(2004/026632) Uchała Nr 347/XXII/2004 Rady Miasta Rybnika z dnia 30 czerca 2004 r. spraie: Miejskiej Strategii Polityki Społecznej Rybniku na lata 2004 2008. Na podstaie: - art. 18 ust. 1 ustay z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001r. Nr 142, poz. 1591 z późniejszymi zmianami) - art. 17 ust. 1 pkt. 1 ustay z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2004r. Nr 64 poz. 593 z późniejszymi zmianami) na niosek Prezydenta Miasta, po zaopinioaniu przez Komisję Samorządu, Bezpieczeństa i Pomocy Społecznej Rada Miasta Rybnika uchala : 1. Miejską Strategię Polityki Społecznej Rybniku na lata 2004 2008, stanoiącą załącznik niniejszej uchały. do 2. Uchała chodzi Ŝycie z dniem podjęcia.
Załącznik do uchały Nr 347/XXII/2004 Rady Miasta Rybnika z dnia 30 czerca 2004 r. Urząd Miasta Rybnika MIEJSKA STRATREGIA POLITYKI SPOŁECZNEJ W RYBNIKU na lata 2004-2008 Rybnik, czeriec 2004r.
WPROWADZENIE Przystępując do torzenia podsta Miejskiej Strategii Polityki Społecznej Rybniku na lata 2004 2008, oparto się na diagnozie problemó społecznych przygotoanej przez Ośrodek Pomocy Społecznej Rybniku oraz danych uzyskanych Poiatoym Urzędzie Pracy Rybniku i łaściych Wydziałach Urzędu Miasta Rybnika. Strategia została opracoana przez Wydział Polityki Społecznej UM. Pranym fundamentem pomocy społecznej jest ustaa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004r. Definiuje ona pomoc społeczną jako instytucję polityki społecznej państa, mającą umoŝliić osobom i rodzinom przezycięŝanie trudnych sytuacji Ŝycioych, których nie są stanie pokonać samodzielnie. Soją działalność koncentruje na zmacnianiu trałości rodziny, spieraniu jej rozoju, yrónyaniu szans róŝnych typó rodzin, ale rónieŝ aktyizacji i integracji społeczności lokalnych, łącząc sektor publiczny, pozarządoy i pryatny stosunku do bezpośredniego beneficjenta systemu. Takie podejście, z jednej strony umoŝliia osobom i rodzinom, grupom i społecznościom przezycięŝanie trudności, a pomoc i sparcie bardziej dostosoane jest do złoŝonych potrzeb i problemó najsłabszych grup społecznych, z drugiej zaś słuŝy budoaniu zintegroanego systemu pomocy społecznej na szczeblu lokalnym. Daleko idące zmiany dokonane ustaie o pomocy społecznej oraz reforma samorządoa spoodoały modyfikację zadań określonych ustaie i rozszerzenie ich katalogu o zadania całkiem noe. Pociągnęło to za sobą potrzebę rozgraniczenia zadań i kompetencji pomiędzy dotychczasoymi i noymi podmiotami, a takŝe dokonania zmian systemie organizacyjnym pomocy społecznej. W ślad za tym, konieczne okazało się dostosoanie struktur organizacyjnych Ośrodka Pomocy Społecznej skupiających systemie organizacyjnym, zarządzającym i koordynacyjnym poszczególne jednostki organizacyjne systemu. Kompleksoe, zintegroane podejście do systemu pomocy społecznej znajduje soje odzierciedlenie e szystkich obszarach jego funkcjonoania i dotyczy zaróno systemoego charakteru diagnozy, której jednostka z rozpoznanymi problemami społecznymi jest traktoana jako całość psycho społeczna, a takŝe jako część szerszych sieci społecznych których uczestnicy. Zaś organizacyjne arunki śiadczenia usług uzględniają podmioty zaróno państoe, samorządoe, pozarządoe i pryatne. Natomiast obszarze ielozakresoej pracy socjalno pedagogicznej podejmoanie
interencji na poziomach: makrosystemó (społeczności lokalnej), mezzosystemó (organizacji i grup społecznych) i mikrosystemó (jednostek i rodzin). Wobec tego ze strony praconikó Ośrodka zintegroane podejście ymaga bardzo dobrego przygotoania zaodoego do pełnienia ielorakich ról zaodoych, stosonie do odpoiednich zachoań interencyjnych, stosunku do ymienionych systemó: społeczności, organizacji, grup, jednostki i rodziny oraz do merytorycznej spółpracy z przedstaicielami róŝnych instytucji i organizacji, łącząc sektor publiczny, pryatny oraz pozarządoy. Przystosoanie się rodzin do funkcjonoania arunkach gospodarki rynkoej jest bardzo trudne. Proces ten odbya się ogromnym ysiłkiem i kosztem, gdyŝ zachodzi arunkach ciągle niskich dochodó, konsekencji proadząc do rozszerzania się biedy. Ryzyko popadania ubósto uzaleŝnione jest od szeregu czynnikó zaróno demograficznych jaki i społeczno ekonomicznych. Są to tradycyjne czynniki jak: zrost kosztó utrzymania, niekorzystna relacja osób rodzinie posiadających źródło utrzymania do liczby osób utrzymyanych (z czym ściśle ziązana jest ielodzietność), jak i noe ziązane z procesem transformacji nieznane cześniej ryzyko socjalne bezrobocie. Oczekianie pomocy nie dotyczy jedynie sparcia finansoego rodziny, ale rónieŝ dbania o jej rozój, udostępniania takŝe uboŝszym rodzinom infrastruktury zakresie edukacji, zdroia, kultury i ypoczynku. Poznanie głónych dysfunkcji indyidualnych i społecznych mieszkańcó miasta, klientó systemu pomocy społecznej daje iedzę o faktach i ydarzeniach mieście, skali mikrośrodoiska jednostek i rodzin nim Ŝyjących, grup społecznych, które jednostka jest uikłana poprzez role, funkcje jakie spełnia Ŝyciu społecznym. Obraz problemó społecznych odnotoany dokumentach Ośrodka Pomocy Społecznej jest jedynie częścią obrazu zjaisk i problemó społecznych ystępujących przestrzeni miasta, niemniej jednak jest to bardzo istotna część dla funkcjonoania ielu tysięcy mieszkańcó Rybnika, zaś poznanie przestrzennej dystrybucji zjaisk i problemó społecznych z punktu idzenia ładz miejskich, które z uagi na soje zadania statutoe zmuszone są do planoania środkó i działań zmierzających do popray sytuacji zdrootnej i społecznej osób oraz rodzin dotkniętych róŝnymi kategoriami społecznych dysfunkcji, będą miały pły na arunki Ŝycia i funkcjonoanie mieszkańcó miasta na następne lata. Punktem yjścia do takiej długofaloej strategii jest opracoanie jej załoŝeń, kompleksoa diagnoza problemó, bilans posiadanych zasobó, a następnie draŝanie programó pomocnych.
Diagnoza problemó społecznych, planoanie pomocy i jej monitoring to oznaki profesjonalizmu administroaniu skomplikoaną i złoŝoną strukturą, jaką jest miasto szczególnie okresie transformacji systemoej oraz yznacza kierunki działań. Takie podejście, z jednej strony yznaczyło rodzaj analiz jakie ykonano Ośrodku Pomocy Społecznej, na podstaie których dokonano rekonstrukcji obrazu nioskodacó, z drugiej zaś storzenie mapy pomocy społecznej ukazującej dystrybucję przestrzenną zjaisk i problemó społecznych dzielnicach miasta. Za moment analiz przyjęto okres od 1.01.2001 31.12.2003r. i z zgodnie z załoŝonymi celami opracoanie niniejsze zaiera: I. Diagnozę problemó społecznych charakterystyka zjaiska i skali problemó. II. Głóne i najaŝniejsze zasoby Miasta Rybnika torzące system pomocy społecznej, kierunki działań i roziązań systemoych. III. ZałoŜenia programoe zakresie zapobiegania zjaiskom ykluczenia społecznego. IV. Wybrane cele strategiczne.
