STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH MIASTA OPOLA

Transkrypt

1 Załącznik nr 1 do uchwały Nr LV/654/02 Rady Miasta Opola z dnia 24 stycznia 2002 r. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH MIASTA OPOLA w zakresie pomocy społecznej

2 Charakterystyka infrastruktury pomocy społecznej W Opolu funkcjonuje dobrze rozwinięty system pomocy społecznej. Tworzą go jednostki samorządowe, administracja rządowa, Kościół Katolicki oraz 29 organizacji pozarządowych. Zadania administracji rządowej i samorządowej realizuje Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie, który od 1 stycznia 1999 r. pełni funkcje ośrodka pomocy społecznej oraz powiatowego centrum pomocy rodzinie. Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie dysponuje dobrze rozwiniętą bazą, którą stanowią: 2 domy dziennego pobytu, Uniwersytet III Wieku, 2 ośrodki readaptacji społecznej, Ośrodek Interwencji Kryzysowej, Punkt Konsultacyjny dla osób uzaleŝnionych od narkotyków, Miejska Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Klub Aktywnie Poszukujących Pracy, 2 domy pomocy społecznej oraz 5 rejonów opiekuńczych, w których zatrudnionych jest 38 pracowników socjalnych. Usługi opiekuńcze w domu na zlecenie MOPR wykonuje Polski Czerwony KrzyŜ, Polski Komitet Pomocy Społecznej oraz Stacja Socjalna Caritas. Organizowaniem oparcia społecznego dla psychicznie chorych zajmuje się Zespół ds. psychicznie chorych MOPR, Środowiskowy Dom Samopomocy dla Osób z Zaburzeniami Psychicznymi oraz Firma MEDIX wykonująca specjalistyczne usługi opiekuńcze w domu chorego. System opieki nad dzieckiem i rodziną tworzą w Opolu Dom Dziecka, Pogotowie Opiekuńcze, Dom Samotnej Matki Diecezjalnej Fundacji Obrony śycia, 2 ośrodki adopcyjno opiekuńcze, 2 ośrodki rehabilitacji dla dzieci niepełnosprawnych. W 135 rodzinach zastępczych wychowuje się 173 dzieci. Zadania z zakresu rehabilitacji zawodowej i społecznej niepełnosprawnych wykonuje Wydział Zdrowia i Polityki Społecznej Urzędu Miasta oraz Zespół ds. rehabilitacji społecznej MOPR. Osoby niepełnosprawne mogą podjąć zatrudnienie w 7 zakładach pracy chronionej oraz warsztatach terapii zajęciowej. NajuboŜszym rodzinom wydawane są ciepłe posiłki w barze IKAR, finansowane ze środków samorządu oraz w 3 zgromadzeniach sióstr zakonnych. 2

3 Znaczącą pomoc rodzinom ubogim świadczą równieŝ parafialne zespoły Caritas zorganizowane przy wszystkich parafiach w Opolu. Uzupełnieniem tego systemu są 2 zakłady opiekuńczo lecznicze dla osób przewlekle chorych. Diagnoza środowiska Na dzień 31 grudnia 2000 r. liczba mieszkańców Opola wynosiła , w tym kobiet i męŝczyzn. W ogólnej liczbie mieszkańców (co stanowi 11.06%) - to dzieci i młodzieŝ do lat 19, a (co stanowi 9,5%) - to osoby w wieku 60 lat i więcej mieszkańców Opola to osoby niepełnosprawne. Sytuacja zdrowotna mieszkańców Opola na podstawie wybranych chorób przedstawiała się następująco: osoby leczyły się na choroby układu krąŝenia (w tym 106 zawałów), na cukrzycę. W Poradni Zdrowia Psychicznego leczyło się osób, w tym po raz pierwszy. Choroby nowotworowe dotknęły 420 mieszkańców, a gruźlica Na koniec 2000 r. stopa bezrobocia wynosiła 9,4 %. Obecnie wynosi 8,8 % (stan na wrzesień 2001 r.). W Powiatowym Urzędzie Pracy zarejestrowanych jest bezrobotnych, w tej liczbie 146 to osoby niepełnosprawne. 962 osoby pobierają zasiłki przedemerytalne, a 427 osób - świadczenia przedemerytalne. W Opolu funkcjonuje równieŝ szara strefa i moŝliwość zatrudniania się na czarno. Rozmiar tego zjawiska jest trudny do ustalenia; o tym, Ŝe rodzina ma dochód z pracy na czarno moŝna przekonać się w trakcie wywiadów środowiskowych w domach rodzin, które przy wniosku o pomoc finansową deklarują brak dochodów. Pogarszająca się od dwóch lat sytuacja ekonomiczna rodzin (bezrobocie, niskie dochody) powoduje zwiększenie się liczby bezdomnych. Niebezpiecznym zjawiskiem społecznym jest fakt, iŝ dotyczy to równieŝ dzieci. W dwóch ośrodkach readaptacji społecznej mieszka obecnie wraz z rodzicami 56 dzieci. W 2000 r. z róŝnorodnych form pomocy w Miejskim Ośrodku Pomocy Rodzinie skorzystało rodzin, co pomnoŝone przez 3,2 (średnia liczba osób w rodzinie) daje liczbę osób. 3

