Orgnalveröffentlchung n: Arszyńsk, Maran (Hrsg.): Hortus vtae. Ksęga pamątkowa dedykowana Andrzejow Mchałowskemu, Warszawa 2001, S. 29-37 Cesarske Łazenk w Warszawe. Patac w śwetle neznanych pomarów Ludwka Szmdeckego z 1841 roku Dotychczasowe zanteresowana badaczy Łazenkam koncentrowały sę przede wszystkm Tadeusz BERNATOWICZ 1 1 Z ważnejszych prac traktujących o Pata na okrese panowana króla Stansława Augusta. Wek XIX, tak stotny dla wspótczesnego wyglą cu w Łazenkach wymenć należy: L. Ne- du pałacu parku, ne budzł dotąd wększego zanteresowana; prawdopodobne ze względu na mojowsk. Łazenk Królewske oraz znaj dujące sę w nch dzeła sztuk... Warsza przynależność rezydencj w latach 1817-1915 do carów rosyjskch: Aleksandra 1, Mkołaja 1, wa 1922 (1923); W. Tatarkewcz, Budowa Aleksandra 11 Mkołaja U. Jedyne dwaj najważnejs monografśc Łazenek, Władysław Tatarke Patacu w Łazenkach. Warszawa 1916; wcz oraz Marek Kwatkowsk, pośwęcl krótke wzmank o ch dzejach w czasach carskch.2 tenże, Pęć studów o Łazenkach Stansła wa Augusta, Lwów 1925; tenże. Ujazdów W1817 r. rząd Królestwa odkupł Pałac na Wodze wraz z rozległym parkem od Teresy początk Łazenek Stansławowskch, Tyszkewczowej dla cesarza rosyjskego Aleksandra 1. Nastąpło to w okrese, gdy byt on zaanga Warszawa 1934; J. Szabłowsk, Łazenk żowany w rozbudowę unowocześnane Warszawy. Car szczególne polub! Łazenk, a znał je Królewske, wdok, plany projekty (od już wcześnej, jeszcze przed utworzenm Królestwa Polskego. W rezydencj tej zatrzymywał sę schyłku w. XVII do polowy w. XIX), Warszawa 1937; W Tatarkewcz, Łazenk podczas corocznych pobytów w Warszawe. Welkemu ks. Konstantemu zwerzył sę nawet, że Warszawske. Warszawa 1972; M. Kwat po abdykacj zameszkałby w nch na stałe.3 Łazenk byty równeż ulubonym pałacem Mkoła ja 1 jego lcznej rodzny. Podczas pobytu z w. ks. Aleksandrą Teodorówną, jeszcze przed objęcem kowsk, Łazenk, Warszawa 1972. 2 Polskego meszkańców stolcy.4 Już jako car przyjeżdżał do Polsk prawe każdego roku. Szcze Tatarkewcz. Łazenk Warszawske..., s. 1 2 5-1 2 9 ; Kwatkowsk, Łazenk..., tronu w 1821 r., tu odbywały sę uroczystośc hołdu składanego przez dostojnków Królestwa s. 233-245.! gólne zanteresowane carskch dostojnków Łazenkam pojawa sę w końcu lat trzydzestych W. Trzebńsk, Aleksander l a dzałalność urbanstyczna Rządu Królestwa Polskego w latach czterdzestych XIX w. Prawdzwe oblężene przeżyły Łazenk w 1840 r., o czym w latach 1815-1821, Kwartalnk Arch tektury Urbanstyk", t. XXXIV, 1989, s. 53. skrupulatne nformował Kurer Warszawsk" Gazeta Poranna". Prócz Mkołaja 1, który 4 w Warszawe przebywał dwukrotne, w Pałacu na Wodze zatrzymywała sę cesarzowa Alek Kurer Warszawsk", nr 215, 1921, s. 1. 5 Gazeta Poranna", nr 143,1840, s. 1; Ku sandra z cesarzewczem Aleksandrem ks. Olgą, córka cara ks. Mara z mężem ks. Maksymla rer Warszawsk", nr 215. s. 1033: nr 236, nem Leuchtenberg córką Aleksandrą, bratowa cesarza w ks. Helena z córkam.5 Wzytom tym S. 1129; nr 237. S. 1133-1135; nr 242, s. 1161; nr 328, s. 1565, s. 1565; nr 329, towarzyszyły różnorodne uroczystośc: festyny, fajerwerk czy lumnacje. W pałacu rezydowa ły ważne osobstośc odwedzające Warszawę, by wymenć króla pruskego Fryderyka Wlhelma IV (1841,1851), na cześć którego urządzono w parku lumnację festyn.6 s. 1569; nr 330, s. 1573. 