I. DIAGNOZA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH - CHARAKTERYSTYKA ZJAWISKA I SKALI PROBLEMÓW Diagnoza problemó społecznych, ystępujących na terenie miasta dokonana została oparciu o rozpoznanie środoiskoe praconikó socjalnych oraz dane dotyczące ilości środoisk rodzinnych i indyidualnych osób objętych róŝnymi formami pomocy społecznej Rybniku. Informacje te pozoliły określić jaka część populacji miejskiej była spierana przez instytucje oraz jakiego rodzaju pomoc okazano zgłaszającym się do Ośrodka mieszkańcom miasta jakie śiadczenia przeaŝały: czy rzeczoo pienięŝne, czy noocześnie pojmoana praca socjalna, a takŝe jakie zaistniały proporcje pomiędzy tymi grupami. Biorąc pod uagę liczbę mieszkańcó, którym Ośrodek przyznał śiadczenia trybie decyzji, bez zględu na ich rodzaj, formę liczbę oraz źródło finansoania, to okazuje się, Ŝe dotyczyła ona na przestrzeni ostatniego roku 6499 osób, tym 1893 osoby otrzymały pomoc ramach zadań zleconych, 5536 osób śiadczenia ramach zadań łasnych oraz 4981osób było członkami rodzin, z którymi proadzono profesjonalną pracę socjalną. ( tab.i ) Tab.I. Liczba osób i rodzin objętych pomocą latach 2001, 2002, 2003 r. Lp 1 Rodzaj śiadczeń i pomocy przyznanej klientom OPS Śiadczenia przyznane ramach zadań zleconych i zadań łasnych bez zględu na rodzaj, liczbę, formę i źródło finansoania Liczba osób / śiadczeń przyznanych trybie decyzji Liczba rodzin Liczba osób rodzinach 2001 2002 2003 2001 2002 2003 2001 2002 2003 5428 7300 6499 3810 4005 4120 14.765 13.918 13.563 2 Śiadczenia przyznane ramach zadań zleconych 1157 2097 1893 1140 2013 1852 4.430 6.753 6.111 3 Śiadczenia przyznane ramach zadań łasnych 4537 6071 5536 2931 3356 3187 11.257 10.236 10.648 4 Pomoc udzielona postaci pracy socjalnej ogółem X X X 4147 4314 4981 12.787 13.081 15.793 tym: yłącznie postaci pracy socjalnej X X X 779 638 878 2.037 1085 2.372 Źródło: Statystyka OPS Rybnik Bezpośrednie śiadczenia bez pracy socjalnej otrzymało 4,5% mieszkańcó, co oznacza, Ŝe przyznane im śiadczenia mogą ulegać dalszemu podziałoi na pozostałych członkó rodziny, formie bezpośredniej lub pośredniej. W kaŝdej postaci płyają na budŝet rodzin ok. 4,5% - 8,0% mieszkańcó miasta, co jest istotne z punktu idzenia opracoania miejskiej polityki społecznej na następne lata, jako Ŝe naleŝy przypuszczać, mając na uadze przebieg procesó restrukturyzacji, iŝ liczba
objętych systemem pomocy społecznej będzie stale zrastała, analogicznie rónieŝ zapotrzeboanie na profesjonalnie proadzoną pracę socjalną i praconikó socjalnych. Sytuacja demograficzna Mieście Liczba ludności: Lata 2001 2002 2003 Liczba 142 780 142 167 141 374 ludności Źródło: Wydział Spra Obyatelskich Urzędu Miasta Rybnika Struktura ludności g stanu na 31.12.2003r. Ogółem Kobiety MęŜczyźni Liczba ludności 141 374 72 336 69 038 ogółem W ieku 30 495 14 996 15 499 produkcyjnym do 17 lat W ieku 95 930 48 215 47 715 produkcyjnym od 17 do 64 lat W ieku 14 949 9 125 5 824 produkcyjnym poyŝej 64 lat Zameldoani 43 cudzoziemcy Źródło: Wydział Spra Obyatelskich Urzędu Miasta Rybnika Struktura iekoa ludności Rybniku g stanu na 31.12.2003 r. do 17 lat od 17-64 lat po. 64 lat
W mieście istnieje hierarchia zjaisk i problemó społecznych, która została ułoŝona g skali aŝności i uciąŝliości - skazuje, Ŝe na 141.374 tys. (stan na 31.12. 2003 roku) mieszkańcó miasta: 1. problemem bezrobocia dotkniętych było 5,5 % populacji miasta, 2. problemami ziązanymi z ypełnianiem ról małŝeńskich i rodzicielskich, generującymi dysfunkcjonalność rodziny borykało się 5,2% osób, 3. problemem niepełnospraności i długotrałej choroby dotkniętych było 4,3% mieszkańcó, 4. natomiast ubóstem - 0,3%, a bezdomnością 0,1% populacji miejskiej. Tab.II. Poody przyznania pomocy latach 2001 2003. Głóne dysfunkcje klientó Ośrodka liczba rodzin Liczba osób rodzinach i ich rodzin 2001 2002 2003 2001 2002 2003 Ubósto 240 326 349 493 556 481 Sierocto 10 7 14 20 18 36 Bezdomność 111 128 141 109 131 143 Ochrona macierzyństa 221 241 222 1045 1114 1022 Bezrobocie 1950 2213 2339 6440 7234 7787 Niepełnospraność 1260 1350 1340 3577 3819 4017 Długotrała choroba 720 865 707 2096 2114 2114 Bezradność opiekuńczo ychoacza: tym 861 853 963 3508 3663 4141 Rodziny niepełne 733 488 552 2341 1603 1800 Rodziny ielodzietne 566 344 360 4171 2113 2134 Alkoholizm 509 499 537 1480 1446 1445 Narkomania 14 9 15 43 30 55 Trudności przystosoaniu po opuszczeniu ZK 39 62 54 75 126 110 Klęska Ŝyiołoo - ekologiczna 14-6 7-27 Przemoc rodzinie - - 65 - - 322 śródło: Statystyka OPS Rybnik Dane z tabl. II jednoznacznie skazują, Ŝe dominującymi motyami poszukiania sparcia i pomocy przez mieszkańcó miasta instytucji pomocy społecznej były problemy ynikające ze zjaiska bezrobocia (56,7%), niepełnospraności (32,5%), długotrałej choroby (17,1%), dezorganizacji rodziny (13,3%), dzietności (8,7%), problemó alkoholoych (13,0%) i ziązanym z tymi przyczynami ubóstem (8,5%) oraz bezradnością opiekuńczo ychoaczą (23,3%) i bezdomnością (3,4%). NiezaleŜnie jednak od struktury rodzin, niezaleŝnie od przynaleŝności do którejkoliek kategorii dysfunkcji społecznych, najczęściej skazyaną przyczyną o sparcie i pomoc było bezrobocie.
Indyidualne i społeczne dysfunkcje klientó OPS i ich rodzin. przemoc rodzinie 1,5% Klęska Ŝyiołoa-losoa 0,1% Trud. przyst. po ZK 1,3% 0,3% Narkomania Ubósto 60,0% 8,5% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% Sierocto 0,3% Bezdomność 3,4% Ochrona macierzyństa 5,3% 8,7% Rodzina ielodzietna 13,0% Alkoholizm 13,3% Rodzina niepełna 23,3% Bezradność opiekuńczo-ychoacza 17,1% Długotrała choroba 32,5% 56,7% Bezrobocie Niepełnospraność 1.1. Od kilku lat bezrobocie jest zjaiskiem charakterystycznym dla Ŝycia społeczno gospodarczego skali całego kraju i stanoi dziś jeden z najiększych problemó polskiego społeczeństa. Szczegółoe dane dotyczące liczby osób bezrobotnych przedstaia poniŝsza tabela: Lata RYBNIK Ogółem XII 2001r. 8123 XII 2002r. 8570 XII 2003r. 8460 Źródło: Poiatoy Urząd Pracy Rybniku PoniŜej przedstaiono stopy bezrobocia latach 2001-2003: Lata Kraj Śląsk Miasto Rybnik Poiat Rybnicki XII 2001r. 17,5% 15,7% 13,1% 18,2% XII 2002r. 18,1% 16,5% 13,8% 19,3% XII 2003r. 25,5% 18,1% 13,8% 19,9% Źródło: Wojeódzki Urząd Pracy Katoicach
Tendencje zrostoe bezrobocia Polsce (18,0%) grudniu 2003r. znalazły soje odzierciedlenie stopach bezrobocia na Śląsku (16,4%), które odpoiednio Rybniku porónaczym okresie nosiły 13,8%. Bezrobocie śietle zgromadzonych danych jest głónym problemem klientó pomocy społecznej, a problemy ekonomiczne rodzin ynikające ze zjaiska bezrobocia skazyało 56,7% nioskodacó. Wśród osób bezrobotnych objętych pomocą społeczną 2003r. (92,1%) stanoiły osoby bezrobotne bez praa do zasiłku porónaczo 2002r. (92,3%), natomiast z zasiłku dla bezrobotnych korzystało jedynie (7,8% 2003r.), a 2002r. (7,6%) osób. W dalszej kolejności ze śiadczeń pomocy społecznej do 12 miesięcy korzystało 2003r. (21,8%) osób, porónaczo 2002r. (21,1%), od 1 do 2 lat (76,5% - 2003r), 2002r. (22,7%), poyŝej 2 lat (49,1% 2003r.) porónaczo 2002r. (56,0%) bezrobotnych klientó. PoniŜsza tabl. III, IV i V charakteryzuje bezrobotnych śiadczeniobiorcó pod zględem ilości osób objętych śiadczeniami, okresem korzystania ze śiadczeń oraz formą zatrudnienia. Liczba osób bezrobotnych Tabl. III. Liczba osób bezrobotnych objętych pomocą latach 2002-2003 Liczba osób bezrobotnych objętych pomocą 2002 rok 2003 rok sk % osób na zasiłku lub bez stos. do ogółu objętych pomocą z tytułu bezrobocia 2002 rok 2003 rok Ogółem : a tym 2398 2547 100 100 Pobierający zasiłek dla bezroboptnych 184 199 7,6 7,8 Bez zasiłku dla bezrobotnych 2214 2348 92,3 92,1 Źródło statystyka OPS. Tabl. IV. Okresy korzystania osób bezrobotnych ze śiadczeń pomocy społecznej latach 2002-2003 Liczba osób bezrobotnych objętych pomocą Okres korzystania ze śiadczeń pomocy społ. 2002 rok 2003 rok sk % osób do okresu korzystania ze śiadczeń 2002 rok 2003 rok do 12 miesięcy 508 556 21,1 21,8 od 1 do 2 lat 545 740 22,7 29,0 poyŝej 2 lat 1345 1251 56,0 49,1 Źródło statystyka OPS. Tabl. V. Liczba bezrobotnych śiadczeniobiorcó pomocy społecznej podejmujących zatrudnienie. Liczba osób bezrobotnych objętych pomocą podejmujących zatrudnienie Formy zatrudnienia śiadczeniobiorcó 2002 rok 2003 rok sk % osób podejmujących zatrudnienie stosunku do ogółu objętych pomocą 2002 rok 2003 rok Roboty publiczne 17 26 0,7 1,0 Prace interencyjne 38 60 1,5 2,3 Inne formy zatrudnienia 122 160 4,8 6,3 Źródło statystyka OPS.