4 Charakterystyka problemów, które zmuszają rodziny do korzystania z pomocy społecznej przedstawia się następująco: 1999 r r. Powód trudnej sytuacji Ŝyciowej Liczba rodzin Liczba osób w rodzinie Liczba rodzin Liczba osób w rodzinie Ubóstwo Sieroctwo Bezdomność Potrzeba ochrony macierzyństwa Bezrobocie Niepełnosprawność Długotrwała choroba Bezradność w sprawach opiekuńczo wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego (ogółem) w tym: rodziny niepełne rodziny wielodzietne Alkoholizm Narkomania Trudność w przystosowaniu do Ŝycia po opuszczeniu zakładu karnego Klęska Ŝywiołowa lub ekologiczna Potrzeby i kierunki działań Zasadniczym celem pomocy społecznej jest umoŝliwienie osobom i rodzinom przezwycięŝania trudnych sytuacji Ŝyciowych, których nie są w stanie pokonać wykorzystując własne środki, moŝliwości i uprawnienia. Instytucje pomocy społecznej winny wspierać najsłabszych członków społeczności, a efektem ich działań winno być usamodzielnianie się rodzin i wychodzenie z kręgu pomocy społecznej. System pomocy społecznej powinien jedynie okresowo wspierać osoby i rodziny. Stałe formy pomocy uzaleŝniają rodziny od pomocy społecznej i zwalniają od rozwijania własnych moŝliwości. 4

5 Przy tworzeniu w 1990 r. systemu pomocy społecznej w Polsce zakładano, Ŝe pomoc społeczna powinna obejmować 5-6 % społeczności gminy. W ustawie o pomocy społecznej przewaŝały świadczenia fakultatywne, ich przyznanie mogło być uzaleŝnione od kontraktu określającego co rodzina ma zrobić sama, aby pokonać przejściowe trudności. Obecnie po wielokrotnych zmianach ustawy o pomocy społecznej większość świadczeń stanowią świadczenia obligatoryjne, gwarantowane z duŝą łatwością zdobycia uprawnień do ich przyznania, niektóre ze świadczeń przyznaje się bez względu na dochód rodziny. Stąd od 1999 r. lawinowo przybywa osób kwalifikujących się do świadczeń obligatoryjnych. Konieczność zapewnienia w pierwszej kolejności środków na wzrastające świadczenia obligatoryjne ogranicza środki, jakie w pomocy społecznej powinny być przeznaczone na pomoc fakultatywną. Ten system spowodował utratę płynności finansowej państwa i kłopoty z wypłatą zasiłków realizowanych przez gminy w ramach zadań zleconych, jakie występują od dwóch lat. Stworzył równieŝ paradoksalną sytuację, gdy w skali kraju w budŝecie państwa i gmin przeznaczane są z roku na rok coraz większe środki na pomoc społeczną, do rodzin i osób uprawnionych do pomocy społecznej, ze względu na ich duŝą liczbę, trafiają kwoty coraz mniejsze, które na pewno nie pomogą rodzinom usamodzielnić się i wyjść z kręgu pomocy społecznej. Jest to równieŝ system, w którym z pomocy społecznej korzystają takie rodziny, które powinny radzić sobie same. Skuteczność działań w pomocy społecznej na szczeblu gminy i powiatu jest uzaleŝniona od polityki państwa i rozwiązań systemowych. Konieczne w naszym kraju reformy społeczne muszą uwzględniać takie elementy, jak: aktywna polityka rynku pracy zmniejszająca bezrobocie, kształtowanie płac motywacyjnych w stosunku do zasiłków dla bezrobotnych i zasiłków z pomocy społecznej, wprowadzenie systemu taniego budownictwa mieszkaniowego, zmiana ustawy o pomocy społecznej i wprowadzenie kontraktu, jako podstawowej formy współpracy z klientami pomocy społecznej. Natomiast polityka społeczna w zakresie pomocy społecznej samorządu powinna koncentrować się przede wszystkim na ochronie najsłabszych członków społeczności gminy, a są nimi przede wszystkim osoby starsze i przewlekle chore, niepełnosprawni, dzieci i młodzieŝ oraz osoby, którym ze względów ekonomicznych grozi bezdomność. 5

