Organizacja dnia otwartego Przewodnik Organizacja dnia otwartego jest głównym punktem programu Cztery strony Warszawy przez kilka godzin macie możliwość, by pokazać warszawiakom wielokulturowego oblicze ich miasta. To wspaniała szansa, ale tez spore wyzwanie. Żeby pomóc wam przygotować się do tego zadania, przygotowaliśmy dla was poradnik organizatora. Zapraszamy do lektury!
Strona2 I. OPRACOWANIE PLAN ZWIEDZANIA WSKAZÓWKI Zwiedzanie świątyni to główny punkt programu dnia otwartego i warto dobrze się do niego przygotować. Zacząć trzeba oczywiście od zebrania informacji o miejscu, po którym będziecie oprowadzać. Jednak to na drugim etapie, jakim jest selekcja wiadomości, wykonuje się najtrudniejszą pracę. To moment, gdy trzeba spojrzeć krytycznym okiem na zebrane informacje i zastanowić się, które z nich możemy pominąć, a które powinniśmy przekazać zwiedzającym. Jak sprawić, że zwiedzanie będzie ciekawe dla uczestników? Podpowiadamy kilka sprawdzonych metod. 1. Zastanówcie się, co was samych najbardziej zainteresowało w zdobytych wiadomościach. Co was zaskoczyło, rozbawiło, co pozwoliło wam zrozumieć daną religię i jej zwyczaje? Co było nużące i trudne do zapamiętania? 2. Podpytajcie znajomych. Co wiedzą na temat, o którym będziecie mówić? Czego chcieliby się dowiedzieć? Zróbcie próbę przed swoimi kolegami lub rodzicami i zapytajcie, które informacje były dla nich ciekawe. 3. Spytajcie wprost na samym początku zwiedzania, jakich wiadomości oczekują wasi goście. Dzięki temu będziecie wiedzieć, które z omawianych zagadnień rozwijać, a które możecie sobie darować. Kiedy już wybierzecie zestaw wiadomości i ciekawostek, zastanówcie się nad tym, w jakim sposób przekazać je innym. Organizacja zwiedzania przy dużej liczbie osób nie jest prosta warto więc wybrać którąś z trzech poniższych propozycji. 1. Model klasyczny
Strona3 W tej wersji zwiedzania ustala się tury zwiedzania o określonych godzinach (np. co 20 minut), w których cała zebrana grupa wchodzi z przewodnikami do cerkwi, a następna wchodzi dopiero, gdy pierwsza zakończy zwiedzanie. 2. Model rozproszony W tym modelu nie ma dużych grup uczestników wystarczy, że zbierze się kilka osób, którymi zajmie się jedna osoba. Po chwili, kiedy zjawi się kolejnych kilku gości, podchodzi do nich kolejny przewodnik i proponuje zwiedzanie. Ponieważ grupki są nieduże, nie trzeba czekać aż poprzednia grupa zakończy zwiedzanie kilku przewodników może pracować jednocześnie. 3. Model punktowy To model, w którym przewodnicy stają w określonych punktach (np. przy ikonostasie, przy mehrabie, przy wejściu do świątyni, przy którymś z obrazów ) i w tych punktach czekają na zwiedzających. Goście mogą podchodzić do punktów po kolei lub według własnego wyboru.
Strona4 Dla zwiedzających Dla organizatorów ĆWICZENIE Podzielcie się na trzy grupy. Każda z grup ma za zadanie zastanowić się, jakie są wady i zalety jednego z modeli zwiedzania na podstawie poniższej tabelki. Swoje wnioski przedstawcie na flipcharcie. Po 15 minut każda z grup prezentuje swoją pracę. Po zakończeniu prezentacji grupowych przeprowadźcie krótką dyskusję, której celem będzie wybór jednego z proponowanych modeli zwiedzania. MOCNE STRONY SŁABE STRONY Pamiętajcie o tym, że nie musicie ograniczać się do zwiedzania samej świątyni jeśli w pobliżu znajduje się inny budynek związany z religią, której poświęciliście projekt, możecie zaproponować trasę alternatywną dla chętnych oprócz wycieczki po synagodze zrobić trasę wokół placu Grzybowskiego; poza zwiedzaniem cerkwi opracować wycieczkę po nekropoliach cmentarza prawosławnego na Woli.