W populacji śiadczeniobiorcó z problemem bezrobocia ystępują grupy, iększym stopniu naraŝone na długie pozostaanie bez pracy. NaleŜą do nich osoby po 40 r.ŝ. i o niskich kalifikacjach. Bariera ieku, niski poziom ykształcenia oraz niedostateczne kalifikacje zaodoe naszych klientó, stanoią istotną przeszkodę znalezieniu pracy. Bezrobotni długoterminoi są szczególnie naraŝeni na negatyne skutki bezrobocia, którego krańcoym przejaem jest zaniechanie szelkich działań zmierzających do zmiany sytuacji Ŝycioej i zdania się yłącznie na dobroczynność i pomoc innych. Ich rodziny korzystają z róŝnych form pomocy społecznej, część z nich przeŝya dramat ziązany z alkoholizmem, innych rezygnacja z pracy uarunkoana jest potrzebą spraoania opieki nad niepełnospranym lub przelekle chorym członkiem rodziny. NiezaleŜnie od przyczyn pozostaania bez pracy, najniekorzystniejszej sytuacji pozostają osoby po 40 r.ŝ., kobiety, niepełnosprani oraz osoby o niskich kalifikacjach. Bariera ieku, niski poziom ykształcenia oraz niedostateczne kalifikacje zaodoe stanoią istotną przeszkodę znalezieniu pracy. Podobnie jak Poiatoym Urzędzie Pracy śród klientó Ośrodka, zaróno kobiet jak i męŝczyzn, dominującym ykształceniem jest ykształcenie podstaoe (45,7%), kolejności zasadnicze zaodoe (34,5%) natomiast osoby ze średnim ykształceniem stanoią (9,8%). Wyniki potierdzają i yraźnie sygnalizują, Ŝe ta liczna grupa klientó ykazująca niski poziom ykształcenia z jednej strony dośiadcza bezrobocia a z drugiej ma ograniczony dostęp i moŝliości poszukianiu pracy oraz utrudniony porót na rynek pracy. Upośledzenie materialne rodzin, niski poziom ykształcenia rodzicó, gorsza sytuacja na rynku pracy, a efekcie pogłębianie się skali ubósta rodzin, proadzi do ograniczenia moŝliości i zaspokojenia potrzeb edukacyjnych dzieci i młodzieŝy, jak rónieŝ rozijania i zdobyania dodatkoych umiejętności, kalifikacji zaodoych bezrobotnych klientó. Kobiety tym przypadku znajdują się trudniejszej sytuacji od męŝczyzn. 1.2. - 1.4 Na przestrzeni ostatnich lat obseruje się nasilenie zjaisk patogennych i depraację artości etyczno-pranych, zrasta nieprzystosoanie społeczne, rozbicie podstaoej struktury rodziny i jej destabilizacja, konsekencji proadząc do obniŝenia poziomu Ŝycia rodziny i utrudnienia realizacji funkcji opiekuńczo ychoaczej obec dzieci. Ciągły zrost liczby rodzin dysfunkcyjnych, zaburzonych emocjonalnie, społecznie czy ekonomicznie, postrzegany jest jako negatyne zjaisko pedagogiczne, psychologiczne i społeczne, gdyŝ pooduje ziększoną liczebność dzieci ychoyanych arunkach określonych deficytó materialnych, emocjonalnych i intelektualnych.
Rozbicie rodziny jej destabilizacja, kłótnie, utarczki małŝeńskie płyają destrukcyjnie na pozycję zaodoą małŝonkó, szczególności kobiety, na które zykle spada trud utrzymania rodziny oraz opieki i ychoania dzieci. Do częstych problemó ziązanych z ypełnianiem ról małŝeńskich i rodzicielskich naleŝą ubósto i bezrobocie, alkoholizm, przemoc, ale teŝ choroba spółmałŝonka lub dzieci oraz niepełnospraność. Negatyny pły niepełnospraności na ięzi rodzinne jest tym iększy, im gorszy jest stan zdroia niepełnospranej osoby dorosłej lub dziecka. Ubósto, które dotyka nie tylko osoby bezrobotne, stanoi chili obecnej jeden z najaŝniejszych problemó społecznych. Szczególnie niepokojącym zjaiskiem, ze społecznego punktu idzenia jest utralanie się ubósta, które konsekencji proadzi do dziedziczenia złego statusu Ŝycioego i marginalizacji społecznej. Tabl. VI. Struktura dochodó rodzin objętych pomocą społeczną latach 2002-2003. kategoria Liczba rodzin korzystających z pomocy Liczba jednoos. gospod. 2002 rok 2003rok Liczba rodzin ielodziet.* Liczba rodzin niepełnych Liczba rodzin korzystających z pomocy Licz.ba jednoos. gospodars Liczba rodzin ielodziet. * Liczba rodzin niepełnych Ogółem, a tym : 4005 1050 897 735 4120 1222 884 759 bez dochodó 326 296 90 33 349 315 86 25 posiadający dochód poniŝej kryterium określonego art. 4 ust 2781 725 407 681 2825 983 338 715 1 ustay posiadający dochód poyŝej kryterium określonego art. 4 ust 898 29 400 21 946 14 460 19 1 ustay Źródło statystyka OPS * rodzina ielodzietna poyŝej 2 dzieci. Przytoczone poyŝej dane skazują, nie tylko na ystępoanie materialnego upośledzenia osób proadzących jednoosoboe gospodarsta domoe, ale rónieŝ rodzin niepełnych i ielodzietnych, potierdzają dodatkoo utralanie się głónych przyczyn trudnych sytuacji Ŝycioych, konsekencji proadząc do dziedziczenia złego statusu Ŝycioego i marginalizacji społecznej. Oznacza teŝ spadek dochodó rodziny lub ich brak po ustaniu praa do zasiłku dla bezrobotnych, co yołuje poaŝne zaburzenia realizacji funkcji ekonomicznej, ychoaczej i emocjonalnej rodziny. Tymczasem kład rodzin ielodzietnych ychoanie młodego pokolenia jest iększy niŝ skazyałby na to ich udział strukturze ogółu badanych rodzin. W rodzinach tych, ychouje się około 1,6% młodej populacji miasta, przy czym juŝ trzecie dziecko rodzinie pooduje zrost znaczącego obniŝenia się materialnego standardu Ŝycia rodziny.