6 Gazdta Codzenna", nr 247, 1841. s. 1. 7 E. Sęczys, Admnstarcja pałaców cesar skch" w Warszawe w latach 1796-1918 Sprawne funkcjonowane rezydencj cesarskej wymagało właścwego zarządzana. Po na pozostałe po nej akta. Archeon", t. LXVI, bycu pałacu przez cara admnstratorem został Ignacy Banczakewcz, najperw jako ntendent Łazenek (do 1832 r), a następne jako ntendent Łazenek Belwederu (do 1839 r). Podległym mu 1978, s. 131-156. 8 nspektorem generalnym budowl w latach 1817-1833 był archtekt Jakub Kubck, któremu podlegały wszelke prace budowlane artystyczne prowadzone w pałacu. Po jego śmerc na A r c h w u m Główne Akt Dawnych, Zarząd Pataców Cesarskch (dalej: AGAD ZPC), nr 3000. 9 stępcą został Józef Borett. Po przeprowadzonej w 1839 r. reorganzacj sposobu zarządzana AGAD ZPC, nr 2988: Sps kosztownośc, mebl nnych ruchomośc znajdujących rezydencjam cesarskm aż do 1915(1918) r. Łazenk znalazły sę pod Zarządem Pałaców Cesar sę w Patacu Łazenk z dnem objęca ad skch, na czele którego staną! Ignacy Abramowcz. 7 Przy przejmowanu admnstracj przez mnstratora cesarskch patacy przez puł k o w n k a Abramowcza to jest z d n e m Abramowcza sporządzono Inwentarz Cesarskego Pafacu Łazenk z roku 1839? którego kopa 1 serpna 1839". uzupełnana była przez tego admnstratora do 1842 r.9 Dotąd ne przywązywano wększej w a g W1841 r. Ludwk Szmdeck opracował plan parku pomary pałacu: PLANS ELEVATIONS do nwentarzy Łazenek z XIX pocz. XX weku. Tadeusz Mańkowsk wymena co ET COUPES DV PALA1S DE ŁAZIENKI A VARSOVIE LEVE D'APRES NATURĘ 1841 PAR LOUIS prawda wększość z nch choć ne prze SZMIDECKI ARCH1TECTE ETARTISTE DE LACADEMIE IMPERIALE DES BEAUKARTS DE ST. PE prowadza szerszej analzy. Por. Galerja TERSBURG. Rysunk, jak nformuje naps na jednej z plansz, wykonał nżyner Wojcech Kamńsk Stansława Augusta, opracował Tadeusz (execute par Albert Kamńsk lngeneur de Łazenk).10 Na 12 staranne opracowanych, koloro Mańkowsk, przy współudzale Zygmunta wych planszach ukazany zosta! plan parku (l.l), wdok dwóch fasad patacu (l.4,5), plany Batowskego. Kazmerza Brokla Marana parteru (l.2) pętra (l.3) oraz 7 przekrojów poprzecznych. Zespól ten oprawony w twarde, zelone okładk szczęślwe zachował sę w Zborach Petersburskch. HORTUS VITAE Morelowskego, Lwów 1932, s. 170-176. 10 AGAD ZPC, nr 161: Akta osobste Wojcecha Kamńskego, nżynera (1839-1861)". 29
W JAKOIS JAMOJk ~J \ (t< ^fuuul-.> ae^-łfw^.ł.y y- t.ff... felfejftfsi. lk*^v.v,.. ;;^s M^- l-^s^^t^^^ '^r^tp*»s*s *c / M l 1. PLAN/ DU JARDIN/ de Łazenk et de Belweder/ a Varsove / reprćsentant les dfferentes partes/qu les composent. Plan parku w Łazenkach 2. P/an du rez-de-chaussće du Palas de Łazenk. Plan parteru JH' Mt-N Q &.K< * \ L J» j j j j.r^ J r «TU J -j: J - I.4 t r 4 L-J 4»* -4 8 S 11 Przed 1841 r. w Patacu Łazenkowskm prowadzono prace remontowe. Za czasów Kubckego (do 1833) wykonano posadz k, złocena sztukatere w Pokoju Szam belańskm, Gabnce Sypaln Króla (1829). W czasach Borettego wykonano kolejną naprawę posadzek oraz odnowono obrazy w Galer przez malarzy Pfanhausera Casellego (1835). 