Strona5 Sam wybór modelu zwiedzania to jeszcze nie wszystko. Przed wami wiele wyzwań organizacyjnych. Kluczem do tego, by dobrze przygotować się do wydarzenia, jest mądry i trafny podział pracy między członków zespołu. Dotyczy to zarówno całego projektu, jak i samego dnia otwartego. Podczas finału waszego projektu część z was będzie pełnić rolę przewodników. Jednak równie ważne są inne osoby, których zadaniem będzie zadbanie o to, by całe wydarzenie przebiegało sprawnie i bez wpadek. Każda z ról wymaga trochę innych umiejętności, innego zasobu informacji. Postarajcie się dobrać zadania w taki sposób, by odpowiadały waszym upodobaniom i zdolnościom. Warto wyznaczyć wśród siebie: DOBRA RADA - CHECKLISTA Check lista czyli lista zadań to dobry sposób na uniknięcie chaosu organizacyjnego. Czasem wydaje się, że wszystko zostało zrobione, tymczasem okazuje się w ostatniej chwili, że ktoś zapomniał wydrukować identyfikatorów, a ktoś inny nie spakował plakatów Przygotujcie sobie listę zadań do zrobienia w odpowiedniej kolejności, wpiszcie kto jest za co odpowiedzialny i zostawcie pole, w którym oznaczycie, cz zadanie zostało wykonane. Dzięki temu łatwo zorientujecie się, co już za wami, a jaka praca jeszcze czeka na swoja kolej. Warto przygotować sobie również listę rzeczy do zabrania ze sobą na dni otwarte. TECHNIKA - osobę zajmującą się oprawą techniczną (podłączeniem sprzętu, np. komputera, rzutnika, głośników, a także opieką nad sprzętem przez cały czas trwania dnia otwartego, odłączeniem wszystkich urządzeń i ich zwrotem). NFORMATORA warto wyznaczyć jedną osobę, która odpowiadać będzie na pytania uczestników, przechodniów i zbłąkanych dusz. Zadaniem informatowa jest m.in. witanie gości, rozdawanie materiałów, udzielanie wstępnych informacji o tym, jakie wydarzenia i atrakcje zostały zaplanowane, kto organizuje projekt, do kiedy można zwiedzać świątynię, czy należy nałożyć lub zdjąć nakrycie głowy itp. Informator powinien być dobrze poinformowany o sytuacji wiedzieć, czy są opóźnienia, gdzie w pobliży znajduje się przystanek autobusowy, sklep czy toaleta. Dobrym pomysłem jest rozstawienie specjalnego punktu ( rejestracji ), żeby gościom łatwiej było znaleźć osobę odpowiedzialną za stronę organizacyjną dnia otwartego. Punkt informacyjny powinien być jasno oznaczony. ANIMATORÓW osoby odpowiedzialne za dodatkowe punkty dnia otwartego, np. poczęstunek tradycyjnych potraw, gry i quizy, tworzenie własnych przypinek itp. FOTOGRAFA, którego zadaniem będzie tworzenie dokumentacji projektu. Fotograf jest szczególnie ważną osobą, ponieważ to on odpowiada za to, by o waszym wydarzeniu mogli dowiedzieć się także ci, którzy nie wzięli w nim udziału. Dokumentacja fotograficzna działań projektowych będzie dla was nie tylko pamiątką, ale też ważnym elementem promocji projektu.
Strona6 ĆWICZENIE Ćwiczenie: pomyślcie o tym, jakie cechy i umiejętności powinni mieć PRZEWODNICY, ANIMATORZY, FOTOGRAF, TECHNIK, INFORMATOR. W parach wypełnijcie poniższą tabelkę. Po uzupełnieniu tabelki każda para odczytuje swoje propozycje. Niech każdy z was zastanowi się teraz, jaka rola podczas dnia otwartego najbardziej mu odpowiada? ROLA CECHY CHARAKTERU UMIEJĘTNOŚCI/WIEDZA TECHNIK INFROMATOR PRZEWODNIK ANIMATOR FOTOGRAF
Strona7 ĆWICZENIE Podczas każdego wydarzenia otwartego zdarzają się sytuacje losowe, trudne i nieoczekiwane momenty. Na część z nich nie mamy wpływu, ale możemy się na nie przygotować. Zaaranżujcie krótką scenkę: wyobraźcie sobie, że jesteście organizatorami dnia otwartego i macie do czynienia z poniższymi sytuacjami. Jak się zachowacie? Odegrajcie swoje role i spróbujcie znaleźć rozwiązanie. Jeden z uczestników zwiedzania bardzo słabo się poczuł: skarży się na zawroty głowy i prosi o pomoc. (jedna osoba w grupie odgrywa rolę zwiedzającego). Podczas zwiedzania pojawia się tzw. trudny uczestnik osoba, która zadaje dużo trudnych pytań, kwestionuje waszą wiedzę, jest nieuprzejma, natarczywa. (jedna osoba w grupie odgrywa rolę trudnego uczestnika) Okazuje się, że film, który przygotowaliście na dzień otwarty, nie odtwarza się z komputera pożyczonego od parafii/gminy wyznaniowej. Nagle zaczyna padać silny deszcz, a wy przygotowaliście również atrakcje w plenerze (spacer wokół świątyni i grę terenową). Na dzień otwarty w świątyni przyszło niewiele osób spodziewaliście się tłumów, a tymczasem przyszło zaledwie kilkunastu gości. W pewnym momencie zjawia się duża, trzydziestoosobowa grupa zwiedzających. Wszyscy przewodnicy są w chwili obecnej zajęci oprowadzaniem innych grup. Po zakończeniu scenek zastanówcie się, jak jeszcze można było zareagować? Czy można było przed dniem otwartym zrobić coś, by uniknąć podobnych sytuacji lub zniminalizować ryzyko z nimi związane? Jaka jeszcze sytuacja mogłaby was spotkać i jak się przed nią ustrzec? Wypiszcie najważniejsze wnioski na flipcharcie.
