właściwymi wymogami określonymi w rozdziale V sekcja A załącznika IV do rozporządzenia 999/2001 1, ponieważ PUPZ z zakładów mleczarskich zawierają białka przeżuwaczy. 5.1.3 Planowanie kontroli urzędowych Wymogi prawne Art. 4 ust. 3 i art. 45 rozporządzenia (WE) nr 1069/2009 Art. 32 rozporządzenia Komisji (UE) nr 142/2011 Art. 7 rozporządzenia (WE) nr 999/2001 i załącznik IV do tego rozporządzenia Art. 3, 4 i 8 rozporządzenia (WE) nr 882/2004 Ustalenia 5.1.3.1 Planowanie inspekcji 9. Na podstawie prowadzonej działalności zakłady i podmioty PUPZ są przypisywane do poszczególnych klas ryzyka. Z każdą klasą wiąże się określona częstotliwość inspekcji. W szczególności inspekcje zakładów i podmiotów PUPZ objętych niniejszym audytem są przeprowadzane z następującą częstotliwością: a) zakłady przetwórcze: dwa razy w roku; b) przewoźnicy: raz w roku; c) handlowcy: raz w roku. Niezależnie od wyżej wskazanych częstotliwości inspekcji zasadniczo większość właściwych wymogów (ujętych w szczegółowych listach kontrolnych, zob. ustalenie 13) wymaga weryfikacji co najmniej raz w roku. Jedyny wyjątek stanowi weryfikacja wymogów HACCP, w przypadku których ramy czasowe wynoszą dwa lata. 10. Co roku obowiązkiem wszystkich Powiatowych Inspektoratów Weterynarii jest zaplanowanie inspekcji zarejestrowanych i zatwierdzonych zakładów i podmiotów 1 W tej kwestii na posiedzeniu Stałego Komitetu ds. Roślin, Zwierząt, Żywności i Pasz w dniu 29 marca 2017 r. zatwierdzono specyfikację techniczną zakładów produkcji żywności, PUPZ i paszy. 5

PUPZ zgodnie z powyższymi częstotliwościami. W Powiatowych Inspektoratach Weterynarii odwiedzonych przez zespół audytowy zaobserwowano przykłady odpowiednich narzędzi informatycznych do planowania, choć w niektórych przypadkach przeprowadzono mniej inspekcji niż oczekiwano (zob. ustalenie 16). 5.1.3.2 Program pobierania próbek 11. Co roku GIW, po konsultacji z krajowym laboratorium referencyjnym, sporządza krajowy plan urzędowej kontroli pasz na podstawie kryteriów ryzyka. Na potrzeby zakresu niniejszego audytu w 2016 r. (podobnie jak w 2017 r.) plan urzędowej kontroli pasz obejmował 1600 próbek zebranych w celu wykrycia obecności niedozwolonego białka pochodzenia zwierzęcego w paszy. Plan ten uwzględnia również wykrywanie obecności salmonelli w PBZ, choć nie ustalono odnośnej liczby próbek. Jest to zgodne z właściwym przepisem określonym w rozdziale I sekcja 1 pkt 1 lit. b) załącznika XVI do rozporządzenia (UE) nr 142/2011, gdzie przewidziano, że pobieranie próbek jest wymagane. W 2017 r. na podstawie tego kryterium pobrano 113 próbek PBZ. 12. W 2017 r. GIW zaplanował pobranie 91 próbek w celu ustalenia poziomu triheptanianu glicerolu (GTH) w mączce mięsno-kostnej kategorii 1 i 2 oraz dodatkowych ośmiu próbek zaplanowanych w odniesieniu do GTH w przetworzonym białku zwierzęcym kategorii 3. W trzech próbkach mączki mięsno-kostnej stwierdzony poziom GTH był niższy niż wymagany na podstawie rozdziału V pkt 1 załącznika VIII do rozporządzenia (UE) nr 142/2011 (250 mg GTH na kg tłuszczu). Właściwe organy podjęły stosowane działania w celu zaradzenia tym niezgodnościom. Zespół audytowy zapoznał się z dokumentacją dotyczącą tych działań (zob. sekcja 5.2.4). 