12 R Paszkewcz. Pod berłem Romanowów. Sztuka rosyjska w Warszawe 1815-1915. Warszawa 1991, s. 73-76. W wynku konfrontacj odkrytych pomarów ze współczesnym m nwentarzam wylana sę stabo znany dotąd obraz rezydencj w 1. połowe XIX w, która choć zubożona w stosunku do czasów stanstawowskch nadal prezentowała sę okazale. 11 Materały archwalne z lat 1839-1841 ukazują, jeszcze pałac stansławowsk przed późnejszym przekształcenam. Już wkrótce, bo w 1844 r,, cesarz Mkołaj 1 polecł wzneść cerkew, która dobudowana została do pawlonu zachodnego. Projekt wykonał warszawsk archtekt Andrzej Gołońsk na podstawe przestanych planów budownczego petersburskego Konstantego Thona. Cerkew św. Aleksandra Newskego pośwęcona została 27 kwetna 1846 r. 12 Powstane śwątyn spowodowało równeż 30 HORTUS V1TAE
3. Plan du premer Etage. Plan pętra ' prrftmc ' ł^/uy' I I» t Ł J -ff 3 J L. Nemojewsk, Rekonstrukcja Kaplcy Królewskej w Łazenkach w r. 1922 1923, Przegląd Technczny", t. LXII, 1924, nr 31, s. 77-79. 1 0 odbudowe po II wojne psano newele, znaczne zmany wewnątrz paacu. Zachodną kolumnadę przeszklono, aby zapewnć dogodne przejśce do Sal Balowej. Wewnątrz zlkwdowano równeż kaplcę, przedzelając ją stropem. Kolejna ngerencja w strukturę budowl nastąpła po uzyskanu nepodległośc w 1918 r., rozebrano wtedy cerkew przeprowadzono rekonstrukcję nektórych wnętrz. 13 Szczególne dotklwych znszczeń Pałacu w Łazenkach (ok. 50% parter; 95% pętro) dokonal htlerowcy w 1944 r. Współczesny wygląd pałacu jest następstwem odbudowy dokonanej po 11 wojne pod kerunkem archtekta Jana Dąbrowskego. 14 Do 1833 r. pałac pozostawał pod opeką Intendenta Generalnego Budowl Królewskch, znanego archtekta warszawskego Jakuba Kubckego. Równeż następca Kubckego Felks Borett, 15 opekujący sę zespołem rezydencjonalnym do 1847 r., koncentrował sę na pracach remontowych w Pałacu Łazenkowskm. Przed przystąpenem do zawartośc poszczególnych plansz nwentaryzacj dla jasnośc analzy przypomneć należy klka dat faktów z wcześnejszej hstor Łazenek. W tekśce używane są nazwy pomeszczeń zgodne z nwentarzem z lat 1839-1842, a w nawasach nazwy wcześnejsze. Łazenk w 1841 r. były budowlą o długej hstor klku etapach przekształceń. Na plane przekrojach Szmdeckego wdoczne są wnętrza, które powstały w różnych okresach powstawana rezydencj. Do najwcześnejszych, z lat 1674-1679, należały fragmenty pawlonu Łazenk Stansława Heraklusza Lubomrskego, wznesonego według projektu Tylmana z Gameren. 16 Należały do nch pokoje wraz z dekoracją: Przedpokój (Seń), Pokój Kafelkowy (Bachusa) oraz Łazenka (Pokój Kąpelowy, Pokój Dany). Na pętrze z tej budowl pozostał jedyne Gabnet Królewsk (Pokój Najjaśnejszego Pana, Gabnet Pracy), którego dekoracja wykonana została w czasach stansławowskch. Z perwszej faze przebudowy dokonanej przez Stansława Augusta w roku 1784, według projektu Domnka Merlnego Chrstana Kamsetzera, na rysunkach wdoczny jest portyk frontowy oraz pomeszczena na parterze: Kredens (Pokok Poboczny) Sala Stołowa (Sala Jadalna). Na pętrze - Galera Mała (na rysunku Szmdeckego podzelona na Korytarzyk dwa pokoje: Adutanck Szambelańsk), Pokój Sypalny (Gabnet do Uberana, Garderoba), Rejterada, Kammerlokajsk Bbloteka. W drugej faze rozbudowy Łazenek dokonanej w latach 1787-1788 według projektu Merlnego Kamsetzera wznesone zostały skrzydła zachodne wschodne z portykem północnym por: J. Dąbrowsk, Odbudowa Pałacu Królewskego w Łazenkach, Skarpa Warszawska", t. U. nr 26, 1946, s. 35-40; R Begańsk, Pałac na Wodze w Łazenkach, Ochrona Zabytków", t. 11. 