Strona8 II. DOBRY PRZEWODNIK MIĘDZY GAWĘDZIARZEM I MÓWCĄ JAK CIEKAWIE OPOWIADAĆ? Ciekawe opowiadanie historii jest niełatwą sztuką. Najprostszym sposobem mówienia o jakimś miejscu lub wydarzeniu jest metoda chronologiczna od początku do końca, od tego co wcześniej do tego, co później. Tak uczymy się historii w szkole, tak też w większości skonstruowane są filmy, które oglądamy czy książki, które czytamy. Nawet kiedy w gronie znajomych opowiadamy sobie anegdoty, najczęściej przestrzegamy zasady, że historię opowiada się od początku do końca. Dlatego opowieść chronologiczna jest bezpieczna jesteśmy przyzwyczajeni do takiego sposobu zdobywania wiedzy, czujemy wtedy, że nasza historia ma określony porządek. Ale jednocześnie taki sposób mówienia może być mało atrakcyjny i zbyt przewidywalny. Zamiast opowieści chronologicznej warto zastanowić się nad wyborem innej metody - od szczegółu do ogółu. Podstawową zasadą w tym sposobie opowiadania historii jest to, że buduje się opowieść na podstawie wybranego elementu przedmiotu, fragmentu architektury, zdarzenia historycznego, anegdoty. Ważne, by było to coś, co naprawdę was zainteresowało lub wręcz zafascynowało. Przedmioty, zwłaszcza te historyczne, mają ogromną siłę do poruszania wyobraźni dużo łatwiej przejąć się dawną historią, kiedy zostaje po niej jakiś materialny ślad. Jednak to nie same przedmioty fascynują, ale świadomość, że do kogoś należały, że kryje się za nimi czyjaś biografia. To właśnie historie ludzi interesują nas najbardziej. Jeżeli z waszym miejscem związany był człowiek o wyjątkowej biografii lub nietypowym życiorysie, koniecznie wkomponujcie tę historię w swoją opowieść.
Strona9 5 ZASAD DOBREGO MÓWCY 1. Dobre przygotowanie Właściwe przygotowanie do wystąpienia jest podstawą sukcesu przewodnika. O ile nie mamy wpływu na to, jacy będą nasi słuchacze i czy na pewno uznają za ciekawe to co mamy do powiedzenia, to nasze solidne przygotowanie jest rzeczą, nad którą możemy w pełni zapanować. O czym trzeba pamiętać? Po pierwsze, zadbać o gruntowną wiedzę na temat, o jakim mówimy. Po drugie, przygotować sobie notatki, w których w łatwy sposób można w każdej chwili znaleźć potrzebną informację, jeżeli wyleci nam z głowy data, nazwisko, obco brzmiąca nazwa. Po trzecie, zrobić sobie punktowy plan wystąpienia, do którego możemy sięgnąć, gdy stracimy wątek i zapomnimy, o czym mieliśmy dalej mówić. Po czwarte, pod żadnym pozorem nie czytaj z kartki i nie recytuj swojego wystąpienia! Jeśli będziecie naprawdę rozumieli o czym mówicie, będzie potrafili opowiadać o tym w sposób naturalny i swobodny tak, jak podczas rozmowy ze znajomymi. 2. Kontakt wzrokowy z publicznością Stres zjadający nas podczas wystąpień publicznych sprawia, że często nie potrafimy patrzeć w oczy naszym słuchaczom, peszymy się, zerkamy pod nogę lub niebo. Pamiętajmy więc o tym, by zwrócić się przodem do publiczności i nawiązywać z nią kontakt wzrokowy. Jeśli uda nam się to zrobić, to wykonaliśmy pierwszy i najważniejszy krok do utrzymania uwagi słuchaczy. Najlepiej jest spoglądać na jedną osobę nie dłużej niż kilka sekund, by nie poczuła się skrępowana, a następnie przenieść wzrok na kogoś innego. 3. Nawiązanie relacji Żeby skupić na sobie uwagę grupy, przewodnik powinien nie tylko zadbać o kontakt wzrokowy, ale w ogóle o nawiązanie pozytywnej relacji. Ludzie zazwyczaj lubią mieć poczucie, że mówi się właśnie do nich. Dlatego warto raz na jakiś czas zwracać się bezpośrednio do słuchaczy: zamiast jak widać możecie powiedzieć jak Państwo widzą/ jak widzicie, zamiast tutaj mamy tutaj mogą Państwo zobaczyć itp. Warto też
Strona10 zadawać pytania przed podaniem nowej informacji od czasu do czasu rozpocząć od Jak Państwo myślą? albo Czy wiedzą Państwo? każde pytanie sprawia, że rozproszona uwaga publiczności ponownie skupia się na osobie mówiącej. Pomysłem na ożywienie wystąpienie i jednocześnie nawiązanie kontaktu z gośćmi jest danie im prostego zadania do wykonania, np. poproszenie o to, by sami znaleźli na malowidłach ściennych jakiś element albo symbol. 4. Umiejętność przyznania się do niewiedzy Zdarza się, że publiczność zadaje pytania, na które nie jesteśmy przygotowani. W takiej sytuacji nie należy się peszyć ani tym bardziej zgadywać czy przekazywać niesprawdzone informacje bo tak nam się wydaje. Najlepiej wprost przyznać, że informacje o które jesteście proszeni są zbyt szczegółowe i w tym momencie nie potraficie udzielić na nie odpowiedzi. Możecie polecić takiej osobie ciekawą książkę, stronę internetową lub inne źródło, w którym można samemu znaleźć dodatkowe wiadomości na ten temat. Pamiętajcie: nawet profesjonalny przewodnik, niezależnie od tego jak dobrze jest przygotowany, ma prawo do niewiedzy. 5. Dystans Pamiętajcie o tym, że nigdy nie da się zadowolić wszystkich słuchaczy. Powinniście liczyć się z tym, że ktoś będzie marudził, zachowywał się nieprzyjemnie lub okazywał swoje niezadowolenie. Po zakończeniu imprezy warto oczywiście zastanowić się, czy zrobiliście wszystko, by takich sytuacji uniknąć, jednak nie pozwólcie, by przykry incydent przyćmił wam radość z sukcesów.