5.1.3.3 Procedury i instrukcje 13. GIW wydaje w dużej mierze kompleksowy zestaw list kontrolnych (SPIWET) oraz not/biuletynów, dostępnych dla urzędników przeprowadzających wszelkiego rodzaju kontrole urzędowe w obszarze poddanym audytowi. Przykładowo wydano notę zawierającą główne przepisy i zasady w zakresie kontroli urzędowych w sektorze PUPZ, w której uwzględniono wykorzystanie zintegrowanego skomputeryzowanego systemu weterynaryjnego (TRACES) na potrzeby wewnątrzunijnego handlu PBZ. Zespół audytowy dokonał przeglądu list kontrolnych stosowanych w trakcie inspekcji zakładów przetwórczych (SPIWET 01) i przewoźników (SPIWET 04) oraz używanych do oceny wymogów mających zastosowanie do systemu analizy zagrożeń i krytycznych punktów kontroli (HACCP) (SPIWET 08). Wszystkie dokumenty są dostępne on-line. 14. Dla handlowców sektora PUPZ i produktów pochodnych nie ma żadnej szczególnej listy kontrolnej. SPIWET 01 stanowi ogólną listę kontrolną dla zakładów przetwórczych wszystkich kategorii, dlatego nie obejmuje elementów szczegółowych takich jak potrzeba dokonywania przez inspektora ocen na miejscu w zakresie kwalifikowalności surowców wykorzystywanych do produkcji PBZ przeznaczonego na paszę. 6

5.1.4 Wnioski dotyczące struktury systemu kontroli urzędowych 15. System kontroli urzędowych zakładów przetwórczych, handlowców i przewoźników PBZ opiera się na wyraźnej dystrybucji obowiązków oraz skutecznym przepływie informacji między szczeblem lokalnym a centralnym i w odwrotnym kierunku. Zasadniczo inspekcje są oparte na ryzyku i stosunkowo rzetelnym wykazie zakładów i podmiotów PUPZ oraz są wspierane przez w dużej mierze kompleksowy zestaw procedur. Pobieranie próbek w celu weryfikacji kryteriów mikrobiologicznych oraz obecności niedopuszczalnych białek pochodzenia zwierzęcego jest również planowane na podstawie ryzyka. Niemniej jednak nieścisłości stwierdzone w wykazie podmiotów prowadzących przedsiębiorstwa spożywcze uprawnionych do dostarczania PUPZ do celów produkcji PBZ wykorzystywanego w akwakulturze oznaczają, że białka pochodzące od przeżuwaczy uzyskiwane z mleka mogą w sposób niezamierzony trafić do PBZ przeznaczonego dla zwierząt akwakultury. 5.2 REALIZACJA KONTROLI URZĘDOWYCH Wymogi prawne Art. 4 ust. 3, art. 21, 22, 41, 43, art. 45 ust. 1, art. 46, 48 i 53 rozporządzenia (WE) nr 1069/2009 Art. 8, art. 17 ust. 1, art. 20, 21, 31, 32 rozporządzenia Komisji (UE) nr 142/2011 oraz załączniki IV, VIII, IX, X, XV i XVI do tego rozporządzenia Art. 7 rozporządzenia (WE) nr 999/2001 i załącznik IV do tego rozporządzenia Art. 3 rozporządzenia (WE) nr 882/2004 Ustalenia 16. Zgodnie z informacjami przedstawionymi przez GIW, wyłączając handlowców i przewoźników, w 2016 i 2017 r. zasadniczo przestrzegano planowanej częstotliwości inspekcji oraz liczby i rodzaju próbek. W przypadku handlowców w 2016 i 2017 r. przeprowadzono odpowiednio 56% i 48% planowanych inspekcji. W odniesieniu do przewoźników odsetek ten wynosił w omawianych latach 107% i 81%. GIW podał, że główną przyczyną, dla której nie udało się osiągnąć zakładanych celów w przypadku handlowców, były trudności logistyczne związane z organizacją tego rodzaju inspekcji, gdyż właściwe osoby były często nieobecne. W dwóch odwiedzonych kontroli Powiatowych Inspektoratach Weterynarii liczba inspekcji handlowców i przewoźników była niższa niż planowano z uwagi na stwierdzoną potrzebę ograniczenia tych kontroli do przypadków priorytetowych w związku ze zgłoszonym niedoborem personelu. W jednym z inspektoratów stwierdzono jedno wolne stanowisko na pełen etat. 17. W trakcie wizyt w zakładach i u podmiotów sektora PUPZ oraz podczas spotkań w Powiatowych Inspektoratach Weterynarii zespół audytowy odnotował, że urzędnicy wykorzystywali właściwe listy kontrolne i inne dokumenty dostępne on-line. 7

