Centrum Badań Jakości spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w Lubinie WYDANIE: 1 Strona 1/12 PROGRAM PORÓWNAŃ MIĘDZYLABORATORYJNYCH Emisja metale RUNDA EM/1/2019
Wydanie: 1 Emisja - metale 2/12 SPIS TREŚCI 1. Cel Programu... 3 2. Organizator Programu... 3 3. Kryteria uczestnictwa... 4 4. Harmonogram... 4 5. Poufność... 5 6. Potencjalne główne źródła błędów... 5 7. Obiekt badań... 5 8. Model statystyczny... 7 8.1. Obliczenia jednorodności i stabilności obiektu badania... 7 8.1.1 Obliczenia jednorodności obiektu badania 7 8.1.2 Obliczenia stabilności obiektu badania..8 8.2 Wyznaczenie wartości przypisanej i jej niepewności... 9 8.3 Obliczenia statystyki osiągnięć (parametry statystyki indywidualnej)... 9 8.4 Kryteria akceptacji rezultatów statystyki osiągnięć.10 9. Sprawozdanie z oceny statystycznej porównania międzylaboratoryjnego... 11 10. Wykaz formularzy... 12 11. Rezygnacja z udziału... 12 12. Skargi i reklamacje... 12
Wydanie: 1 Emisja - metale 3/12 1. Cel Programu Ocena biegłości laboratoriów wykonujących pomiary metali w próbkach pyłów emisyjnych. 2. Organizator Programu Organizatorem porównań międzylaboratoryjnych jest Centrum Badań Jakości sp. z o.o., spółka działająca w strukturach KGHM Polska Miedź S.A. Wszystkie laboratoria Spółki mają wdrożony i certyfikowany System Zarządzania Jakością zgodny z wymaganiami normy ISO 9001:2015 oraz wdrożone elementy systemu zarządzania bezpieczeństwem informacji (PN-ISO/IEC 27001). Ponadto od stycznia 2003 r. Spółka posiada akredytację przyznaną przez Polskie Centrum Akredytacji na zgodność z wymaganiami normy PN-EN ISO/IEC 17025:2005 (Zakres Akredytacji nr AB 412). Program porównań międzylaboratoryjnych organizowany jest w oparciu o wymagania norm PN-EN ISO/IEC 17043:2011 Ocena zgodności. Ogólne wymagania dotyczące badania biegłości oraz ISO 13528:2015 Statistical methods for use in proficiency testing by interlaboratory comparison, a także Raportu Technicznego IUPAC The international harmonized protocol for the proficiency testing of analytical chemistry laboratories. Organizator nie będzie korzystał z podwykonawstwa w ramach prowadzonego porównania międzylaboratoryjnego. Wszystkie etapy porównania międzylaboratoryjnego, począwszy od przygotowania obiektu badania, ocenę statystyczną po wydanie sprawozdania Organizator wykonuje w oparciu o doświadczenie i kompetencje pracowników Centrum Badań Jakości sp. z o.o. Osobami odpowiedzialnymi za realizację programu porównania międzylaboratoryjnego są koordynatorzy: Jarosław Murdzek Aneta Salata e-mail: j.murdzek@cbj.kghm.pl e-mail: a.salata@cbj.kghm.pl
Wydanie: 1 Emisja - metale 4/12 Dane teleadresowe Organizatora: Centrum Badań Jakości sp. z o.o. ul. M. Skłodowskiej-Curie 62 59-301 Lubin 3. Kryteria uczestnictwa Porównanie międzylaboratoryjne ma charakter otwarty. Udział w nim mogą wziąć laboratoria wykonujące rutynowo badania metali/niemetali w próbkach pyłów emisyjnych, posiadające akredytację lub starające się o nią. Warunkiem udziału w porównaniu międzylaboratoryjnym jest przesłanie do Koordynatora (mailowo) wypełnionej i podpisanej Karty zgłoszenia w terminie podanym w Harmonogramie (pkt. 4 Programu Porównań Międzylaboratoryjnych). Organizator zastrzega sobie prawo do odwołania rundy porównania międzylaboratoryjnego w przypadku niewystarczającej liczby Uczestników. Udział w porównaniu międzylaboratoryjnym jest płatny. Informacja na temat kosztów znajduje się w Karcie zgłoszenia dostępnej na stronie internetowej Organizatora tj. www.cbj.com.pl 4. Harmonogram Organizator zastrzega sobie prawo do zmiany któregokolwiek z terminów lub w przypadku niewystarczającej liczby uczestników odwołania rundy porównania międzylaboratoryjnego, po wcześniejszym poinformowaniu (drogą mailową) Uczestników. W ramach programu porównania międzylaboratoryjnego planuje się realizację jednej rundy w roku kalendarzowym, według poniższego harmonogramu: 1 przysłanie do Koordynatora Karty Zgłoszenia - do 24.05.2019r. 2 rozesłanie obiektów badań do 07.06.2019r.