6 Stąd w strategii rozwiązywania problemów społecznych z zakresu pomocy społecznej przyjęto następujące kierunki działań: doskonalenie pracy socjalnej prowadzącej do usamodzielnienia się Ŝyciowego rodzin, rozwój poradnictwa specjalistycznego dla rodzin znajdujących się w kryzysie, tworzenie i wspieranie grup samopomocowych dla osób i rodzin dotkniętych tym samym problemem, tworzenie systemu wsparcia dla osób niepełnosprawnych, doskonalenie systemu wsparcia osób starszych i obłoŝnie chorych, doskonalenie systemu opieki nad dzieckiem, młodzieŝą i rodzinami zastępczymi, doskonalenie systemu zapobiegania bezdomności i wychodzenia z tej dysfunkcji, wprowadzanie programów mających na celu zapobieganie bezrobociu. W strategii zakłada się, iŝ osiąganie załoŝonych celów odbywać się będzie przy wykorzystaniu stworzonego juŝ w naszym mieście systemu pomocy społecznej i przy współpracy z organizacjami pozarządowymi. Rozwiązania przyjęte w strategii nie wymagają dalszej rozbudowy infrastruktury pomocy społecznej, z wyjątkiem zorganizowania jeszcze jednego ośrodka readaptacji społecznej. Strategia zakłada zwiększenie kadry pracowników socjalnych, gdyŝ sukces w działaniach pomocy społecznej zaleŝy głównie od profesjonalizmu osób realizujących te działania. Cele strategii Cel główny: Skuteczna polityka społeczna; poprawa bezpieczeństwa socjalnego. Cele operacyjne: 1. Doskonalenie systemu pomocy społecznej w Opolu. 2. Opieka nad rodziną, dziećmi i młodzieŝą. 3. Doskonalenie programu wsparcia osób starszych i obłoŝnie chorych. 4. Budowa systemu wsparcia osób niepełnosprawnych. 5. Doskonalenie systemu zapobiegania bezdomności, bezrobociu i wychodzenia z tych dysfunkcji. Szczegółowe sposoby realizacji celów operacyjnych opisane są w tabelach Karta 1 Karta 5 przedstawionych w dalszej części opracowania. 6

7 Analiza SWOT (mocnych i słabych stron) Mocne strony Słabe strony 1. Dobrze rozwinięty system pomocy społecznej, stworzony przez samorząd. 2. DuŜa liczba organizacji pozarządowych zajmujących się pomocą społeczną. 3. Istnienie placówek opiekuńczo wychowawczych oraz domów pomocy społecznej zapewniających instytucjonalną opiekę nad dziećmi i osobami starszymi. 4. Istnienie zakładów pracy chronionej, które tworzą miejsca pracy dla osób niepełnosprawnych. 1. Za mała liczba zatrudnionych pracowników socjalnych (w stosunku do potrzeb i norm określonych w ustawie o pomocy społecznej). 2. Istnienie barier architektonicznych w obiektach uŝyteczności publicznej. 3. Brak mieszkań socjalnych. 4. Niedopracowany system współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi. Szanse ZagroŜenia 1. MoŜliwości lokalowe MOPR do tworzenia systemu wsparcia najsłabszych grup społecznych oraz grup samopomocowych. 2. Tworzenie stanowisk pracy dla osób niepełnozatrudnionych oraz rehabilitacji społecznej w oparciu o środki PFRON. 3. MoŜliwość pozyskania wolontariuszy do pracy w pomocy społecznej (studenci Uniwersytetu Opolskiego i Politechniki, harcerze). 1. Rosnący stopień bezrobocia i zuboŝenia społeczeństwa. 2. Wzrost patologii spowodowany brakiem pracy i środków do Ŝycia. 3. Starzenie się społeczeństwa i zwiększenie się zapotrzebowania na placówki opieki stacjonarnej. 4. PrzeciąŜenie pracowników socjalnych powodujące zaniedbania pracy socjalnej i rodzące się postawy roszczeniowe, bierne klientów pomocy społecznej. 7