Strona11 III. TWORZYMY OFERTĘ DNIA OTWARTEGO Poza samym zwiedzaniem, możecie podczas dnia otwartego zorganizować także inne atrakcje dla swoich gości. Liczy się wasza pomysłowość i gotowość na nowe wyzwania. Oto nasze propozycje. A. FILM W ramach projektu możecie przygotować film dokumentalny o religii lub historii świątyni, który wyświetlicie podczas dnia otwartego. Polecamy wam zwłaszcza formę dokumentu, która pozwala przekazać solidną dawkę faktów w obrazowy i ciekawy sposób. Jak się zabrać do zrobienia filmu? KROK 1. Organizacja pracy ekipy filmowej Ponieważ plan filmowy jest dużym wydarzeniem dobrze pracować nad filmem w grupie. W fazie przygotowawczej i w trakcie zdjęć każdy musi mieć wyznaczoną rolę. Wasza ekipa filmowa powinna się składać z osób, które ze sobą współpracują od pierwszego do ostatniego dnia pracy nad filmem. Ekipa filmowa: 1. grupa reżyserska - wybierzcie spośród was reżysera, czyli osobę, która potrafi bezkonfliktowo współpracować z innymi. Reżyser jest odpowiedzialny za całokształt filmu, rozdaje i nadzoruje prace oraz czuwa nad powstawaniem waszego filmu. To on jest świadomy, ile jest pracy do zrobienia i jak ją podzielić. Reżyser powinien mieć asystentów, którzy zawsze mu służą pomocą twórczą i organizacyjną.
Strona12 2. grupa scenopisarska - będzie wam potrzebna osoba o zdolnościach literackich, która razem z reżyserem przeleje wizję waszego filmu na papier i w razie potrzeby przeredaguje scenariusz. 3. grupa operatorska - znajdźcie wśród was osoby, które interesują się fotografią. Jedna z nich może zostać operatorem osobą odpowiedzialną za obraz filmu i za sprzęt, druga natomiast zajmie się oświetleniem na planie. 4. grupa dźwiękowa - wyznaczcie jedną osobę, która będzie odpowiedzialna za dźwięk w filmie. Dźwiękowiec powinien być wyposażony w mikrofon, który da się podłączyć do kamery. 5. grupa zajmująca się scenografią, rekwizytami - potrzebne będą dwie, trzy osoby z wyczuciem plastycznym, które zajmą się scenografią, szukaniem odpowiednich miejsc do filmowania poszczególnych scen i szukaniem rekwizytów. KROK 2. Wybieramy formę Oto propozycja form filmowych, z których najczęściej będziecie korzystać. 1. Formy dokumentalne - przedstawiające fakty z rzeczywistości, podpatrzone niejako na ulicy, w domu, szkole. W przypadku projektu Cztery strony Warszawy przydatna z dwóch powodów: doskonale przydaje się jako forma prezentacji wiedzy i relacjonowania rzeczywistości, a przy tym jest znacznie mniej wymagająca niż formy fabularne. Jedna z najciekawszych form do wykorzystania, pokazująca prawdziwe życie, ludzi i ich problemy. Pamiętajcie, że dokumentu nie kręcimy ukrytą kamerą. Osoby, które nagrywacie muszą wyrazić na to zgodę (często na piśmie). 2. Wejście prezentera - to najprostsza z form, gdy jedna osoba mówi do kamery. Niezależnie od tego, jak ciekawa będzie to osoba, i co będzie miała nam do przekazania i jak atrakcyjne będzie miejsce jej występu, pamiętajmy o tym, że należy dbać o komfort widza. Ważna jest tu: dykcja, intonacja, płynność mowy, kontakt, jaki nawiązuje prezenter z widzem (twarz oświetlona, oczy widoczne, kierunek spojrzenia na kamerę). Pamiętajcie, że każdy ruch kamery np. przejazd, czyli podążanie za prezenterem powinien być płynny i umotywowany. Jeśli macie dłuższe kwestie do nagrania, możecie urozmaicić obraz rozdzielając wypowiedzi na kilka ujęć, zmieniając wielkości planu. 3. Wywiad - do wywiadu należy być dobrze przygotowanym. Musicie wiedzieć, jakie pytania chcecie zadać i jakie odpowiedzi chcecie uzyskać. Przygotowujemy osobę, z którą będziemy rozmawiać na wcześniej ustawionym planie. Oswajamy ją z kamerą i otoczeniem, dbając o jej komfort psychiczny i fizyczny (np. dobre światło nie prosto w oczy, wygodne krzesło, spokojna atmosfera). Naturalność sytuacji oddaje nam kierunek spojrzenia rozmówcy, który patrzy nie w kamerę, bo nie z nią przecież rozmawia, ale na prowadzącego wywiad, który siedzi obok kamery. Rozmówca powinien swoim wyglądem lub otoczeniem, w którym się znajduje, informować widza, kim jest np. profesor w swoim gabinecie przy biurku z otwartą