1949(7). s. 90-91; J. Dąbrowsk, Odbudowa Pałacu Królewskego w Łazenkach. Buletyn Hstor Sztuk Kultury, t. IX, 1947, s. 74-85; J. Andruszko, Prace kamenarskokonserwatorske przy fasadach pałacu w Łazenkach Ochrona Zabytków" t. IV, 1951, s. 78-86; J. Dąbrowsk, Pałac na Wodze w Łazenkach, Ochrona Zabytków", t. IX, nr 3, 1956, s. 158-176. 'Tatarkewcz, Łazenk Warszawske..., s. 126 podaje, że budownczym Łazenek Królewskch Belwederu byt Józef Borett. W Polsce dzatata cala rodzna Borettch pochodzących z Lombard: Józef (1746-1849), Felks Jan Mara (1798-1847) Budownczy Pataców Cesarskch, Jan (odnotowany w Polsce w latach 1798-1830), Józef (1826-1878) - syn Felksa. Rodzna ta przeważne zajmowała sę kerowanem pracam, w mnejszym stopnu zaś projektowanem. Por. S. Łoza, Archtekc budownczowe w Polsce, Warszawa 1954, s. 34-35. 1 S. Mossakowsk, Rezydencja Ujazdowska Stansława Heraklusza Lubomrskego. Buletyn Hstor Sztuk", t. XXXI, 1969, s. 370-384: M. Karpowcz, Łazenka St. Heraklusza Lubomrskego. Perwowzory grafczne dekoracj próba nterpretacj treśc. Buletyn Hstor Sztuk", t. XXXI, 1969. s. 393-403; S. Mossakowsk. Tylman z Gameren archtekt polskego baroku, Warszawa 1973, s. 135-139. HORTUS V1TAE łl
\,->*L \ Są*Jt, ' tu ćht \ \'<mttt' Ł l 'luuuuui ''.1 r Ą.Elćvaton du Palds de Łazenk du Cóte de 1'Entrće. Elewacja frontowa III M ' h ' *fttn l tkwln ' kt'ć!b * ttht x W 1 \r j j ] r. TT -J J J n 5.Elćvaton du Palas de Łazenk du Cóte du Pont de Jean lllme. Elewacja od strony pomnka Jana 111 17 Kwatkowsk, Łazenk..., s. 198. mędzy nm. Parter zajmowały Sala Balowa, Loża dla Orkestry, Gabnet Zelony (Gabnet Portretowy), Sala Salomona (Sala Kompan), Sala Okrągła (Salon, Rotunda), Galera Obrazów, Kaplca, Przedpokój Kaplcy (Przedpokój), Seń (Seń od wschodu). Na pętrze w tym okrese ukształtowane zostały: Seń przy Bblotece (Stancja Bblotekarza), tzw. 3 pokoje Ryxa (Sypalny, Bawalny, Pokój), Sonka górna (Pokój dla Adutanta, Loża Kaplczna), Przedpokój Królewsk (Przedpokój). Dekoracja tych wnętrz powstała w latach 1789-1793. Jedyne ozdabane Sal Balowej ukończono w 1795 r. W latach 1792-1793 wznesone zostały według projektu Kamsetzera pawlony poza wyspą, połączone z pałacem mostkam z kolumnowym galeram. Dla naszych rozważań szczególne znaczene mają rysunk ukazujące wnętrza pałacu. Plansza nr 6 (Coupesurla LgneAB) przedstawa przekrój przez Salę Balową z wdokem na ścanę wschodną z wnętrzem wykonanym w latach 1789-1793, zdanem Marka Kwatkowskego według koncepcj Kamsetzera (ł. 6). 17 Na nwentaryzacj ukazana została dekoracja ścany, na której w płycnach rozpoznać można grotesk Jana Bogumła Plerscha z 1793 r. Po bokach 32 HORTUS V1TAE