8 KARTA 1 Cel główny Skuteczna polityka społeczna; poprawa bezpieczeństwa socjalnego Cel operacyjny Opis celu Przedsięwzięcia Efekty Podmioty uczestniczące Źródła finansowania Doskonalenie systemu pomocy społecznej w Opolu Zapewnienie najsłabszym członkom społeczności Opola pomocy i wsparcia umoŝliwiającego im przezwycięŝanie trudności, jakie napotykają w rozwiązywaniu swoich problemów Ŝyciowych. zwiększenie zatrudnienia przygotowanych zawodowo pracowników socjalnych (do norm określonych w ustawie o pomocy społecznej); rozwój poradnictwa specjalistycznego; rozwój pracy socjalnej z grupą umoŝliwiający tworzenie grup wsparcia osobom i rodzinom dotkniętym tym samym problemem; promocja pomocy społecznej umoŝliwiająca dotarcie do rodzin najbardziej potrzebujących; opracowanie systemu koordynacji działań pomocowych; opracowanie programów celowych dotyczących realizacji zadań pomocy społecznej; ściślejsza współpraca z organizacjami pozarządowymi w realizacji zadań pomocy i poprawa przepływu informacji o podejmowanych działaniach. zwiększenie dostępności do usług pomocy społecznej; prawidłowa diagnoza przyczyn dysfunkcji Ŝyciowych osób i rodzin składających wnioski o pomoc finansową; dostępność do poradnictwa specjalistycznego; uświadomienie społeczne co do moŝliwości wykorzystania własnych środków i uprawnień, zmniejszające w efekcie zapotrzebowanie na pomoc finansową. Jednostki samorządu terytorialnego; administracja rządowa; organizacje pozarządowe; wolontariusze. BudŜet państwa; budŝet miasta; środki organizacji pozarządowych; środki zdobywane przy pomocy programów. 8

9 KARTA 2 Cel główny Skuteczna polityka społeczna; poprawa bezpieczeństwa socjalnego Cel operacyjny Opieka nad rodziną, dziećmi i młodzieŝą. Opis celu Oparcie wszelkich działań opiekuńczych na zasadzie, Ŝe odpowiedzialność za los dziecka spoczywa przede wszystkim na rodzinie naturalnej oraz społeczności lokalnej. Tworzenie rodzin zastępczych dla dzieci, których pozostanie w rodzinie naturalnej grozi zaniedbaniem wychowawczym prowadzącym do patologii społecznych. Organizowanie wsparcia społecznego dzieciom i młodzieŝy z rodzin zagroŝonych kryzysem i niewydolnych wychowawczo. Przedsięwzięcia praca socjalna z rodziną w środowisku; rozwój poradnictwa rodzinnego i terapii rodzinnej w Ośrodku Interwencji Kryzysowej MOPR i współpraca w tym zakresie z organizacjami pozarządowymi zajmującymi się tym problemem; zapewnienie opieki i wychowania dzieciom pozbawionym opieki rodzicielskiej w rodzinach zastępczych; utworzenie we wszystkich dzielnicach miasta placówek wsparcia dziennego dla dzieci i młodzieŝy z rodzin niewydolnych wychowawczo; kontynuowanie kampanii Dzieciństwo bez przemocy; rozwój poradnictwa dla dzieci i młodzieŝy, zapobiegającego narkomanii i alkoholizmowi; tworzenie warunków do powstania rodzinnych domów dziecka i rodzinnego pogotowia opiekuńczego. Podmioty uczestniczące Jednostki samorządu terytorialnego; administracja rządowa; organizacje pozarządowe; wolontariusze. Źródła finansowania BudŜet państwa; budŝet miasta; środki organizacji pozarządowych; środki z funduszu alkoholowego przeznaczone na wspieranie organizacji pozarządowych. 9