Strona13 książką. W czasie wywiadu zwracajcie uwagę na to, aby nie przerywać swojemu rozmówcy i zadawajcie kolejne pytania tak, aby kwestie nie nachodziły na siebie. Pytania często nie są montowane, tzn. podczas montażu filmu wycina się same odpowiedzi w takim przypadku nie bójcie się przerwać rozmowy i poprosić o odpowiedź pełnym zdaniem. 4. Reportaż z narracją z offu - na reportaż składa się obraz oraz dźwięk z tzw. offu, czyli głos lektora, który prowadzi narrację zza kadru. Pamiętajcie, żeby reportaż był zrozumiały obraz i głos muszą być ze sobą w miarę synchroniczne. KROK 3. Piszemy scenariusz Scenariusz to rozpisana na sceny historia. Każda scena stanowi jedność miejsca i akcji. Jest to podstawowy dokument produkcji filmowej, gdyż wynika z niego długość filmu, obsada, miejsca kręcenia filmu, zapotrzebowania scenograficzne i kostiumowe, lista rekwizytów, etc. Jeśli chodzi o zapis graficzny, przyjęte jest, że tekst scenariusza powinien być wyśrodkowany. Co powinien zawierać scenariusz: 1. Nagłówki scen zawierają informacje ogólne, gdzie i kiedy rozgrywa się dana scena. Warto zaznaczyć, czy akcja dzieje się we wnętrzu czy w plenerze. Nagłówki piszemy drukowanymi literami. 2. Wskazówki sceniczne - następują po nagłówkach i określają akcję, co dzieje się w danym momencie. W tym miejscu można też bardziej szczegółowo opisać miejsce i nastrój, tak by czytający zobaczył film. Umieszczamy je zwykle w nawiasie. 3. Postacie - imiona bohaterów piszemy drukowanymi literami. 4. Wskazówki aktorskie to zwięzłe instrukcje dla aktora, umieszczone w nawiasach, między nazwą postaci a dialogiem. 5. Dialogi i komentarze z offu - określeniem z offu zaznaczamy kwestie wypowiadane zza kadru np. kwestie wypowiadane przez narratora. Uwaga! W filmie dokumentalnym lub reportażu możemy dialogi zastąpić streszczeniem wywiadów z naszym bohaterem lub tylko zaznaczyć, czego rozmowa będzie dotyczyła. Trudno przecież przewidzieć, co powie nasz rozmówca. Natomiast, jeśli w filmie jest narrator, w scenariuszu powinniśmy umieścić wypowiadane przez niego kwestie. Podobnie w przypadku scen, gdzie dialogi reżyserujemy, dobrze umieścić je w scenariuszu. 6. Praca kamery wskazówki dla kamery i reżysera, jak trzeba pracować z tekstem np. DALEKI PLAN na łąkę i przelatujące bociany; ZBLIŻENIE na fotografię. W przypadku scenariusza filmu dokumentalnego najbardziej rozwiniętą częścią będą wskazówki sceniczne. Tu będziecie mogli opisać w sposób zwięzły i logiczny, jak wyobrażacie sobie kolejne sceny waszego filmu.
Strona14 Niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z formą fabularną czy dokumentalną, sprawdźcie, czy macie ciekawy początek, rozwinięcie, które obejmuje wszystkie wątki i dostarcza niezbędnych informacji do rozegrania równie ciekawej puenty. Pamiętajcie, że scenariusz zawiera opis faktów. Jest waszym jedynym przewodnikiem, dzięki któremu powstanie film. Musicie go napisać tak, aby sceny logicznie po sobie następowały. Jest to prawdziwa praca literacka, spójna i logiczna. Przede wszystkim musi dać się dobrze czytać! KROK 4. Filmujemy 1. Starajcie się nie używać funkcji zoom. Gwałtowne najazdy i odjazdy obrazu, utrudniają oglądanie filmu. Pamiętajcie, że kamerę trzymamy statycznie, w miarę możliwości należy korzystać ze statywu. Zmiany położenia dokonujemy bardzo powoli. Przy dużych zbliżeniach na obraz nałoży się drżenie ręki przez co film staje się bardziej "amatorski". 2. Większość dźwięku spróbujcie nagrać osobno. Mikrofon wbudowany w korpus kamery nagrywa wszystkie odgłosy niepożądane - jak odgłos pracy silników kamery, stuki w obudowę, przypadkowe dźwięki w pobliżu kamery. Dlatego proponujemy wam (w miarę możliwości) nagranie osobno wypowiedzi bohaterów filmu, a zwłaszcza muzyki, i połączenie dźwięku z obrazem dopiero w trakcie montażu. Wyjątkiem będą, oczywiście, wywiady i dialogi. Przy nagrywaniu tych scen postarajcie się o jak najwyższą jakość dźwięku. Spróbujcie zminimalizować wszelkie odgłosy wokół was (hałas za oknem, odgłosy komórek itp.) albo użyjcie dodatkowego mikrofonu. 3. Zadbajcie o różnorodność planów. Pomyślcie także o różnych perspektywach np. ujęcie grupy wyruszającej na poszukiwania można wykonać np. z okna szkoły (tzw. ptasia perspektywa ) ; a grupę uczniów pochylonych nad mapą można sfilmować od dołu (tzw. żabia perspektywa). 4. Zwróćcie uwagę na oświetlenie planu zgodnie z zasadą: Lepiej zbyt ciemno niż zbyt jasno. Dobre oświetlenie jest bardzo ważne, ale nie należy z nim przesadzić. Zbyt ciemne ujęcia da się nieco rozjaśnić w trakcie montażu, ale prześwietlone sceny trzeba będzie wyciąć. Pamiętajcie, że ulubioną porą filmowców jest magiczna godzina tuż przed zachodem słońca. Może uda wam się nakręcić którąś ze scen o tej porze? 5. Zwróćcie uwagę na spójny charakter filmu. Pamiętajcie, że film dokumentalny to dzieło oparte na autentycznych obrazach, cechuje go autentyzm i wysoka wartość poznawcza. Reportaż filmowy również opowiada o autentycznych wydarzeniach, ludziach, ale jego cechą charakterystyczną jest niedopowiedzenie, zmusza on widza do samodzielnej oceny zdarzeń. W takich filmach nie powinno się umieszczać scen właściwych dla komedii czy horroru.