5.2.1 Wymogi higieniczne 18. Trzy zakłady przetwórcze kategorii 3, w których przeprowadzono wizytę, posiadały kompleksowe plany HACCP, a właściwe krytyczne punkty kontroli (KPK) były stosownie opisane i zarządzane przez te podmioty. 19. U jednego z odwiedzonych przewoźników, który do przewożenia mączki mięsnokostnej, PBZ i materiałów paszowych (zbóż) używał zbiorników wielokrotnego użytku, przed każdą przesyłką i po każdej przesyłce mączki mięsno-kostnej lub PBZ stosowano właściwe procedury czyszczenia zbiorników oraz sporządzano właściwe dokumenty potwierdzające (dokumenty dotyczące czyszczenia). 20. Wymogi w zakresie higieny są sprawdzane podczas planowanych inspekcji (oraz w trybie doraźnym, w stosownych przypadkach), a wyniki odnotowuje się na stosownych listach kontrolnych. Zespół audytowy dokonał przeglądu szeregu dokumentów z inspekcji i odnotował, że zasadniczo inspektorzy przedstawiali jasne informacje odniesienia lub dowody w celu potwierdzenia oceny każdego punktu listy kontrolnej dokonanej w trakcie inspekcji. Wszyscy urzędnicy, z którymi się spotkano, znali właściwe wymogi higieniczne. 21. W jednym z trzech odwiedzonych zakładów przetwórczych kategorii 3, położnym w tej samej lokalizacji, co zakład przetwórczy kategorii 1, zespół audytowy odnotował obecność gotowych do przetworzenia PUPZ kategorii 2 (fragmenty jelit wieprzowych, które nie zostały opróżnione) w strefie przyjmowania. Podmiot gospodarczy wyjaśnił, że wynikało to z błędu ludzkiego popełnionego przez kierowcę, który wyładował materiał w tym zakładzie zamiast w przyległym zakładzie przetwórczym kategorii 1. Na dowód podmiot gospodarczy przedstawił dokument handlowy towarzyszący przesyłce z datą przypadającą dzień wcześniej, w którym materiał opisano jako PUPZ kategorii 2, a jako miejsce docelowe wskazano zakład przetwórczy kategorii 1. Nie było możliwości zweryfikowania, czy przedłożony dokument faktycznie dotyczył fizycznie zaobserwowanej przesyłki. Po wizycie miejscowy powiatowy lekarz weterynarii oraz właściwy organ regionalny zadeklarowali, że cała partia zawierająca PUPZ kategorii 2, którą zobaczył zespół audytowy, została spalona. Organy lokalne stwierdziły również, że tego rodzaju problem nie został wcześniej zaobserwowany podczas żadnej z ich kontroli urzędowych (przeprowadzanych dwa razy w roku), choć format listy kontrolnej SPIWET 01 nie obejmuje takich elementów jak potrzeba dokonywania przez inspektora oceny na miejscu w zakresie kwalifikowalności surowców wykorzystywanych do produkcji PBZ przeznaczonego na paszę (zob. ustalenie 13). 22. W drugim zakładzie przetwórczym kategorii 3 linia produkcyjna była przeznaczona do przetwarzania PUPZ z różnych gatunków zwierząt (w tym z przeżuwaczy). Przedstawiciele zakładu oznajmili, że w latach 2016 2017 doświadczali powtarzających się problemów z występowaniem treści przewodu pokarmowego ssaków pochodzących z rzeźni oraz że zawiadamiali o tym właściwe organy. W lutym 2017 r., w odpowiedzi na te problemy, właściwy organ regionalny poinformował Powiatowe Inspektoraty 8

Weterynarii oraz organy regionalne właściwe lokalnie dla opisywanych podmiotów prowadzących przedsiębiorstwa spożywcze dostarczające PUPZ o potrzebie podjęcia działań z rzeczonymi podmiotami. Kopia informacji została przesłana również do GIW. Lokalny PLW i organy regionalne stwierdziły, że w bieżącym roku sytuacja poprawiła się. W 2017 r. przeprowadzono 3 inspekcje między 17 a 27 lutego, a następnie w 2018 r. między 22 marca a 13 kwietnia. Nie stwierdzono wówczas żadnych problemów w tym zakresie. 