10 KARTA 3 Cel główny Skuteczna polityka społeczna; poprawa bezpieczeństwa socjalnego Cel operacyjny Doskonalenie programu wsparcia osób starszych i obłoŝnie chorych. Opis celu Przedsięwzięcia Doskonalenie wypracowanego juŝ w Opolu programu pomocy osobom starszym, który, obok pomocy finansowej, zawiera propozycje sposobu Ŝycia opartego o rozwój zainteresowań, czynny wypoczynek i aktywność społeczną. Rozwój usług dla starszych nie wychodzących z domu i obłoŝnie chorych. objęcie programem wsparcia osób starszych mieszkających w dzielnicach oddalonych od centrum miasta; rozszerzenie oferty usług rehabilitacyjnych i kulturalno oświatowych w domach dziennego pobytu, domach pomocy społecznej; rozwijanie usług opiekuńczych w domach osób starszych i chorych, aby pozostawić ich jak najdłuŝej w środowisku; organizowanie rodzinnych domów pomocy społecznej jako alternatywy wobec kosztownych w utrzymaniu domów opieki stacjonarnej; wspomaganie organizacyjne Stowarzyszenia Hospicjum Opolskie ; organizowanie Dni Seniora w Opolu, doskonalenie współpracy MOPR ze związkami kombatanckimi w celu właściwego dysponowania środkami funduszu kombatanckiego. Efekty Podmioty uczestniczące Źródła finansowania zwiększenie dostępności do usług pomocy społecznej wszystkim starszym mieszkańcom Opola; zwiększenie aktywności społecznej starszych mieszkańców miasta; poprawa jakości usług kierowanych do osób obłoŝnie chorych. Jednostki samorządu terytorialnego; organizacje pozarządowe Stacja Opieki Caritas, Związek Emerytów i Rencistów, związki kombatanckie; wolontariusze. BudŜet miasta; środki organizacji pozarządowych; środki zdobywane przy pomocy programów; sponsorzy. 10

11 KARTA 4 Cel główny Skuteczna polityka społeczna; poprawa bezpieczeństwa socjalnego Cel operacyjny Opis celu Przedsięwzięcia Efekty Źródła finansowania Budowa systemu wsparcia osób niepełnosprawnych. Stworzenie w Opolu systemu, który zapewni osobom niepełnosprawnym integrację ze środowiskiem, uczestnictwo w Ŝyciu społecznym i skuteczną pomoc w rozwiązywaniu problemów. stworzenie wspólnego programu działań jednostek samorządu i organizacji pozarządowych pracujących na rzecz osób niepełnosprawnych; doskonalenie działań samorządu w zakresie rehabilitacji zawodowej i społecznej; utworzenie na bazie Klubu Halina centrum integracji osób niepełnosprawnych z programem zajęć rehabilitacyjnych, kulturalnych i oświatowych; tworzenie programów pomocowych dla osób niepełnosprawnych; tworzenie mieszkań chronionych; uaktualnienie programu usuwania barier architektonicznych w instytucjach uŝyteczności publicznej. zwiększenie moŝliwości korzystania z przysługujących uprawnień osobom niepełnosprawnym; zwiększenie moŝliwości rehabilitacji zawodowej i zatrudniania osób niepełnosprawnych; zwiększenie moŝliwości aktywnego uczestnictwa niepełnosprawnych w Ŝyciu społecznym miasta. BudŜet miasta; środki PFRON; środki organizacji pozarządowych; programy pomocowe; sponsorzy. 11

12 KARTA 5 Cel główny Skuteczna polityka społeczna; poprawa bezpieczeństwa socjalnego Cel operacyjny Doskonalenie systemu zapobiegania bezdomności, bezrobociu i wychodzeniu z tych dysfunkcji. Opis celu Zapobieganie bezdomności i bezrobociu, stworzenie systemu wsparcia dla rodzin, które ze względów ekonomicznych popadły w bezrobocie i bezdomność. Przedsięwzięcia wczesne rozpoznanie w rejonach opiekuńczych problemu zadłuŝeń czynszowych rodzin i udzielanie pomocy na spłatę zadłuŝeń; utworzenie w Opolu jeszcze jednego ośrodka readaptacji społecznej z programem wsparcia, umoŝliwiającego bezdomnym powrót do normalnego Ŝycia; tworzenie świetlic terapeutycznych dla dzieci z rodzin bezdomnych z programem zapobiegania dziedziczeniu biedy; tworzenie lokali socjalnych objętych pracą socjalną MOPR w celu zapobiegania patologii, zorganizowanie na bazie ośrodków readaptacji społecznej szkoły Kofoeda, realizacja programów aktywizujących bezrobotnych. Efekty zmniejszenie liczby bezdomnych; aktywizacja osób długotrwale bezrobotnych; resocjalizacja rodzin i pomoc w powrocie do normalnego Ŝycia; zmniejszenie patologii wśród rodzin bezdomnych i bezrobotnych. Podmioty uczestniczące Jednostki samorządu terytorialnego; organizacje pozarządowe; wolontariusze. Źródła finansowania BudŜet miasta; środki organizacji pozarządowych; sponsorzy, środki pozyskiwane przy pomocy programów. 12