Wydanie: 1 Emisja - metale 5/12 3 odesłanie do Koordynatora Protokołu dostarczenia obiektu badania do 3 dni od otrzymania obiektu badania. 4 odesłanie do Koordynatora Arkusza wyników badań do 28.06.2019r. 5 przekazanie uczestnikom Sprawozdania z porównania międzylaboratoryjnego do 09.08.2019r. 5. Poufność Wszystkie informacje uzyskane w ramach organizacji porównania międzylaboratoryjnego stanowią informację poufną. Laboratoria uczestniczące w porównaniu międzylaboratoryjnym nie będą informowane o pozostałych Uczestnikach, ponadto każdy Uczestnik otrzyma niepowtarzalny kod identyfikacyjny (nadany w sposób losowy), znany wyłącznie Koordynatorom i Uczestnikowi, któremu ten kod został przypisany. Każdy z Uczestników porównania międzylaboratoryjnego zobowiązany jest do unikania zmowy i fałszowania wyników polegającym na przekazywaniu uzyskanych wyników pozostałym Uczestnikom, których uczestnictwo w porównaniu międzylaboratoryjnym znane jest z innych źródeł. W momencie wystąpienia podejrzenia zmowy i fałszowania wyników unieważnieniu ulega cały program porównania międzylaboratoryjnego. 6. Potencjalne główne źródła błędów Potencjalne główne źródła błędów występujących w odniesieniu do oferowanego porównania międzylaboratoryjnego to: - niejednorodność lub/i niestabilność obiektu badania, - zidentyfikowanie zmowy lub fałszowania wyników wśród uczestników, - różnice pomiędzy zastosowanymi metodami badawczymi. 7. Obiekt badań Obiektem badania biegłości jest rzeczywista próbka pyłu emisyjnego pobierana z miejsca jego występowania. Organizator zapewnia, że przygotowywanie obiektu badań jest wykonywane zgodnie z ustalonymi metodami badawczymi obowiązującymi w akredytowanym laboratorium, posiadającym w zakresie akredytacji ww. obiekt porównania
Wydanie: 1 Emisja - metale 6/12 międzylaboratoryjnego. Na każdym etapie realizacji programu porównania międzylaboratoryjnego obiekt badań jest przechowywany w sposób gwarantujący jego stabilność. Oznaczenie zawartości Cd, Cr, Cu, Ni, Zn i V należy wykonać zgodnie z procedurami obowiązującymi w laboratorium, dowolną techniką spektrometryczną. Organizator zobowiązuje się dostarczyć laboratoriom uczestniczącym w porównaniu międzylaboratoryjnym następujące informacje: - sposób postępowania z obiektem badania przed mineralizacją, - naważkę obiektu badania zapewniającą jednorodność próbki. Informację dotyczącą spodziewanych zawartości pierwiastków w obiekcie badania znajduje się w Informacji o badaniu biegłości zamieszczonej na stronie internetowej www.cbj.com.pl oraz zostanie wysłana wraz z obiektem badania do Uczestników. Termin wysłania próbek oraz realizacji porównania jest jednakowy dla wszystkich Uczestników. Wszystkie próbki będą wysłane firmą kurierską. Usługa świadczona przez Organizatora jest zaplanowana, nadzorowana, monitorowana oraz zatwierdzana w sposób zapewniający jakość realizowanego programu porównania międzylaboratoryjnego. Koordynatorzy odpowiadają za właściwe zaplanowanie procesu przeprowadzenia programu porównania międzylaboratoryjnego. Ustalony jest nadzór nad realizacją każdej rundy porównania od momentu przygotowania obiektu badania, aż do przekazania sprawozdania z porównania międzylaboratoryjnego Uczestnikom. Program porównania międzylaboratoryjnego realizowany jest przez kompetentny personel w sposób ustalony w normach i/lub instrukcjach, przy użyciu wyposażenia zgodnego z wymaganiami, według ustaleń zawartych w dokumentach systemu zarządzania i jeśli to konieczne w przepisach prawa.