Ich arunki rozojoe płyają znacznym stopniu na kondycję młodego pokolenia, a konsekencji na kondycję społeczeństa. W przypadku rodzin ielodzietnych iek, niskie ykształcenie rodzicó jest negatynie skoreloane z pogarszającą się sytuacją materialną tych rodzin, a im młodsi rodzice tym istnieje iększe pradopodobieństo, Ŝe rodziny te yŝszym stopniu zagroŝone są ubóstem. Niepokojącym społecznie aspektem ymienionych zjaisk, z jednej strony jest ich negatyny pły na rozój i ychoanie dzieci, z drugiej zaś poodują osłabienie motyacji do pracy i do indyidualnej aktyności ekonomicznej dorosłych. Wzrost kosztó utrzymania, pogłębiające się trudności na rynku pracy, tym rosnące bezrobocie, zła sytuacja finansoa to czynniki płyające na uboŝenie rodzin, budząc uzasadniony niepokój o przyszłość tych rodzin i los ychoyanych nich dzieci. Coraz aŝniejszym czynnikiem decydującym o statusie społecznym, tym sytuacji materialnej rodzin jest miejsce zajmoane na rynku pracy. Niski poziom zamoŝności ielu rodzin, między innymi skutek bezrobocia, pozbaia dzieci i młodzieŝ moŝliości zdobycia ykształcenia oraz zaspokojenia ich potrzeb edukacyjnych, konsekencji obniŝając ich pozycję społeczną. W grupie klientó pomocy społecznej i ich rodzin 17,1% stanoią rodziny dotknięte długotrałą i przelekłą chorobą. W rodzinach tych głónym realizatorem i dacą opieki jest kobieta. Ona łaśnie postrzegana jest z jednej strony roli macierzyńskiej, a z drugiej roli opiekuńczej obec szystkich osób rodzinie, które z róŝnych zględó i róŝnych sytuacjach Ŝycioych potrzebują pomocy. Trzeba zdaać sobie spraę z faktu, Ŝe choroba lub Ŝycie z niepełną spranością przebiega głónie rodzinie, zaś pobyt placókach ochrony zdroia bya jedynie epizodem terapii, złaszcza osób chorych przelekle. Stąd cały okres Ŝycia z chorobą, choć moŝe być przeryany okresami hospitalizacji, toczy się enątrz rodziny i raz z nią, przy jej mniejszym lub iększym udziale i przy jej iększym lub mniejszym obciąŝeniu. Zakres działań pomocoych śiadczonych przez rodzinę osobie przelekle chorej zaleŝy duŝej mierze od jej poziomu spraności, zdolności do samoobsługi i proadzenia gospodarsta domoego. ZaleŜy ięc od stopnia jej funkcjonalnej spraności, a nie od rodzaju choroby. Dlatego zrócenie się rodzin po pomoc i sparcie do instytucji społecznej staje się z jednej strony kestią istotną z punktu ziększenia moŝliości opiekuńczych rodziny, a z drugiej odzyskania jej pełnej funkcjonalności. Podsumoując moŝna stierdzić, Ŝe dla iększości rodzin z dziećmi, spraujących opiekę nad chorym bliskim i osób samotnych jedynym źródłem utrzymania pozostają
śiadczenia społeczne, a kobiety najczęściej zaabsorboane opieką ograniczają soją aktyność zaodoą do niezbędnego minimum. Szczególnie duŝe kłopoty pojaiają się óczas, gdy oboiązek realizacji działań opiekuńczych spada na kobietę spółuczestniczącą zapenieniu bytu rodzinie (sytuacja ta dotyczy przede szystkim rodzin niepełnych). W ziązku z tym, efekt zaniedbań socjalno ychoaczych obseroany u dzieci i młodzieŝy, a takŝe zaniedbań opiekuńczo pielęgnacyjnych (4,7% rodzin) pozala stierdzić, Ŝe rodziny nie radzą sobie z realizacją ielu funkcji i skazuje na potrzebę zmocnienia tych rodzin z zenątrz. Tymczasem poziom pomocy jaką rodziny otrzymują nie rónoaŝy spoczyających na nich obciąŝeń i kłopotó. WyraŜa się to zmęczeniem, dolegliościami psychosomatycznymi i ogólnie złym stanem zdroia ich członkó, przede szystkim kobiet, na których spoczya głóny cięŝar opieki. Zaburzeniu ulega rónieŝ zapenienie i zabezpieczenie odpoiedniego poziomu i startu Ŝycioego, aspiracji oraz pozycji społecznej, szczególnie młodego pokolenia. W okresie burzliych przemian społeczno gospodarczych rodzina staje się czynnikiem stabilizacji, ostoją i instytucją buforującą skutki kryzysó. Jest ona jednym z najaŝniejszych środoisk spierających i ciąŝ stanoi podstaoy system zabezpieczenia sytuacjach kryzysó i chorób. Szczególne znaczenie rodziny dostrzegane jest ochronie i opiece nad człoiekiem chorym i niepełnospranym. Wraz z ydłuŝającymi się latami Ŝycia poinno ziększyć się zainteresoanie tą populacją, tym bardziej, Ŝe iększość z nich to inalidzi z róŝnymi schorzeniami. Osoby te znajdują się zdecydoanie trudniejszej sytuacji na rynku pracy i nie mają praktycznie szans na inne źródła utrzymania poza śiadczeniami rentoymi lub/i społecznymi. W ziązku z poyŝszym kaŝda kota ydatkoana na leki zaŝyane stale dla podtrzymania aktualnego stanu zdroia lub zapobiegaczo jest dla nich szczególnym obciąŝeniem. Jest to grupa osób ubogich (4,1%), których trudności radzeniu sobie z problemami finansoymi pogłębia fakt, Ŝe są to osoby często samotnie gospodarujące. Nie zasze teŝ mogą liczyć na pomoc młodego pokolenia, czy innych członkó rodziny. Naet jeśli spólnie mieszkają z dziećmi, to bezrobocie pooduje, Ŝe łaśnie ich śiadczenia emerytalne stanoią jedyne regularne źródło dochodó rodzinach ielopokolenioych. Wspomnieć naleŝy o zjaisku bezdomności stanoiącym mieście dość znany problem, monitoroanie którego pokazuje, Ŝe corocznie przybya tu około 90 150 osób bezdomnych, niemniej jednak ze śiadczeń Ośrodka latach 2002 2003 korzystało średnio 144 osoby. Bezdomnymi byli zaróno Rybniczanie, którzy utracili soje miejsce zamieszkania, jak rónieŝ bezdomni z innych okolic. Zjaisko bezdomności na terenie
miasta dotyczyło 0,1% 2003 roku populacji, natomiast zagroŝenia toarzyszące temu zjaisku to alkoholizm i narkomania, przestępczość oraz przemoc rodzinie, jak rónieŝ postępujące bezrobocie i konsekencji eksmisje. Liczba osób bezdomnych korzystających z pomocy społecznej Tabl. VI. Liczba osób bezdomnych korzystających z pomocy. Osoby samotne rodziny Liczba osób rodzinie 2002 rok 2003rok 2002 rok 2003 rok 2002 rok 2003 rok 2002 rok 2003 rok 136 152 131 145 5 7 22 24 Przestrzenna dystrybucja problemó społecznych na podstaie miejsc zamieszkania Ośrodka Pomocy Społecznej Rybniku. klientó Uzyskanie obrazu przestrzennej dystrybucji problemó i zjaisk społecznych przestrzeni miasta ymagało określenia środoiska społecznego, którym funkcjonują nioskodacy klienci systemu pomocy społecznej, momencie gdy zgłaszali się ze soimi problemami do Ośrodka. Móiąc o środoisku społecznym klientó pomocy społecznej mieście naleŝy pamiętać, Ŝe jego częścią składoą jest określona przestrzeń urbanistyczna, która niejednokrotnie moŝe