23. Dwa z odwiedzonych zakładów przetwórczych kategorii 3 dysponowały szeregiem linii przetwarzających PUPZ z drobiu i krwi wieprzowej, z czego na każdej stosowano metodę przetwarzania nr 7, która została poddana walidacji przez podmioty PUPZ i zatwierdzona przez właściwych powiatowych lekarzy weterynarii. Wszystkie sprawozdania analityczne dotyczące próbek pobranych w trakcie 30-dniowego okresu walidacji wymaganego zgodnie z art. 8 rozporządzenia Komisji (WE) nr 142/2011 oraz rozdziałem III pkt G ppkt 1 załącznika IV do tego rozporządzenia były dostępne w aktach walidacji przechowywanych przez właściwych powiatowych lekarzy weterynarii. Zespół audytowy zaobserwował, że do 2015 r. w sprawozdaniach analitycznych dotyczących obecności Clostridium perfringens wyniki przedstawiano jako mniej niż 10 jednostek tworzących kolonię (CFU). W 2015 r. urzędowe laboratorium regionalne opracowało nową metodę wykrywania obecności Clostridium perfringens na podstawie ISO 7937:2005 i innych norm krajowych. Została ona następnie zatwierdzona i jest oficjalnie stosowana przez wszystkie właściwe laboratoria urzędowe w Polsce od września 2015 r. Od tamtej pory we wszystkich sprawozdaniach analitycznych wyniki są przedstawiane jako obecność/nieobecność w 1 g PBZ, zgodnie z wymaganiami prawodawstwa. 24. Zespół audytowy stwierdził, że w aktach walidacji przechowywanych przez PLW odpowiedzialnego za kontrole jednego z dwóch wymienionych wyżej zakładów przetwórczych dostępne były także dokumenty dotyczące parametrów procesu stosowanych w okresie walidacji. W drugim zakładzie lokalny inspektor wyjaśnił, że parametry procesu zostały zweryfikowane w trakcie 30-dniowego okresu walidacji, zgodnie z art. 8 rozporządzenia Komisji (WE) nr 142/2011 oraz rozdziałem III pkt G ppkt 1 załącznika IV do tego rozporządzenia, choć w trakcie audytu nie były dostępne żadne dokumenty potwierdzające to stwierdzenie. 5.2.2 Wymogi w zakresie identyfikacji i identyfikowalności przetworzonych białek zwierzęcych produkowanych w innych państwach członkowskich i będących przedmiotem handlu z nimi 25. Zasadniczo kontrole dokumentów handlowych i innych właściwych dokumentów (np. zapisów z wagi pomostowej, faktur handlowych) towarzyszących przesyłkom surowych PUPZ i PBZ oraz innych właściwych dokumentów (np. rejestrów odbiorów i wysyłek) są przeprowadzane regularnie w trakcie inspekcji i są one odnotowywane w kilku punktach na stosownych listach kontrolnych (zob. ustalenie 13). Wszyscy urzędnicy, z którymi się spotkano, znali właściwe wymogi. W każdym obiekcie, w którym 9

przeprowadzono wizytę, zespół audytowy dokonał krzyżowej kontroli losowo wybranej próbki tych dokumentów. Zasadniczo spełniały one właściwe wymogi i nie były sprzeczne z ustaleniami ze sprawozdań z kontroli urzędowych. 26. W zakładzie przetwarzającym PUPZ kategorii 3 z wielu gatunków zwierząt podmiot gospodarczy wyjaśnił, że wykluczenie obecności PUPZ pochodzących od przeżuwaczy z jego szerokiej sieci dostaw PUPZ nie jest możliwe. Zespół audytowy ustalił, że niektórzy dostawcy tego zakładu (np. rzeźnie wielu gatunków) nie znajdowali się w wykazie podmiotów prowadzących przedsiębiorstwa spożywcze uprawnionych do dostarczania PUPZ ze zwierząt innych niż przeżuwacze. Ponadto ten konkretny zakład przetwórczy nie był wpisany do wykazu zakładów przetwarzania PUPZ uprawnionych do produkowania PBZ na potrzeby akwakultury. Niemniej jednak zakład miał podpisaną umowę na dostawy PBZ kategorii 3 ze zwierząt innych niż przeżuwacze z zakładem sektora PUPZ z innego państwa członkowskiego. Od kwietnia 2018 r. do odbiorcy wysłano szereg przesyłek z właściwym dokumentem handlowym w systemie TRACES, w którym jako gatunek zwierzęcy wskazano drób, ale nie były dostępne żadne sprawozdania analityczne pozwalające potwierdzić nieobecność białek przeżuwaczy lub, z uwagi na materiał źródłowy, zweryfikować, czy