Wydanie: 1 Emisja - metale 7/12 8. Model statystyczny Model statystyczny użyty przy ocenie wyników uzyskanych od laboratoriów uczestniczących w porównaniu międzylaboratoryjnym oraz kryteria służące ocenie indywidualnej laboratoriów są zgodne z normami ISO 13528:2015 oraz PN-EN ISO/IEC 17043:2011, a także Technicznym Raportem IUPAC. Na analizę statystyczną składają się poniższe etapy: - badanie jednorodności i stabilności, - wyznaczenie wartości przypisanej i jej niepewności, - obliczenia statystyki osiągnięć. Metody statystyczne stosowane do analizy i oceny wyników porównania międzylaboratoryjnego będą dostosowane do każdej sytuacji i uwzględnią charakter obiektu badania, liczbę uczestników, liczbę uzyskanych wyników, sposób wyznaczenia wartości przypisanej oraz informację o niepewności otrzymanych wyników. 8.1. Obliczenia jednorodności i stabilności obiektu badania Ocenę jednorodności oraz stabilności przeprowadza się w oparciu o procedurę opisaną w Aneksie B normy ISO 13528:2015. 8.1.1 Ocena jednorodności obiektu badania Zgodnie z zapisami normy ISO 13528:2015, z partii materiału w ramach rundy porównania międzylaboratoryjnego przygotowanej do wysyłki, pobieranych jest nie mniej niż 10 próbek do oceny jednorodności. W każdej pobranej próbce oznaczany jest wybrany parametr podwójnie w warunkach powtarzalności. Następnie: 1) wykonywany jest test Cochrana w obrębie par próbek jednostkowych, 2) obliczane jest odchylenie standardowe dla analiz powtarzanych, 3) odchylenie standardowe wewnątrz próbek (odchylenie powtarzalności próbek podwójnie wykonanych), 4) międzypróbkowe odchylenie standardowe.
Wydanie: 1 Emisja - metale 8/12 Organizator uznaje, że obiekt badań jest wystarczająco jednorodny, jeżeli spełnione jest poniższe kryterium: gdzie: odchylenie standardowe porównań międzylaboratoryjnych W szczególnych sytuacjach, kiedy nie ma możliwości uzyskania jednorodnego obiektu badań, wartość międzypróbkowego odchylenia standardowego zostanie włączona do odchylenia standardowego dla porównań międzylaboratoryjnych, zgodnie z poniższym równaniem: W przypadku zaistnienia powyższej sytuacji Organizator zobowiązuje się do poinformowania o tym fakcie Uczestników porównania międzylaboratoryjnego. 8.1.2 Ocena stabilności obiektu badania Organizator ocenia stabilność obiektu badania przez cały cykl trwania rundy porównania międzylaboratoryjnego, z uwzględnieniem wpływu transportu na obiekt badania. Obiekt badań jest stabilny, jeżeli spełnione jest poniższe kryterium: gdzie: - średnia wartość oznaczanego parametru dla próbek jednostkowych otrzymana podczas badania jednorodności, - średnia wartość oznaczanego parametru dla próbek jednostkowych otrzymana podczas badania stabilności.