zmacniać, jeśli nie kształtoać specyficznych dysfunkcji i problemó społecznych. Dzięki temu dokonano rekonstrukcji obrazu nioskodacó i ich rodzin, a informacje o miejscu zamieszkania umoŝliiło storzenie mapy problemó społecznych. W tym celu posłuŝono się podziałem przestrzeni miasta na dzielnice i osiedla (obszary urbanistyczne) oraz na Punkty Terenoe socjalno opiekuńcze, których rozmieszczenie zbliŝone jest do podziału administracyjnego. W plan kaŝdego z obszaró urbanistycznych i Punktó Terenoych socjalno opiekuńczych proadzono dane odnośnie rodzaju głónego problemu z jakim zgłaszali się do instytucji. Wyniki analiz zamieszczone tabelach (1.0 5.0) pozoliły yodrębnić przestrzeni miasta sfery zagroŝeń. Na tej podstaie ytypoano dzielnice osiedla o yŝszym lub niŝszym natęŝeniu ystępujących dysfunkcji i problemó społecznych dośiadczanych przez naszych klientó, a innych odnotoano pojedyncze przypadki. W systemie pomocy społecznej miasto podzielone jest na punkty terenoe z określoną liczbą mieszkańcó, poszczególnych obszarach opiekuńczych. Od 2003r. na
terenie miasta działa 5 punktó terenoych (socjalno opiekuńczych), których rozmieszczenie przestrzeni miasta zbliŝone jest do jego podziału administracyjnego na dzielnice : 1. Punkt Terenoy Nr 1 - Boguszoice obejmuje n/ dzielnice miasta: a/ Boguszoice Osiedle - 12.629 tys. mieszkańcó, b/ Boguszoice Stare - 7.619 c/ Kłokocin - 2.384 2. Punkt Terenoy Nr 2 Noiny obejmuje n/ dzielnice miasta: a/ Maroko Noiny - 23.742 tys. mieszkańcó b/ Stodoły - 611 c/ Orzepoice - 2.957 d/ Chałęcice - 1.640 e/ Zebrzydoice - 2.792 f/ Rybnicka Kuźnia - 4.272 3. Punkt Terenoy Nr 3 Niedobczyce obejmuje n/ dzielnicę miasta: a/ Niedobczyce - 13.307 tys. mieszkańcó b/ Popieló - 3.143 c/ Radziejó - 1.854 d/ Nieiadom - 4.950 tys. mieszkańcó 4. Punkt Terenoy Nr 4 Paruszoiec obejmuje n/ dzielnice miasta: a/ Paruszoiec Piaski - 4.633 tys. mieszkańcó b/ Gotartoice - 3.322 c/ Kamień - 3.752 d/ Ligota Ligocka Kuźnia - 3.440 e/ Północ - 7.958 f/ Ochojec - 1.599 g/ Wielopole - 1.819 b/ Golejó - 2.050 i/ Grabonia - 664 5. Punkt Terenoy Nr 5 - Hallera obejmuje n/ dzielnice miasta : a/ Meksyk - 2.589 tys. mieszkańcó b/ Śródmieście - 8.600
c/ Smolna - 7.562 d/ Zamysłó - 2.628 e/ Chałoice - 8.677 ------------------------------------------------------------------------------------------- Ogółem: 141.374 tys. mieszkańcó (stan na 31.12.2003r.) 1.0. Problemy społeczne ystępujące dzielnicach Miasta Rybnika: Boguszoicach Osiedlu, Boguszoicach Starych i Kłokocinie okresie od 1.01 do 31.12.2003r. PROBLEMY SPOŁECZNE Licz. PUNKT TERENOWY NR 1 - Boguszoice ul. Patriotó 11 obejmujący dzielnice : BOGUSZOWICE OSIEDLE Liczba mieszkańcó - 12.629 BOGUSZOWICE STARE liczba mieszkańcó - 7.619 KŁOKOCIN Liczba mieszkańcó - 2.384 Dzieci i MłodzieŜ Dzieci i młodzieŝ Dzieci i młodzieŝ Licz. Licz 0-6 7-14 15 24 rodz 0-6 7-14 15-24 rodz rodz 0-6 7-14 15-24 Ubósto 65 78 8 11 6 3 3 - - - 4 4 - - - Bezdomność 2 2 - - - - - - - - - - - - - Sierocto - - - - - - - - - - - - - - - Ochrona macierzyństa 42 164 51 26 22 7 35 9 3 11 4 21 5 3 2 Niepełnospraność 160 463 36 76 70 29 101 4 20 30 23 72 6 11 8 Bezrobocie 377 1230 200 267 204 97 382 24 46 52 45 181 20 25 38 Długotrała choroba a tym : 87 267 13 28 36 19 56 5 15 13 4 22 5 4 4 Chorzy psychicznie 9 23-5 12 1 5-3 - 1 1 - - - Bezradność opiek ych a tym : 76 368 39 77 87 8 41 4 17 9 9 32 4 6 5 Rodzina niepełna 57 204 19 42 42 8 25 1 11 6 5 11 2 1 3 Rodzina ielodzietna 32 214 28 52 53 9 58 3 18 17 3 17 2 5 2 Alkoholizm 91 248 22 48 62 14 56 2 13 10 10 24-3 6 Narkomania 4 11-2 3 - - - - - - - - - - Po opuszczeniu zakł. karnego 5 7 - - - 2 5-1 - - - - - - Przemoc rodzinie 9 50 8 13 11 2 12 2 1 5 2 9 - - 3 Klęska Ŝyiołoa /ekologiczna - - - - - - - - - - - - - - -
2. 0 Problemy społeczne ystępujące dzielnicach Miasta Rybnika: Maroko Noiny, Stodoły i Orzepoice okresie od 1.01 do 31.12.2003r. PROBLEMY SPOŁECZNE Licz. Maroko - Noiny Liczba mieszkańcó - 23.742 PUNKT TERENOWY NR 2 Noiny ul. Floriańska 24 - OBEJMUJĄCY DZIELNICE : Stodoły liczba mieszkańcó - 611 Orzepoice Liczba mieszkańcó - 2.957 Dzieci i MłodzieŜ Dzieci i młodzieŝ Dzieci i młodzieŝ Licz. Licz 0-6 7-14 15 24 rodz 0-6 7-14 15-24 rodz rodz 0-6 7-14 15-24 Ubósto 47 75 10 4 3 - - - - - 10 24 5 4 2 Sierocto 1 1 - - 1 - - - - - - - - - - Bezdomność 5 5 - - - - - - - - - - - - - Ochrona macierzyństa 26 108 31 11 8 - - - - - 2 8 3 1 - Bezrobocie 280 950 98 165 134 3 9 4 - - 22 85 15 15 7 Niepełnospraność 215 687 19 79 123 2 15 4 3 2 22 77 2 8 23 Długotrała choroba a tym 64 187 8 35 40 1 3 - - 1 5 23 4 5 4 Chorzy psychicznie 15 33-5 13 - - - - - - - - - - Bezradność opiek - ych a tym : 185 755 66 195 208 6 31 9 6 1 7 38 10 10 9 Rodzina niepełna 109 345 28 79 95 2 6 8 3-3 8 1 1 3 Rodzina ielodzietna 63 354 32 110 83 4 25 8 3 1 4 30 9 9 6 Alkoholizm 84 243 14 44 47 - - - - - 6 22 1 6 3 Narkomania 4 18-2 8 - - - - - - - - - - Po opuszczeniu zakładu karnego 11 39 4 2 11 - - - - - - - - - - Przemoc rodzinie 5 17 - - 1 - - - - - - - - - - Klęska Ŝyiołoa / ekologiczna - - - - - 2 12 3 3 1 - - - - - 2.1. Problemy społeczne ystępujące dzielnicach miasta: Chałęcice, Zebrzydoice, Rybnicka Kuźnia okresie od 1.01 do 31.12.2003r. PROBLEMY SPOŁECZNE Licz. Chałęcice Liczba mieszkańcó - 1.640 PUNKT TERENOWY NR 2 Noiny ul. Floriańska 24 - obejmujący dzielnice : Zebrzydoice liczba mieszkańcó - 2.792 Rybnicka KuŜnia Liczba mieszkańcó - 4.272 Dzieci i MłodzieŜ Dzieci i młodzieŝ Dzieci i młodzieŝ Licz. Licz 0-6 7-14 15-24 rodz 0-6 7-14 15-24 rodz rodz 0-6 7-14 15-24 Ubósto - - - - - 2 2 - - - 2 2 - - - Bezdomność - - - - - - - - - - 1 1 - - - Sierocto - - - - - - - - - - - - - - - Ochrona macierzyństa - - - - - 1 3 1-1 3 12 4-2 Niepełnospraność 8 35 1 9 7 10 37 1 6 5 28 103 3 6 20 Bezrobocie 8 38 4 3 4 20 58 15 6 4 24 87 15 19 12 Długotrała choroba a tym : 3 8-2 - 3 7 - - - 4 12 - - 2 Chorzy psychicznie - - - - - - - - - - - - - - - Bezradność opiek - ych a tym : 8 40 6 8 8 13 61 7 17 8 16 69 10 30 1 Rodzina niepełna 3 13-1 3 6 21 2 5 3 7 20-11 - Rodzina ielodzietna 5 27 6 7 5 7 40 5 12 5 9 49 10 19 1 Alkoholizm 1 5 1-2 2 7-4 - 7 27 6 4 5 Narkomania - - - - - - - - - - - - - - - Po opuszczeniu zakładu karnego 1 4 - - - - - - - - - - - - - Przemoc rodzinie - - - - - - - - - - - - - - - Klęska Ŝyiołoa /ekologiczna - - - - - - - - - - - - - - -