przesyłki zawierały jedynie białko ptasie, nie wieprzowe. Co ważniejsze, w trakcie urzędowych kontroli nie stwierdzono ani nie odnotowano rozbieżności między statusem zakładu przetwórczego (tj. nieuprawniony do produkcji PBZ ze zwierząt innych niż przeżuwacze) a powyższą umową, zatem miał miejsce potencjalnie nielegalny handel PBZ. Po wizycie lokalny PLW dostarczył zespołowi audytowemu dowody na to, że właściwe dokumenty handlowe stosowane w systemie TRACES w odniesieniu do wszystkich powyższych przesyłek zostały zmienione przez właściwy organ, z uwzględnieniem następujących słów w nowym opisie gatunku: drób i ssaki. 27. Od handlowca, u którego zespół audytowy przeprowadził wizytę, właściwy PLW wymagał prowadzenia wykazu zapisów dotyczących wszystkich zakupionych i sprzedanych przesyłek. Na podstawie tego wykazu zespół audytowy dokonał przeglądu szeregu dokumentów handlowych i pozostałych dokumentów związanych z poszczególnymi przesyłkami PBZ i stwierdził, że były one zgodne z właściwymi wymogami. W tej kwestii regularnie przeprowadzano stosowne kontrole zgodnie z planem właściwego organu, choć w informacjach zgłoszonych w systemie TRACES były pewne niespójności w niektórych przypadkach handlowiec był wskazany jako wysyłający, za to w innych przypadkach wysyłającym był producent PBZ. 28. Niezależnie od zapewnienia tematycznego szkolenia i instruktażu (zob. ustalenia 5 i 13) polskie organy nie zawsze potwierdzają przybycie przesyłek PBZ właściwym organom z państwa członkowskiego pochodzenia za pośrednictwem systemu TRACES, wbrew art. 48 ust. 3 rozporządzenia (WE) nr 1069/2009. W 2016 i 2017 r. zgłoszono 25 30% takich dostaw, a w 2018 r. było to około 50% wszystkich przesyłek. W celu wyjaśnienia ewentualnych przyczyn tej niezgodności właściwe organy stwierdziły, że w roku tym konieczne było przydzielenie większych zasobów ludzkich na potrzeby rozwiązania bieżącego problemu afrykańskiego pomoru świń. 10

29. Zespół audytowy odnotował, że zdaniem polskich właściwych organów nawozy organiczne i polepszacze gleby zawierające PBZ nie są objęte zakresem art. 48 ust. 3 rozporządzenia (WE) nr 1069/2009. W konsekwencji wysyłanie przesyłek nawozów organicznych/polepszaczy gleby zawierających PBZ nie jest zgłaszane za pośrednictwem systemu TRACES, wbrew interpretacji Komisji dotyczącej przepisów określonych w powyższym artykule. 5.2.3 Wywóz i przywóz PBZ 30. Przesyłki PBZ zawierającego białka przeżuwaczy są wywożone głównie przez punkt kontroli granicznej w Gdańsku, do którego udał się zespół audytowy. W tamtym miejscu wyprowadzenia, zgodnie z odstępstwem dopuszczanym w rozdziale V sekcja E pkt 1 lit. c) załącznika IV do rozporządzenia (WE) nr 999/2001, zabezpieczenie przesyłek jest sprawdzane z mniejszą częstotliwością zgodnie z kryteriami ryzyka. W 2018 r. w Polsce w miejscach wyprowadzenia zweryfikowano około 47% zabezpieczeń takich przesyłek. 31. Przywóz PBZ dotyczy wyłącznie mączki rybnej. Według informacji zebranych przez zespół audytowy urzędowe próbki badane w celu weryfikacji zgodności z kryteriami mikrobiologicznymi są pobierane w sposób losowy. Zespołowi audytowemu przedstawiono dowody spełniania warunków stosowania ustawowo uregulowanej częstotliwości kontroli tych towarów oraz faktycznego pobrania i przeanalizowania właściwych próbek. Jest to zgodne z przepisem określonym w sekcji 2 pkt 2 załącznika XIV do rozporządzenia (WE) nr 142/2011. 