Haft ' tm \» ' 1 Uf mm mm m^mmm^mmmm n (.;.n (mmu TS H 6. Coupe dur la Lgne AB. Przekrój przez Salę Balową. Wdok w kerunku wschodnm Loży dla Muzykantów: z lewej symbolzujące watr, z prawej ogeń. Mędzy lustram a drzwam: z lewej wek starczy, z prawej pojęce czasu. 18 W ptycnach strefy górnej ukazano dekorację ornamentalną nawązującą do ptycn nższych. W poprzecznych polach nad drzwam lustram ukazane są putta podtrzymujące medalony z symbolam znaków zodaku: Blźnęta, Byk, Kozorożec Ryby W górnej strefe, nad lustram wdoczne są dwe płaskorzeźby: Apollo Dafne oraz Herkules Dejanra projektowane być może przez Andre Le Bruna (1790), wymodelowane przez Guseppe Pellegrnego (1791), a zamocowane przez Govannego Stagg (1792). 19 W centrum, nad Lożą Orkestry znajdował sę zegar podtrzymywany przez putta wykonane przez Tommaso Rghego, z głową Chronosa modelowaną przez Jakuba Monaldego. Przekrój następny, na planszy nr 7 {Coupesurla LgneCD) ukazuje wdok ścan wschodnch pomeszczeń głównego korpusu, powstałych częścowo za Lubomrskego oraz przebudowanych przez Stansława Augusta (. 7). Perwsza zba na parterze, meszcząca Kredens (Pokok Poboczny) ne posadała dekoracj. Pokój Kafelkowy (Bachusa) tak jak następny - Łazenka (Pokój Kąpelowy, Pokój Dany) powstały wczasach Lubomrskego. Ne jest jasne, kedy zostały wyłożone bato-nebeskm płytkam. Władysław Tatarkewcz przypuszcza, ż nastąpło to, gdy Łazenk należały od 1720 r., do króla Augusta 11, choć ne wyklucza wcześnejszego ch ułożena, w czasach Tylmana. 20 Ne ulega wątplwośc natomast, że w czasach saskch zaweszone zostały w Pokoju Kafelkowym portrety, z których na rysunku odnotowano trzy sztuk. Inwentarz z 1839 r. wymena 13 wzerunków dostojnków z czasów Augusta 11, m.n. Józefa Potockego, Adama Senawskego, Stansława Lubomrskego czy Henryka Flemmnga. 21 Stansław August dodał w tym wnętrzu plafon Bachus Ceres namalowany w 1778 r. przez Jana Bogumła Plerscha (obecne nezachowany). Przekrój przez Łazenkę (Pokój Kąpelowy, Pokój Dany) ukazuje ścanę z drzwam prowadzącym do Rotundy. Wśród ścan wyłożonych bało-nebeskm kafelkam wdoczne są stukowe płaskorzeźby ze scenam z Metamorfoz Owdusza według rycn Mchela de Marolles. 22 Współcześne na tej ścane znajdują sę Andromeda (z lewej) oraz Dana Akteon (z prawej), a nad drzwam putta. Ne jest to zgodne z rysunkem Szmdeckego, nawet mmo uwzględnena konwencjonalnego sposobu ukazywana dekoracj. Różnce mogą wynkać z dwóch powodów wymagają oddzelnych studów. Bądź autor pomarów ne odzwercedlł werne stnejącego stanu rzeczy, choć nne wnętrza zostały ukazane zgodne ze stanem rzeczywstym, bądź po 11 wojne śwatowej podczas rekonstrukcj zmenono ch układ. Problem wymaga oddzelnej analzy. Za klatką schodową prowadzącą do apartamentów pętra znajdowała Loża dla Orkestry, która powstała w mejscu gabnetu narożnego Łazenk Lubomrskego. Ostatnm W. Dobrowolsk, Program Sal Balowej Pałacu Łazenkowskego, [w:] Cura Maor. Studa z dzejów kultury ofarowane Andrzejow Cechanoweckemu. Warszawa 1990, s. 131-144. K. Mkocka-Rachubowa. Andre Jean Le Brun, [w:l Stownk artystów polskch obcych w Polsce dzałających. Warszawa 1993, t. V s. 6. Tatarkewcz, Łazenk... s. 31, 266. AGAD ZPC nr 2988, k. 58v-61v. M. Mrozńska, Perwowzory grafczne Łazenkowskch stuków fguralnych. Buletyn Hstor Sztuk", t. XV, 1953, s. 33-47. HORTUS V1TAE 35