Strona15 KROK 5. Montujemy Do poprawnego zmontowania filmu wcale nie musicie posiadać wielkiej wiedzy, gdyż najważniejsze zasady montażu nie są trudne: 1. Dbajcie o to, aby ujęcia następowały po sobie logicznie np. pierwsze ujęcie - droga, tablica z nazwą miejscowości, następne ujęcie dom, w którym mieszkał wasz bohater. Zachowajcie ciągłość przyczynowo-skutkową opowieści. Skutek nie powinien poprzedzać przyczyny - chyba, że jest to efekt zamierzony, przewidziany w scenariuszu i użyty w celu wywołania określonego wrażenia. 2. Pod koniec jednego ujęcia dobrze jest dać widzowi wyraźny sygnał, który przygotowuje go na cięcie. Hałas u drzwi i obrót głowy bohatera znajdującego się w pokoju w naturalny sposób uprzedzają nas, że za chwilę zobaczymy, kogoś dobijającego się do drzwi. 3. Zrezygnujcie z wszelkich efektów specjalnych, aby nie rozpraszać uwagi widza. Zastosujcie najprostsze cięcia pomiędzy scenami. Niech opowiadana historia będzie waszym atutem, a nie efekty proponowane przez programy komputerowe, które mogą przysłonić treść. 4. Dźwięk w filmie jest równie ważny jak obraz, a wielu przypadkach jego znaczenie w budowaniu narracji odgrywa większą rolę niż obraz. Spróbujcie podczas oglądania wiadomości wyłączyć dźwięk i oglądajcie sam obraz. Po 10 minutach okaże się, że niewiele nowego się dowiedzieliście. Natomiast, jeżeli wyłączylibyśmy wizję, moglibyśmy zrelacjonować osobie trzeciej najświeższe wiadomości. Na etapie montażu możecie dograć przy pomocy mikrofonu brakujące fragmenty narracji, tzw. głos z offu lub podłożyć muzykę pod niektóre sceny. 5. Nie bójcie się skracać ujęć. Lepszy dobry pięciominutowy minutowy film niż nudny półgodzinny Dbajcie o to, żeby nic się w filmie nie powtarzało. Przede wszystkim starajcie się zrobić film, który naprawdę będzie wasz, zróbcie go z pasją i z przekonaniem!
Strona16 B. WYWIAD Szczególnym typem dokumentu jest wywiad ze specjalistą, przedstawicielem gminy wyznaniowej czy parafii, wyznawcą danej religii. Ustne przekazy to bardzo ważne źródło informacji. Rozmowy z ludźmi mogą się okazać niezwykle cenne w pracy nad projektem Cztery strony Warszawy. DLACZEGO WŁAŚNIE WYWIAD? Kontakt bezpośredni z przedstawicielami innych kultur pomaga nam przezwyciężyć stereotypy. Dzięki bezpośredniemu, osobistemu doświadczeniu, o którym opowiada rozmówca, wiedza teoretyczna nabiera kolorów i staje się bardziej zrozumiała inaczej czyta się o święcie muzułmańskim, a inaczej się słucha opowieści muzułmanina, który przywołuje z pamięci wspomnienia z dzieciństwa związane z tym świętem. Przez kontakt z przedstawicielami innych grup społecznych lub kulturowych dowiadujemy się więcej także o własnym dziedzictwie religijnym i kulturowym. Pamiętajcie jednak, że ludzie opowiadając o swoich doświadczeniach dzielą się historią subiektywną, ich relacje mogą się od siebie różnić, a nawet być sprzeczne. Jeśli na przykład ortodoksyjny Żyd opowiada o swojej wierze, to jego doświadczenie kultury żydowskiej będzie całkowicie odmienne od tego, jak o swojej religii myśli przedstawiciel postępowego odłamu judaizmu. Jeśli rozmówca dzieli się z wami nie własnymi doświadczeniami, ale wiedzą teoretyczną na jakiś temat, warto później zweryfikować ją później w innych źródłach. Pamiętajcie, że nie jest to świadectwo braku zaufania do rozmówcy, ale waszej rzetelności! WYWIAD KROK PO KROKU Kogo pytać? Zbierając informacje na temat wybranego wątku, należy opracować listę osób, z którymi warto przeprowadzić rozmowy. Może znaleźć się na niej wyznawca religii, której poświęciliśmy projekt, przedstawiciel parafii lub gminy wyznaniowej czy specjalista w danej dziedzinie. Najprościej znaleźć rozmówcę w swoim środowisku: popytać w szkole czy wśród znajomych o to, czy nie znają osoby wyznającej religię którą się zajmujemy, zwrócić się z prośbą o wywiad do przedstawicieli wspólnoty wyznaniowej, w które organizujemy dzień otwarty, poprosić ich o wskazanie ciekawego rozmówcy. Jeżeli jesteście zdeterminowani, by przeprowadzić wywiad z ekspertem lub osobą publiczną, musicie być przygotowani na to, że