5.2.4 Działania następcze w związku z niezgodnościami Wymogi prawne Art. 46 i 53 rozporządzenia (WE) nr 1069/2009 Art. 54 i 55 rozporządzenia (WE) nr 882/2004 Ustalenia 32. Zgodnie z przepisami krajowymi w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości podczas kontroli urzędowych powiatowi lekarze weterynarii są uprawnieni do wymagania od podmiotu gospodarczego ich usunięcia i egzekwowania tego wymogu. W trakcie spotkań z powiatowymi lekarzami weterynarii oraz wizyt u niektórych podmiotów gospodarczych zespół audytowy zapoznał się z przykładami niezgodności z przepisami stwierdzonych w czasie inspekcji. Dotyczyły one problemów związanych z HACCP, niekorzystnych wyników badań oraz kwestii dotyczących identyfikacji i identyfikowalności PBZ i PUPZ. W odniesieniu do wszystkich przypadków niezgodności zbadanych przez zespół audytowy podjęto prawidłowe działania następcze, a przypadki te zostały należycie odnotowane przez właściwy organ. 5.2.5 Wnioski dotyczące przeprowadzania urzędowych kontroli produkcji PBZ i handlu nim 33. Zasadniczo obowiązki podmiotów w zakresie higienicznej produkcji PBZ i handlu nim 11

są regularnie weryfikowane przez właściwe organy zgodnie z planem, a działania następcze w odniesieniu do niezgodności z przepisami są podejmowane zgodnie z potrzebami. Zespół audytowy stwierdził w jednym zakładzie przetwórczym odizolowany przypadek skażenia PUPZ kategorii 3 produktami ubocznymi pochodzenia zwierzęcego kategorii 2. Dodatkowe problemy w tym zakresie zostały stwierdzone w 2016 i 2017 r. przez niektóre organy lokalne w innym regionie, co wzbudza pewne obawy co do solidności systemu kontroli urzędowych. Jednak stwierdzono, że w 2018 r. sytuacja poprawiła się, a zespół audytowy nie odnotował żadnych dalszych oznak występowania tego rodzaju problemów. Nie ma żadnych dowodów na słabości systemu kontroli urzędowych jako całości, które wymagałyby podjęcia działań. 34. Kontrole wymogów w zakresie identyfikacji i identyfikowalności PBZ produkowanego i będącego przedmiotem handlu z innymi państwami członkowskimi są zasadniczo przeprowadzane zgodnie z planem i podejmowane są właściwe działania następcze, choć w jednym przypadku nie stwierdzono potencjalnie nielegalnego handlu PBZ pochodzącym od zwierząt innych niż przeżuwacze. Przybycie znacznej liczby przesyłek PBZ sprzedawanego do Polski nie jest zgłaszane państwom członkowskim pochodzenia za pośrednictwem systemu TRACES, a żadne przesyłki nawozów organicznych/polepszaczy gleby zawierających PBZ wysyłane z Polski do innych państw członkowskich nie są zgłaszane przy użyciu tego systemu. Ta sytuacja podważa ogólną wiarygodność przepływu informacji w handlu wewnątrzunijnym tego rodzaju produktami. 6 WNIOSKI OGÓLNE Struktura i funkcjonowanie systemu kontroli urzędowych łańcucha produkcji przetworzonych białek zwierzęcych i handlu nimi stanowi dobrą podstawę do zapewnienia zgodności tych produktów z właściwymi wymogami w zakresie higieny i identyfikowalności. Niemniej jednak system posiada dwa główne niedociągnięcia: a) wykaz podmiotów prowadzących przedsiębiorstwa spożywcze uprawnionych do dostarczania PUPZ na potrzeby produkcji przetworzonych białek zwierzęcych wykorzystywanych w akwakulturze zawiera błędy, które mogą doprowadzić do występowania białek (mleka) przeżuwaczy, oraz b) właściwe organy w znacznej mierze nie spełniają obowiązujących je wymogów dotyczących powiadamiania o przybyciu przesyłek przetworzonych białek zwierzęcych z innych państw członkowskich oraz o wysyłce do innych państw członkowskich przesyłek nawozów organicznych/polepszaczy gleby zawierających przetworzone białka zwierzęce. Łącznie niedociągnięcia te podważają wiarygodność informacji na temat wewnątrzunijnego handlu tego rodzaju produktami oraz solidność środków zakazu paszowego w odniesieniu do sektora akwakultury. 12