3.0 Problemy społeczne ystępujące dzielnicach Miasta Rybnika - Niedobczycach, Popieloie i Radziejoie okresie od 1.01 do 31.12.2003r. PROBLEMY SPOŁECZNE Licz. Niedobczyce Liczba mieszkańcó - 13.307 PUNKT TERENOWY NR 3 Niedobczyce ul. Andersa 6 obejmujący dzielnice: Popieló liczba mieszkańcó - 3143 Radziejó Liczba mieszkańcó - 1854 Dzieci i MłodzieŜ Dzieci i młodzieŝ Dzieci i młodzieŝ Licz. Licz 0-6 7-14 15 24 rodz 0-6 7-14 15-24 rodz rodz 0-6 7-14 15-24 Ubósto 12 17 - - 2 1 1 - - - 1 1 - - - Bezdomność 1 1 - - - - - - - - - - - - - Sierocto - - - - - - - - - - - - - - - Ochrona macierzyństa 23 100 30 22 13 1 3 1 - - 1 3 1 - - Niepełnospraność 103 342 5 23 59 21 52-4 6 18 42 - - 5 Bezrobocie 231 865 109 185 155 29 151 11 25 9 20 112 11 14 7 Długotrała choroba a tym : 20 66 2 7 3 13 31-1 3 4 12 - - 2 Chorzy psychicznie 5 8-3 - - - - - - - - - - - Bezradność opiek ych a tym: 33 180 19 43 38 18 64 12 23 16 21 75 17 26 21 Rodzina niepełna 33 103 5 28 13 8 15 1 4 3 9 20 2 5 3 Rodzina ielodzietna 28 173 13 42 38 8 43 11 19 13 11 54 15 21 18 Alkoholizm 80 236 16 53 26 9 10 1 3-3 6-1 - Narkomania - - - - - - - - - - - - - - - Po opuszczeniu zakł. karnego 4 4 - - - 2 2 - - - - - - - - Przemoc rodzinie 2 13 1 4 4 - - - - -- - - - - - Klęska Ŝyiołoa/ ekologiczna 1 3 1 - - - - - - - - - - - - 3.1.Problemy społeczne ystępujące dzielnicy Miasta Rybnika Nieiadom okresie od 1.01 do 31.12.2003r. PUNKT TERENOWY NR 3 Niedobczyce ul. Andersa 6 obejjmujący dzielnice: PROBLEMY SPOŁECZNE Licz. rodzin Nieiadom Liczba mieszkańcó - 4950 Dzieci i MłodzieŜ 0-6 7-14 15-24 Ubósto 13 42 8 7 - Bezdomność 1 1 - - - Sierocto 7 14 - - 2 Ochrona Macierzyństa 16 60 21 6 - Niepełnospraność 63 110 4 2 9 Bezrobocie 153 535 64 103 48 Długotrała Choroba a tym : 46 113 6 2 - Chorzy psychicznie 4 9 - - - Bezradność opiek ych. a tym : 58 227 29 91 32 Rodzina Niepełna 44 139 14 52 26 Rodzina Wielodzietna 14 88 15 39 6 Alkoholizm 32 100 5 9 5 Narkomania - - - - - Po opuszczeniu zakł. karnego 6 11 - - 2 Przemoc rodzinie 1 3 - - - Klęska Ŝyiołoa/ ekologiczna - - - - -
4.0. Problemy społeczne ystępujące dzielnicach Miasta Rybnika Paruszoiec Piaski, Gotartoice i Kamień okresie od 1.01 do 31.12.2003r. PROBLEMY SPOŁECZNE Licz. Paruszoiec - Piaski Liczba mieszkańcó - 4.633 PUNKT TERENOWY NR 4 PARUSZOWIEC ul. Mikołoska - obejmujący dzielnice : Gotartoice liczba mieszkańcó - 3.322 Kamień Liczba mieszkańcó - 3.752 Dzieci i MłodzieŜ Dzieci i młodzieŝ Dzieci i młodzieŝ Licz. Licz 0-6 7-14 15-24 rodz 0-6 7-14 15-24 rodz rodz 0-6 7-14 15-24 Ubósto - - - - - - - - - - - - - - Sierocto - - - - - - - - - -- - - - - - Bezdomność 1 2 - - - - - - - - - - - - - Ochrona macierzyństa 8 34 13 4-1 4 1 2-2 28 4 2 - Bezrobocie 175 606 64 92 87 32 84 5 15 8 28 71 6 12 9 Niepełnospraność 94 321 17 39 48 7 58-8 11 28 74-4 18 Długotrała choroba a tym : 80 269 15 36 51 14 58-13 9 12 61 2 22 11 Chorzy psychicznie 11 35 4 4 8 - - - - - - - - - - Bezradność opiek-ych. a tym: 59 263 34 85 65 9 41 3 11 5 21 72 5 31 7 Rodzina niepełna 31 98 9 23 22 7 31 1 13 4 9 28-22 9 Rodzina ielodzietna 21 139 22 50 31 2 27 2 11 3 10 63 5 31 4 Alkoholizm 35 88 11 10 13 7 31 1 14 1 8 41 2 18 4 Narkomania 1 6 2 1 1 - - - - - - - - - - Po opuszczeniu zakładu karnego - - - - - - - - - - - - - - - Przemoc rodzinie 14 57 9 7 14 - - - - - - - - - - Klęska Ŝyiołoa /ekologiczna - - - - - - - - - - - - - - - 4.1. Problemy społeczne ystępujące dzielnicach Miasta Rybnika Ligota Ligocka Kuźnia, Północ i Ochojec okresie od 1.01 do 31.12.2003r. PROBLEMY SPOŁECZNE Licz. Ligota-Ligocka KuŜnia Liczba mieszkańcó - 3.440 PUNKT TERENOWY NR 4 Paruszoiec ul. Mikołoska - obejmujący dzielnice : Północ liczba mieszkańcó - 7.958 Ochojec Liczba mieszkańcó - 1.599 Dzieci i MłodzieŜ Dzieci i młodzieŝ Dzieci i młodzieŝ Licz. Licz 0-6 7-14 15-24 rodz 0-6 7-14 15-24 rodz rodz 0-6 7-14 15-24 Ubósto - - - - - 1 1 - - - - - - - - Sierocto - - - - - - - - - - - - - - - Bezdomność - - - - - - - - - - - - - - - Ochrona macierzyństa 3 18 6 - - 6 36 8-3 - - - - - Bezrobocie 35 166 22 34 114 89 305 38 86 49 9 59 9 15 6 Niepełnospraność 5 15-1 5 74 217 2 21 20 5 23 2 9 4 Długotrała choroba a tym 2 5-1 1 54 138 2 8 9 3 12-4 2 Chorzy psychicznie - - - - - - - - - - - - - - - Bezradność opiek-ych a tym: 1 3 7 11 11 50 247 28 78 65 5 36 6 15 5 Rodzina niepełna 8 33 7 10 5 27 79 11 26 10 1 3-2 - Rodzina ielodzietna 3 48 4 11 6 16 142 25 53 34 4 33 6 13 5 Alkoholizm 2 19 2 5 3 15 67 7 21 8 1 11 2 4 3 Narkomania - - - - - - - - - - - - - - - Po opuszczeniu zakładu karnego - - - - - 1 3 1 - - - - - - - Przemoc rodzinie - - - - 1 6 2 2-3 20 2 6 7 Klęska Ŝyiołoa/ ekologiczna - - - - - - - - - - - - - - -
4.2. Problemy społeczne ystępujące dzielnicach Miasta Rybnika - Wielopole, Golejó, Grabonia okresie od 1.01 do 31 12..2003r. PROBLEMY SPOŁECZNE Licz. Wielopole Liczba mieszkańcó - 1.819 PUNKT TERENOWY NR 4 Paruszoiec ul. Mikołoska - obejmujący dzielnice : Golejó liczba mieszkańcó - 2.050 Grabonia Liczba mieszkańcó - 664 Dzieci i MłodzieŜ Dzieci i młodzieŝ Dzieci i młodzieŝ Licz. Licz 0-6 7-14 15-24 rodz 0-6 7-14 15-24 rodz rodz 0-6 7-14 15-24 Ubósto - - - - - 2 2 - - - - - - - - Sierocto - - - - - 1 3-1 1 - - - - - Bezdomność - - - - - 1 1 - - - - - - - - Ochrona macierzyństa 2 6 2 - - - - - - - 1 6 1 - - Bezrobocie 27 104 16 19 4 26 91 8 21 9 3 19 4 - - Niepełnospraność 19 63 1 10 1 15 52 1 9 7 1 6 1 - - Długotrała choroba a tym : 16 65-14 6 10 36-3 5 - - - - - Chorzy psychicznie 1 4 - - 1 1 5 - - 3 - - - - - Bezradność opiek-ych. a tym: 16 79 4 5 2 18 75 2 35 10 - - - - - Rodzina niepełna 6 22 4 8 1 10 35 1 15 6 - - - - - Rodzina ielodzietna 6 42 5 13 5 6 38 1 20 4 - - - - - Alkoholizm 7 26 3 5 6 8 30 2 4 3 1 10 2 - - Narkomania 2 7 1 2 2 - - - - - - - - - - Po opuszczeniu zakł. karnego - - - - - - - - - - -- - - - - Przemoc rodzinie 1 4-1 1 3 18 3 2 - - - - - - Klęska Ŝyiołoa /ekologiczna - - - - - - - - - - - - - - - 5.0. Problemy społeczne ystępujące dzielnicach Miasta Rybnika Meksyk, Śródmieście, Smolnej, Zamysłoie i Chałoicach okresie od 1.01 do 31.12.2003r. PROBLEMY SPOŁECZNE Licz. Meksyk Liczba mieszkańcó - 2589 PUNKT TERENOWY NR 5 -Centrum ul. Hallera 10 obejmujący dzielnice : Śródmieście liczba mieszkańcó - 8600 Smolna Liczba mieszkańcó - 7562 Dzieci i MłodzieŜ Dzieci i młodzieŝ Dzieci i młodzieŝ Licz. Licz 0-6 7-14 15-24 rodz 0-6 7-14 15-24 rodz rodz 0-6 7-14 15-24 Ubósto 2 3 - - - 39 54 11 13 6 5 8 2 - - Sierocto - - - - - - - - - - 1 2 - - - Bezdomność - - - - - 2 2 - - - - - - - - Ochrona macierzyństa 2 10 4-1 15 63 24 16 4 7 27 12 2 - Bezrobocie 32 119 17 21 18 191 527 57 98 62 69 256 18 59 46 Niepełnospraność 25 87 5 11 18 165 318 22 29 36 67 210 4 32 53 Długotrała choroba a tym : 5 17 2 2 3 63 151 9 13 5 13 31 3 10 2 Chorzy psychicznie 1 5 - - 2 10 25 - - - 2 3 1 - - Bezradność opiek ych a tym: 7 30 6 11 6 93 342 29 51 28 30 146 20 37 50 Rodzina niepełna 6 25 5 9 5 58 198 25 36 25 19 75 10 29 15 Rodzina ielodzietna 1 5 2 2-17 108 9 32 14 11 70 10 18 26 Alkoholizm 1 3-1 - 38 76 3 19 2 21 66 1 5 20 Narkomania - - - - - - - - - - 1 4-1 2 Po opuszczeniu zakł. karnego - - - - - 7 22 3-1 1 1 - - - Przemoc rodzinie 1 5 - - 2 10 50 10 9 3 4 16 1 1 7 Klęska Ŝyiołoa/ ekologiczna - - - - - - - - - - - - - - -