Cc UHL 7. Coupć sur la Lgne CD. Przekrój z wdokem w kerunku wschodnm - parter: Kredens (Pokok Poboczny), Pokój Kafelkowy (Bachusa), Łazenka (Pokój Kąpelowy, Pokój Dany), schody, Loża dla Orkestry, Gabnet Zelony (Gabnet Portretowy), pętro: Gabnet do Uberana (Garderoba), Pokój Sypalny, Pokój Kammerlokajsk (Garderóbka). Rejterada (Ustęp), klatka schodowa, Bbloteka, Pokój Bblotekarza (Seń przy Bblotece, Stancja Bblotekarza) 1 1T r f Z 3 pomeszczenem na parterze prezentowanego przekroju byl Gabnet Zelony (Gabnet Portretowy), którego wnętrze ukończono w 1793 r. objając ścany zelonym płótnem zapełnając je obrazam. W 1839 r. obrazów wymena sę 44 sztuk o tematyce rodzajowej, krajobrazy portrety. Wśród autorów obrazów wymenane są nazwska Rembrandta, Krafta, Baccarellego, Rosy nnych. 23 Blższego opracowana wymaga konfrontacja tych zborów z kolekcją Ponatowskego. Na ścane wschód nej, w okrese carskm nwentaryzator odnotował jedenaśce obektów w prostokątnych ośmobocznych ramach. Kolekcja obrazów znajdowała sę równeż na pętrze, w Gabnece do Uberana (Garderobe): jedna z ukazanych ścan jest zapełnona pętnastoma obrazam; nwentarz z tego czasu wymena aż 36 obrazów, główne XVll-wecznych o tematyce relgjnej, rodzajowej pejzażowej; 24 wymenane są nazwska takch malarzy, jak: Poelenburgh, Greffer, Casanovą, Detrch czy Wouwermans. Poprzedzający go Pokój Sypalny zachował równeż charakter z czasów Ponatowskego. Znajdujące sę w nm drzw szafa przeszklone zostały lustram. Wśród 7 zaweszonych tam obrazów znajdowały sę portrety rodzców Stansława Augusta, malowane przez Antone Pesne'a oraz płótna o tematyce relgjnej. 25 Obok znajdował sę Pokój Kammerlokajsk (Garderóbka), z drzwam prowadzącym do Rejterady (Ustępu). Po drugej strone klatk schodowej wdoczne jest wnętrze Bblotek. Inwentarz z 1839 r. wymena tylko szafy bbloteczne, ne wspomna natomast o znajdujących sę w nch ksążkach. 26 Od północy przylegał Pokój Bblotekarza (Seń przy Bblotece, Stancja Bblotekarza). Wyposażene stanowły szafy bbloteczne, a po rogach cztery rżnęte lufty perłowo malowane, sztukateryją ozdobone". Znajdowały sę tam malowdła Baccarellego. 27 Kolejny pomar pałacu, plansza nr &(CoupesurIa Lgne EF) ukazuje przekrój wzdłuż os budowl z wdokem w kerunku wschodnm (l. 8). Na parterze, od strony portyku połudnowego ukazany został Przedpokój (Seń), ukształtowany w czasach Lubomrskego. Na pomarze wdoczne są dwe nsze z popersam na cokołach obraz nad drzwam wejścowym do Sal Stołowej. W nwentarzu wymenone są dwa portrety: Kawalera Balard" oraz Welkego Hetmana Polskego Gąsckego, trzymającego w prawym ręku proporzec, zaś w lewej tarczę drogem kamenam wysadzaną, na płótne." Ten ostatn to oczywśce portret hetmana Marcna 23 AGAD ZPC, nr 2988, k. 33v-4v. Kątskego. W Sal Okrągłej (Salone, Rotundze) powstałej w latach 1793-1795 po przekształce- 2 " AGAD ZPC nr 2988, k, 100v-108v.?.._.,. -,..,,,... 25 AGAD ZPC nr 2988 k 87v-94v. nu dawne J Gr ty Lubomrskego wdoczne są pary kolumn, mędzy którym w nszach znajdują 26 AGAD ZPC, nr 2988, k. ov-v. sę posąg Zygmunta Starego Stefana Batorego dłuta Le Bruna. Dwa nne - Kazmerza Welkego 27 AGAD ZPC, nr 2988, k. nv-4v. Monaldego Jana 111 Sobeskego według Le Bruna wykonane przez Pncka - znajdowały sę 34 HORTUS V1TAE