7 SPOTKANIE ZAMYKAJĄCE W dniu 30 maja 2018 r. odbyło się spotkanie zamykające z udziałem przedstawicieli właściwych organów centralnych. W trakcie spotkania zespół audytowy przedstawił główne ustalenia i wstępne wnioski z audytu. GIW nie wskazał w związku z nimi żadnych poważnych zastrzeżeń oraz przedstawił szereg działań już podjętych w celu rozwiązania, w szczególności, problemu dotyczącego braku powiadomień o przybyciu PBZ z innych państw członkowskich (ustalenie 28) oraz ponownego wystawiania niektórych dokumentów handlowych w systemie TRACES (zob. ustalenie 26). 8 ZALECENIA Wzywa się właściwe organy do przekazania, w terminie 25 dni roboczych od dnia otrzymania niniejszego sprawozdania z audytu, szczegółowych informacji dotyczących podjętych i planowanych działań służących realizacji poniższych zaleceń, wraz z harmonogramem ich realizacji ( planem działania ). Nr Zalecenie 1. Zapewnić prawidłowość wykazów zakładów spożywczych uprawnionych do dostarczania PUPZ na potrzeby produkcji PBZ wykorzystywanego w akwakulturze zgodnie z rozdziałem V sekcja A załącznika IV do rozporządzenia (WE) nr 999/2001. Zalecenie oparte na wniosku nr 15 Powiązane ustalenie: 8 2. Wdrożyć środki mające na celu zapewnienie przekazywania informacji do państw członkowskich pochodzenia o przybyciu dostaw PBZ za pośrednictwem systemu TRACES zgodnie z wymogami art. 48 ust. 3 rozporządzenia (WE) nr 1069/2009. Zalecenie oparte na wniosku nr 34 Powiązane ustalenie: 28 3. Wdrożyć środki mające na celu zapewnienie przekazywania informacji o wyprowadzaniu przesyłek nawozów organicznych i polepszaczy gleby zawierających PBZ za pośrednictwem systemu TRACES zgodnie z wymogami art. 48 ust. 3 rozporządzenia (WE) nr 1069/2009. Zalecenie oparte na wniosku nr 34 Powiązane ustalenie: 29 Odpowiedź właściwego organu na zalecenia znaleźć można pod adresem: http://ec.europa.eu/food/audits-analysis/rep_details_en.cfm?rep_inspection_ref=2018-6338 13

ZAŁĄCZNIK 1 ODESŁANIA DO AKTÓW PRAWNYCH Odesłanie do aktu prawnego Rozporządzenie nr 1069/2009 Rozporządzenie nr 142/2011 Rozporządzenie nr 999/2001 Rozporządzenie nr 882/2004 Dziennik Urzędowy Dz.U. L 300 z 14.11.2009, s. 1 33. Dz.U. L 54 z 26.2.2011, s. 1 254. Dz.U. L 147 z 31.5.2001, s. 1 40. Dz.U. L 165 z 30.4.2004, s. 1, sprostowane i ponownie opublikowane w Dz.U. L 191 z 28.5.2004, s. 1 Tytuł Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1069/2009 z dnia 21 października 2009 r. określające przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego, nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi, i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1774/2002 (rozporządzenie o produktach ubocznych pochodzenia zwierzęcego) Rozporządzenie Komisji (UE) nr 142/2011 z dnia 25 lutego 2011 r. w sprawie wykonania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1069/2009 określającego przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego, nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi, oraz w sprawie wykonania dyrektywy Rady 97/78/WE w odniesieniu do niektórych próbek i przedmiotów zwolnionych z kontroli weterynaryjnych na granicach w myśl tej dyrektywy Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 999/2001 z dnia 22 maja 2001 r. ustanawiające zasady dotyczące zapobiegania, kontroli i zwalczania niektórych pasażowalnych gąbczastych encefalopatii Rozporządzenie (WE) nr 882/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie kontroli urzędowych przeprowadzanych w celu sprawdzenia zgodności z prawem paszowym i żywnościowym oraz regułami dotyczącymi zdrowia zwierząt i dobrostanu zwierząt 14