PROBLEMY SPOŁECZNE PUNKT TERENOWY NR 5 -Centrum ul. Hallera 10 obejmujący dzielnice : Licz.. Zamysłó Liczba mieszkańcó - 2628 0-6 7-14 15 24 Licz.. Chałoice liczba mieszkańcó - 8677 0-6 7-14 15-24 Ubósto 1 1 - - - 27 48 8 7 6 Sierocto 4 16-6 6 - - - - - Bezdomność - - - - - - - - - - Ochrona macierzyństa 3 12 3 3 3 15 68 25 17 2 Bezrobocie 16 62 8 16 10 186 679 55 146 118 Niepełnospraność 15 124 1 4 29 115 379 21 31 34 Długotrała choroba a tym : 3 9 1 2 1 126 403 25 38 71 Chorzy psychicznie - - - - - 4 10-1 2 Bezradność opiek ych. a tym: 20 72 16 17 16 135 591 66 165 98 Rodzina niepełna 9 43 10 6 9 72 232 28 69 49 Rodzina ielodzietna 4 27 4 6 7 63 359 47 96 47 Alkoholizm 7 18 2 3 6 29 106 12 36 24 Narkomania - - - - - 2 12-4 5 Po opuszczeniu zakł. karnego 1 1 - - - 5 5 - - - Przemoc rodzinie - - - - - 7 25 2 5 3 Klęska Ŝyiołoa/ ekologiczna - - - - - - - - - -
II. GŁÓWNE I NAJWAśNIEJSZE ZASOBY MIASTA TWORZĄCE SYSTEM POMOCY SPOŁECZNEJ - KIERUNKI DZIAŁAŃ I ROZWIĄZAŃ SYSTEMOWYCH Ośrodek Pomocy Społecznej funkcjonujący strukturach miasta Rybnika od 1990r. yniku przekazania zadań z zakresu polityki społecznej samorządom terytorialnym oraz zmian ustaie o pomocy społecznej został przekształcony, a jego struktura organizacyjna dostosoana do przejęcia noych zadań określonych ustaie Jednostki organizacyjne i placóki, działające jego strukturze przed 1999r. i te, które zostały łączone lub poołane do działalności po 1999r., zapeniają realizację zadań zaróno gminy jak i poiatu, garantując ielozakresoą pomoc rodzinie oparciu o pracę socjalno pedagogiczną z ykorzystaniem moŝliości działania szystkich słuŝb pomocoych na szczeblu lokalnym. Poszerzające i pogłębiające się kestie i problemy społeczne, pojaianie się obszaró marginalizacji i ykluczenia społecznego mieście, ymaga podejmoania profesjonalnych programoych działań, pozalających identyfikoać ymienione zjaiska, określać ich przyczyny, by sposób bardziej kompleksoy roziązyać łaście społeczności lokalnej problemy społeczne. Konieczność podejmoania, przynoszących oczekiane rezultaty zsynchronizoanych, całościoych działań ymaga otarcia się Ośrodka Pomocy Społecznej, raz z funkcjonującymi systemie pomocy społecznej jednostkami, kierunku na: - koordynację działań instytucji z sektorem publicznym i niepublicznym obrębie społeczności lokalnej, - organizoania społeczności lokalnej, - ziększenia efektyności i ydajności pracy m.in. przez lepszą organizację pracy, opracoanie i draŝanie noych form pracy socjalnej z reaktynej na proaktyną, poszerzenie grupy odbiorcó oraz jeśli to konieczne torzenie noych struktur i instytucji. System taki poinien być zintegroany z działaniami na rzecz draŝania standardó śiadczenia usług, zestandaryzoania procesó kontrolnych, draŝania mechanizmó i procedur zarządzania jakością i opierać się na koncepcji aktynej polityki społecznej zorientoanej na klienta. Pierszy etap działań przeformoania ról i zadań na poziomie Ośrodka Pomocy Społecznej ymusiły zmiany przepisó regulujących szeroko rozumianą pomoc społeczną
i zasady jej funkcjonoania, zaś uruchomienie noych form udzielania pomocy potrzebującym (noclegonia 2002r.) oraz doprecyzoanie struktur jednostek skoordynoanych z OPS, zasad ich funkcjonoania i finansoania yzoliły konieczność zmiany statutu. Statut OPS nadany Uchałą Nr 178/XI/2003 Rady Miasta Rybnika z dnia 10 rześnia 2003r. precyzuje charakter poiązań OPS z pozostałymi jednostkami organizacyjnymi miasta, stanoiących integralną część systemu pomocy społecznej mieście, są to: 1) Miejski Dom Pomocy Społecznej z siedzibą przy ul. śuŝloej 25, 2) Środoiskoy Dom Samopomocy dla Osób Chorych Psychicznie z siedzibą Rybniku - Niedobczycach przy ul. Andersa 6, 3) Ośrodek Leczniczo - Rehabilitacyjny dla Dzieci Niepełnospranych Ruchoo i Umysłoo im. Jana Pała II z siedzibą przy ul. Hibnera 55, 4) Zespół Ognisk Wychoaczych z siedzibą Rybniku Niedobczycach przy ul. Barbary 8, 5) Dom Dziecka z siedzibą przy ul. Postańcó Śl. 44, 6) Rodzinny Dom Dziecka mieszczący się przy ul. Wodzisłaskiej 140. OPS zachoując ogólną koordynację, nadzór i kontrolę zgodnie z ustaą o pomocy społecznej, zabezpiecza obsługę tych jednostek i pozostaia im samodzielność realizacji zadań oraz gospodaroania środkami finansoymi. Decentralizacja systemu opieki nad dzieckiem tj. przejęcie przez poiaty iększości zadań i kompetencji tym zakresie storzyła moŝliość profesjonalnego, kompleksoego roziązyania spra i problemó ziązanych z opieką i ychoaniem na szczeblu lokalnym. NajaŜniejszym zadaniem poiatu tej kestii jest organizacja lokalnego systemu opiekuńczego, a złaszcza spierającego rodzinę jej funkcjach ychoaczych i zabezpieczającego kaŝdemu dziecku moŝliość szechstronnego rozoju, przecidziałanie niedostosoaniu społecznemu dzieci i młodzieŝy oraz podjęcie ielozakresoej i kompleksoej pracy z rodziną zagroŝoną patologią społeczną. W ostatnich latach Miasto przystąpiło do torzenia systemu opieki i sparcia środoiskoego dla osób z zaburzeniami psychicznymi na terenie miasta. Oparcie to realizoane jest poprzez specjalistyczne usługi środoisku zamieszkania dla tej grupy osób oraz Środoiskoym Domu Samopomocy. Specjalistyczne usługi opiekuńcze dostosoane do szczególnych potrzeb ynikających z rodzaju schorzenia, śiadczone są przez praconikó ze specjalistycznym przygotoaniem naturalnym środoisku podopiecznego i na terenie placóki przez Zespół