Wydanie: 1 Emisja - metale 9/12 W przypadku niespełnienia kryterium stabilności, Organizator szacuje wpływ niestabilności na wartość przypisaną obiektu badania. 8.2 Wyznaczenie wartości przypisanej i jej niepewności W przypadku wystąpienia danych odstających Organizator postępuje zgodnie z punktem B.2.5 normy EN ISO/IEC 17043:2011 oraz normą ISO 13528:2015. W celu identyfikacji wartości odbiegających stosuje się test Hampel a. Organizator sprawdza także normalność rozkładu wyników. Wartość przypisana jest wartością uzgodnioną na podstawie wyników Uczestników otrzymanych w danej rundzie porównania międzylaboratoryjnego, przy wykorzystaniu jednej z metod odpornych opisanych w Załączniku C normy ISO 13528:2015 oraz Załączniku D, w przypadku małej liczby Uczestników porównania międzylaboratoryjnego. Z metod odpornych opisanych w/w Załącznikach przedmiotowej normy korzysta się także przy wyznaczaniu odchylenia standardowego do oceny biegłości. Niepewność wartości przypisanej w ISO 13528:2015 pkt. 7.7.3: obliczana jest w oparciu o wyrażenie opisane gdzie: * s -odchylenie standardowe wyznaczone metodą odporną, p liczba wyników uzyskanych w porównaniu międzylaboratoryjnym, 1,25 stała reprezentująca maksymalny stosunek odchylenia standardowego mediany do odchylenia standardowego średniej arytmetycznej dla danych o rozkładzie normalnym. 8.3 Obliczenia statystyki osiągnięć (parametry statystyki indywidualnej) Uzyskane w procesie porównań międzylaboratoryjnych wyniki ocenia się za pomocą następujących parametrów, uwzględniając liczbę uczestników i ilość uzyskanych wyników oznaczeń. Przed dokonaniem wyboru odpowiedniego wskaźnika oceny osiągnięć spośród zaproponowanych w ISO 13528:2015 Organizator sprawdza warunek:
Wydanie: 1 Emisja - metale 10/12 W przypadku spełnienia powyższego kryterium wskaźnik służący ocenie statystyki osiągnięć nie musi uwzględniać niepewności wartości przypisanej. W przeciwnym wypadku w celu obliczenia statystyki osiągnięć zostanie użyty wskaźnik uwzględniający niepewność wartości przypisanej. Gdy spełniony jest warunek indywidualnej będzie: z-score parametrem służącym do oceny statystyki gdzie: wynik uzyskany przez Uczestnika, wartość przypisana obiektu badania, odchylenie standardowe porównań międzylaboratoryjnych. W przypadku nie spełnienia warunku statystyki indywidualnej będzie: z -score parametrem służącym do oceny gdzie: niepewność standardowa wartości przypisanej. W celu oceny, oszacowanej przez Uczestników niepewności metody badawczej Organizator zastosuje wskaźnik zeta-scores ζ
Wydanie: 1 Emisja - metale 11/12 gdzie: niepewność standardowa wyniku uczestnika. Nie należy wskaźnika zeta traktować jako parametru, który służy ocenie indywidualnej Uczestnika. Wskaźnik umożliwia doskonalenie pracy laboratorium. 8.4 Kryteria akceptacji rezultatów statystyki osiągnięć I. dla z-score: z 2,0 wynik zadowalający 2,0 < z < 3,0 wynik wątpliwy z 3,0 wynik niezadowalający II. dla z -score z 2,0 wynik zadowalający 2,0 < z < 3,0 wynik wątpliwy z 3,0 wynik niezadowalający III. dla zeta-scores ζ 2,0 wynik zadowalający 2,0 < ζ < 3,0 wynik wątpliwy ζ 3,0 wynik niezadowalający 9. Sprawozdanie z oceny statystycznej porównania międzylaboratoryjnego Organizator przekazuje wyniki z oceny statystycznej uczestnikom, na formularzu Sprawozdanie z porównania międzylaboratoryjnego, który zawiera wszystkie wymagane normą PN-EN ISO/IEC 17043:2011 informacje.
Wydanie: 1 Emisja - metale 12/12 Sprawozdania przekazywane są Uczestnikom porównania międzylaboratoryjnego drogą mailową w postaci pliku PDF lub wysyłane za pośrednictwem Poczty Polskiej. Organizator zastrzega prawa autorskie do wszystkich wydanych Sprawozdań z porównań międzylaboratoryjnych. 10. Wykaz formularzy I. Karta zgłoszenia udziału II. Protokół dostarczenia obiektu badania III. Arkusz wyników badań IV. Sprawozdanie z porównań międzylaboratoryjnych 11. Rezygnacja z udziału Każdy Uczestnik porównania międzylaboratoryjnego ma prawo do rezygnacji z udziału w porównaniu wysyłając pisemną informację na adres mailowy Koordynatora, nie później niż 7 dni przed wysłaniem obiektów badań, zgodnie z aktualnym harmonogramem. 12. Skargi i reklamacje W celu zgłoszenia skargi lub reklamacji na usługę organizacji programu porównania międzylaboratoryjnego, należy w formie pisemnej wysłać na adres Organizatora zgłoszenie w terminie nie później niż 14 dni od otrzymania elektronicznej wersji Sprawozdania z porównań międzylaboratoryjnych. Organizator w ciągu 30 dni od daty przyjęcia zgłoszenia przeprowadzi postępowanie wyjaśniające i poinformuje pisemnie o decyzji, w terminie nie przekraczającym 90 dni od daty przyjęcia zgłoszenia.