(Sntpe' <*w> u. (2 f H *.T1 F F-A r II V - A- r SS ~ pm 8. Coupe sur la Lgne EF. Przekrój z wdokem w kerunku wschodnm - parter: portyk połudnowy, Przedpokój (Seń), Sala Okrągta (Salon. Rotunda), Sala Kompan (Sala Salomona), pętro: Gabnet Królewsk (Pokój Najjaśnejszego Pana, Gabnet Pracy) w nszach naprzecw. Nad przejścem do Sal Stołowej wdoczne jest poperse cesarza Tytusa otoczone puttam wykonanym przez Rghego. Sąsedne popersa przedstawają Trajana Marka Aurelusza. W czaszy kopuły wdoczne jest jedno z czterech tond namalowanych przez Baccarellego ukazujących personfkacje cnót: Odwag pod postacą Marsa, Sprawedlwośc pod postacą Temdy, Roztropnośc - Mnerwy, Dobroc - Clement. Wejśce do Sal Kompan (Sala Salomona) stanow dekoracyjna arkada zdobona złoconym kasetonam rozetam. Zaprojektowana przez Merlnego lub Kamsetzera, dekorowana była dwoma welkm obrazam Marcello Baccarellego. Na wdocznej wschodnej ścane znajdował sę obraz (...) wysławający Salomona czynącego ofarę bożyszczom, na płótne" (Salomon czynący ofarę bożyszczom na żądane swoch oblubenc). Ścana naprzecw ozdobona była obrazdm wyobrażającym sprowadzene Ark do koścoła Salomonowego" (Pośwęcene Koścoła Jerozolmskego) 2 * (oba znszczone podczas 11 wojny). Na suprapoce z lewej strony wdoczny jest delfn, z prawej paw namalowane przez Plerscha, tak jak salamandra oraz lew znajdujące sę nad kolejnym drzwam. Płycny drzw ozdobone równeż dekoracją arabeskową Plerscha. Na fasetach znajdowały sę Sen Salomona, Królowa Saba oraz Salomon z królem Hramem (obecne ne zachowane). Na pętrze ukazany został w tym przekroju jedyne dawny Gabnet Królewsk (Pokój Najjaśnejszego Pana, Gabnet Pracy) z oprawą drzw ścan w lustra. 29 Na tle luster ustawone były rzeźbone popersa Kalgul, Aleksandra Welkego głowa młodego cesarza". W Gabnece znajdowały sę jeszcze 2 portrety nad drzwam, jeden od Pokoju Szambelańskego, drug od Pokoju Sypalnego", choć brak jest ch na nwentaryzacj. Na przekroju nr 9 {Coupe sur la /./gnerjh.j wdoczne są wnętrza wschodnch poko Łazenek z kaplcą (l. 9). Z Sal Stołowej (Sal Jadalnej) prowadzą drzw do Portyku, Przedpokoju Sal Okrągłej. Para kolumn wykonanych z czerwonego stuku wyznacza grancę mędzy częścą wcześnejszą a dobudowaną późnej. Na ścane, mędzy drzwam, wmontowano lustro oraz marmoryzacje ozdobone dwanaśce ram drewnanych, pozłacanych, owalnych zeloną ktajką wyłożonych". 30 Za schodam znajdowała sę Kaplca, której wnętrze kształtowane zostało podczas rozbudowy z lat 1787-1788. Powyżej drugej kondygnacj przykryta została owalną kopułką. Drzw do Sal Kompan Przedpokoju flankowane były przez dwe kolumny, uformowane z czerwonego stuku. Na rysunku wdoczna jest ścana zachodna, z wewnętrznym oknem zamknętym półokrągło balustradą, dostępną z górnego korytarza. Ostatnm wnętrzem na parterze jest Galera Obrazów, podłużna sala od strony stawu; jej ścana zachodna z dzesęcoma obrazam wdoczna jest na nwentaryzacj. W śwetle nwentarza w pomeszczenu znajdo- 28 AGAD ZPC, nr 2988, k. 24v-30v. 25 AGAD ZPC. nr 2988, k. 79v-86v: 4 zwercadła na ścanach przy drzwach każde o dwóch sztukach, w górze klnaste. w sztukatorskch pozłacanych ramach zelonym lścam ozdobone". 30 AGAD ZPC, nr 2988, k. 3v-7v. Znajdowaty sę tu nadal rzeźbone popersa Stanstawa Augusta, z marmuru batego robony w Rzyme przez Karolego", a ponadto cesarzy Karakal, Galby Germanka. HORTUS VITAE 35