Strona17 nie będzie już tak łatwo. Jednak warto spróbować, pamiętając o tym, że wasz rozmówca może być bardzo zajęty i zwyczajnie nie mieć czasu na spotkanie. Zwracając się z prośbą o wywiad, przede wszystkim przedstawcie się, wyjaśnijcie kim jesteście i dlaczego chcecie przeprowadzić rozmowę. Podkreślcie zwłaszcza, do czego chcecie potem wykorzystać wywiad rozmówca musi mieć świadomość, że wywiad będzie nagrywany a następnie upubliczniony, musi też wyrazić na to zgodę. Umawiając się na wywiad warto mieć już w głowie najważniejsze zagadnienia, o które chcecie zapytać swojego rozmówcę. Miejsce i czas Wyznaczając miejsce spotkania powinniście wykazać się taktem. Pozwólcie waszym rozmówcom wybrać czas i miejsce wizyty. Może będą woleli spotkać się w szkole, kawiarni, świątyni, a być może zaproszą was do swojego mieszkania. Pozwólmy im dokonać wyboru. Umawiając się na rozmowę bądźcie elastyczni rozmówca może być człowiekiem zajętym. Upewnijcie się, czy rozmówca jest gotowy do wywiadu na dwa, trzy dni przed umówionym terminem. Wyruszcie na miejsce wcześniej, aby mieć trochę czasu na przygotowania. Przygotowanie do wywiadu Wywiad nie jest zwykłą rozmową. Przygotowanie będzie wymagało od was dużo pracy. Na spotkanie warto pójść z opracowanymi pytaniami, ale również z porcją wiedzy na temat wydarzeń i zjawisk, o których opowie wasz rozmówca. Dobre przygotowanie do wywiadu sprawi, że będzie wam dużo łatwiej taką rozmowę poprowadzić, panować nad jej przebiegiem, a także właściwie ją zrozumieć. Z pewnością zostanie też dobrze przyjęte - jako poważne traktowanie tematu i rozmówcy. Zbierajcie informacje Spróbujcie dowiedzieć się jak najwięcej o problemach i wydarzeniach, o których wasz świadek opowie. Przewertujcie książki, poszukajcie publikacji, które na ten temat powstały. Nie wpadajcie w panikę, jeśli odnajdziecie opasłe tomy wielkich monografii na pewno z pomocą nauczyciela uda się wybrać interesujące was rozdziały. Pamiętajcie, że doskonałym źródłem informacji jest również Internet. Powinniście znać przedmiot rozmowy na tyle, by pytania, które zadacie rozmówcy, nie dotyczyły elementarnej, encyklopedycznej wiedzy, faktów powszechnie znanych, ale zjawisk, o którym wasz rozmówca rzeczywiście wie rzeczy rzadko znane. Pamiętajcie, że dobrze jest pytać nie tylko o fakty, ale przede wszystkim o ich interpretację, o znaczenie, jakie im rozmówca przypisuje. Ważne jest, abyście dobrze przygotowali się do rozmowy i przyszli na spotkanie z bagażem wiedzy, dobrze uzbrojeni w informacje o faktach. Opracowanie pytań Przygotowując się do wywiadu, należy sformułować cel, to znaczy ustalić, czego chcemy od naszego rozmówcy się dowiedzieć. Warto przypomnieć sobie, że wywiad może mieć charakter biograficzny lub tematyczny. Wywiad biograficzny - dotyczy całego życia osoby, z którą jest przeprowadzany. W przypadku projektu Cztery strony Warszawy bardziej
Strona18 przydatny będzie zapewne wywiad tematyczny, w którym pytacie tylko o określone fakty, wydarzenia, problemy. Idąc na spotkanie z rozmówcą powinniście mieć w głowie zagadnienia, o których chcecie porozmawiać. Na początek warto jest przygotować listę konkretnych pytań. Pamiętajcie jednak, że nie jest to lista, której należy się kurczowo trzymać. Musicie być ostrożni i zadawać pytania, w zależności od tego jak rozmowa się potoczy. Bywa, że lepiej jest pójść po prostu za opowieścią rozmówcy, rezygnując z przygotowanych pytań. Może okazać się, że przypadkiem wejdziemy na trop zupełnie nowego, jeszcze ciekawszego wydarzenia lub zagadnienia. Zadając pytania, pamiętajcie o kilku zasadach! 1. Zrezygnujcie z pytań zamkniętych (TAK/NIE), pamiętajcie, że rozmowa powinna być jak najbardziej naturalna; 2. Pytania przez was zadawane nie powinny sugerować odpowiedzi; 3. Zadawajcie pytania możliwie prostym językiem; 4. Starajcie się uzyskać odpowiedzi nie tylko o tym, co dana osoba wie, co robiła, ale również co myśli na ten temat;. 5. Nie bombardujcie pytaniami, lecz zagłębiajcie się delikatnie, zaczynając o rzeczy łatwiejszych i ogólniejszych; 6. Jeżeli macie wrażenie, że wasz rozmówca zbacza z tematu, który was interesuje, zadajcie mu pomocnicze pytanie, które pomoże mu wrócić do głównego wątku rozmowy. Technika Do spotkania ze świadkiem historii musimy przygotować się zarówno merytorycznie, jak i technicznie. Waszym zadaniem jest nagranie wypowiedzi rozmówcy na taśmę wideo bądź audio. Pamiętajmy o uzyskaniu zgody na nagrywanie wywiadu. Niektóre osoby mogą być speszone tą propozycją lub źle do niej nastawione. Starajcie się wyjaśnić, że dzięki nagraniu będziecie mieć gwarancję, że żadna wypowiedź wam nie umknie i nie przekręcicie żadnego z faktów. Najlepiej wyznaczyć jedną osobę, która będzie odpowiedzialna za przygotowanie sprzętu nagrywającego. Aby mieć pewność, że sprzęt was nie zawiedzie, przetestujcie jego działanie przed użyciem. Dla komfortu rozmowy, ale również dla jakości nagrania, starajcie się przeprowadzać wywiad w cichym i spokojnym miejscu. Nagrywając rozmówcę korzystajcie z zewnętrznego mikrofonu. Jeżeli zamierzacie używać magnetofonu (dyktafonu) kasetowego, to przygotujcie kasety 60 min, a jeżeli cyfrowego, to sprawdźcie stan wolnej pamięci.