Profilaktyki i Rehabilitacji Psychiatrycznej, który to na przełomie lat 2001 2003 sparciem i pomocą terapeutyczną objął 301 rodzi, a nich 847 osób. Zgodnie ze spółczesnymi załoŝeniami terapii psychologicznej i pomocy społecznej skazane jest storzenie spólnego modelu pomocy osobom chorym psychicznie, aby zapobiegać zaburzeniom psychicznym, zapeniając osobom szechstronną i poszechną opiekę zdrootną oraz inne formy opieki i pomocy niezbędne do Ŝycia e łasnym środoisku społecznym kompleksoa rehabilitacja środoiskoa osób psychicznie chorych, ich naturalnym środoisku. Mieszkańcy miasta niepełnosprani intelektualnie i z przelekłą chorobą somatyczną, niepełnospranością fizyczną oraz osoby samotne podeszłym ieku mogą ubiegać się o umieszczenie Miejskim Domu Pomocy Społecznej (liczba miejsc 150), który jest placóką stacjonarną, śiadczącą całodoboą opiekę o szerokim zakresie terapii zajęcioej, aktyizacji społecznej, usług pielęgnacyjno opiekuńczo rehabilitacyjnych. Nie mniej jednak istnieje konieczność zapenienia kompleksoej opieki nad osobami starszymi, niepełnospranymi, miejscu zamieszkania przez rozijanie sieci podstaoych usług opiekuńczych (zatrudnienie opiekunó lub zlecanie ich proadzenia organizacjom społecznym) oraz ykorzystując zasoby Miejskiego Domu Pomocy Społecznej. Śiadczenia z zakresu diagnostyki, rehabilitacji ruchoej i umysłoej dla dzieci z następstami uszkodzenia układu neroego na terenie miasta realizuje Ośrodek Leczniczo Rehabilitacyjny dla Dzieci Niepełnospranych Ruchoo i Umysłoo im. J. Pała II, którym diagnozoaniem, ielospecjalistycznym leczeniem, uspranianiem i terapią umysłoą objęte są dzieci ieku 0 16 lat z następstami uszkodzenia układu neroego, stierdzonymi deficytami ruchoymi i umysłoymi. Działalność Ośrodka sproadza się do proadzenia placóki pobytu dziennego i ambulatoryjno instruktaŝoej, gdzie rehabilitacja dostosoyana jest indyidualnie do ieku i rozoju dziecka z pełnym zakresem usług leczniczo rehabilitacyjnych. W Ośrodku poołana została grupa sparcia dla rodzicó, ramach której proadzone są szkolenia dotyczące sposobó pracy z dziećmi oraz łagodzenia skutkó długotrałego stresu ziązanego z ychoaniem niepełnospranego dziecka. Podstaoym załoŝeniem konstruoania systemu roziązyania problemó niepełnospraności Rybniku, oparciu o cele strategiczne ojeódzkiej polityki społecznej na rzecz osób niepełnospranych, jest yrónyanie szans i integracja społeczna osób niepełnospranych oraz starzanie moŝliości aktynego uczestnicta Ŝyciu społecznym i spieranie ich rodzin.
Wychodząc naprzeci potrzebom tego środoiska opracoano Samorządoy Program na Rzecz Osób Niepełnospranych na lata 2001 2010, który pozolił na koordynację działań samorządu, instytucji i organizacji społecznych. PoyŜszy program porządkuje przestrzeń instytucjonalną miasta aspekcie roziązyania problemó i spierania niepełnospranych mieszkańcó, ale rónieŝ yznacza kierunki działań i noych roziązań podejmoanych mieście na rzecz osób niepełnospranych. ZagroŜenia toarzyszące zjaisku bezdomności i potrzeby osób bezdomnych ymusiły konieczność poołania 2000r. Zespołu ds. bezdomności oraz opracoania programu ychodzenia z bezdomności. By skutecznie i kompleksoo roziązyać problemy osób bezdomnych na terenie miasta grudniu 2002 roku uruchomiono noclegonię dla bezdomnych męŝczyzn, która zapenia od 20 25 miejsc noclegoych i funkcjonuje godz. od 19.00 do 7.00, natomiast 2003r. poołano koordynatora ds. bezdomności mieście. Kierunki podejmoanych działań i roziązań systemoych inny skupiać się na torzeniu takich arunkó organizacyjnych i instytucjonalnych systemie, dając podstay budoy nooczesnego, przyjaznego człoiekoi systemu pomocy, który opierać się będzie na koncepcji aktynej polityki społecznej, zorientoanej na klienta. III. ZAŁOśENIA PROGRAMOWE W ZAKRESIE ZAPOBIEGANIA ZJAWISKOM WYKLUCZENIA SPOŁECZNEGO
Przystosoanie się rodzin do funkcjonoania arunkach gospodarki rynkoej jest uciąŝlie i jak się okazuje niezykle trudne. Wzrasta znaczenia czynnikó róŝnicujących arunki bytu rodzin jak: bezrobocie, brak odczualnej popray poziomu Ŝycia ielu rodzin i ziązku z tym obniŝenie poczucia bezpieczeństa. W tej sytuacji trudno móić, Ŝe podejmoane ysiłki celem ochrony rodzin najbiedniejszych rónoaŝą odczuane trudności. Trudności te najyŝszym stopniu dotykają rodzin: z osobami niepełnospranymi i przelekle chorymi (4,3%), rodzin nieydolnych ychoaczo (2,9%) tym: niepełnych i ielodzietnych (2,8%), rodzin z problemem alkoholoym (1,0%), oraz osób samotnych i podeszłym ieku ( 0,5%). W rodzinach tych częściej teŝ niŝ pozostałych ystępuje problem bezrobocia ( 5,5%). Bezrobocie, dezorganizacja rodziny, alkoholizm, niepełnospraność, ielodzietność, długotrała choroba, naleŝą do głónych przyczyn trudnej sytuacji materialnej rodzin. One szczególności stanoią przyczynę pogłębiania się róŝnic społeczno ekonomicznych, proadząc do drastycznego zuboŝenia (4,9%) ogółu klientó Ośrodka. Postępująca pauperyzacja społeczna i potęgujące się rozarstienie społeczne oraz skutki przebiegu zmian systemoych to przyczyny lainoo narastających zjaisk i problemó społecznych. Ponad szelką ątpliość udało się nakreślić, dzięki cechom społeczno demograficznym klientó, obraz mieszkańcó miasta, którzy sytuacjach dla nich krytycznych spierano najróŝniejszymi formami pomocy. Udało się teŝ yodrębnić przestrzeni miasta najiększe strefy zagroŝeń, głónych zjaisk i problemó społecznych o czym śiadczą yniki analiz umieszczone tabelach. Na tej podstaie ytypoano dzielnice rejony socjalne o yŝszym i niŝszym natęŝeniu ystępoania miejsc zamieszkania klientó pomocy społecznej. Udało się skazać obszary, gdzie nie nastąpiła koncentracja miejsc zamieszkania klientó pomocy społecznej lub odnotoano tylko pojedyncze przypadki. Stan ystępoania dysfunkcji indyidualnych i społecznych moŝna zatem określić jako poaŝny. NajaŜniejszą z nich jest bezrobocie i jego społeczne skutki, konsekencje tak jednostkoe jak i grupoe. Do mieszkańcó miasta, ich dośiadczających poinny być kieroane pierszej kolejności określone projekty socjalne, które pomogłyby ograniczyć zasięg tych niekorzystnych zjaisk. Analiza przyczyn zmuszających mieszkańcó do ubiegania się o pomoc Ośrodku ykazały takie ich rodzaje jak: problemy ynikające z niepełnospraności, długotrałej choroby oraz problemy rodziny niepełnej i ielodzietnej. Są to juŝ istotne przesłanki