tcnpe ' /fpr^ \ 9. Coupe sur Id Lgne GH. Przekrój z wdokem w kerunku zachodnm - parter: Sala Stoowa (Sala Jadalna), scho - dy, Kaplca, Galera Obrazów, pętro: Pokój Adutanck, korytarzyk, Pokój Szambelańsk, r^c u aa Sypalna (jeden z pokojów stancj Pana Ryxa") 31 AGAD ZPC, nr 2988, k. 8v-24v, 32 AGAD ZPC, nr 2988, k. 70v-78v. waty sę 54 obrazy, lczne meble sprzęty. 31 Wśród lcznych obrazów o tematyce pejzażowej rodzajowej warto odnotować portrety welu polskch osobstośc, jak z Lubomrskch Łubeńska, hetman Ludwk Pocej, Potocka czy z Lubomrskch Sapeżyna. Skromnej na pomarach prezentuje sę wyposażene pokojów na pętrze: Adutanckego Szambelańskego (powstałe po podzelenu Galer Malej). Inwentarz wymena natomast bogaty zbór rzeźb marmurowych, wazonów zwercadeł w Pokoju Szambelańskm. 32 Od strony stawu wdoczna jest Sypalna, jeden z trzech pokojów należących do stancj Pana Ryxa". W czasach cesarskch znajdowało sę w nm klka obrazów, zwercadła meble. Wyjątkowo wśród pomarów Łazenek ukazane zostały dwa przekroje (nr 10 11) skrzydła wschodnego ze względu na różnce układu pomeszczeń pętra (l. 10,11). Wdoczne są na nch wdok ścan zachodnch {Coupe sur la Lgne JK) oraz wschodnch {Coupe sur la Lgne NO). Na parterze obu narysowane zostały Galera Obrazów oraz Przedpokój Kaplcy (Przedpokój), w którym znajdował sę okazały pec klka mnej ważnych sprzętów. Przekrój pętra JK ukazuje C S UL la >au< O* 1 lv' u l ^ 10. Coupe sur la Lgne JK. Przekrój z wdokem w kerunku zachodnm - parter: Przedpokój Kaplcy (Przedpokój), Galera Obrazów, pętro: Przedpokój Królewsk, Loża Kaplczna, korytarz, Pokój Bawalny (jeden z pokojów stancj Pana Ryxa") w w M Slll (rrfl 1 1 f 1 mjmumlj Bt _ł - ffl 4 36 HORTUS VITAE
c pc lo.' t<y<< -» C. 00 I. - v- 1> 11. Coj/pć sur /a /gne A/O. Przekrój z wdokem w kerunku wschodnm - parter: Galera Obrazów, Przedpokój Kaplcy (Przedpokój), pętro: Pokój stancj Pana Ryxa", korytarz, Sonka Górna (Pokój dla Adutanta), Przedpokój Królewsk Przedpokój Królewsk (Lożę Kaplczną), Korytarz, Pokój Bawalny w stancj Pana Ryxa". Na przekroju pętra oznaczonym NO wdoczne są Pokój stancj Pana Ryxa", korytarz, Sonka Górna (Pokój dla Adutanta), Przedpokój Królewsk. Byty one dekorowane klkoma obrazam. 33 Ostatnm rysunkem, nr 12 (Coupesurla Z./gneZ.Mj jest przekrój przez pawlon wschodn znajdujący sę poza wyspą (l. 12). Ne posadał on godnej uwag dekoracj an wyposażena. XlX-weczne dzeje Łazenek, tu tylko zasygnalzowane, warte są dalszych, kompleksowych badań. Paradoksalne właśne w tym okrese rezydencja stalą sę stawna w Europe. 33 AGAD ZPC, nr 2988, k. 20v-22v. CMpe ' CW' laj Wc alb H m j... I 12. Coupe sur la Lgne LM. Przekrój przez pawlon wschodn. Wdok w kerunku pótnocnym HORTUS V1TAE 37