Strona19 Każda rozmowa jest inna Kiedy już spokojnie usiądziecie z waszym rozmówcą, nie zapomnijcie zacząć od przedstawienia się i powiedzenia kilku słów o sobie i o tym, co robicie. Pamiętajcie, że każdy rozmówca jest inny. Możecie trafić na gawędziarzy, którzy po pierwszym pytaniu gotowi są opowiedzieć całe swoje życie to może być bardzo ciekawy wstęp do dalszej rozmowy, ale musicie się wykazać cierpliwością i uwagą, by potem powrócić do ważnych dla was tematów. Ludzie lubią często gubić wątek, wdawać się w dygresje, a później nie mogą powrócić do głównego tematu swojej wypowiedzi. Bądźcie czujni i w takich chwilach naprowadzajcie mówiącego na główny nurt wypowiedzi. Bądźcie dobrymi słuchaczami, nie komentujcie wypowiedzi rozmówcy, używajcie mowy ciała, patrzcie w oczy rozmówcy, potwierdzajcie jego odpowiedzi, uśmiechajcie się do niego, tak, żeby dać mu do zrozumienia, że jesteście zainteresowani opowieścią. Nie znaczy to jednak, że macie unikać zadawania pytań, gdy coś jest dla was niejasne lub gdy coś szczególnie was zainteresuje. Postarajcie się, aby wasza rozmowa była jak najbardziej naturalna i swobodna. Nie trzymajcie się kurczowo kwestionariusza on ma wam pomóc, a nie być kulą u nogi. Jeśli rozmówca porusza nowe wątki, które mogą być interesujące, postarajcie się je podchwycić. Być może dowiecie się czegoś, co skieruje wasz projekt na zupełnie inne, szersze wody. Jeśli wasz rozmówca chce wam pokazać czy udostępnić zdjęcia, pamiątki, ulotki skorzystajcie z tego, to doda kolorytu waszej pracy. Jednak pamiętajcie, że wypożyczenie pamiątki oznacza konieczność zwrotu w takim stanie, w jakim ją otrzymaliście. Dlatego bezpieczniejszym rozwiązaniem może być sfotografowanie przedmiotu lub skopiowanie dokumentu. Po zakończeniu wywiadu podziękujcie rozmówcy. Powtórzcie też, do czego chcecie wykorzystać materiał i upewnijcie się, że świadek wyraża na to zgodę. Po zmontowaniu wywiadu i przygotowaniu ostatecznej wersji, którą zamierzacie opublikować (wyświetlić w szkole, umieścić w Internecie itp.) pokażcie materiał swojemu rozmówcy i spytajcie go, czy ma jakiekolwiek uwagi.
Strona20 C. INNE POMYSŁY Co jeszcze zrobić można w ramach dnia otwartego? Przygotowaliśmy dla was garść propozycji: konkursy i quizy w różnych formach np. koło fortuny, krzyżówki, gra planszowa, pytania prawda czy fałsz zajęcia dla dzieci: kolorowanki z motywami związanymi z wielokulturowością, rebusy warsztaty przygotowywania prostej potrawy tradycyjnej lub poczęstunek dla gości żywa biblioteka: zaproszenie na dzień otwarty przedstawiciela wybranej religii, z którym każdy zwiedzający może usiąść przy stoliku i porozmawiać gra terenowa wokół świątyni występ chóru lub grupy artystycznej związanej z parafią lub gminą Planując ofertę dnia otwartego, weźcie również pod uwagę, czy są możliwości techniczne, by przeprowadzić taką akcję: czy w świątyni jest na to miejsce? Czy gospodarze świątyni (imam, ksiądz proboszcz itp.) zgadzają się na ten pomysł? Czy macie potrzebny sprzęt lub inne zasoby? Jeśli nie, to czy macie możliwość, by je zdobyć? Na koniec pamiętajcie, żeby nie ograniczać się do rozwiązań zaproponowanych w naszym poradniku. Jesteście autorami projektu i jeśli chcielibyście spróbować czegoś innego, co wydaje wam się ciekawe, nie bójcie się wyzwań. Bądźcie kreatywni! Oprac. Małgorzata Leszko na podstawie materiałów Centrum Edukacji Obywatelskiej